ŹRÓDŁA INFORMACJI O STANIE ZDROWIA POPULACJI
advertisement
Metody oceny i monitorowania stanu zdrowia populacji. Ocena potrzeb zdrowotnych. ZDROWIE TO DOBROSTAN FIZYCZNY, UMYSŁOWY I SPOŁECZNY / definicja wg WHO, 1948 / • Uwarunkowania genetyczne • Uwarunkowania środowiskowe • Własne zachowania i poprzednie doświadczenia ? ZDROWIE TO DOBROSTAN FIZYCZNY, UMYSŁOWY I SPOŁECZNY / definicja wg WHO, 1948 / Bezrobocie i stres Degradacja środowiska Brak aktywności fizycznej Warunki materialne Zaniedbania lecznicze i opiekuńcze Nałogi Deficyt w służbie zdrowia Złe odżywiani e ? Czynniki genetyczne I 1. Przyczyna zdrowia Dobry stan zdrowia choroba Zły stan Czynniki środowiskowe (łącznie ze stylem życia) 2. Historia naturalna ZMIANY Wyzdrowienie 3. Opis stanu zdrowia populacji DOBRY STAN ZDROWIA ZŁY STAN ZDROWIA Promocja zdrowia Działania prewencyjne 4. Ocena działań interwencyjnych Placówki publicznej służby Dobry stan zdrowia zdrowia . WHO 92315 Proporcja osób ze złym stanem zdrowia, zmiany w czasie, zmiany z wiekiem itd. Czas Leczenie Opieka medyczna Zły stan zdrowia Źródła informacji o stanie zdrowia populacji • Źródła pierwotne (bezpośrednie) • • • Metoda reprezentatywna Metoda wybranej grupy ludności Badania skryningowe • Źródła wtórne ( pośrednie ) • • • • dane demograficzne dane o chorobach informacje o czynnikach geograficznych, geologicznych itd. Inne: budownictwo, konsumpcja, dochód ludności, zatrudnienie ? 13 Epidemiologi Czemu służy ocena stanu zdrowia? * Stanowi podstawę dla racjonalnego planowania opieki zdrowotnej – służy określaniu potrzeb zdrowotnych populacji * Dostarcza informacji o wpływie środowiska pracy/zamieszkania na stan zdrowia – szacowanie indywidualnego ryzyka zachorowania – określa potrzeby interwencji * Pozwala na ocenę skuteczności działań profilaktycznych ukierunkowanych na zapobieganie szkodliwym skutkom narażenia na czynniki środowiska pracy/zamieszkania * Umożliwia ocenę efektywności swoistych metod i środków zapobiegawczych i leczniczych * Pomaga poznać szeroko rozumianą historię naturalną chorób Źródła informacji o stanie zdrowia populacji • Cel badania – • • • badanie stanu zdrowia populacji i jego dynamiki, badanie związków pomiędzy chorobą a narażeniem (ekspozycją) na czynniki zagrożenia, badanie związków pomiędzy chorobą i jej komplikacjami a stosowanymi metodami leczenia, określenie efektywności, kosztów metod leczenia, badanie skutków występowania choroby, opracowanie wytycznych do strategii zwalczania chorób, monitorowanie skuteczności strategii ochrony zdrowia, określenie efektywności kosztów strategii ochrony zdrowia ? Źródła informacji o stanie zdrowia populacji • Cel badania - podstawa wyznaczania, priorytetów zdrowotnych i zdrowia, • określenie efektywności kosztów strategii ochrony zdrowia. • Dostępność danych • f ? 14 Epidemiologia Pozytywne mierniki zdrowia Cechy budowy fizycznej ciała np.: - ciężar ciała, - grubość tkanki tłuszczowej Cechy czynności ciała np.: - pojemność życiowa płuc - próby wydolności układu krążenia Cechy składu tkanek i płynów ustrojowych np.: - morfologia krwi - próby wydolności układu krążenia Epidemiologi Negatywne mierniki zdrowia (świadczące o braku zdrowia) miary występowania chorób miary występowania zgonów miary dotyczące inwalidztwa Demografia www.prb.org www.gus.gov.pl Demografia • Istotne cechy struktury ludności • ■ Liczebność populacji • ■ Wiek w populacji • ■ Płeć populacji • ■ Stan cywilny w populacji • ■ Migracje w populacji • ■ Wpływ urbanizacji na populację • ■ Urodzenia w populacji Piramidy demograficzne wg Haupt i Kane 1991 Progresywna Kenia Regresywna – USA Stacjonarna Dania Struktura wg wieku i płci - Polska Stan na dzień 31.12.2006 r. wg danych GUS Demografia • Istotne cechy struktury ludności • ● Umieralność w populacji – jest to liczba zgonów zaistniałych w badanej populacji w danym czasie • • Zapadalność – jest to liczba nowych przypadków choroby zaistniałych w analizowanym czasie • • Chorobowość – jest to liczba osób chorych w badanym okresie • • Śmiertelność – odsetek zgonów na ściśle określoną chorobę spośród ogólnej liczby chorych na tę chorobę Przyrost naturalny, przeciętne dalsze trwanie życia • Współczynnik przyrostu naturalnego (Urodzenia żywe - zgony) x k(=1000) Liczba ludności • Przeciętne dalsze trwanie życia • HALE /Healthy Life Expectancy/ - przeciętne dalsze trwanie życia w zdrowiu PDTŻ wg regionu Polska 2009 rok K 79,6 lat M 70,9 lat Life Expectancy at Birth, in Years 82 80 77 76 72 65 67 75 65 49 Africa Asia Latin America and the Caribbean 2000-2005 More Developed Regions 2045-2050 Source: United Nations, World Population Prospects: The 2004 Revision (medium scenario), 2005. World % ludności >65 roku życia wg WHO,2003 12000 10000 8000 Mężczyźni 6000 Kobiety 4000 2000 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 0 1995 liczba osób w wieku 65 i więcej lat Feminizacja starszych grup wiekowych – Dąbrowa Górnicza Kowalska 2007 % populacji w wieku 0-14 lat wg WHO, 2003 % urodzeń dzieci przez matki <20 r.ż. wg WHO, 2003 % urodzeń dzieci przez matki >35 r.ż. wg WHO, 2003 Kobiety w wieku rozrodczym i płodność Świat 3 6 2,0 2 2,0 Billions 1,8 4 3 1,3 0,9 1 2 0,6 1 0 0 1950-1955 1970-1975 1990-1995 2010-2015 2030-2035 2045-2050 Women 15 to 49 Average number of children per woman Source: United Nations, World Population Prospects: The 2004 Revision (medium scenario), 2005. Children per woman 5 Liczba aborcji na 1000 urodzeń żywych wg WHO, 2003 Choroby niezakaźne • Kryterium największej umieralności chuk chn • Kryterium największych kosztów społecznych ( długość trwania choroby, koszty leczenia i opieki, niepełnosprawność lub zgon) Kryterium największej umieralności • Umieralność (ogólna i specyficzna) • Śmiertelność – odsetek zgonów z powodu danej choroby spośród ogólnej liczby chorych na tę chorobę • Umieralność proporcjonalna – struktura zgonów, odsetek zgonów z powodu danej choroby spośród ogólnej liczby zgonów W analizach umieralności stosowane są różne mierniki. Podstawowym jest ogólny, rzeczywisty współczynnik zgonów (umieralność) odnoszący się do ogółu zgonów w danym okresie, do liczby ludności narażonej na ryzyko zgonu w tym okresie. Specyficzne współczynniki będą uwzględniały wybrane szczegółowe grupy wieku i rozpoznań. Rozpoznania mogą być grupowane tak, by pokazywać skutki działania konkretnego czynnika sprawczego, na przykład palenia tytoniu czy nadmiernego picia alkoholu. Kryterium największej umieralności Rzeczywiste współczynniki zgonów, a nawet bezwzględna liczba zgonów z powodu określonej przyczyny, mogą być także użytecznymi wskaźnikami zapotrzebowania na konkretne usługi ochrony zdrowia. Wadą ogólnego rzeczywistego współczynnika zgonów jako miernika stanu zdrowia populacji jest to, że zależy on zarówno od natężenia umieralności w poszczególnych grupach wieku ludności jak też od struktury wieku tej ludności. W przypadku populacji, gdzie znaczną część stanowią ludzie starzy, ogólny współczynnik będzie wyższy niż w populacji, gdzie odsetek ludzi starszych jest mniejszy, chociaż poziom umieralności w poszczególnych grupach wieku będzie w obu populacjach identyczny. Powszechnie stosowanym przezwyciężeniem tego problemu przy porównaniach umieralności w różnych populacjach jest posługiwanie się współczynnikami standaryzowanymi wg wieku, a więc wolnymi od zakłóceń spowodowanych niejednakowymi strukturami wieku w porównywalnych populacjach. Szczególne znaczenie w ocenie sytuacji zdrowotnej populacji, a także poziomu kultury zdrowotnej, standardu życia społeczno-ekonomicznego, rozwoju cywilizacyjnego społeczeństw ma współczynnik umieralności niemowląt. Współczynnik umieralności niemowląt odnosi się do liczby dzieci zmarłych przed ukończeniem pierwszego roku życia w ciągu roku w stosunku do liczby żywych urodzeń w tym roku. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych • Rewizja Dziesiąta ICD-10 ICD • Kategorie 3-znakowe • 21 kategorii głównych w oparciu o wybór choroby zasadniczej i chorób współistniejących • Choroba zasadnicza – stan, który po przeprowadzeniu właściwej diagnostyki uznano za odpowiedzialny za przyjęcie pacjenta do szpitala lub innej placówki opieki zdrowotnej Version 2007 www.who.int – HFA Database WSPÓŁCZYNNIK Jest liczbą względną mianowaną, tzn. określającą częstość zdarzeń różnoimiennych, np. liczbę chorych w stosunku do ogółu ludności liczba zdarzeń xK liczba osób narażonych WSKAŹNIK Jest liczbą względną mianowaną, informującą o względnym udziale części zdarzeń jednoimiennych w ich całości (np. liczba zgonów z powodu chorób układu krążenia w stosunku do ogółu zgonów). Główne przyczyny zgonu w zależności od wieku wg WHO,2003 Zgony z powodu chorób układu krążenia (I00-I99) wg 2100.org/odyssey02demo.html Zgony z powodu chorób układu krążenia (I00-I99) Grynkiewicz 2007 800 n/100 000 700 600 BLR 500 LIT st-UE 400 CZE 300 POL 200 SLO 100 0 1995 2000 2005 Zgony z powodu chuk w Polsce i woj. śląskim (I00-I99) Kowalska 2007 C horoby układu krąż enia n/1 0 0 0 0 0 ludnoś c i 520,0 500,0 480,0 P ols ka 460,0 440,0 woj. ś ląs kie 420,0 Dąbrowa Górnicza 400,0 380,0 2002 2003 2004 2005 Zgony z powodu nowotworów (C00-D48) wg 2100.org/odyssey02demo.html Zgony z powodu chorób nowotworowych (C00-D48) Kowalska 2007 Nowotwory n/1 0 0 0 0 0 ludnoś c i 280,0 270,0 260,0 P ols ka 250,0 240,0 woj. ś ląs kie 230,0 Dąbrowa Górnicza 220,0 210,0 2002 2003 2004 2005 Zgony z powodu nowotworów złośliwych (C00-C97) Grynkiewicz 2007 300 250 n/100 000 BLR 200 LIT st-UE 150 CZE POL 100 SLO 50 0 1995 2000 2005 Zgony z powodu zewnętrznej przyczyny zachorowania i zgonu, w tym zatrucia (V01-Y98) wg WHO, 2003 Zewnętrzne przyczyny zachorowania lub zgonu (V01-Y98) Grynkiewicz 2007 200 n/100 000 180 160 BLR 140 120 LIT st-UE 100 80 CZE POL 60 40 SLO 20 0 1995 2000 2005 Zewnętrzne przyczyny zachorowania lub zgonu (V01-Y98) Kowalska 2007 n/1 0 0 0 0 0 ludnoś c i Zewn. prz yc z yny z ac horowań 100,0 80,0 P ols ka 60,0 woj. ś ląs kie 40,0 Dąbrowa Górnicza 20,0 0,0 2002 2003 2004 2005 Zgony z powodu chorób układu oddechowego (J00-J99) wg WHO, 2003 Zgony z powodu chorób układu oddechowego (J00-J99) Grynkiewicz 2007 80 n/100 000 70 60 BLR 50 LIT st-UE 40 CZE 30 POL 20 SLO 10 0 1995 2000 2005 Odsetek zgonów z powodu chuo wśród wszystkich zgonów Kowalska 2007 % z g onów z powodu c horób układu odec howeg o 6 5,5 5 P ols ka 4,5 woj. Ś ląs kie 4 3,5 2002 2003 2004 2005 Dąbrowa G órnic z a Umieralność niemowląt • Umieralność wczesna – liczba zgonów niemowląt w wieku 6-27 dni w populacji żywo urodzonych w danym roku /na tysiąc/ • Umieralność późna – liczba zgonów niemowląt w wieku 28 dni-11miesięcy w populacji żywo uro-dzonych w danym roku /na tysiąc/ • Umieralność okołoporodowa – liczba urodzeń martwych i zgonów niemowląt w wieku 0-6 dni spośród wszystkich porodów w danym roku /na tysiąc/ • Współczynnik martwo urodzonych – liczba uro-dzeń martwych spośród wszystkich porodów w danym roku /na tysiąc/ Umieralność niemowląt wg WHO,2003 Umieralność niemowląt w 2000 r. /zgony na 1000 żywo urodzonych/ wg danych GUS 2002r. RPA 59,2 Chiny 41,4 Meksyk 31 Turcja 36,6 Ukraina 11,9 Polska 8,1 Rep.Czes 4,1 Niem cy 4,4 Norw egia 3,8 Japonia 3,2 Szw ecja 3 0 10 20 30 40 50 zgony niem ow ląt na 1000 żyw o urodzonych 60 70 Umieralność niemowląt w woj. śląskim wg danych ŚCZP 60 zgony na 1000 żywo urodzonych 50 48,2 40 34,5 30 22,4 20 18,3 10 0 1955 10 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 12,4 9 2000 2005 Standaryzowane mierniki stanu zdrowia • Standaryzowane współczynniki zapadal-ności, umieralności lub śmiertelności są przydatne w analizach porównawczych • Są niezależne od struktury badanej populacji tj. od płci, wieku, zawodu czy miejsca zamieszkania • Najczęściej standaryzację prowadzi się metodą bezpośrednią, czyli z udziałem surowych szczegółowych współczynników 250 200 150 100 50 0 1994r. 1996r. 1998r. 2000r. 2002r. Lata Bytom Standaryzowane dla wieku współczynniki hospitalizacji Surowe współczynniki hospitalizacji Standaryzowane współczynniki hospitalizacji z powodu nowotworów Zejda 2005 Katowice 250 200 150 100 50 0 1994r. 1996r. 1998r. Bytom Katowice 2000r. 2002r. Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane (surowe) współczynniki umieralności na 100 000 ludności z powodu chorób układu krążenia w wybranych krajach w 1980 r /dane wg WHO 1987 r./ Kraj Wartość surowa współczynnika umieralności Standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności Współczynniki szczegółowe według wieku 45 –54 lat 55 – 64 lat Finlandia 491 277 204 631 Francja 368 164 97 266 Japonia 247 154 95 227 Egipt 192 299 301 790 95 163 132 327 Meksyk Kryterium największych kosztów • Klasyczne mierniki stanu zdrowia – umieralność, śmiertelność, zapadalność, chorobowość • Syntetyczne mierniki stanu zdrowia DALY /Disability Adjusted Life Years/ lata życia skorygowane niesprawnością QALY /Quality Adjusted Life Years/ lata życia skorygowane jakością DALE /Disability Adjusted Life Expectancy/ oczekiwana długość życia skorygowana niesprawnością PYLL /Potential Years of Life Lost/ potencjalne utracone lata życia PEYLL /Period Expected Years of Life Lost/ okres utraconych oczekiwanych lat życia HALE /Healthy Life Expectancy/ przewidywana liczba lat w zdrowiu Global Burden of Disease www.who.int Lata życia skorygowane niesprawnością - suma utraconych lat życia oraz lat przeżytych z niesprawnością na świecie Lata życia skorygowane niesprawnością - suma utraconych lat życia oraz lat przeżytych z niesprawnością w Europie Syntetyczne mierniki stanu zdrowia • ­ średnie dalsze trwanie życia w dobrym zdrowiu (HALE) oraz, • ­ utracone potencjalne lata życia przeżytego w dobrym zdrowiu (DALY). • Tworzenie tych mierników nie jest proste, gdyż oprócz danych o umieralności wg wieku i przyczyn, konieczne są także dane epidemiologiczne o rozpowszechnieniu chorób oraz ocena wartości jaką nadaje się różnym formom braku pełnego zdrowia w odniesieniu do pełnego dobrostanu, aż do całkowitego wyczerpania się zdrowia (zgonu) np. obserwacje chorobowości, niepełnosprawność, inwalidztwo, subiektywna ocena stanu zdrowia. Syntetyczne mierniki stanu zdrowia • HALE (średnie dalsze trwanie życia w dobrym zdrowiu) jest rozwinięciem wskaźnika przeciętne dalsze trwanie życia uwzględnia fakt, że część życia będzie przeżyta w niepełnym zdrowia i te lata są jak gdyby latami niepełnymi a wielkość ubytku każdego roku zależy od niedoboru zdrowia. ‘HALE’ dla noworodków wg WHO Różnica pomiędzy ‘HALE’ kobiet i mężczyzn w wieku lat Z danych Światowej Organizacji Zdrowia wiadomo, iż najlepsze współczynniki stanu zdrowia HALE mają mieszkańcy Japonii – 74,5 lat (71,9 dla mężczyzn i 77,2 dla kobiet). Dla ludności Polski współczynnik ten szacowany jest 66,2 (62,3 dla mężczyzn i 70,1 dla kobiet). Utracone potencjalne lata życia przeżytego w dobrym zdrowiu (DALY) jest rozwinięciem utraconych potencjalnych lat życia. Współczynnik ten uwzględniać ma fakt, że oprócz przedwczesnej śmierci część przeżytych lat życia jest utracona w wyniku tego, że były one przeżyte w niepełnym zdrowiu. Współczynnik ten pokazuje w jakim stopniu różne problemy zdrowotne są odpowiedzialne za lata przeżyte w niepełnym zdrowiu, a więc w jakim stopniu ciążą na zdrowiu społeczeństwa. Powinien więc być szczególnie przydatny dla określenia DANE O CHOROBACH • Zapadalność – liczba nowych przypadków choroby zaistniałych w analizowanym okresie czasu • Chorobowość – liczba osób chorych w badanym okresie czasu = chorobowość punktowa np. stan z 30.06 danego roku = chorobowość okresowa np. za cały rok DANE O CHOROBACH Choroba Dotychczas nie ma wiążącej definicji „choroby". Traktuje się ją jako przeciwieństwo określenia „zdrowie". Natomiast do celów praktycznych zaleca się następującą definicję jednostki chorobowej. Jednostka chorobowa to związany ze sobą zespół niekorzystnych dla organizmu objawów o znanym, określonym składzie, znanej patogenezie i znanym obrazie zmian patomorfologicznych. DANE O CHOROBACH Miary częstości chorób • Populacja narażona • Stosuje się kilka miar częstości występowania choroby, odnoszących się do pojęcia chorobowości i zachorowalności. Wszystkie kobiety (grupy wieku) Cata populacja Cata populacja Wszystkie kobiety (grupy wieku) Ryc. 2.1. Populacja narażona w badaniu raka szyjki macicy. O 92318 Ryc. 2.1. Populacja narażona w badaniu raka szyjki macicy. WHO 92318 Populacja narażona Populacja narażona Triada opisowa KTO? GDZIE? KIEDY? % zachorowań na nowotwory w Dąbrowie Górniczej w 2004 roku Kowalska 2007 ż oładka 3,1 5,8 5,0 prz ełyku 2,3 os krz ela i płuc 2,7 gruc z ołu krokowego 4,6 pęc herz a moc z owego 23,9 7,3 móz gu nerki 0,8 2,3 jądra mężczyźni inne nowotwory z ł. s kóry 2,7 krtani 11,2 10,4 trz us tki odbytnic y okręż nic y ż oładka odbytnic y 2,3 2,8 1,8 3,2 5,0 okręż nic y 6,0 2,3 1,4 2,8 5,5 6,0 wątroby pęc herz yka żółciowego trz us tki os krz ela i płuc 9,2 4,1 inne nowotwory s kóry s utka 4,6 kobiety 21,6 s z yjki mac ic y trz onu mac ic y jajnika nerki Zachorowania na nowotwory złośliwe wg powiatów w woj.śląskim 2003, ŚCZP Zmiany w zakresie nowych zachorowań na nowotwory złośliwe, Dolny Śląsk 1985-2003 wg danych Zakładu Epidemiologii Nowotworów Dolnośląskiego Centrum Onkologii, Wrocław Ocena sytuacji zdrowotnej społeczeństwa budowana w oparciu o wspomniane negatywne mierniki zdrowia możliwa jest dzięki funkcjonowaniu systemów informacyjnych, które dostarczają niezbędnych informacji. Systemy Informacyjne dotyczące stanu zdrowia ludności nadzorowane są przez Główny Urząd Statystyczny, Ministerstwo Zdrowia a także Instytuty Naukowo-Badawcze Resortu Zdrowia • 1 Cechy podstawowych potrzeb zdrowotnych A.Maslowa • • • • Ich niezaspokojenie powoduje choroby Ich zaspokojenie zapobiega chorobie Ich przywrócenie leczy chorobę Nie są aktywne ani odczuwane przez osoby zdrowe wg Definicja wg WHO „Potrzeby zdrowotne są zakłóceniem w stanie zdrowia lub samopoczucia społeczeństwa, które wymagają interwencji w postaci działań leczniczych, rehabilitacyjnych lub pomocy społecznej, a także działań zapobiegawczych.” Trudności w ocenie skuteczności systemu ochrony zdrowia w zakresie zaspakajania potrzeb zdrowotnych • Brak wiedzy nt. wszystkich czynników warunkujących gorszy stan zdrowia • Brak skutecznych metod przywracania zdrowia • Brak jednoznacznych kryteriów określających zdrowie • Subiektywność oceny stanu zdrowia przez pacjenta Podział potrzeb zdrowotnych wg Bradshaw’a • Normatywne – określone przez ekspertów • Odczuwane (przez pacjenta) • Wyrażane wskaźnikiem badającym potrzeby wyrażane jest % osób oczekujących na wykonanie procedury medycznej • Zrealizowane wskaźnikiem badającym potrzeby zrealizowane jest % osób, u których przeprowadzono daną procedurę medyczną Określenie stanu zdrowia prowadzi do obiektywizacji potrzeb zdrowotnych • Obiektywne wskaźniki stanu zdrowia (umieralność, zapadalność i chorobowość) • Subiektywne wskaźniki stanu zdrowia (samopoczucie, zakorzenienie społeczne i społeczne wsparcie, satysfakcja życiowa i morale) Narzędzia oceny potrzeb zdrowotnych • Metoda epidemiologiczna – efektywność, koszty i cele potrzeb medycznych • Metoda porównawcza – np. leczenie nerkozastępcze w schyłkowej niewydolności nerek – kraje wysoko rozwinięte ~ zrównanie potrzeb wyrażanych i zrealizowanych • Metoda korporacyjna – pozyskiwanie informacji i opinii dotyczących usług medycznych i zapotrzebowania na nie od klinicystów i lekarzy POZ • Inne metody: ocena opieki socjalnej (chorzy psychicznie i osoby starsze), indywidualna ocena potrzeb zdrowotnych, lokalne badanie potrzeb zdrowotnych Zgony do uniknięcia /avoidable death/ „Zgony przedwczesne, które nie miałyby miejsca, gdyby dzięki promocji zdrowia, edukacji zdrowotnej, a także wysiłkowi personelu medycznego można było zapobiec wystąpieniu choroby, wcześnie ją rozpoznać, skutecznie leczyć i rehabilitować.” Nowotwory złośliwe – ‘zgony do uniknięcia’ Zapadalność na 100 tys. SDR na 100 tys. Polska 301,3 214,7 R.Czeska 641,2 234,2 Dania 633,8 218,7 Węgry 772,2 263,8 Rumunia 240,0 177,9 Szwajcaria 1273,6 152,3 Europa 369,7 185,3 wg HFA Database 2003 Zgony do uniknięcia – wybrane dane z listy WHO • • • • • • • • • • • • Gruźlica Nowotwór złośliwy szyjki macicy Choroby układu oddechowego Astma Nadciśnienie i choroby naczyń mózg. Zgony w okresie okołoporodowym Marskość wątroby Choroby układu krążenia Choroba niedokrwienna serca Nowotwory złośliwe Zewnętrzne przyczyny zgonu Wypadki komunikacyjne 5-64 lat 15-64 lat 1-14 lat 5-44 lat 35-64 lat <1 tydz + ur. martwe 15-64 lat w każdym wieku 0-64 lat w każdym wieku w każdym wieku 5-64 lat • Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (International Classification of Functioning, Disability and Health ICF), 2001 rok. www.who.int • Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych, 2006 rok. www.unic.un.org.pl International Classification of Functioning, Disability and Health . Home Page ICF Home Page Introduction Browse the classification (hypertext) Ordering ICF (Books and CD_ROM) Training Materials ICF Checklist Beginner's Guide Translation Materials Contact Registration Related Links WHO FIC Home Page WHO FIC Network WHODAS-II Home Page WHO Home Page Vote for the WHO's Premier Photo and Video Contest "Images of Health and Disability 2006- 2007" Theme of this year's contest is Health and Environment Contest poster [English] [French] WHO Photocontest - Images of Health and Disability 2005-2006 Winners of the contest Winners of the previous WHO Photo Contests - Images of Health and Disability ICF Children and Youth version is available in the online browser. (Choose the ICF-Children from the list) WHO Conference on Health and Disability, 17-20 April 2002 Trieste, Italy Director General's Speech - Meeting home page WHO Press Release on ICF. [English] [French] [Spanish] Hypertext, Searchable on-line version Browse, search, send your comments using this web application. Available languages: English, French, Spanish, Chinese and Russian. World Health Assembly Resolution for ICF Executive Board resolution on ICIDH-2 Literature review on environmental factors and their role as facilitators or barriers in functioning and disability Niepełnosprawność wg WHO • Upośledzenie (impariment) - każda utrata sprawności lub nieprawidłowość w budowie czy funkcjonowaniu organizmu pod względem psychologicznym, psychofizycznym lub anatomicznym; • Niesprawność (disability) - każde ograniczenie bądź niemożność (wynikające z niesprawności) prowadzenia aktywnego życia w sposób lub w zakresie uznawanym za typowe dla człowieka; • Kalectwo (handicap) - ułomność określonej osoby wynikająca z niesprawności lub niepełnosprawności, ograniczająca lub uniemożliwiająca pełną realizację roli społecznej odpowiadającej wiekowi, płci oraz zgodnej ze społecznymi i kulturowymi uwarunkowaniami. Funkcjonowanie i niesprawność wg WHO, Genewa 2002 Dostępność lekarza w wybranych krajach 1997-2004* Physicians per 1,000 people Cuba 5,9 Greece 4,4 U.S. 2,3 Jordan 2,0 1,6 China Mexico 1,5 Bolivia Bangladesh Cambodia Mali 1,2 0,3 0,2 0,1 * Data are for the most recent year available for each country. Source: World Bank, World Development Indicators 2006. Zalecana literatura: www.who.int www.pzh.gov.pl www.gus.gov.pl www.sczp.gov.pl Murray Ch.J.L., Lopez A.D. (red) Globalne obciążenie chorobami. Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. Kraków 2000 Topór-Mądry R. i wsp. Szacowanie potrzeb zdrowotnych. Vesalius. Kraków 2002. STANDARYZACJA Standaryzacja bezpośrednia Analizując sytuację zdrowotną epidemiolog bardzo często posługuje się metodą porównawczą. Porównuje się współczynniki zapadalności, chorobowości, umieralności i śmiertelności w obrębie kraju, bądź też w skali międzynarodowej. Ma to szczególne znaczenie w ocenie działalności leczniczej i zapobiegawczej krajowej służby zdrowia, jak również w prognozowaniu potrzeb profilaktycznych na przyszłość. Jednak tzw. surowe współczynniki nie pozwalają na prawidłową, zgodną z rzeczywistością, ocenę stanu zdrowia porównywanych populacji. Wartość współczynników zależy od : ● ● ● ● ● struktury (składu) badanej populacji wieku płci zawodu miejsca zamieszkania, itp. W tym celu należy najpierw dokonać standaryzacji obliczonych współczynników. Współczynniki z podziałem według: ● płci ● wieku ● zawodu noszą nazwę współczynników szczegółowych. Zasada standaryzacji polega na obliczaniu szczegółowych współczynników według przyjętego standardu. Dopiero w ten sposób obliczone współczynniki są porównywalne. Standaryzację można prowadzić metodą bezpośrednią lub pośrednią. Etapy postępowania: ► Obliczanie szczegółowych współczynników z podziałem według płci, wieku, itp. ► Obliczanie standardu ► Obliczanie współczynnika standaryzowanego. Przykład obliczania: Zapadalność na chorobę wieńcową serca w ciągu 8 lat w miejscowości X. Tabela 9. Tab. 9 Obliczanie współczynnika zapadalności Mężczyźni Kobiety Wiek populacja narażona(m liczba zachorowań 30 – 39 825 20 24,2 1036 40 – 49 770 51 66,2 955 19 19,9 50 – 59 617 81 131,3 792 53 66,9 2212 152 68,7 2783 73 26,2 Ogółem wsp. zapopulapadalnocja ści na nara1000 żona (k) liczba zacho rowa 1 wsp. zapadalności na 1000 1 Należy przeprowadzić standaryzację bezpośrednią i ocenić, czy różnice w zapadalności między mężczyznami a kobietami są istotne statystycznie. Współczynnik zapadalności Liczba zachorowań Liczebność populacji Na podstawie tabeli obliczamy populację standardową dla obu grup – mężczyzn i kobiet. Obliczenie standardu (populacji standardowej) dla obu płci (lub dwóch grup z różnymi cechami) polega na podsumowaniu wierszy (poziomo) i kolumn (pionowo), (m + k), i na wyliczeniu średniego współczynnika zapadalności osobno dla obu populacji. Dane te służą do dalszych wyliczeń. W drugim etapie wspólną liczebność grupy wiekowej 30-39 lat (1861) dzielimy przez liczebność całej badanej populacji (4.995) i mnożymy przez 1.000; W wyniku otrzymujemy liczebność populacji standardowej (na 1.000) dla tej grupy wiekowej, tj. 372,5. Podobnie postępujemy z kolejnymi, wspólnymi grupami wiekowymi. Otrzymujemy dane jak w tabeli 10. Obliczanie statystyczne w epidemiologii Tabela 10. Obliczanie standardu Populacja narażona Wiek Standard M K Razem 30 – 39 825 1036 1861 372,5 40 – 49 770 955 1725 345,3 50 – 59 617 792 1409 282,1 Ogółem 2212 2783 4995 1000,0 Z tabeli 9 bierzemy współczynniki zapadalności, a z tabeli 10 standard dla danej grupy wieku. Następnie obliczamy standaryzowane współczynniki zapadalności, np. (dla przedziału wiekowego mężczyzn 30-39 lat). 24,2 1000 372,5 = 9,1. Tabela 11. Obliczanie współczynnika zapadalności wg standardu Współczynnik zachorowalności na 1000 Wiek Standard M K 30 – 39 24,2 1 40 – 49 66,2 50 – 59 18,8 131,3 Ogółem Współczynnik zachorowalności wg standar. --- M K 372,5 9,1 0,4 19,1 345,3 22,8 6,87 66,9 282,1 37,1 --- 1000 69.0 26,14 Tak postępujemy z kolejnymi przedziałami wieku mężczyzn i wieku kobiet. Następnie sumujemy kolumnę współczynników zachorowalności standardowej osobno mężczyzn i osobno kobiet. Wniosek: • - z porównania standaryzowanych współczynników zapadalności wynika, że istotnie większa zachorowalność na chorobę wieńcową serca jest w grupie mężczyzn, i że jest ona większa w wyższych przedziałach wiekowych. Standaryzacja pośrednia Standaryzację pośrednią stosujemy wówczas, gdy nie znamy szczegółowych współczynników natężenia (według wieku), a tylko współczynniki ogólne oraz strukturę wewnętrzną porównywanych populacji. Zasada tej metody polega na porównaniu np. średniej umieralności każdej z badanych grup ze średnią standardową.
