Jan był biznesmenem, który inwestował oszczędności m.in. w dzieła

Janbyłbiznesmenem,któryinwestowałoszczędnościm.in.wdziełasztuki.Dojegoulubionychdzieł
należał portret kobiety pędzla Teofila Axentowicza. Obraz ten został oddany na przechowanie
MuzeumwRaciborzunaczasnieoznaczony.ZnajomyJana,Krystian,bardzochciałnabyćówobrazod
Jana, żeby podarować go swojej długoletniej partnerce, Annie, z okazji jedenastej rocznicy ich
związku (Krystian szczególną atencją darzył liczby pierwsze). Jan nie chciał jednak wyzbywać się
obrazu.Sprzedałobrazdopiero,gdyKrystianzagroziłmu,żezawiadomiPaństwowąInspekcjęPracy,
iż Jan zatrudnia „na czarno” pracowników. Umowę sprzedaży zawarto na piśmie w dniu 21 marca
2014r.TegosamegodniaJaniKrystianustnieustalili,żeposiadanieobrazuprzechodzinaKrystiana.
Następnego dnia Jan wysłał do Muzeum maila z informacją, że własność i posiadanie
zdeponowanego portretu przeniesiono na Krystiana. 15 kwietnia 2014 r. Krystian podarował obraz
Annie.Umowęzawartowformieaktunotarialnego.Zastrzeżonowniejm.in.,żeposiadanieobrazu
przechodzi na obdarowaną. Wysłany przez Krystiana wypis aktu notarialnego umowy dotarł do
sekretariatu muzeum 23 kwietnia 2014 r., a na biurku dyrektora znalazł się 30 kwietnia 2014 r.
Wmarcu 2017 r. PIP przeprowadziła kontrolę przedsiębiorstwa Jana, podczas której ustaliła, że od
pięciu lat zatrudniał on pracowników „na czarno”. Krótko potem Jan wysłał do Krystiana list
polecony, w którym oświadczył, że sprzedał obraz pod przymusem, wobec czego nie czuje się
związanyumowąichcezwrócićKrystianowicenęsprzedaży.ListdoręczonoKrystianowi10kwietnia
2017 r. Anna dowiedziała się o treści listu 20 kwietnia 2017 r. 20 maja 2017 r. do sekretariatu
MuzeumwRaciborzuwpłynęłopismoJanaprzedstawiającepowyższeokoliczności,a29maja-pismo
Annyzawierająceżądaniewydaniaobrazu.
Czymuzeumpowinnozadośćuczynićtemużądaniu?
Przykładowerozwiązanie
RoszczenieAnnyowydanieobrazumogłobysięopieraćnaart.222§1k.c.Wceluudzielenia
odpowiedzinapytanienależywyjaśnić,czyroszczenieto:
I. powstało;
II. niewygasło;
III. jestzaskarżalne.
AdI.Powstanieroszczenia.
Zgodniezart.222§1k.c.powstanieroszczeniaowydanierzeczyzależyodspełnienianastępujących
przesłanek:
1. żądającemuwydaniaprzysługujewłasnośćrzeczy;
2. adresatroszczeniafaktyczniewładarzeczą;
3. adresatowiroszczenianieprzysługujeskutecznewobecżądającegowydaniauprawnieniedo
władaniarzeczą.
AdI.1.Własnośćrzeczy.
WedługkazusuwłasnośćobrazupierwotnieprzysługiwałaJanowi.Oddanieobrazunaprzechowanie
Muzeum w Raciborzu było jedynie źródłem stosunku zobowiązaniowego o treści oznaczonej w art.
835 k.c., według którego przechowawca zobowiązuje się wobec składającego zachować w stanie
niepogorszonym rzecz ruchomą oddaną mu na przechowanie. Nawiązanie tego stosunku prawnego
niespowodowałozmianywłaścicielaobrazu,ajedyniejegonastępstwembyłonabycieprzezmuzeum
dzierżenia(art.338k.c.).
WłasnośćobrazumogłaprzejśćnaKrystiananapodstawieart.155§1k.c.wskutekzawarciamiędzy
Janem a Krystianem ważnej umowy sprzedaży. Ważność tej umowy należy zbadać z następujących
punktówwidzenia:
a.
b.
c.
d.
treść;
forma;
zdolnośćdoczynnościprawnych;
wadyoświadczeniawoli.
Ad.I.1.a.Treśćumowysprzedaży.
Kazusniezawierainformacji,któremogłybywskazywać,żetreśćanalizowanejumowyjestsprzeczna
zustawą,bądźzzasadamiwspółżyciaspołecznego(art.58§1k.c.).Należyzatemprzyjąć,żeumowa
byłprawidłowazewzględunatreść.
Ad.I.1.b.Formaumowysprzedaży.
Umowa sprzedaży obrazu została zawarta na piśmie. Ponieważ z ustawy ani z umowy stron nie
wynika wymaganie zachowania jakiejkolwiek formy szczególnej dla umowy sprzedaży, umowa
sprzedażyobrazubyłaprawidłowazewzględunaformę.
AdI.1.c.Zdolnośćdoczynnościprawnych.
Kazus nie zawiera żadnych informacji wskazujących na braki w zakresie zdolności do czynności
prawnych stron umowy, należy przyjąć, że strony miały pełną zdolność (art. 11 k.c.). Umowa
sprzedażyobrazubyłazatemprawidłowaztegopunktuwidzenia.
AdI.1.d.Wadyoświadczeniawoli.
Treść kazusu wskazuje na to, że oświadczenie woli Jana mogło być złożone pod wpływem groźby.
Zgodniezart.87k.c.przesłankiprawnejdoniosłościgroźbysąnastępujące:
(i) realnośćgroźby;
(ii) bezprawnośćgroźby;
(iii) związekprzyczynowymiędzygroźbąazłożeniemoświadczeniawoli.
AdI.1.c.(i).Realnośćgroźby.
Groźbajestrealna,jeżelizokolicznościwynika,żeskładającyoświadczeniewolimógłsięobawiać,iż
jemusamemulubinnejosobiegrozipoważneniebezpieczeństwoosobistelubmajątkowe.Wkazusie
Krystian groził Janowi zawiadomieniem Państwowej Inspekcji Pracy o zatrudnianiu przez Jana
pracowników„naczarno”.Zawiadomienietakiemogłopociągnąćzasobąprzeprowadzeniewfirmie
Jana kontroli przez PIP i powstanie dla niego negatywnych konsekwencji finansowych (kary
pieniężne)iwizerunkowych.Należyzatemprzyjąć,żegroźbaKrystianabyłarealna.
AdI.1.c.(ii).Bezprawnośćgroźby.
Groźba w rozumieniu art. 87 k.c. jest bezprawna nie tylko wtedy, gdy obejmuje zachowania
zabronioneprzezprawo,aletakżewtedy,gdydotyczyonaczynnościprzezprawodozwolonych,przez
które jednak wywierana jest nieakceptowalna presja na składającego oświadczenie woli.
ZawiadomieniePIPonadużyciachsamowsobiejestdozwolone,jednakżeużycietakiejgroźbywcelu
skłonienia Jana do zawarcia umowy sprzedaży ma znamiona takiej presji. Dlatego też groźba
Krystianabyłabezprawna.
Złożenie oświadczenia woli pod wpływem prawnie doniosłej groźby pociąga za sobą powstanie po
stronieskładającegojeuprawnieniadouchyleniasięodskutkówprawnychoświadczeniawoli(art.87
k.c.).Wkonsekwencjiażdowykonaniategouprawnieniaczynnośćprawnapozostajeważna.
Według kazusu Jan wysłał do Krystiana list polecony, w którym oświadczył, że sprzedał obraz pod
przymusem,wobecczegonieczujesięzwiązanyumowąichcezwrócićKrystianowicenęsprzedaży.
Listtakinależyzinterpretowaćjakouchyleniesięodskutkówoświadczeniawolizłożonegowramach
umowysprzedaży.Uchyleniesięodskutkówprawnychoświadczeniawolizłożonegopodwpływem
groźby jest jednostronną czynnością prawną. Ważność tej czynności – jak każdej innej czynności
prawnej – może być rozpatrywana z tych samych punktów widzenia, jak wskazane wyżej w
odniesieniudoumowysprzedaży.Kazusniezawierażadnychinformacjiuzasadniającychwątpliwości
co do prawidłowości analizowanego oświadczenia ze względu na treść, wady oświadczenia woli
izdolność do czynności prawnych. Pozostaje do rozważenia forma oświadczenia i zachowanie
terminuodjegozłożenia.
Zgodniezart.88§1k.c.uchyleniesięodskutkówprawnychoświadczeniawoli,którezostałozłożone
innej osobie pod wpływem groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.
Przepis ten nie określa rygoru niezachowania formy pisemnej. Jest to zatem forma pod rygorem
utrudnień dowodowych (art. 74 § 1 k.c.). Do zachowania formy pisemnej wystarcza złożenie
własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli (art. 78 § 1 k.c.).
Według kazusu Jan wysłał swoje oświadczenie listem poleconym. Zwyczajowo listy opatruje się
własnoręcznympodpisem.Wobecbrakuinformacjiwkazusiewskazującychnabrakpodpisu,należy
więcprzyjąć,żelistbyłpodpisanyprzezJana.Wkonsekwencjijegooświadczeniezostałozłożonew
przepisanejformie.
Uprawnienie do uchylenia się wygasa w przypadku groźby z upływem roku od chwili, kiedy stan
obawyustał(art.88§2k.c.).PaństwowaInspekcjaPracywmarcu2017r.ustaliła,żeJanzatrudniał
nielegalniepracowników.WówczasdopieroustałpostronieJanastanobawy,żeKrystianzrealizuje
swojągroźbęzawiadomieniaPIPonieprawidłowościachwfirmieJana.Listpoleconyzostałdoręczony
Krystianowi 10 kwietnia 2017 r. Tego dnia oświadczenie o uchyleniu się zostało zatem złożone
Krystianowi (art. 61 § 1 zd. 1 k.c.). W dniu złożenia oświadczenia nie upłynęły jeszcze nawet dwa
miesiąceodustaniastanuobawypostronieJana.Uprawnieniedouchyleniasięzatemniewygasło
wskutekupływuterminuzawitego.
WnastępstwiezłożeniaoświadczeniaJanaumowasprzedażyjestnieważnaextunc.
UmowasprzedażyzawartamiędzyJanemaKrystianemnieprzeniosłananiegowłasności.
Krystian następnie podarował obraz Annie. Umowa taka mogłaby przenieść własność na Annę (art.
155§1k.c.).Jednakże–wmyśldoczasowychustaleń–KrystiannienabyłwłasnościobrazuodJana
iw konsekwencji – w myśl zasady nemo plus iuris – nie był uprawniony do przeniesienia jego
własności na Annę. Do nabycia własności obrazu niezbędne byłoby spełnienie dodatkowych
przesłanek określonych w art. 169 k.c. Anna mogłaby więc nabyć własności obrazu na podstawie
umowyzawartejzKrystianempospełnieniunastępującychprzesłanek:
e. czynnośćprawnaobejmującazbycierzeczy;
f. wydanierzeczynabywcy;
g. wprzypadkurzeczyzgubionych,skradzionychlubwinnysposóbutraconychprzezwłaściciela
–upływtrzyletniegoterminu;
h. brakzłejwiarynabywcy;
i. brakwpisudokrajowegorejestruutraconychdóbrkultury.
AdI.1.e.Czynnośćprawnaobejmującazbycierzeczy.
WedługkazusuKrystianzawarłzAnnąumowędarowizny.Umowatakamożecodozasadyprzenieść
własność na obdarowanego (art. 155 § 1 k.c.). Zbadania wymaga ważność umowy. Należy ją
zweryfikowaćztakichsamychpunktówwidzenia,jakwprzypadkuumowysprzedażyzawartejmiędzy
JanemaKrystianem.Treśćkazusunieuzasadniawątpliwościcodoprawidłowościumowyzewzględu
a jej treść, zdolność do czynności prawnych, czy występowanie wad oświadczenia woli. Zbadania
wymaga natomiast forma umowy. Oświadczenie darczyńcy powinno zostać złożone w formie aktu
notarialnego (art. 890 § 1 zd. 1 k.c.). Według kazusu taką formę miała umowa zawarta między
KrystianemaAnną.Umowadarowiznybyłazatemważna.
AdI.1.f.Wydanierzeczynabywcy.
Wydanierzeczyjestjednymzesposobówprzeniesieniaposiadania(art.348zd.1k.c.).Polegaonna
przekazaniufaktycznegowładztwanadrzeczą.Wkazusiefaktycznewładztwonadrzecząsprawowało
muzeum, będące dzierżycielem. Przeniesienie posiadania nastąpiło natomiast w sposób określony
wart.350k.c.–przezumowęizawiadomieniedzierżyciela.Takisposóbprzeniesieniaposiadanianie
spełniaprzesłankiwydaniarzeczy.
AdI.1.g.Upływtrzyletniegoterminu.
Co do zasady nabycie własności od nieuprawnionego następuje od razu po zawarciu umowy i
wydaniu rzeczy. Jeżeli jednak „rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez
właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty,
nabywcamożeuzyskaćwłasnośćdopierozupływempowyższegotrzyletniegoterminu”(art.169§2
zd. 1 k.c.). W Kazusie nie nastąpiło ani zgubienie ani kradzież rzeczy. Należy zatem rozważyć, czy
obrazniezostałwinnysposóbutracony.Kwestiąspornąjestocenaztegopunktuwidzeniauzyskania
przedmiotu przez zbywcę w drodze prawnie doniosłej groźby w rozumieniu (art. 87 k.c.). Utrata
rzeczyprzezwłaścicielanienastępuje,jeżelidobrowolniepowierzyłonrzeczosobietrzeciej.Należy
uznać, że przeniesienie posiadania rzeczy w wykonaniu umowy sprzedaży zawartej pod wpływem
groźby nie stanowi dobrowolnego powierzenia rzeczy kupującemu. W rozważnym przypadku
wyzbyciesięwłasnościipoosiadaniaobrazuprzezJanapodwpływemgroźbystanowiłowięcutratę
obrazu w inny sposób niż przez kradzież bądź zgubienie. Anna mogłaby zatem nabyć własność na
podstawieart.169k.c.dopieropoupływietrzechlatodzawarciamiędzyJanemaKrystianemumowy
sprzedażypodwpływemgroźby.Umowętęzawarto21marca2014r.Trzyletniterminupłynąłzatem
21marca2017r.NatomiastumowadarowiznyzawartamiędzyKrystianemaAnnązostałazawarta15
kwietnia 2017 r., a więc już po upływie trzyletniego terminu. Anna mogła zatem nabyć własność
obrazubezpośredniopozawarciuumowydarowiznyiwydaniurzeczy.
AdI.1.h.Brakzłejwiarynabywcy.
Zła wiara nabywcy rzeczy ruchomej od nieuprawnionego zachodzi w razie wiedzy nabywcy o braku
uprawnieniadorozporządzaniabądźniewiedzybędącejwynikiemniedbalstwa.Annaniewidziałao
groźbieKrystiana,asamouchyleniesięodskutkówprawychoświadczeniawoliprzezJananastąpiło
pozawarciuumowydarowizny.Annaniewiedziałaiprzyzachowaniunależytejstarannościniemogła
się dowiedzieć o braku uprawnienia Krystiana do rozporządzania obrazem. Przesłanka braku złej
wiaryzostałazatemspełniona.
AdI.1.i.Brakwpisudokrajowegorejestruutraconychdóbrkultury.
Jak stanowi art. 169 § 3 k.c., „przepisów § 1 i 2 nie stosuje się do rzeczy wpisanej do krajowego
rejestruutraconychdóbrkultury”.Kazusniezawierainformacjiowpisieobrazudoowegorejestru.
Należyzatemprzyjąć,żeprzesłankabrakuwpisubyłaspełniona.
Annanienabyławłasnościobrazunapodstawieumowydarowiznywskutekniespełnieniaprzesłanki
wydaniaobrazu.
Anna mogła nabyć własność w drodze zasiedzenia. Przesłanki nabycia własności przez zasiedzenie
zostałyokreślonewart.174k.c.:
j. posiadaniesamoistne;
k. upływtrzyletniegoterminu;
l. dobrawiaraprzezcałyczasbieguterminu.
AdI.1.j.Posiadaniesamoistne.
Jeżelirzeczznajdujesięwdzierżeniuosobytrzeciej,przeniesienieposiadaniasamoistnegonastępuje
przez umowę między stronami i przez zawiadomienie dzierżyciela (art. 350 k.c.). W umowie
darowizny zawarto postanowienie o przeniesieniu posiadana obrazu na Annę. Wypis aktu
notarialnegozostałwysłanydomuzeum,którebyłodzierżycielemobrazu.Wtensposóbmogłodojść
do przeniesienia posiadania z Krystiana na Annę, jeżeli Krystian sam był posiadaczem samoistnym
obrazu. W dniu zawarcia umowy sprzedaży między Janem a Krystianem umówili się oni, że
posiadanie obrazu przechodzi na Krystiana. Następnego dnia Jan wysłał do Muzeum maila z
informacją, że własność i posiadanie zdeponowanego portretu przeniesiono na Krystiana. Zatem
równieżKrystiannabyłposiadaniesamoistneobrazuwsposóbprzewidzianywart.350k.c.Mógłwięc
przenieść posiadanie na Annę. Ostatecznie należy przyjąć, że przesłanka posiadania samoistnego
Annyzostałaspełniona.
k.Upływtrzyletniegoterminu.
Zgodnie z art. 350 k.c. do przeniesienia posiadania dochodzi przez umowę i zawiadomienie
dzierżyciela. Znaczenie zawiadomienia jest sporne. Według jednego stanowiska dopiero z chwilą
zawiadomienia dzierżyciela następuje przeniesienie posiadania. Zgodnie natomiast ze stanowiskiem
konkurencyjnymzawiadomieniemajedynieznaczenieporządkoweijużsamaumowawystarczado
przeniesienia posiadania. Pierwsze stanowisko jest zgodne z wykładnią językową art. 350 k.c. Brak
jednocześnie dostatecznych argumentów celowościowych dla odstąpienia od znaczenia przepisu
ustalonegowdrodzewykładnijęzykowej.Dlategoteżnależyprzyjąć,żenabycieposiadanianastąpiło
dopierozchwilązawiadomieniamuzeumbędącegodzierżycielem.Nastąpiłoto23kwietnia2014r.,
kiedy wypis aktu notarialnego obejmującego także umowę o przeniesienie posiadania na Annę
wpłynął do sekretariatu muzeum. Trzyletni termin posiadania samoistnego upływał zatem 23
kwietnia2017r.Natomiastnatledrugiego–odrzuconegotutaj–pogląduAnnanabyłabyposiadanie
samoistnejużzchwilązawarciaumowydarowizny,awięc15kwietnia2017r.Wedługtreścikazusu
nie nastąpiło żadne zdarzenie pociągające za sobą utratę posiadania przez Annę. Przesłanka
posiadanasamoistnegorzeczyprzeztrzylatazostałaspełnionabezwzględunastanowiskowkwestii
znaczeniazawiadomieniadzierżycielaoprzeniesieniuposiadania.
AdI.1.l.Dobrawiaraprzezcałyczasbieguterminu.
Annaniewiedziałaiprzyzachowaniunależytejstarannościniemogłasiędowiedzieć,żeKrystianbył
nieuprawnionydorozporządzaniaobrazem.Wchwilizawarciaumowydarowiznybyłazatembłędnie
przekonana, że nabyła własność obrazu, a błąd ten był usprawiedliwiony. Stan ten trwał aż do 20
kwietnia 2017 r., kiedy to Anna dowiedziała się o treści listu Jana zawierającego uchylenie się od
skutkówprawnychoświadczeniawolizłożonegowramachumowysprzedażyzawartejzKrystianem.
Jeżeli–jakuczynionowyżej–przyjmiesię,żezawiadomieniedzierżycielajestwarunkiemkoniecznym
przeniesienia posiadania w sposób określony w art. 350 k.c., to Anna popadła w zła wiarę przed
upływem terminu zasiedzenia i nie nabyła własności obrazu przez zasiedzenie. Natomiast na tle
stanowiska upatrującego wzawiadomieniu jedynie aktu o znaczeniu porządkowym termin
zasiedzeniaupłynąłbyprzedpopadnięciemAnnywzłąwiaręinabyłabyonawłasnośćobrazu.Wobec
trafnościpierwszegozapatrywanianależyprzyjąć,żeprzesłankadobrejwiaryniezostałaspełniona.
Anna nie nabyła własności obrazu przez zasiedzenie, ponieważ nie była w dobrej wierze w chwili
upływuterminuzasiedzenia.
Ostatecznienależystwierdzić,żeAnnaniebyławłaścicielkąobrazu.
AdI.2.Faktycznewładztwonadrzecząadresataroszczenia.
Z treści kazusu jednoznacznie wynika, że obraz znajdował się muzeum. Jednostka ta sprawowała
zatemfaktycznewładztwonadmalowidłem.
AdI.3.Brakskutecznegowobecżądającegowydaniauprawnieniadowładaniarzeczą.
Muzeum dzierżyło obraz na podstawie umowy przechowania zawartej z Janem. Umowa ta rodziła
skutki jedynie w stosunkach między stronami. Nie była zatem skuteczna względem Anny. Nawet
gdybyjednakprzyjąć,żeAnnawstąpiławstosunekprzechowania(doczegokazusniedajepodstaw),
i tak mogłaby w każdym czasie żądać zwrotu obrazu (art. 844 § 1 k.c.). Dzierżycielowi nie
przysługiwałozatemskutecznewzględemżądającegowydaniauprawnieniedowładaniaobrazem.
Ostatecznie należy przyjąć, że Annie nie przysługiwało roszczenie windykacyjne, ponieważ nie była
onawłaścicielkąobrazu.
AdIIiIII.Brakwygaśnięciaizaskarżalność.
Wobecbrakuroszczeniabezprzedmiotowejestrozważaniejegowygaśnięciabądźzaskarżalności.
Odpowiedź:muzeumniepowinnozadośćuczynićżądaniuAnny.