Teoria tektoniki płyt litosfery
advertisement
2015-12-27 Teoria tektoniki płyt litosfery Pytania i odpowiedzi 1. Podaj przyczynę przemieszczania się płyt litosferycznych Przyczyną przemieszczania się płyt litosfery jest najprawdopodobniej ruch materii (prądy konwekcyjne) w astenosferze – półplastycznej warstwie płaszcza górnego. Materia ta przemieszcza się pod wpływem ciepła docierającego z jądra Ziemi. Średnie tempo przemieszczania się płyt jest niewielkie – zazwyczaj kilka centymetrów rocznie – ruch ten odbywa się skokowo – raz na wiele lat płyty przesuwają się nawet o wiele metrów 1 2015-12-27 2. Wyjaśnij zasadę powstawania ryftu Ryft powstaje w miejscu, gdzie unoszące się do góry prądy konwekcyjne astenosfery rozchodzą się na boki (ruch rozbieżny) – powoduje to rozciąganie i ostatecznie pęknięcie sztywnej litosfery – powstają długie i wąskie zapadliska - ryfty 2 2015-12-27 3. Na czym polega spreading? Przedstaw dwa dowody na występowanie spreadingu. Spreading to proces rozrostu skorupy oceanicznej. Lawa wylewająca się w ryfcie zastyga – powstaje nowe dno oceaniczne. Dowody na rozrost dna oceanicznego: • im bliżej ryftu tym skały budujące dno oceaniczne są młodsze • występowanie symetrycznych względem ryftów pasów skał o odmiennym namagnesowaniu 3 2015-12-27 4 2015-12-27 4. Jaka forma rzeźby powierzchni Ziemi powstaje w miejscu występowania ryftu? Charakterystyczną formą rzeźby w strefie ryftowej jest grzbiet oceaniczny zbudowany z zastygłej lawy wylewającej się z ryftu– w jego osiowej części występuje zapadlisko – dolina ryftowa 5 2015-12-27 5. Jakie zjawiska geologiczne występują w strefie ryftu? Podaj ich przyczynę. W strefie ryftu występują: • wulkanizm – w pęknięcia powstające w dolinie ryftowej wdziera się magma, która docierając do powierzchni ziemi wypływa na zewnątrz i zastyga • trzęsienia ziemi – naprężenia litosfery wywołane przeciwstawnym ruchem prądów konwekcyjnych w astenosferze są co jakiś czas rozładowywane – powstają wówczas trzęsienia ziemi 6 2015-12-27 6. Gdzie na obszarze lądowym istnieje aktywna strefa ryftowa? Ryfty na lądach są rzadziej spotykane niż na dnie oceanów. Przykładowymi miejscami są: • Wielka Dolina Ryftowa we wschodniej Afryce • ryfty przecinające islandię 7 2015-12-27 8 2015-12-27 9 2015-12-27 10 2015-12-27 7. Co to są uskoki transformacyjne? W jaki sposób powstają? Uskoki transformacyjne (przesuwcze) – pęknięcia litosfery ułożone prostopadle do granic płyt (zwłaszcza w strefie ryftowej). Oddzielają one fragmenty płyt, które przesuwają się w różnym czasie i w innym tempie. 11 2015-12-27 12 2015-12-27 13 2015-12-27 8. Na czym polega subdukcja? Subdukcja to proces wciągania płyty oceanicznej pod inną płytę. Subdukcja ma miejsce zbieżnego ruchu materii w astenosferze ( płyty zbliżają się do siebie). Skorupa oceaniczna jest cieńsza i zbudowana z materii o większej gęstości – dlatego ulega wciąganiu pod drugą płytę. Wyróżniamy dwa typy subdukcji: • ocean – kontynent • ocean - ocean 14 2015-12-27 Subdukcja typu ocean - kontynent Subdukcja typu ocean - ocean 15 2015-12-27 9. Jakie zjawiska geologiczne występują w strefie subdukcji? Podaj ich przyczynę. W strefie subdukcji występują: • trzęsienia ziemi – wywołane tarciem płyt o siebie • plutonizm i wulkanizm – wciągana w głąb Ziemi płyta oceaniczna topi się. Powstająca magma przedziera się do powierzchni ziemi – powstają tam wulkany • fałdowanie skał – osady znajdujące się na powierzchni płyty oceanicznej są zdzierane i fałdowane 16 2015-12-27 10. Jakie formy rzeźby powstają w strefie subdukcji typu ocean – kontynent? • Rów oceaniczny – powstający na granicy między tymi płytami • Góry fałdowe – powstające na brzegu płyty kontynentalnej 17 2015-12-27 18 2015-12-27 11. Jakie formy rzeźby powstają w strefie subdukcji typu ocean - ocean • Rów oceaniczny – powstaje na granicy płyt • Łuk wyspowy – ciąg wysp wulkanicznych położony na brzegu płyty, która nie podlega subdukcji • Morze marginalne – fragment oceanu odcięty przez łuk wyspowy 19 2015-12-27 20 2015-12-27 12. Co to jest strefa Benioffa? Strefa Benioffa to powierzchnia występująca w strefach subdukcji, wzdłuż której skupiają się hipocentra trzęsień ziemi. Strefę Benioffa stanowi górna powierzchnia wciąganej w głąb płaszcza płyty oceanicznej 21 2015-12-27 13. Jakie procesy zachodzą w strefie kolizji płyt? W przypadku zbliżania się do siebie dwóch płyt, których krawędziami są kontynenty nie dochodzi do subdukcji jednej z nich (są zbyt grube by jedna z nich została wciągnięta). Płyty kontynentalne zbliżają się do siebie, a osady morza rozdzielającego te płyty ulegają ściskaniu i fałdowaniu – ostatecznie między dwoma płytami kontynentalnymi powstają góry fałdowe. Ruchom fałdowym towarzyszy plutonizm, wulkanizm i trzęsienia ziemi 22 2015-12-27 23 2015-12-27 Podsumowanie Teoria tektoniki płyt wyjaśnia: • W jaki sposób powstają grzbiety i rowy oceaniczne, góry fałdowe, łuki wyspowe, skorupa oceaniczna i kontynentalna • Rozmieszczenie stref sejsmicznych i wulkanicznych na Ziemi • Dlaczego skorupa oceaniczna jest młodsza od skorupy kontynentalnej 24
