SIEDMIU PRlEC\W TEBOM - E

SIEDMIU PRlEC\W
TEBOM )
an ona
AJSCHYLOS
„SIEDMIU PRZECIW TEBOM"
(PRZEKŁAD: STEFAN SREBRNY)
I
SOFOKLES
„ANTYGONA"
(PRZEKŁAD:
LUDWIK H. MORSTIN)
SEZON 1961162
OSOBY
1.
....e
Wysłaniec
~
Chór kobiet
...u~
ZOFIA KUCÓWNA
ELŻBIET A WIECZORKOWSKA
MARIA PAWŁOWSKA
I
II
III
~
~
Ili::
Il.o
Antygona
Ismena
OPRACOWANIE TEKSTU, INSCENIZACJA I REŻYSERIA:
IRENA BABEL
I
a:l
J:ol
RYSZARD BARYCZ
STEFAN RYDEL
Eteokles
\
o
t:l
córki Edypa
JANIN A NOWICKA
i Jokasty
MARIA SEROCZYŃSKA
Kreon, król Teb
KAZIMIERZ TALARCZYK
Hajmon, syn Kreona
STANISŁAW BREJDYGANT
Eurydyka, żona Kreona
ZOFIA GRABOWSKA
Tyrezjasz, wróżbita
JULIUSZ Ł USZCZEWSKI
Zwiastun
RYSZA RD SIÓDMIAK
Str! ilif.....'ll' A.<.ll.Ul 9 '0JCIECH RAJEWSKI
1
Ch r męzczyzn
- .JIARBK .'()JCUCllO
I
LESZEK OSTRQ1"'SKI
MIECZYSł.A
SERWINSKI
II
III
BOGDAN ŁYSAKOWSKI,,..
~
Q
...
~
!'{
Ul
o..;i
~
o
=
Ul
~
W
\
INSCENIZACJA PLASTYCZNA :
O , BOGI ! JESLI BRATNI MORD
BRATNIM:! DŁOŃMI STRĄCI W GRO B
KRZYSZTOF PANKIEWICZ
ZWASNIONYCH, J ESLI SKRZEPŁA
MUZYKA:
AUGUSTYN BLOCH
RZECZ DZIEJE
TEBACH
SIĘ
W
CZERWONA K REW
W SZARY ZIEMS KI PROCH -
WSIĄKNIE
KTOZ Z KRWI OCZYSCić ZDOL A, KTÓŻ
TRASZLIWĄ ZM AZĘ MOCEN ZMYO?
NIEDOL O DOMU ! N OWE
WIEŃCZY D ZIEŁO
ASYSTENT
REŻYSERA:
IZABELA CYWIN'SKA
w CZERŃ
D AW N YCH
ZŁ O
KL ĘSK.
AJ SCHYLOS( ... )
urodził się
w Eleusis w 525 r . p.n .c.,
wł a dca Persji ,
prowadzi ł swe zwycięsk i e wojska n a Egip t. Wielki e wydarzenia przyp adły n a jego lata chłopięce,
los gotował w sp a n ia łą p rzy szł ość jego przybranemu
miastu, m ał ej nadmorsk iej osadz ie, Atenom , chociaż w da n ej chwili wróżby nie były jeszcze jasne.
Coraz b liżej n adciąga ł persk i kolos. Gdy przyszły
dramaturg kończył trzynas ty rok życia, n astępc;:i
Kambizesa, Dariusz, zagarniał Półwysep B a ł kański ;
gdy m i a ł lat trzydzieści pięć, a więc wł aśn ie wtedy, gdy A teńczycy wystawiali jego „Bła ga ln ice", on
wraz ze sw ym bratem i gronem rodaków znajdowali
się pod Maratonem, na równinie na w sch odnim wybrzeż u Attyki, w szeregach żołnierzy r ozbijają cych
wojska per skie, wy słane , by zniszczyć ich m iasto.
Wydarzenie t o na dł u g o pozo s tało w pa mięc i potomnych, a mę stwo poety st ało się n iema l legendarne .
Gdy jak o sześćdzi es i ęci odziewi ęci ol e t n i mę żczyzn a
umiera ł daleko od ojczyzny, na Sycylii, n apis ał swe
epitafium , w k tórym w śmiałych, m iltonowsk ich sło ­
wach wspomina to historyczne wydarzenie:
Tu l eż ą zwłoki Ajschylosa! Urodzony w Atenach
[zmarł wśród żyznych równin S ycylii.
S ław n e pole maratońsk i e i Med długowłosy n iech
[świadczą o jego odwa dze.
w tym samym czasie, gdy Kambizes,
n
I te w łaś nie słowa znalazły swe zaszczytne m iejsce
jego grobowcu.
(A. N icoll: „Dzieje dra matu", PIW - 1962)
WIELCY TRAG ICY GRECCX:
A ISCHYLOS (526---456 p.n .e.)
SOFOKLES (496---406 p.n.e.)
EUR YPIDES (4 80-406 p.n.e.)
SKORO PRZYCZYNĄ OBECNEGO ZŁA JEST WOJNA, TRZEBA JE LECZYC ZA POMOCĄ POKOJU.
ALKIDAMAS wedle ARYSTOTELESA
Dla nas początki teatru przypadają na rok mnieJ
490 p.n.e., gdy pierwszy zachowany dramat
Ajschylosa, „Błagalnice" , zosta ł wystawiony przed
więcej
publicznością ateńską.
Jest rzeczą m ożli wą, że przedstawi nia d r amatyczn istniały j uż na setki, a może n awet tysiące lat
przed tą datą . J est r ównież rzeczą możliwą, że
Aischylos i wcześ ni drama turgowie. greccy zawdzię­
czali wiele za równo pod w zglę d em f ormy, jak i treści
kapłanom, w ykonawcom r eligijnych sztuk teatralnych w starożytnym Egipcie. Nie ul ega też wątpli­
wości , że Aischylos n ie jest bynajmni ej twórcą t ragedii. Udos k onalił on jedynie rozwij aj ącą się tradycyjną grecką formę , k tóra stopn iowo d oprowadziła
do pełnego r ozkw itu teatru w znanej nam p ostaci. Należy jednak zaznaczyć, że wśród wszystkich tych
problemów b ł ą d zi my po omacku, ogr a niczają c się do
przypu s zcze ń . („. ) Widzimy słabe promienie światla
pośród ciemności , zaczyna m y d os trzegać za r ysowujące się n iewyraźnie sylwe tki, ale słońce w schodzi dopiero wr a z z Aischylosem.
(A. Nicoll - „Dzieje dram atu", PIW - 1962)
Z
OKOŁO
ŁY
90 T R AGEDII AJSCHYLOSA ZACHOWA-
SIĘ:
„BŁAGALN ICE ''
„PERSOWIE"
„PROMET EUSZ W OKOWACH"
„SIEDMIU PRZECIW TEBOM"
,,OREST EJA" (TRYLO GIA)
Cz. I Cz. II Cz. III -
„AGAMEMNON"
„OFIARNICE"
„EUMENIDY' '
ZA WSZYSTKIE
NARODY
GŁUPSTWA
KRÓLÓW
PŁACĄ
ICH
HORACY
Zali w am nie żal - H a du c z elu ścio m r zucić n a żer
gród ten sę d ziwy , w łóczn i na p ast wę, n a pohańbienie?
W m oc go oddać niew olnych pęt?
Pozw olić, by w stos dymiących zgliszcz
zm ien ił go m ąż achajski?
Aby mi ę wróg w ió d ł , ni e szc zęsn ą branki;
- o! o! - w strzępach szat, za w łosy ,
jak za grzywę schwytaną klacz!
Młod e i sta re wszystkie i ść
m u szą w j ar zmo ... L amen t, j ę k
w mieście„ . Pę dzo ne na rzeż
krzyczą gr om ady... Strach m i,
strach okr ut nej doli!
ischylos - "S iedmiu przeciw Tebom"
Przekład St. Srebrnego)
Aischylos był niewątpliwie pionierem. Sam musiał
v. ykuć narzędzia przy pomocy których kształtował
swą sztukę; na zawsze pozostanie p rzedmiotem podziwu, że m imo tych trudności zdziałał tak wiele.
Jego pozycja we współczesnym mu t eatrze przypomina pod wieloma względami pozycję Marlowe'a
w epoce elżbietańskie j.
chociaż stworzył dzieła
głębsze i piękniejsze, aniżeli danym było Marlowe'owi
w jego krótkim żywocie, to podobnie jak on był poprzednikiem t\vórcy, jeśli nie większego, to w każ­
dym razie działającego w szczęśliwszych okolicznościach. Jeśli Aischylos był Marlowe'em, to Sofokles
jest Szekspirem.
(A. Nicoll stu dwudziestu dramatów Sof ok 1 es u
w całości tylko siedem oraz skąpy, niemnie j cenny, fragment jednej sztuki satyrowej.
Pierwsza sztuka Sofoklesa uk azała się w 471 r. p.n.e.,
a już w 468 r. zwycięży ł on Aischylosa , natomiast
najstarsze z siedmiu posiadan ych przez nas dzieł,
„Antygona", napisan e zosta ł o dopiero około 44lr.,
gdy był ju ż s ł aw n ym dramaturgiem . Mniej więcej
z tego samego okresu pochodzi „Aj as". O dziesięć lat
późniejszy jest „K ról Edyp", zaś „Elektra" i „Trachinki („Trachinai") powstały przypuszczalnie w latach 420-414. „Filoktet" zosta ł napisany w 409 r,
gdy Sofokles mia ł lat osiemdziesiąt sześć , zaś „Edyp
w Kolonie" wystawiony został pośmiertnie w 402 r.
p.n.e.
Z tych wszystkich sztuk do świadomości widza
współczesnego prawdopodobnie najsilniej przemawia
„Antygona". (... ) Niewątpliwie jest to najpiękniejsza
i najsubtelniej wyrażona tragedia greckiego teatru.
(A. Nicoll - „Dzieje dramatu", PIW - 1962)
Spośród
zachowało się
„Dzieje dramatu", P IW - 1962)
„.samotny aktor Tespisa otrzy m a ł już wkrótce towarzyszy . Bardzo nieśmiało, jak tego dowodzą „Bła­
galnice", wprowadził Aisch ylos drugiego aktora,
w istocie tak nieśmiało, że przy minimalnej zmianie
cała akcja drama t u mogła b yć odegrana przy pomocy
tylko jednego ak tora . (... ) Aischylos zadowala się drugim aktorem d otąd, dopóki Sofokles, jego młodszy
współczesny , nie wprowadzi trzeciej r oli. Była to jednak granica, której nie p rzekr oc zy ł teatr gr cki. Nawet buntowniczy Eurypides nie oś m ieli ł się pójść dalej„ . Innowacja ta sta ł a się od razu bodźcem do
gwałtownego
rozwoj u dialog u dramatycznego, jako
elementu przeci wstawnego do p ieś n i chóru. Wzrastały możliwości współdziała n ia postaci, wzbogacała się
rozmaitość epizodów, a co najważniejsze, autor dramatyczny musia ł więcej uwagi p oświęcić technice dramatycznej. Rozwój techniki dramatycznej jest trzecią wielką zmianą zapoczątkowaną przez Sofoklesa.
Tragedia grecka otrzymała obecnie swą formę ostateczną.
(A. Nicoll -
„Dzieje dramatu", PIW - 1962)
Wiele jest dziwów i m ocy, i
potęg
na tym
bożym
świecie,
z n ich l ud zka potęg a .
On n a wzbu r zone wyp uszcza się morze
jedn ej łzy ż al u nie roniąc spod powiek ,
on m a tkę ziemię l emieszami orze,
muły i k on ie zap r zęg a ,
najw i ększa
A ischylos u d osk onalił scen ę, Sofokle s poszed ł jeszcze dalej, czyniąc z n iej narzęd z i e p os ł uszn e talentowi.
(A. Nicoli - „Dzieje dramatu", PIW - 1962)
człowiek.
Płochy
ród ptaków on ch wy ta,
mądrze
rzuciw szy na n ie
sid ł a,
zwierz d zik i przed nim umyk a,
on grzywiastego kon ia ja rzmem pęta,
na brzeg wy c iąga dzieci morskiej fali,
t ur a górski ego obali
i byka .
On szybki ego jak wiatr
dźwięku
i
mowy
mądrej
nauc zy ł
się
wieszczej .
Miasta buduje, rynki, agory
i stawia w mias tach dachem kryte dwor y,
by go wiatr nie zmógł i deszcze,
leki wynala zł na groź ne choroby,
wszystko z ł e mą drym przewalczy sposobem nie u jdzie ś m i e rci.
(Sofokles - „Antygona"
Przekład L. H. Morstina)
W roku 467 trylogię z dziejów Lajosa i Edypa wy Aischylos. Składał a się ona z tragedii: „Lajos",
· „Edyp" i „Siedmiu przeciw Tebom"; doszła do nas
tylko końcowa część trylogii tragicznej - dzieje zagłady synów Edyp a. (.„) Materiału faktycznego eh
niej, zarówno jak i d o części drugiej dostarczył poe cie epos pt. „Tebaida ".
Tradycj a różnie przedstawia dzieje sporu synów
F.dypa; z zachowanej tragedii nie można wyciągnąc
pewnych wniosków co do wersji, za którą poszedł
Aischylos. Jasne jest t ylko, że w wyniku sporu Polineikes został przez Eteoklesa wygnany z Teb. (.„) Wygnany Polineikes przy b ył do Ar gos, poślubił c órkę
króla Adrastosa i na mówił go do przedsięwzięcia wyprawy na Teby, celem pr zywrócen ia mu t ronu. Woj sko prowadzone przez siedmiu wodzów p od naczelnym dowództwem Adr astosa st anęło pod murami Teb
i rozpoczęło oblężen ie . Tu też rozpoczyn a się n asZ•l
tragedia. (.„) N a czele obr ońców ob l ę żonego miasta
stoi bohater „Siedmiu przeciw T ebom ", E teokles jedna z n ajwspanialszych postaci t ragedii gr eckiej .
Stefa n S reb rn y
(Wstęp do „S iedmiu przeciw Tebom", P IW 1954)
W „Antygon ie" dał Sofokles opr acowanie jednego
z najp i ękniejszy ch mitów greckich - tego samego,
któremu p oprzednik jego poświęcił jedną ze swych
wczesnych tragedii (nie za chowanych „El euzyńczy ­
ków") i o któr y p otrąc ił także, w zachowanych do
naszych czasów „S iedm iu p rzeciw Tebom". (... ) W b itwie pod Tebami obaj bracia p olegli, jeden z ręki
drugiego; opróżniony tron za j ą ł n a jbli żs zy krewny,
Kreon. Pr agn ą c (.„) zaradzić n iesprawie d liwości , którą upatruje w jednakowej doli i w r oga i obrońcy
miasta wyda je r ozk az, a by ciał o Eteoklesa ze
czcią było pogrzebione, c iało zaś Polineikesa rzucone
psom i sępom . W tym zakazie Kreona tkwi zawiązanie
lntrygi. („.) Antygona t edy oma jmia , że na przekór
prawu spłaci dług krwi swemu p oległemu bratu„.
T adeusz Zielińsk i
(„Grecja niepodległa" - Sofokles,
„Książka i Wiedza", 1958)
stawił
Starożytni uważali „An tygonę" za najpiękniejszy
z dramatów Sofoklesa .
Ateńczycy , zachwyceni jego treścią , ofiarowali poecie stanowisko stratega w wyprawie na wyspę Sa mos. Dziś w ielu jest zdania, że obok „Iliady i Odysei" jest to najdoskonalszy utwór, jaki nam po sobie
zostawi! geniusz Hellady,
L . H. Morstin
W y , m a tki, którym z wolnej woli przecie
Dane jest wojnę lub pokój wybi era ć ,
Pr oszę w as, ży c ie dla d)':ieci wybier zcie,
Dajcie im pra w o żyć, a nie umiera ć
Wy, m a tk i, życ ie dla dziec i wybierzcie!
Bertolt Brecht - „Do rod aków " <f ragm.)
P rzełoż ył Lech P ijanowsk i
•
Złowrogą moc gniewny kryje l udu głos ...
~derza grom ta m, gdzie klątwę rzuca l ud ...
Natrętna
serce dręczy m y ś l :
p rzemówi jeszcze czarna Noc ...
Czu jnym okiem patrzy bóg
na tych, co mn ogim n i osą śmierć.
Szczęśłiw by ł eś
Pra w dzie wbrew Odmien i s ię niechy bnie los!
Eryn ie czarne szczęści a blask
z aga s zą! J uż cię c h ł on ie mrok,
już za pomnian yś , ju żeś cień ...
Sławą nadmiern ą błyszczeć
- strach :
u szczytu sta n ą ł - padł
z oczu Zeusowych pior un.
ledwieś
Szczęśc i a c hcę,
co n ie budzi
gniewów bożyc h ... Nie pr agnę
grodów burzy ć - i m ój też gród
niecha j n ie zna niewoli!
(Aischylos - „Oresteja",
przekł a d St. Srebrnego)
...
a l eży życ zy ć l udzk ości ,
by spra w a Antygony nie
nigdy w dzi ejach ta k a ktualn ą jak była
w r ok u 1945, gdy w Teatrze Słow ack i ego zagraliśmy
Sofoklesową tr a ge d ię, a do greck iej dzieweczki można
było mów i ć ze sceny : M ł od szych sióstr znejdziesz
u nas grono, co, jak ty, m u siały wyb rać m ęczeństwo
za wolność nar odów, za \ ybawien ie l u dzkości z tyran ii
faszystowskich cię m iężyc ieli.
stała
się
j uż
L udwik H. Morstin
(„Sprawa Antygony w perspek t ywie wieków"'
Fragm. przygotowywanej do druk u książki
„Zdarzenia i ludzie")
BILETY ULGOWE (ZBIOROWE) W BIURZE ORGANIZACJI
WIDOWNI W GODZ. 10-15.
JANINA ZAHORSKA
Organizacja pracy technicznej
Kierownik a rlys tyczny
IR E A BABEL
JAN TROJAN OWSKI
PRZEDSPRZEDAŻ
Kierownik literacki
ZBIGNIEW KR A WCZYKOWSKI
Organizacja pracy artystycznej
BILETÓW NA 7 DNI NAPRZÓD W P.B.P. „ORBIS" W GODZ. 11-18,
KASY TEATRALNE „SPATIF" AL. JEROZOLIMSKIE 25 W GODZ. 9-17, TEL. 21-94-54
ORAZ W
KASIE TEATRU
I
21-93-83
OD GODZ. 10-TEJ.
Dyrektor teatru
T ADEUSZ KA ŻM I ERS K I
Przedstawienie prowadzi
STANISŁAWA
LINEBURG
Kostiumy wykonano pod kierunkiem
TELEFONY: KASA
TEATRU 909-41,
ORGANIZACJA
WIDOWNI 909-50
DYREKCJA I SEKRETARIAT 915-78.
MARII BODEK
JANA MRÓWCZYŃSKIEGO
Prace stolarskie
JAN
UMIĘCKI
Prace malarskie
STANISŁAW
KASA BILETOWA CZYNNA JEST CODZIENNIE
OD GODZ. 10-TEJ.
Z;i redakcji: :
KAMIŃSKI
Prace fryzjerskie
STANISŁAWA GESTERN
STANISŁAW WŁUDARSKI
Prace modelatorskie
HENRYK ZIELIŃSKI
KASA TEATRU SPRZEDAJE BILETY INDYWIDUALNE
TAKŻE
PO
UPRZEDNIM ZAMÓWIENIU
TELEFONICZNYM.
Prace tapicerskie
WACŁAW
PNIEWSKI
ZBIGNIEW KR A WCZYKOWSK I
Opracowanie graficzne :
Brygadier sceny
BOLESŁAW
KRZYSZTOF PANKIEWICZ
DOJAZD DO TEATRU
TRAMWAJ AMI 3, 6, 8,
25, 26, 30 i AUTOBUSEM 101.
Kierownik
oświetlenia
PĄTEK
sceny
ZBIGNIEW KRAJEWSKI
Cena 4
zł
Ze zbiorów
Działu
rnenta'"" ii
ZG ZASP
\
WYDAWCA: PA?'l'STWOWY
TEATR
POWSZECHNY
WARSZAWA
Z A M O J S K I E G O 20
TP -
W-wa
Wiślana
G. Zam. 353/Wj62. 5.000. H-23.
0
1