PRACA W GOSPODARSTWIE DOMOWYM
advertisement
PRACA W GOSPODARSTWIE DOMOWYM W ramach walki z bezrobociem Truizmem jest stwierdzenie, że bezrobocie jest największym problemem państwa polskiego po roku 1989. Nasze miasto od lat plasuje się w czołówce statystyki osób pozostających bez pracy podobnie, jak całe województwo warmińsko-mazurskie. Pomimo licznych zmian rządów i większości parlamentarnych, wahadłowo reprezentujących raz prawą, raz lewą stronę sceny politycznej, stopa bezrobocia oscyluje wokół tych samych, zastraszających wskaźników. Jednym z najnowszych pomysłów na walkę z bezrobociem, przyjętym pod koniec poprzedniej kadencji parlamentu, jest projekt zatrudniania w ramach stosunku pracy, osób mających pracować w gospodarstwach domowych. Jest to w zasadzie próba prawnego unormowania sytuacji szeroko rozpowszechnionej w warunkach życia codziennego - mam tu na myśli fakt świadczenia różnorakich usług w rodzaju opieki nad dziećmi, prowadzenia gospodarstwa domowego, czy też choćby sprzątania w mieszkaniach - i wyprowadzenia osób świadczących te usługi z szarej strefy. Od 1 stycznia 2006 Regulacja prawna dotycząca zatrudniania osób w gospodarstwie domowym zawarta została w znowelizowanej ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001 z późn. zm.). Dość obszerna nowelizacja tej ustawy, opublikowana w Dzienniku Ustaw z 2005r. Nr 164, poz. 1366, wprowadza do niej nowy rozdział 11a, zatytułowany: „Wspieranie pracy zarobkowej w gospodarstwie domowym”. Przepisy te obowiązują od dnia 1 stycznia 2006 roku. Definicja pracy zarobkowej w gospodarstwie domowym Omawiana regulacja definiuje pracę zarobkową w gospodarstwie domowym w sposób następujący: jest to wykonywanie, przez osoby zarejestrowane, jako osoby bezrobotne, na rzecz osób wspólnie zamieszkujących i gospodarujących w gospodarstwie domowym, czynności związanych z powadzeniem gospodarstwa domowego lub opieką nad osobą zamieszkującą w gospodarstwie domowym. Możliwe jest zatem wykonywanie czynności związanych z opieką nad dziećmi, opieką i pielęgnacją osób starszych, niepełnosprawnych. W ramach definicji ustawowej mieści się oczywiście również świadczenie usług polegających na sprzątaniu, przygotowywaniu posiłków. Wyłączyć należy jednak czynności dotyczące np. rehabilitacji osób niepełnosprawnych, czy też po wypadkach. Nie mieści się to bowiem w ramach pojęcia „opieki”. Czynności takie powinny być wykonywane w ramach zwykłej umowy o świadczenie usług. Na mocy wyraźnej dyspozycji ustawy nie jest dopuszczalne powierzanie w ramach pracy w gospodarstwie domowym czynności służących potrzebom działalności gospodarczej prowadzonej przez osobę zamieszkującą w gospodarstwie domowym, także wtedy, gdy działalność ta jest wykonywana w lokalu położonym w takim gospodarstwie. Takie czynności winny być wykonywane w ramach umowy o pracę. Co to jest umowa aktywizacyjna Podstawą wykonywania pracy zarobkowej w gospodarstwie domowym jest umowa o świadczenie usług – „umowa aktywizacyjna”. Stosuje się do niej przepisy dotyczące umowy zlecenia. Umowa aktywizacyjna winna być zawarta w formie pisemnej, przy czym na Powiatowe Urzędy Pracy nałożony został obowiązek udostępniania osobom zainteresowanym wzoru takiej umowy. Urzędy pracy zobligowane zostały również do prowadzenia rejestru zawartych umów aktywizacyjnych. Każda taka umowa musi zostać zgłoszona do powiatowego urzędu pracy właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby bezrobotnej. Obowiązek zgłoszenia ciąży na osobie prowadzącej gospodarstwo domowe zatrudniającej osobę bezrobotną. Do zgłoszenia dołączyć należy kopię zawartej umowy. Ograniczenia: tylko 1 pracodawca, bliskie pokrewieństwo Ustawa wprowadza pewne ograniczenia możliwości podjęcia pracy zarobkowej w omawianej formie. Nie jest dopuszczalne: zawarcie przez bezrobotnego więcej niż jednej umowy aktywizacyjnej, zawarcie umowy aktywizacyjnej między osobami pozostającymi ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia lub powinowactwa do drugiego stopnia. Pierwszy z tych warunków z pewnością będzie miał wpływ na rozpowszechnienie tej formy zatrudnienia. Zakaz zawierania większej ilości umów o świadczenie usług w gospodarstwie domowym spowoduje, iż umowa taka będzie musiała siłą rzeczy upodobnić się do stosunku pracy, przede wszystkim w zakresie czasu pracy i należnego wynagrodzenia. Inaczej mówiąc możliwość zawarcia tylko jednej umowy aktywizacyjnej sprawia, iż osobie mającej podjąć takie zatrudnienie musi się to po prostu opłacać. Wydaje się, iż korzystniejsza byłaby inna forma zatrudnienia aktywizacyjnego, umożliwiająca podjęcie pracy w kilku gospodarstwach domowych w różnych wymiarach czasu pracy (jak gdyby zatrudnienie na cząstkach etatu). Nie każdy potencjalny pracodawca zainteresowany będzie stałym zatrudnieniem osoby do pomocy w gospodarstwie domowym, częstokroć właśnie chciałby zatrudnić osobę przy np. sprzątaniu mieszkania jeden raz w tygodniu. W inne dni tygodnia bezrobotny taki mógłby świadczyć usługi na rzecz innego pracodawcy. Niestety przepisy jednoznacznie wykluczają taką możliwość. Wydaje mi się, iż w istotnym stopniu ograniczy to ilość zawieranych umów aktywizacyjnych, pozostawiając w dalszym ciągu podobne stosunki prawne w szarej strefie. Drugi z wymienionych warunków jest w zupełności zrozumiały i naturalny. Zapobiegać ma tworzeniu fikcyjnych stosunków prawnych. Kieruje Powiatowy Urząd Pracy Zawarcie umowy aktywizacyjnej uwarunkowane jest uzyskaniem przez osobę bezrobotną skierowania do wykonywania pracy zarobkowej w takim charakterze. Powiatowy urząd pracy może skierować bezrobotnego do wykonywania pracy zarobkowej w gospodarstwie domowym tylko wówczas, gdy wyrazi on gotowość podjęcia takiej pracy składając oświadczenie w tej sprawie. Oświadczenie to osoba bezrobotna może złożyć w odpowiedzi na skierowaną do niej propozycję ze strony urzędu pracy, jak również dobrowolnie, z własnej inicjatywy, np. przy rejestracji w charakterze osoby bezrobotnej. Każdorazowo być zostać zatem wyraźna zgoda bezrobotnego na pracę w gospodarstwie domowym innej osoby. Potencjalny pracodawca pragnący zatrudnić osobę do pracy w swoim gospodarstwie domowym zobowiązany jest do poinformowania właściwego ze względu na miejsce położenia tego gospodarstwa powiatowego urzędu pracy o możliwości podjęcia przez osobę bezrobotną pracy zarobkowej w swoim gospodarstwie domowy. Jednocześnie musi także poinformować urząd pracy o swoich wymaganiach względem potencjalnego pracownika. Wymagania takie nie mogą jednak dyskryminować kandydatów ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację seksualną, przekonania polityczne i wyznanie religijne lub ze względu na przynależność związkową. Uwaga składki i podatek – obowiązki pracodawcy Traktowanie umowy aktywizacyjnej jako stosunku prawnego, do którego stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia pociąga za sobą określone konsekwencje. Przede wszystkim ten stosunek prawny nie będzie traktowany, jako stosunek pracy, co powoduje, iż nie znajdzie w tym wypadku zastosowania szereg przepisów znajdujących się kodeksie pracy. Osoba wykonująca pracę w gospodarstwie domowym będzie jednak podlegała powszechnemu ubezpieczeniu zdrowotnemu, co oznacza konieczność opłacania składek na to ubezpieczenie. Podobnie podlegać będzie obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu. Obowiązki rozliczania składek ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego ciążyć będą na pracodawcy zatrudniającym osobę w swoim gospodarstwie domowym. Pracodawcy zobowiązani będą również do poboru miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy w wysokości 19 % należności wynikającej z umowy aktywizacyjnej i przekazania tej kwoty, w terminie do 20 dnia następnego miesiąca kalendarzowego na rachunek właściwego urzędu skarbowego, a następnie, po zakończeniu roku do rozliczenia rocznych przychodów zatrudnionych pracowników. Z pewnością również te obowiązki, przysparzające niemało trudności praktycznych, mogą wpłynąć na popularność tej formy zatrudnienia. Niewielka ulga podatkowa dla pracodawców, jeśli... Osoby, które zdecydują się na zatrudnienie osób bezrobotnych we własnym gospodarstwie domowym liczyć mogą na pewne ulgi podatkowe. Wprowadzone one zostały na mocy tej samej ustawy nowelizacyjnej z dnia 28 lipca 2005 roku, w ten sposób, że do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych dodano nowy art. 27e, regulujący kwestie odliczeń od podatku. Zgodnie z tym przepisem osobie prowadzącej gospodarstwo domowe, która zawarła umowę aktywizacyjną z osobą bezrobotną w celu wykonywania pracy zarobkowej w gospodarstwie domowym i poniosła z tego tytułu wydatki z własnych środków na opłacenie składek na ubezpieczenia społeczne, przysługuje odliczenie od podatku po każdym okresie 12 miesięcy nieprzerwanego trwania tej umowy. Odliczenie od podatku przysługuje pod warunkiem, że zawarta umowa aktywizacyjna została zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy, a fakt jej zawarcia został potwierdzony zaświadczeniem. Na urzędy pracy został nałożony obowiązek wydania osobie zatrudniającej bezrobotnego w swoim gospodarstwie domowym stosownego zaświadczenia, umożliwiającego skorzystanie z odliczenia od podatku. Odliczenia dokonuje się w zeznaniu rocznym (PIT) składanym za rok podatkowy, w którym upłynął okres 12 miesięcy nieprzerwanego trwania umowy aktywizacyjnej. Odliczeniu od podatku podlegają wydatki, poniesione przez osobę prowadzącą gospodarstwo domowe, z tytułu opłacenia z własnych środków składek na ubezpieczenia społeczne osoby zatrudnionej w ramach umowy aktywizacyjnej. Wydatki te muszą być udokumentowane dowodami stwierdzającymi ich pochodzenie (a więc druki rozliczeń z ZUS). Czy pracujący w gospodarstwie domowym wyjdą z „szarej strefy”? Trudno w chwili obecnej ocenić, na ile rozwiązania wprowadzone omówionymi przepisami przyczynią się do skutecznej walki z bezrobociem. Wspomniałem już wyżej o istotnym ograniczeniu, które sprowadza się do tego, że osoba bezrobotna może być stroną tyko jednej umowy aktywizacyjnej, co siłą rzeczy powodować będzie upodobnienie tego rodzaju zatrudnienia do stosunku pracy. Wydaje mi się jednak, iż osoby potencjalnie zainteresowane zatrudnieniem w swoim gospodarstwie domowym innej osoby wolałyby zatrudnić tę osobę raczej na kilka dni w miesiącu (przynajmniej jeśli chodzi o świadczenie usług w związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego; w przypadku opieki nad członkiem rodziny może to wyglądać odmiennie). To z kolei kolidować będzie z interesem osób poszukujących pracę, którzy mogąc zawrzeć tylko jedną taką umowę, dążyć będą do zatrudnienia w maksymalnym wymiarze czasu. Nadto, związana z zawarciem takiej umowy konieczność prowadzenia dokumentacji niemal pracowniczej (rozliczanie i płatność składek oraz zaliczek podatkowych), raczej odstraszy niż zachęci potencjalnych pracodawców. Doprowadzi to do spetryfikowania dotychczasowego stanu, w którym praca w cudzym gospodarstwie domowym wciąż pozostaje w szarej strefie. Bartosz Kulesza petryfikować (niem. petrifizieren, fr. Pétrifier) 1. utrwalać coś w pewnej formie; ustalać, konserwować, 2. bud. wzmacniać grunt budowlany, mur itp. za pomocą środków zeskalających; dokonywać petryfikacji (Słownik wyrazów obcych PWN, wyd. 1995)
