Tkanka łączna

Tkanka łączna
Tkanka łączna
Jest najbardziej zróżnicowana spośród wszystkich tkanek
człowieka. Zasadnicza funkcją tkanki łącznej polega na
zapewnieniu łączności miedzy pozostałymi tkankami ciała.
Tkanka ta spełnia także funkcję obronną, odżywczą i
transportową oraz mechaniczną (szkieletową).
Składa się zawsze z istoty międzykomórkowej oraz osadzonych w
niej komórek.
W substancji (istocie) międzykomórkowej występują zawsze dwa
składniki: substancja podstawowa oraz białkowe elementy
włókniste.
• Substancja podstawowa ma odmienny skład w różnych typach
tkanki łącznej. Może być galaretowatym śluzem lub tworzyć twardą,
zmineralizowaną substancję podstawową kości.
• Upostaciowione elementy włókniste – zanurzone w istocie
podstawowej, spełniają różnorodne funkcje mechaniczne. Dzielą
się na trzy grupy:
- włókna kolagenowe
- włókna sprężyste
- włókna retikulinowe
Rodzaje elementów włóknistych
Włókna kolagenowe – zbudowane z białka złożonego o nazwie
kolagen. Najważniejszą cechą włókien kolagenowych jest
olbrzymia odporność na rozrywanie, dlatego licznie występują w
ścięgnach, chrząstkach i kościach.
Włókna sprężyste – zbudowane z białka elastyny. Tworzą one
nieregularną, sprężystą sieć, którą można znacznie rozciągać.
Występują w ścianach naczyń krwionośnych i w chrząstce
sprężystej.
Włókna retikulinowe – tworzą pojedyncze delikatne włókienka,
będące rusztowaniem w niektórych narządach, np. w zrębie
węzłów chłonnych.
Klasyfikacja tkanek łącznych
Tkanki łączne
Tkanka łączna
właściwa
Tkanka łączna
oporowa
wiotka
zbita
tłuszczowa
siateczkowata
zarodkowa
chrzęstna
kostna
Tkanka łączna
płynna
krew
limfa
Tkanka łączna wiotka – jest to najmniej
zróżnicowana
i
najczęściej
występująca tkanka łączna. Zawiera
dość liczne włókna retikulinowe.
Występuje m.in. w płucach, trzustce,
śliniankach i wątrobie, gdzie tworzy
przegrody łącznotkankowe i zrąb.
Tkanka łączna zbita – zawiera liczne
włókna kolagenowe. Jeśli układ
włókien jest regularny wykazuje on
dużą odporność na zerwanie (buduje
ścięgna, torebki stawowe i błony
ścięgniste). Gdy układ włókien jest
nieregularny, wówczas możliwe jest
silne odkształcanie (np. w skórze
właściwej).
Tkanka łączna tłuszczowa – stanowi rezerwę metaboliczną ustroju oraz
pełni funkcje ochronne (chronią przed utratą ciepła i przed urazami
mechanicznymi). Tkanka ta znajduje się w warstwie podskórnej i w
tkance osłaniającej narządy wewnętrzne. Jej komórki (lipocyty)
zawierają w swojej cytoplazmie kulki tłuszczu: zwykle jest to jedna,
duża kula tłuszczu, która spycha na peryferie komórki cytoplazmę i
inne organella - tkanka tłuszczowa żółta. Jeżeli kulek tłuszczu jest
więcej tworzy się tkanka tłuszczowa brunatna, u człowieka
występująca w okresie płodowym i niemowlęcym.
Tkanka łączna siateczkowata - tworzą ją
komórki o licznych gwiaździstych
wypustkach (retikulocyty) łączące się w
przestrzenną sieć, której oczka wypełnia
gąbczasta substancja podstawowa z
dużą liczbą włókien retikulinowych. Ten
typ tkanki tworzy zręby narządów
limfatycznych, np. węzłów chłonnych,
grasicy, śledziony oraz zrąb szpiku
kostnego. Występuje także w wątrobie i
śledzionie.
Tkanka łączna zarodkowa - jest najbardziej
pierwotną formą tkanki łącznej, z tej formy
powstają w czasie trwania życia
zarodkowego i płodowego wszystkie inne
typy tkanki łącznej. Jej komórki
(fibroblasty) mają gwiaździsty kształt, a w
istocie międzykomórkowej brak jest
elementów włóknistych.
Tkanka łączna oporowa
Jest charakterystyczna dla zwierząt posiadających wewnętrzny
szkielet osiowy, czyli dla kręgowców. Ze względu na różnice w
budowie i funkcjach tkankę oporową podzielono na dwa rodzaje:
tkankę chrzęstną (chrząstka) i tkankę kostną (kość).
Tkanka chrzęstna
Nie jest unaczyniona ani unerwiona, składa się z istoty
międzykomórkowej (A), w której zanurzone są włókna białkowe oraz
elementy komórkowe, z których najliczniejsze są komórki chrzęstne
(chondrocyty – B). W trakcie rozwoju chrząstki komórki mezenchymy
przekształcają się w komórki chrząstkotwórcze (chondroblasty), które
ulegają intensywnym podziałom mitotycznym. Powstające komórki nie
rozchodzą się, lecz tworzą zbiory kilku komórek chrzęstnych
otoczonych torebką.
Tkanka chrzęstna
Jeżeli nastąpi uszkodzenie chrząstki chondrocyty przekształcają się
lokalnie w komórki chrząstkogubne (chondroklasty), które
rozpuszczają chrząstkę. Jednocześnie z chondrocytów powstają
chondroblasty (komórki chrząstkotwórcze), co pozwala na
odbudowanie ubytków.
Wyróżniamy trzy rodzaje tkanki chrzęstnej:
• szklistą
• sprężystą
• włóknistą
Tkanka chrzęstna szklista
2
1
Tworzy nasz szkielet w okresie zarodkowym i płodowym. W szkielecie
dorosłego człowieka chrząstka ta buduje powierzchnie stawowe,
przymostkowe części żeber, oraz części chrzęstne nosa, nagłośni i
oskrzeli. W istocie podstawowej (1) znajdują się grupy chondrocytów
(2) oraz włókna kolagenowe.
Tkanka chrzęstna sprężysta
Zbudowana jest z substancji podstawowej, w której znajdują się
chondrocyty oraz włókna sprężyste nadające właściwości
elastyczne. Występuje w małżowinie usznej, częściowo w krtani
i nagłośni. Chrząstka ta nie ulega mineralizacji.
Tkanka chrzęstna włóknista
Występuje w miejscach przyczepu ścięgien do kości. Jest odporna
na zerwanie dzięki obecności włókien kolagenowych.
Tkanka kostna
Powstaje najczęściej na drodze kostnienia
chrząstki szklistej lub z przekształcenia tkanki
łącznej właściwej. Proces kostnienia kończy się u
mężczyzn ok. 21-ego roku życia, u kobiet
wcześniej. Tkanka ta jest bogato unaczyniona i
unerwiona. Składa się z istoty międzykomórkowej
wysyconej solami mineralnymi, głównie węglanami
i fosforanami wapnia. Związki te powodują, że jest
ona twarda i wytrzymała na obciążenia
mechaniczne (tworzy szkielet wewnętrzny na
którym „rozpięte” są mięśnie). W istocie
międzykomórkowej
zanurzone
są
włókna
kolagenowe (osseinowe) oraz komórki kostne osteocyty.
Tkanka kostna
• Zdolności regeneracyjne kości są duże. W miejscu uszkodzenia
część osteocytów przekształca się w osteoklasty (komórki
kościogubne), które lokalnie rozpuszczają kość. Jednocześnie inne
osteocyty przekształcają się w osteoblasty, czyli komórki
kościotwórcze produkujące nowe komórki kostne i uzupełniające
ubytki.
• W dojrzałych kościach włókna kolagenowe tworzą tzw. blaszki
kostne. Ze względu na ich budowę i układ wyróżniamy:
- kość zbitą
- kość gąbczastą
Tkanka kostna zbita
Włókna kolagenowe tworzą blaszki
kostne – łukowato zgięte wzdłuż
długiej osi. Układ blaszek otacza
koncentrycznie kanał Haversa (1).
Taką
pojedynczą
jednostkę
budulcową nazywamy osteonem (4).
Pomiędzy osteonami znajduje się
substancja międzykomórkowa. W
kanałach Haversa biegną naczynia
krwionośne (2), limfatyczne i nerwy.
Tkanka kostna zbita buduje trzony
kości długich oraz kości osłaniające
mózgowie. 3 – osteocyt.
Tkanka kostna gąbczasta
Jest zbudowana także z blaszek kostnych,
które owinięte ciasno wokół siebie, tworzą
niewielkie zespoły budulcowe nazwane
beleczkami kostnymi (nie są to osteony).
Liczne beleczki tworzą przestrzenną sieć,
przypominającą
strukturą
zwyczajną
gąbkę kąpielową, stąd kość gąbczasta.
Przestrzenie między beleczkami nie są
puste. Wypełnia je czerwony szpik kostny
– główne źródło krwinek w organizmie.
Występuje
głównie
w
końcowych
odcinkach kości długich, ponieważ
ułożenie beleczek kostnych pozwala
amortyzować przeciążenia, co jest bardzo
istotne w stawach.
Tkanka łączna płynna - krew
Krew jest swoistą odmianą tkanki łącznej, która składa się z płynnej
substancji międzykomórkowej, czyli osocza oraz elementów
morfotycznych – krwinek (czerwonych i białych) oraz płytek krwi.
Dokładne omówienie krwi – patrz: lekcja „Krew”
Tkanka łączna płynna - limfa
Limfa, czyli chłonka, pośredniczy w dwustronnej wymianie
substancji pomiędzy krwią i innymi tkankami, np. transportuje
uruchomione substancje zapasowe do krwi. Spełnia także rolę
odpornościową (zawiera limfocyty).
Składa się z:
• nieupostaciowanego osocza, składem zbliżonego do osocza
krwi, które powstaje jako przesącz z naczyń włosowatych do
przestrzeni międzykomórkowych
• elementów morfotycznych reprezentowanych w 99% przez
limfocyty (białe ciałka krwi)
Literatura:
• Biologia, 1994, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne,
Warszawa
• Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia
• Lewiński W, 2001. Biologia 2. Operon, Rumia
• Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa
• Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa