czytaj PDF - Endokrynologia Pediatryczna

Vol. 5/2006 Nr 1(14)
Endokrynologia Pediatryczna
Pediatric Endocrinology
Występowanie chorób tarczycy u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1
Prevalence of thyroid diseases in children and adolescents with diabetes
type 1
Jadwiga Peczyńska, Mirosława Urban, Barbara Głowińska-Olszewska, Bożena Florys
II Klinika Chorób Dzieci, Akademia Medyczna Białystok
Adres do korespondencji:
Jadwiga Peczyńska, II Klinika Chorób Dzieci, ul. J. Waszyngtona 17, 15-274 Białystok
Słowa kluczowe: cukrzyca typu 1, tarczyca, przeciwciała przeciwtarczycowe
Key words: diabetes mellitus typ 1, thyroid gland, thyroid autoantibodies
STRESZCZENIE/
STRESZCZENIE/ABSTRACT
Najczęstszymi autoimmunologicznymi zaburzeniami dokrewnymi, z którymi skojarzona jest cukrzyca, są choroby
tarczycy. Dotyczy to zarówno nadczynności, jak i jawnej lub subklinicznej niedoczynności tarczycy. Problem ten jest
dostrzegany w różnych populacjach, a znaczenie jego jest duże, dlatego u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 zaleca
się rutynowe kontrole przedmiotowe i czynnościowe tarczycy wraz z oznaczeniem przeciwciał przeciwtarczycowych.
Hormony tarczycy są odpowiedzialne za podwyższone stężenia insuliny u osób bez cukrzycy i słabszy efekt
hipoglikemizujący przy podaniu egzogennej insuliny, co może zależeć od przyspieszonej degradacji insuliny.
Celem pracy jest ocena częstości występowania i wpływu na wyrównanie metaboliczne chorób tarczycy u dzieci i
młodzieży z cukrzycą typu 1. Materiał i metoda. Badaniami objęto grupę 309 dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1,
będących pod opieką Poradni Diabetologicznej przy II Klinice Chorób Dzieci AM w Białymstoku. Badani pacjenci
– 178 chłopców i 131 dziewcząt – byli w wieku 2,4–21 lat (x = 13,75 ± 2,9 lat), z czasem trwania choroby 1,2–16,5
lat (x = 7,84 ± 3,23 lat). Wszyscy byli leczeni insulinami humanizowanymi. Gruczoł tarczowy badano wszystkim
pacjentom na początku choroby oraz podczas każdej wizyty w poradni. W przypadku występowania wola oznaczano
poziom hormonów tarczycy oraz poziom przeciwciał przeciwtarczycowych. Wyrównanie metaboliczne oceniano na
podstawie poziomu HbA1c. Wyniki. Obecność przeciwciał przeciwtarczycowych stwierdzono u 80 osób z cukrzycą
typu1 (26%) W tej grupie pacjentów w 14% powiększony gruczoł tarczowy stwierdzono u 33 pacjentów (10,67%): 10
chłopców i 23 dziewcząt w wieku 6,0–21 lat (x = 14,77 lat), chorujących na cukrzycę typu 1 2,8–15,2 lat (x = 8,73 lat).
U trzech pacjentów (0,97%) stwierdzono nadczynność tarczycy. Jedna pacjentka wymagała leczenia chirurgicznego
ze względu na trzykrotne nawroty. W trakcie leczenia zachowawczego zaobserwowano u niej progresję retinopatii
i mikroalbuminurii. U 8 dziewcząt (2,6%) rozpoznano limfocytarne zapalenie tarczycy w klinicznym stadium
hipotyreozy. Na uwagę zasługuje fakt, iż objawy nadczynności tarczycy pojawiały się w okresie pokwitania (13–18
lat), natomiast limfocytarne zapalenie tarczycy występowało wcześniej – między 6 a 14 rokiem życia (średnio
10,7 lat). U 22 pacjentów stwierdzono wole w klinicznym stadium eutyreozy, sześciu z tych pacjentów miało
podwyższone miana przeciwciał przeciwtarczycowych. Biorąc pod uwagę wyrównanie metaboliczne, stwierdzono
znamiennie wyższy poziom HbA1c (x = 8,34%) u dzieci i młodzieży z wolem w stosunku do dzieci i młodzieży bez
Vol. 5/2006, Nr 1(14)
33
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 5/2006;1(14):33-38
jawnych objawów chorób tarczycy (x = 7,7%). Stwierdzono także znamiennie wyższe zapotrzebowanie na insulinę u
pacjentów z jawnymi objawami chorób tarczycy (0,93 vs 0,80 IU/kg/dobę). U 15 osób z wolem (46%) odnotowano
w wywiadzie rodzinnym obciążenia chorobami tarczycy. Wnioski: 1. Choroby tarczycy występują często wśród
dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1, dwukrotnie częściej u dziewcząt. 2. Choroby tarczycy wpływają na pogorszenie
wyrównania metabolicznego.
Endokrynol. Ped., 5/2006;1(14):33-38
The most frequent autoimmunologic endocrinologic disorders connected with diabetes are thyroid disorders.
This include hyperthyroidism, as well as overt and incipent subcliniced hypothyroidism. The problem is of great
importance, therefore in diabetic children and adolescents routine control of thyroid gland with evaluation of thyroid
hormons and antythyroid antybodies is recommended. Thyroid hormones are responsible for elevated insulin levels in
people without diabetes, and poor hypoglycaemic effect during exogenic insulin treatment, what can be dependent or
increased insulin degradation. The aim of the study was evaluation of prevalence of thyroid disorders and influence
on metabolic control in children and adolescents with diabetes type1. Materials and methods. The study was
carried out on 309 children and + heir adolscents with diabetes type 1. Patients were 2.4–21 yrs old (x = 13.75 yrs),
with diabetes duration 1.2–16.5 yrs (x = 7.84 yrs); 178 boys and 131 girls. All were treated with human insulins.
Thyroid gland was assessed at the beginning of the disease and during every outpatient control visit. In case struma
was found, we assessed hormon levels and antythyroid antibodies. Metabolic control was evaluated on the basis of
HbA1c level. Results. The presence of antythyroid antybodies was found in 80 patients with diabetes type 1 (26%).
In this group 14% had struma simplex. Totally, struma was found in 33 patients (10.67%): 10 boys and 23 girls,
aged 6,0–21 yrs (x = 14.77 yrs), suffering from diabetes type 1 2.8–15.2 yrs (x = 8.73 yrs). In 3 patients (0.97%) we
recognized hyperthyroidism. One patient (a girl) had surgical treatment, because of three recurrences of the disease.
During farmacologic treatment of the hyperthyroidism we observed progression of retinopathy and microalbuminuria
in this patient. In 8 girls (2.6%) lymphocytic thyroiditis was recognized, in clinical stadium of hypothyreosis.
Hyperthyroidism was found during puberty (13–18 yrs), and lymphocytic thyroiditis appeared ealier – between 6
and 14 yrs (mean 10.7 yrs). In 22 patients we found struma in clinical stadium of euthyreosis. 6 of this patients had
elevated antythyroid antibodies. Children with struma had significantly higher HbA1c level (x = 8.34%) compared
to children without thyroid disease (x = 7.7%) as well as higher insulin dosage per day (0.93 vs 0.80 IU/kg/day). In
15 patients with struma (46%) positive family history of thyroid gland diseases was found. Conclusion: 1. Thyroid
diseases appear often among children with diabetes, twice more frequently in girls. 2. Thyroid disorders are connected
with poor metabolic control of the disease.
Pediatr. Endocrinol., 5/2006;1(14):33-38
Wstęp
Typ 1 cukrzycy jest jednym z najczęstszych poważnych schorzeń przewlekłych u dzieci i młodzieży. Występują genetyczne predyspozycje w kierunku cukrzycy typu 1, które również predysponują do
innych autoimmunologicznych chorób takich jak:
choroba trzewna, choroby tarczycy, choroba Addisona [1–3]. Cukrzycę typu 1 i inne choroby o podłożu autoimmunologicznym łączą podobne mechanizmy patogenetyczne – związane z zaburzeniami regulacji układu odpornościowego – prowadzące do
syntezy autoprzeciwciał skierowanych przeciwko
elementom komórkowym narządów endokrynnych
i tkanek ustroju [1, 3].
We wszystkich chorobach autoimmunologicznych współistniejących z cukrzycą typu 1 można
zaobserwować podobne zjawiska immunologiczne:
nacieki tkankowe z komórek immunokompetentnych, destrukcję zależną od układu odpornościowego, narządowo swoistą reakcję humoralną [1, 3, 4].
Związek między cukrzycą typu 1 a chorobami
autoimmunologicznymi tarczycy jest dobrze zna34
ny. W licznych badaniach wśród dorosłych i wśród
dzieci z cukrzycą wykazano u nich częstsze występowanie przeciwciał przeciwtarczycowych niż w
populacji ogólnej [2, 5].
Poziomy autoprzeciwciał przeciwtarczycowych u dzieci i u dorosłych z cukrzycą typu 1 są
istotnie statystycznie wyższe niż w ogólnej populacji, co stwierdzono w licznych badaniach niezależnie od wieku, płci i pochodzenia etnicznego pacjentów [5, 6]. Wśród nich częściej spotykano przeciwciała przeciw peroksydazie tarczycowej (TPO Ab)
niż przeciw tyreoglobulinie (TG Ab). TPO Ab zaś
częściej występowały u dzieci z IDDM produkujących przeciwciała przeciw komórkom okładzinowym żołądka (PCA) [3, 7].
Weetman w swoich badaniach podkreśla, że u
chorych, u których współistnieje cukrzyca typu 1
i autoimmunologiczna choroba tarczycy zjawiska
autoimmunizacji są jakościowo bądź ilościowo różne niż u osób, u których te choroby występują pojedynczo [8]. Poznanie historii naturalnej autoimmunologicznej choroby tarczycy w przebiegu cukrzycy typu 1 wymaga odrębnych badań.
Peczyńska J. i inni – Występowanie chorób tarczycy u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1
Cel
Celem pracy jest: 1. Ocena występowania przeciwciał przeciwtarczycowych i chorób tarczycy u
dzieci i młodzieży z cukrzyca typu 1. 2. Odpowiedź
na pytanie czy choroba autoimmunologiczna tarczycy wpływa na wyrównanie metaboliczne.
Materiał
Badaniami objęto 309 młodych osób w wieku
2,4–21 lat (x = 13,75 ± 2,9 lat) chorujących na cukrzycę typu 1, od 1,2 do 16,5 lat (x = 7,84 ± 3,23
lat) – 178 chłopców i 131 dziewcząt, będących pod
stałą opieką Poradni Cukrzycowej przy II Klinice Chorób Dzieci Akademii Medycznej w Białymstoku. Wszyscy pacjenci byli leczeni metodą intensywnej insulinoterapii z zastosowaniem insulin humanizowanych. Zapotrzebowanie na insulinę wynosiło od 0,40 do 1,3 j/kg /dobę (x = 0,83 ± 0,31
j/kg/dobę).
zastosowano test-t Studenta. Dla zmiennych niespełniających warunków rozkładu normalnego stosowano test U Manna-Whitneya. Za istotne statystycznie uznano różnice, dla których p < 0,05.
Wyniki
Obecność przeciwciał przeciwtarczycowych
stwierdzono u 80 osób (26%) z podobną częstością u obu płci (44 chłopców i 36 dziewczynek).
Biorąc pod uwagę wiek pacjentów, stwierdzono
wyższą częstość występowania przeciwciał w grupie pacjentów między 10 a 13 rokiem życia, wynosząca około 54%, natomiast najniższą w grupie do
9 roku życia. Powyższe dane przedstawia rycina 1.
Przeciwciała przeciwmikrosomalne obserwowano
Metoda
U wszystkich badanych przeprowadzano dokładne badanie gruczołu tarczowego na początku choroby i podczas każdej wizyty. U wszystkich badanych oznaczano: poziom hormonów tarczycy i poziom przeciwciał przeciwtarczycowych;
przeciw peroksydazie tarczycowej – TPO i przeciw
tyreoglobulinie – TG metodą radioimmunochemiluminescencyjnej Roche z zastosowaniem aparatu ELECSYS oraz oceniono stężenie tyreotropiny
– TSH w surowicy krwi metodą – radioimmunochemiluminescencyjnej Roche z zastosowaniem aparatu ELECSYS. Oceniono wyrównanie metaboliczne na podstawie HbA1c (%). Hemoglobinę glikowaną oznaczono metodą wysokociśnieniowej chromatografii cieczowej (HPLC, high-pressure liquid
chromatography) aparatem Variant firmy Bio-Rad.
Wszyscy uczestnicy badań oraz ich rodzice wyrazili na nie zgodę pisemną. Protokół badania uzyskał
zgodę Komisji Bioetycznej Akademii Medycznej w
Białymstoku.
Analiza statystyczna
Analizę statystyczną przeprowadzono przy użyciu programu komputerowego STATISTICA wersja
5.0. W celu określenia różnic pomiędzy grupami
badanymi a grupą kontrolną w przypadku zmiennych spełniających warunki rozkładu normalnego
Ryc. 1. Występowanie przeciwciał przeciwtarczycowych
u dzieci i mlodziezy z cukrzyc typu 1 w zależności od wieku.
Fig. 1. Prevalence of antythyroid antibodies in children
with diabetes depending on age
u 21% pacjentów, przeciwtyroglobulinowe u 18%
pacjentów. Biorąc pod uwagę wpływ czasu trwania choroby, stwierdzono, iż częstość występowania przeciwciał przeciwtarczycowych wzrasta wraz
z czasem trwania choroby (ryc. 2).
Wśród dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 w
14% stwierdzono wole, które częściej występowało u chłopców niż u dziewcząt (17,5% vel 5,6%)
Powiększony gruczoł tarczowy stwierdzono u 33
pacjentów (10,67%): 10 chłopców i 23 dziewcząt
w wieku 6,0–21 lat (x = 14,77 lat), chorujących
na cukrzycę typu 1 2,8–15,2 lat (x = 8,73 lat).
U trzech pacjentów (0,97%) stwierdzono nadczynność tarczycy. Jedna pacjentka wymagała leczenia chirurgicznego ze względu na trzykrotne
nawroty. W trakcie leczenia zachowawczego za35
Praca oryginalna
Ryc. 2. Wpływ czasu trwania choroby na częstość
występowania przeciwciał przeciwtarczycowych
Fig. 2. Influence of disease duration on frequency
of antythyroid antybodies incidence
Endokrynol. Ped., 5/2006;1(14):9-14
Ryc. 4. Wyrównanie metaboliczne cukrzycy u młodzieży z
wolem i bez objawów chorób tarczycy
Fig. 4. Metabolic control in children with struma and without
thyroid disease
Stwierdzono, iż pacjenci ze współistniejącą autoimmunologiczną chorobą tarczycy mają wyższe zapotrzebowanie na insulinę. Dane te przedstawia rycina 3. Biorąc pod uwagę wyrównanie metaboliczne, stwierdzono znamiennie wyższy poziom
HbA1c (x = 8,34%) u dzieci i młodzieży z wolem w
stosunku do dzieci i młodzieży bez jawnych objawów chorób tarczycy (x = 7,7%) p < 0,05. Stwierdzono także znamiennie wyższe zapotrzebowanie
na insulinę u pacjentów z jawnymi objawami chorób tarczycy (0,93 vs 0,80 IU/kg/dobę). U 15 osób
z wolem (46%) odnotowano w wywiadzie rodzinnym obciążenia chorobami tarczycy.
Omówienie
Ryc. 3. Zapotrzebowanie na insulinę u pacjentów z wolem
i bez
Fig. 3. Insulin dosage per day
obserwowano u niej progresję retinopatii i mikroalbuminurii. U 8 dziewcząt (2,6%) rozpoznano limfocytarne zapalenie tarczycy w klinicznym
stadium hipotyreozy. Na uwagę zasługuje fakt, iż
objawy nadczynności tarczycy pojawiały się w
okresie pokwitania (13–18 lat), natomiast limfocytarne zapalenie tarczycy występowało wcześniej – między 6 a 14 rokiem życia (średnio 10,7
lat). U 22 pacjentów stwierdzono wole w klinicznym stadium eutyreozy, sześciu z tych pacjentów
miało podwyższone miana przeciwciał przeciwtarczycowych
36
Skłonność do występowania chorób tarczycy u pacjentów cukrzycowych jest 2–3-krotnie wyższa niż u dzieci i młodzieży bez cukrzycy [6]. W naszej grupie dzieci i młodzieży obecność przeciwciał przeciwtarczycowych stwierdzono w 26% z podobną częstością u obu płci. Według wielu autorów częstość występowania przeciwciał przeciwtarczycowych wahała się pomiędzy 20–30% u białych Amerykanów i pomiędzy
6,3–14,2% u Europejczyków, była niższa u Afroamerykanów (4–5,5%) [1, 7, 9]. Częstość występowania tych przeciwciał była wyższa u dzieci
po dziesięciu latach trwania choroby niż w jej początkowym okresie [1, 7, 9]. Występowania przeciwciał przeciw tarczycowych wzrasta z wiekiem
i z czasem trwania choroby. Wśród naszych dzie-
Peczyńska J. i inni – Występowanie chorób tarczycy u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1
ci stwierdzono znamiennie wyższą częstość występowania przeciwciał w grupie pacjentów między
10 a 13 rokiem życia, wynoszącą około 54%, natomiast najniższą w grupie do 9 roku życia. Należy zaznaczyć, że częstość występowania autoprzeciwciał wzrasta wraz z wiekiem także w populacji
ogólnej [4, 6, 7, 9, 10]. Korpal-Szczyrska w swojej
pracy wykazała częstość występowanie przeciwciał przeciwtarczycowych u pacjentów ze świeżo
rozpoznaną cukrzyca typu 1 w 38%, natomiast po
dwu latach choroby autoprzeciwciała tarczycowe
stwierdziła u 24% badanych [11]. Podobne obserwacje poczynili Vondra i wsp. [1, 6], którzy stwierdzili obecność przeciwciał przeciwkotyreoglobulinowych i przeciwmikrosomalnych u 20% dorosłych pacjentów z cukrzycą typu 1. Lindberg i wsp.
[12] stwierdzili obecność przeciwciał przeciwtarczycowych aż u 44% dzieci szwedzkich, a Lorini u 17% [13] dzieci włoskich. Powyższe różnice mogą wynikać z różnic w podaży jodu w diecie
oraz ze zróżnicowania aktywności zaburzeń immunologicznych w chwili rozpoznania cukrzycy. W
chwili obecnej w większości krajów europejskich
prowadzona jest profilaktyka jodowa , jednak nadmierna podaż jodu u osób z cukrzycą może indukować pojawienie się przeciwciał przeciwtarczycowych [12, 13]. Częstość zaburzeń funkcji tarczycy
u chorych z cukrzycą typu 1 w piśmiennictwie oceniana jest na 4–15% [12, 13, 15]. W naszej badanej
grupie dzieci z cukrzycą typu 1 z obecnymi przeciwciałami przeciwtarczycowymi wole stwierdzono w 14%; częściej wole występowało u dziewcząt
niż u chłopców. Wśród pacjentów z wolem stwierdzono: w 66,4% wole proste, w 24,6% limfocytarne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto), w 5%
nadczynność tarczycy. Korman obserwował zaburzenia funkcji tarczycy u 10% dzieci i młodzieży z
cukrzycą typu 1 [17]. Najczęściej w populacji wieku rozwojowego z cukrzycą współwystępuje zapalenie tarczycy typu Hashimoto, które jest rozpoznawane jako niewielkie wole w stadium eutyreozy z wysokimi poziomami autoprzeciwciał przeciwtarczycowych we krwi. W chorobie Hashimoto przeciwciała przeciw TPO występują u 90%, zaś
przeciw Tg u 50% pacjentów.
Niedoczynność tarczycy rozwija się u ok. 1–3%
dzieci IDDM, zaburzając wyrównanie cukrzycy zarówno w fazie subklinicznej, jak i klinicznej
– pacjenci skłonni są do nieuzasadnionych hipoglikemii ze względu na upośledzone mechanizmy
metabolizmu glukozy: gorsze wchłanianie i spalanie w komórkach [6, 18–20]. W wieku dojrzałym
po dłuższym czasie trwania choroby może rozwinąć się niedoczynność tarczycy u większej liczby
chorych na cukrzycę insulinozależną [10, 19]. Poziomy przeciwciał przeciwtarczycowych wykazują fluktuację na przestrzeni dłuższego czasu niezależnie od prowadzonego leczenia. Leczeniem z
wyboru jest podawanie preparatów l-tyroksyny w
dawkach substytucyjnych gwarantujących stan eutyreozy.
Wole proste występuje u około 20% pacjentów
z cukrzycą insulinozależną według Umpierreza i
wsp., co odpowiada występowaniu w przeciętnej
populacji [20]. Ponadto niedobór jodu w organizmie pacjentów z cukrzycą wiąże się ze wzmożoną utratą tego pierwiastka z moczem, związaną z nasileniem glukozurii, z monitorowaniem
leczenia i stopniem wyrównania cukrzycy. Poprawa wyrównania metabolicznego reguluje wydalanie jodu z moczem. Istniejące wole można
zmniejszyć podając niewielkie dawki l-tyroksyny. Nadczynność tarczycy w przebiegu choroby Graves-Basedowa występuje u dzieci z IDDM
statystycznie częściej niż w populacji dzieci bez
cukrzycy. Jest ona opisywana u 0,5–7% pacjentów
cukrzycowych. Wśród naszych pacjentów z cukrzycą typu 1 choroba Graves-Basedowa wystąpiła w 5%. Oprócz niewielkiego zazwyczaj powiększenia tarczycy i wysokich poziomów przeciwciał
przeciw receptorowi dla TSH często obecne są
przeciwciała przeciw peroksydazie tarczycowej
(TPO) i tyreoglobulinie (Tg) w wysokich mianach. Obserwuje się wówczas trudności w metabolicznym wyrównaniu cukrzycy. Za wzrost poziomu cukru we krwi w nadczynności tarczycy
odpowiada opóźniona, nieadekwatna do stwierdzanej glikemii odpowiedź insulinowa, wzrost
absorpcji glukozy z jelit, wzrost glukoneogenezy i zmniejszona synteza glikogenu w wątrobie.
W przebiegu tyreotoksykozy dochodzi również do
zwiększonej sekrecji hormonu wzrostu i hiperglukagonemii. Zwłaszcza wydzielany w nadmiarze
hormon wzrostu jest odpowiedzialny za wzrost
glikemii w przebiegu nadczynności tarczycy [3,
5, 9, 10, 19]. W nadczynności tarczycy stwierdza się zwiększone zapotrzebowanie na insulinę
z powodu oporności na insulinę i szybszej degradacji tkankowej insuliny [5, 9, 10, 20]. W grupie
naszych pacjentów, u których stwierdzono współistnienie choroby autoimmunologicznej tarczycy, stwierdzono gorsze wyrównanie metaboliczne cukrzycy, co w przyszłości może mieć istotny
wpływ na rozwój powikłań przewlekłych.
37
Praca oryginalna
Wnioski
1. Choroby tarczycy występują często wśród
dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1, dwukrotnie
Endokrynol. Ped., 5/2006;1(14):9-14
częściej u dziewcząt. 2. Choroby tarczycy wpływają na pogorszenie wyrównania metabolicznego.
PIŚMIENNICTWO/REFERENCES
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
38
Vondra K., Vrbikova J., Bendlova B. et al.: Differences in type I diabetes mellitus of young adults with and without thyroid
autoimmunity. Exp. Clin. Endocrinol. Diabetes., 2005:113(7), 404–408.
Buysschaert M.: Coeliac disease in patients with type 1 diabetes mellitus and auto-immune thyroid disorders. Acta
Gastroenterol. Belg., 2003:66(3), 237–240.
Piontek E., Witkowski D.: Cukrzyca typu 1 u dzieci, a inne choroby o podłożu autoimmunologicznym. Nowa Pediatria, 2003:
1, 48–50.
Szewczyk L., Bień-Skowronek I.: Cukrzyca typu 1 i autoimmunologiczne choroby tarczycy u dzieci. Nowa Pediatria, 2003:1,
17–19.
Lin C.H., Lee Y.J., Huang C.Y
C.Y. et al.: Thyroid function in children with newly diagnosed type 1 diabetes mellitus. Acta Paediatr.
Taiwan, 2003:44(3), 145–149.
Vondra K., Vrbikova J., Dvorakova K.: Thyroid gland diseases in adult patients with diabetes mellitus. Minerva Endocrinol.
2005:30(4), 217–236.
Chang C.C., Huang C.N., Chuang L.M.: Autoantibodies to thyroid pemxidase inpatients with type 1 diabetes in Taiwan. Eur.
J. Endocrinol., 1998:134, 44–47.
Weetman A.P.: Autoimmune 5thyeroid disease. Autoimmunity, 2004:37, 940, 337–340.
Kordonouri O., Hartmann R., Deiss D. et al.: Natural course of autoimmune thyroiditis in type 1 diabetes: association with
gender, age, diabetes duration, and puberty. Arch. Dis. Child., 2005:90(4), 411–414.
Mohn A., Di Michele S., Faricelli R. et al.: Increased frequency of subclinical hypothyroidism and thyroid-associated antibodies
in siblings of children and adolescents with type 1 diabetes mellitus. Eur. J. Endocrinol., 2005:153(5), 717–718.
Korpal-Szczyrska M., Dorant B., Birholz D. et al.: Przeciwciała przeciwtarczycowe u dzieci ze świeżo rozpoznana cukrzyca
typu 1. Endokrynologia, Diabetologia i Choroby Przemiany Materii Wieku Rozwojowego, 2002:8(2), 73–76.
Lindberg B., Svensson J., Ericsson U.B. et al.: Comparison of some different mathods for analisis of thyroid autoantibodies i
importance of thyreoglobin autoantybodies. Thyroid, 2001:11, (3), 265–269.
Lorini R., Cotellessa M., Minicucci L., Giennattasio A.: The adolescent with type 1 diabetes mellitus. Minerva Pediatr., 2001:
53(50), 375–380.
Kumorowicz-Kopiec M., Dziatkowiak H., Starzyk J. et al.: Zapadalność dzieci na chorobę Gravesa-Basedowa w wybranych
regionach Polski południowo-wschodniej. Przegląd Lekarski, 2004:61, 8, 872–875.
Roldan M.B., Alonso M., Barrio R.: Thyroid autoimmunity in children and adolescents with Type 1 diabetes mellitus. Diabetes
Nutr. Metab., 1999:12(1), 27–31.
Kalicka-Kasperczak A., Dziatkowiak H., Bartnik-Mikuta A. et al.: Występowanie przeciwciał przeciw peroksydazie tarczycowej i chorób tarczycy u dzieci i młodzieży ze świeżo rozpoznaną cukrzycą typu 1. Przegląd Lekarski, 2002:59(7), 509–513.
Korman E., Smorawińska A., Pankowska-Maciak U. et al.: Czynność hormonalna tarczycy o dzieci chorych na cukrzycę insulinozależną. Pediatr. Pol., 1990:65, 28–31.
Hanukoglu A., Mizrachi A. et al.: Extrapancreatic autoimmune manifestations in type 1 diabetes patients and their first-degree
relatives: a multicenter study. Diabetes Care, 2003:26(4), 1235–1240.
Hansen D., Bennedbaek F.N. et al.: A prospective study of thyroid function, morphology and autoimmunity in young patients
with type 1 diabetes. Eur. J. Endocrinol., 2003:148(2), 245–251.
Umpierrez G.E., Latif K.A. et al.: Thyroid dysfunction in patients with type 1 diabetes: a longitudinal study. Diabetes Care,
2003:26(4), 1181–1185.