polska grupa bada* nowotworów g*owy i szyi

Nowotwory złośliwe głowy i szyi (C00-C15; C30-C33; C69; C73)
Wojciech Golusiński, Agnieszka Dyzmann-Sroka, Magdalena Kordylewska, Agata Plucińska, Maciej Trojanowski,
Wiesława Myślińska, Wiesława Olenderczyk, Małgorzata Rymarczyk-Wciorko, Beata Szczęch, Teresa Wosicka.
Rak głowy i szyi (nowotwory głowy i szyi to termin stosowany do opisania szeregu nowotworów złośliwych, które dotyczą nosa i
zatok przynosowych, jamy ustnej, języka, podniebienia, wargi, gardła, krtani, gruczołów ślinowych, ucha i tarczycy.) To nowotwór, któremu
mało uwagi poświęcano w ostatnich latach. Utożsamiano go wyłącznie z niskim statusem socjo-ekonomicznym chorych
nadużywających alkoholu i tytoniu. Dziś wobec udowodnionego wpływu wirusa brodawczaka ludzkiego HPV (human
papilloma virus) na rozwój tego nowotworu oraz stałego wzrostu zachorowań w grupie młodych ludzi, należy całkowicie
zmienić podejście do przyczyn powstawania nowotworów głowy i szyi.
Raki głowy i szyi stanowią obecnie grupę nowotworów, których wzrost częstości występowania jest najbardziej
widoczny. Zgodnie z danymi badania GLOBOCAN 2008 rocznie rejestruje się prawie 1 400 000 zachorowań na
nowotwory głowy i szyi na świecie wśród mężczyzn i kobiet. Wynik ten jest zbliżony do zachorowalności na raka piersi
wśród kobiet. W Wielkopolsce w 2010 roku nowotwory złośliwe głowy i szyi (rozumiane szeroko) stanowiły trzecią u
mężczyzn i piątą u kobiet przyczynę choroby nowotworowej. W analizowanym okresie zgłoszono 948 nowych
zachorowań (tj. 578 przypadków u mężczyzn i 370 u kobiet) co w stosunku do roku 2001 oznacza wzrost o 17% (tj. 137
przypadków - tab. 1). W 2005 roku ilość nowych zachorowań w Polsce kształtowała się na poziomie 5 tysięcy, a w 2008
roku już około 10 tysięcy. Należy zwrócić uwagę, że ilość nowo rozpoznawanych nowotworów wzrasta lawinowo.
2009
2010
Zgony
Zachorowania
Tabela 1. Zmiany w strukturze zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe głowy i szyi w Wielkopolsce u mężczyzn i kobiet.
Mężczyźni
Liczba bezwzg.
Wsp.
Wsp.
Odsetek
Liczba bezwzg.)
Wsp.
Wsp.
Odsetek
surowy
stand.
surowy
stand.
Rok
2001
533
32,9
28,0
9,9%
389
24,0
20,2
9,3%
607
36,8
26,7
9,3%
387
23,5
17,1
8,5%
578
34,9
24,4
8,6%
406
24,5
17,3
8,8%
Liczba bezwzg.
Wsp.
surowy
Wsp.
stand.
Odsetek
Liczba bezwzg.)
Wsp.
surowy
Wsp.
stand.
Odsetek
278
16,2
11,9
5,0%
109
6,3
3,5
3,2%
302
17,3
11,9
4,7%
106
6,1
3,2
2,9%
370
21,0
13,8
5,4%
114
6,5
3,1
3,2%
Rok
2001
2009
2010
Zgony
Zachorowania
Kobiety
Spośród wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe w 2010 roku, nowotwory złośliwe głowy i szyi stanowiły
9% zachorowań u mężczyzn i 5% u kobiet.
Jak w przypadku większości nowotworów ryzyko zachorowania na nowotwory głowy i szyi wzrasta u obu płci
wraz z wiekiem do 64 roku życia włącznie. W populacji mężczyzn 63%, a w populacji kobiet 48% rozpoznanych
nowotworów głowy i szyi występuje u osób w wieku 45-64 (ryc. 1).
160
Liczby bezwzględne
140
120
400
300
200
100
100
80
0
60
0-44
45-64
Wiek / Age
65+
40
20
0
0-04 05-09 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84
Wiek/Age
kobiety / female
mężczyźni / male
85+
Ryc. 1. Liczba zachorowań na nowotwory złośliwe głowy i szyi w grupach wieku w 2010 roku.
Głównym czynnikiem etiologicznym nowotworów głowy i szyi są czynniki rakotwórcze zawarte w dymie
tytoniowym. Działanie tych substancji wzmacnia spożywanie wysokoprocentowego alkoholu. W powstawaniu raków w
obrębie jamy ustnej i gardła istotną rolę odgrywa wirus brodawczaka ludzkiego HPV (human papilloma virus). W chwili
obecnej jest to najczęstszy czynnik wywołujący raka tej okolicy anatomicznej. Szeroko zakrojone badania
epidemiologiczne wskazują, że może mieć to związek z zachowaniami seksualnymi (wczesna inicjacja seksualna, liczba
partnerów seksualnych, sex oralny). Etiologia wirusowa została również potwierdzona w rakach jamy nosowo- gardłowej.
Czynnikiem sprawczym jest wirus Epstein-Barr.
Na podstawie danych epidemiologicznych w następnych latach, aż do roku 2020, będzie obserwowany stały
dynamiczny wzrost zachorowań na nowotwory głowy i szyi. Według danych Brytyjskiego Towarzystwa Onkologicznego
szacowany wzrost częstości zachorowań wyniesie około 40% (Ryc. 2).
800
700
600
500
400
300
200
100
0
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
mężczyźni zachorowania
kobiety zachorowania
Prognoza mężczyźni zachorowania 2020
Prognoza kobiety zachorowania 2020
Ryc. 2. Planowany globalny wzrost zachorowalności na nowotwory złośliwe głowy i szyi.
Nowotwory złośliwe głowy i szyi należą do grupy nowotworów, których diagnoza i leczenie są bardzo trudne.
Odsetek 5-letnich przeżyć kształtuje się na bardzo niskim poziomie i wynosi obecnie 50%. W zależności od lokalizacji
anatomicznej dane te znamiennie się różnią (dla części szyjnej przełyku 7,6%, krtani 44,9%, tarczycy 83%). Tylko
wczesne rozpoznanie i leczenie interdyscyplinarne (zespołowe) przez grupę specjalistów reprezentujących różne
specjalności medyczne (laryngologów chirurgów głowy i szyi, chirurgów szczękowo-twarzowych, radioterapeutów,
onkologów klinicznych, radiologów, patomorfologów, psychologów i fizjoterapeutów) może zapewnić poprawę w odsetku
przeżyć 5-letnich.
Polska ma jedną z najgorszych statystyk dotyczących leczenia zakończonego sukcesem w Europie. Leczenie tej
grupy nowotworów, jak żadnej innej, związane jest z gwałtownym spadkiem jakości życia. Najważniejsze narządy
zmysłów (wzrok, słuch, węch, smak) oraz podstawowe funkcje życiowe jak oddychanie, połykanie, możliwość werbalnego
porozumiewania się zależą od prawidłowego funkcjonowania narządów zlokalizowanych w obrębie głowy i szyi. Ich
prawidłowa czynność stanowi o jakości życia. Leczenie powoduje pewne ograniczenia w ich funkcjonowaniu.
Biorąc pod uwagę zagrożenia wynikające ze stałego wzrostu liczby nowotworów głowy i szyi, Polska Grupa
Badań Nowotworów Głowy i Szyi wraz z Marszałkiem Województwa Wielkopolskiego Panem Markiem Woźniakiem,
postanowiła przedstawić założenia pierwszego Ogólnopolskiego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania
Nowotworów Głowy i Szyi:
- urealnienie statystyk nt. epidemiologii nowotworów głowy i szyi poprzez zwiększenie jakości i kompletności bazy
danych Krajowego Rejestru Nowotworów,
- upowszechnienie w grupie zawodowej lekarzy wiedzy o obowiązku rejestracji nowotworów złośliwych (szkolenia
dla lekarzy i studentów VI roku Wydziału Lekarskiego, przygotowanie materiałów szkoleniowych),
- edukacja społeczeństwa w kierunku upowszechnienia wiedzy nt. nowotworów głowy i szyi, czynników
ryzyka, zagrożeniach,
- poprzez program profilaktyki pierwotnej popularyzacja postaw prozdrowotnych i doprowadzenie do zmian stylu
życia, co wpływać ma na stopniowe zmniejszanie zachorowalności na nowotwory głowy i szyi,
- poprzez program profilaktyki wtórnej zwiększenie odsetka zmian wykrywanych we wczesnych stadiach
zaawansowania, co wpłynąć ma na osiągnięcie po 8-10 latach działania programu zmniejszenia umieralności w populacji
wyznaczonej do skryningu.





Aby doprowadzić do osiągnięcia założonych celów należy:
Nawiązać współpracę z Krajowym Rejestrem Nowotworów i Ministerstwem Zdrowia aby w ramach NPZChN
zadanie pt.: Poprawa działania systemu zbierania i rejestrowania danych o nowotworach poszerzyć o zadanie pt.:
Opracowanie i wdrożenie profilaktycznego i klinicznego rejestru nowotworów głowy i szyi.
Nawiązać współpracę z Polską Unią Onkologii oraz Ministerstwem Zdrowia aby w ramach projektu "Mam
haka na raka" przyjąć najbliższy rok 2013 "Rokiem nowotworów głowy i szyi".
Nawiązać współpracę z Zespołem Sterującym zadaniem pt.: Prewencja pierwotna nowotworów i
Ministerstwem Zdrowia tak, by w wydarzeniach wydawniczych i medialnych na rok 2013 znalazły się działania
na rzecz zmniejszenia zachorowalności i umieralności na nowotwory głowy i szyi.
Opracować model skryningu i przetestować go pilotażem,
Pozyskać środki finansowe oraz stworzyć biuro, które koordynować będzie pracę oraz przejmie na siebie ciężar
przygotowania i publikowania materiałów edukacyjnych, monitorować jakość i efektywność, organizować
szkolenia.