VII Targi Sadownictwa
advertisement
ISBN 978-83-64843-11-2 Konferencje VII Targi Sadownictwa i Warzywnictwa 2017 www.tsw.com.pl 11–12 stycznia 2017 W zgodzie z naturą nasiona dla profesjonalistów Rijk Zwaan Polska Sp. z o. o. | ul. Nałęczowska 25 | 02-922 Warszawa | tel. 22 842-61-55 | www.rijkzwaan.pl VII Targi Sadownictwa i Warzywnictwa TSW 2017 Materiały konferencyjne 11–12 stycznia 2017 ISBN 978–83–64843–11–2 Targi Sadownictwa i Warzywnictwa 2018 Targi Owocnych Spotkań 2018 10–11 stycznia 2018 Dofinansujemy grupowe przyjazdy tel. kom. + 48 693 074 666 Największa wystawa maszyn i urządzeń dla ogrodnictwa. Najszerszy w kraju przegląd środków ochrony roślin i nawozów. Wręczenie nagród im. prof. Pieniążka za innowacyjne produkty dla ogrodnictwa. Loteria z cennymi nagrodami. Bogaty program konferencji - między innymi: V Konferencja truskawkowa Konferencja o warzywach polowych Konferencja o uprawach pod osłonami Konferencja nt. nowych gatunków w sadownictwie Konferencja sadownicza Sadownicze Forum Ekonomiczne Pełen program i rejestracja na www.tsw.com.pl Ptak Warsaw Expo Aleja Katowicka 62 Nadarzyn Organizator: Oficyna Wydawnicza Oikos Sp. z o.o. | ul. Kaliska 1 m. 7, 02-316 Warszawa | tel. 508 618 270, 508 619 298 SPIS TREŚCI 2017 11 stycznia 2017 roku 12 stycznia 2017 roku KONFERENCJA TRUSKAWKOWA KONFERENCJA SADOWNICZA Innowacyjny nawóz dla upraw jagodowych ASX CaTS Michał Malicki 25 Metody skutecznego zwalczania roztoczy w uprawie truskawek Wojciech Piotrowski 4 Wpływ rodzaju sadzonek i terminu ich sadzenia na plonowanie truskawek Antonio Ferraresi 5 Dlaczego coraz trudniej zwalczać szarą pleśń w truskawkach? Mirosław Korzeniowski 6 Fertygacja jako ważny element budowania plonu truskawek. KSC PHYT-actyl – nowe i już sprawdzone rozwiązania Zbigniew Marek 8 Innowacyjne odmiany jabłek ze szczególnym uwzględnieniem Południowego Tyrolu Kurt Werth 30 Sprzedaż truskawek w nowoczesnym handlu Mirosław Maziarka 9 Konstrukcja przeciwgradowa – porównanie różnych systemów Tomasz Lipa Nowe technologie i odmiany dla upraw powtarzających owocowanie Maria Mauel 10 Możliwości uprawy gruszy w Polsce – czy belgijscy i holenderscy sadownicy powinni się obawiać? Andrzej Soska 32 Zabiegi nawożeniowe wspomagające ochronę truskawek Zbigniew Jarosz 11 Przerzedzanie zawiązków – podsumowanie sezonu 2016 oraz wnioski i zalecenia na 2017 Robert Binkiewicz 33 Nowe, warte uwagi odmiany na rynku europejskim Jeremy Darby 12 Zagadnienia wprowadzające do ochrony prawnej odmian roślin w Polsce oraz w krajach UE Joanna Pabiniak Jakie zabiegi można wykonać, aby optymalizować przebieg kwitnienia? Monika Bieniasz 34 14 Wpływ kompleksów biostymulujących w uprawie jabłoni odmiany ‛Golden Delicious’ Magdalena Kapłan 26 Zintegrowane zwalczanie szkodników jabłoni i gruszy przez łączenie metod chemicznych i alternatywnych Tomasz Gasparski 28 Owocówka jabłkóweczka w minionym sezonie Barbara Błaszczyńska 29 31 WARZYWA POLOWE UPRAWY POD OSŁONAMI Przemysł chłodniczy w Belgii Przemysław Opioła 35 Wartość technologiczna warzyw korzeniowych dla przemysłu – marchew i burak czerwony Przemysław Opioła 36 Dobór odpowiedniej agrotechniki do uprawy warzyw Arkadiusz Lipiński 38 Nowinki techniczne w uprawach szklarniowych: pomidor, ogórek, sałata Paweł Strauchmann 15 Rynek pomidora w Europie Marcin Mech 16 Silna marka własna – brand jako klucz do poprawy opłacalności uprawy Marcin Mech 17 Nasiona precyzyjne. Stosowanie gotowej rozsady warzyw w produkcji towarowej Arkadiusz Sanecki 39 Nowe zagrożenia w uprawie pomidorów szklarniowych: TBRFV i Tuta absoluta Paweł Strauchmann 18 Fertygacja ogórka gruntowego – pewność wysokich plonów i bardzo dobrej jakości owoców Marcin Pawlak 40 Ogórek szklarniowy – dobór odmiany do typu produkcji Wojciech Wasiak ASX CaTS – tiosiarczan wapnia warto stosować w uprawie warzyw Krzysztof Zachaj 20 Rola światła w produkcji rozsady i uprawie papryki pod osłonami Gabriela Wyżgolik 21 Zaburzenia fizjologiczne w uprawie papryki Anna Kołton 22 Szkodniki w uprawach papryki pod osłonami i metody ich zwalczania Maria Rogowska 23 Choroby papryki w uprawach pod osłonami Czesław Ślusarski 24 41 Fertygacja i nawożenie nawozami bezchlorkowymi jako nowoczesne odżywianie warzyw Piotr Szurek 42 Dlaczego tantniś krzyżowiaczek był plagą sezonu 2016? Robert Wrzodak 43 NOWE GATUNKI W SADOWNICTWIE – SZANSE I PERSPEKTYWY Róże owocowe – atrakcyjna oferta dla sadownictwa i źródło związków prozdrowotnych Bożena Matysiak 44 Nowe odmiany i technologie uprawy jeżyn Agnieszka Orzeł 46 Towarowa uprawa minikiwi − szanse i zagrożenia Piotr Latocha 47 Dereń – odmiany, stan i perspektywy uprawy Svitlana Klymenko 48 www.tsw.targi.pl Badania nad świdośliwą olcholistną prowadzone w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach Stanisław Pluta, Łukasz Seliga, Edward Żurawicz 50 ISBN 978–83–64843–11–2 Rokitnik pospolity – dobór odmian i technologii uprawy Maryna Shalkevich 51 Oliwnik wielokwiatowy – perspektywiczna roślina sadownicza Anna Bieniek 52 TARGI SADOWNICTWA I WARZYWNICTWA WARSAW EXPO W NADARZYNIE 11–12 stycznia 2017 Organizator: O ficyna Wydawnicza Oikos Sp. z o.o. ul. Kaliska 1 m. 7, 02-316 Warszawa 3 2017 Metody skutecznego zwalczania roztoczy w uprawie truskawek Wojciech Piotrowski Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Roztocz truskawkowiec ma ciało błyszczące, barwy jasnokremowej lub słomkowej. Żeruje na najmłodszych, zwiniętych jeszcze liściach truskawki. Efektem żerowania jest zahamowanie wzrostu roślin (karłowacenie), drobnienie i deformacja liści. Następuje także redukcja liczby kwiatów i plonu owoców. Są one drobne, twarde, kwaśne i słabo dojrzewają. Szkodnik redukuje także jakość i liczbę pozyskiwanych sadzonek. W sezonie wegetacji rozwija się 4−5 pokoleń roztocza. Szkodnik ten najczęściej trafia na nowe plantacje wraz z sadzonkami, toteż aby ograniczyć przyszłe z nim problemy, należy zakładać plantacje z sadzonek pochodzących z pewnego źródła. Jeśli populacja roztocza na plantacji przekroczy próg zagrożenia (pojedyncze osobniki wiosną, 2−3 po zbiorze owoców), to należy przeprowadzić zwalczanie chemiczne w okresie przed kwitnieniem i/lub po zbiorze owoców, opryskując rośliny zarejestrowanymi środkami dwukrotnie co 7−8 dni (drugi zabieg niszczy larwy, które wylęgły się z jaj po pierwszym zabiegu). Przędziorek chmielowiec to mały pajęczak. Samice zimujące mają ciało ceglastopomarańczowe, a letnie – żółtozielone, z dwiema ciemniejszymi plamami po bokach ciała. Żerują na dolnej stronie liści, wysysają sok z komórek, zaś na górnej stronie blaszki liściowej pojawiają się żółte plamy i przebarwienia, często pokrywające znaczną część liścia. Brzegi liści zawijają się do góry. Na liściach, pod delikatną pajęczynką, widoczne są żerujące larwy i dorosłe stadia. Silnie uszkodzone liście żółkną, brązowieją i zasychają. W sezonie wegetacji rozwija się 3−5 pokoleń przędziorka. W przypadku przędziorków zabiegi preparatami działającymi mechanicznie i/lub środkami chemicznymi należy wykonywać po przekroczeniu progu zagrożenia (dwa stadia ruchome/ jeden listek liścia złożonego – przed kwitnieniem, 2−3 po pełni Fot. W. Piotrowski (2) Truskawki, zarówno w uprawie polowej, jak i pod osłonami, są najczęściej zasiedlane przez dwa gatunki roztoczy: roztocza truskawkowca (Phytonemus pallidus) i przędziorka chmielowca (Tetranychus urticae). Samica zimująca przędziorka chmielowca Żerujący roztocz truskawkowiec kwitnienia, pięć po zbiorze owoców) przed kwitnieniem i/lub po pełni kwitnienia roślin, rzadziej po zbiorze owoców. Należy stosować tylko środki zarejestrowane – zalecane do ochrony truskawek wg aktualnego programu ochrony roślin sadowniczych, przestrzegać okresu prewencji i karencji oraz dokładnie opryskiwać rośliny cieczą roboczą, tak aby trafiła do miejsc żerowania szkodników (najmłodsze liście, spodnia strona starszych liści). n Wojciech Piotrowski Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Asystent w Pracowni Entomologii w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach. Prowadzi prace badawcze z zakresu ochrony roślin sadowniczych przed szkodnikami, takimi jak m.in.: roztocze, mszyce, motyle, muchówki, w tym nowego gatunku inwazyjnego − Drosophila suzuki, i inne. Jest autorem i współautorem licznych publikacji naukowych, wystąpień na konferencjach krajowych i międzynarodowych oraz spotkaniach sadowniczych, a także wielu artykułów popularnonaukowych. 4 2017 Wpływ rodzaju sadzonek i terminu ich sadzenia na plonowanie truskawek Antonio Ferraresi Vivai Mazzoni, Włochy Nowoczesne szkółkarstwo oprócz programów ulepszania odmian truskawek oferuje szeroką gamę odmian tradycyjnych i powtarzających. Proponuje także różne typy sadzonek, które pozwalają, przy zastosowaniu odpowiednich technik uprawy, na pokrycie zapotrzebowania rynku na truskawki przez większość roku. Rodzaje sadzonek: typu frigo, doniczkowane, zielone, zagonowe (waiting bed). Sadzonki typu frigo dzielą się w zależności od wielkości korony na klasy: A++ (> 17 mm), A+ (13–16 mm), A (9–12 mm), A– (7–9 mm), B (4–6 mm). Pierwsze dwa typy A+ i A++ są przeznaczane do produkcji owoców już w roku sadzenia (owocują po ok. dwóch miesiącach od wysadzenia). Pozostałe klasy: A, tzw. standard, oraz A– i B po usunięciu kwiatów w roku sadzenia owocują w następnym roku. W warunkach Polski plantacje założone z sadzonek typu frigo użytkuje się zwykle 2–3 lat, uzyskując owoce dobrej jakości. Zależy to również od odmiany i kondycji roślin. Nie zawsze sadzonki o dużej średnicy korony odpowiadają za powodzenie uprawy, tak samo jak sadzonki o małej średnicy nie ponoszą odpowiedzialności za jej niepowodzenie. Najważniejsze są dobór odmiany do warunków klimatyczno-glebowych oraz przygotowanie gleby przed sadzeniem. Błędów popełnionych w zakresie tej drugiej czynności właściwie nie można już skorygować po posadzeniu roślin. Przede wszystkim należy brać pod uwagę sadzonki certyfikowane, wolne od wirusów, pochodzące ze szkółek kontrolowanych pod względem fitosanitarnym. Sadzonki wolne od chorób i szkodników są ekonomiczniejsze w uprawie, ponieważ wymagają mniejszej ilości środków ochrony, które stosujemy zapobiegawczo, a nie interwencyjnie, gdy wystąpiły już choro- by lub szkodniki przeniesione z niekwalifikowanym materiałem szkółkarskim. Co gorsza, często z materiałem szkółkarskim niewiadomego pochodzenia przenosimy choroby czy szkodniki odporne na niektóre substancje aktywne zawarte w środkach ochrony roślin. Doprowadza to do bardzo małej skuteczności zwalczania patogenów. W ostatnich latach coraz popularniejsze staje się zakładanie plantacji z sadzonek typu A– i B. Powoduje to ich atrakcyjna cena i fakt, że plon uzyskiwany w następnym roku po posadzeniu jest porównywalny z plonem z sadzonki klasy A. Zależy on nie tylko od rodzaju sadzonek, ale również od terminu ich sadzenia. Sadzonki klasy A– i B powinno się sadzić wcześnie – w kwietniu lub maju na glebach średnio żyznych. W tym terminie sadzenia warunki pogodowe pozwalają na ich odpowiednie przyjęcie się. Chodzi przede wszystkim o zawartość wody w glebie oraz optymalną temperaturę gruntu i powietrza sprzyjające dobremu ukorzenianiu się roślin, a – co za tym idzie – ich szybkiemu wzrostowi i dobremu plonowi. W warunkach optymalnych pod względem agronomicznym i technicznym plantacje z sadzonek typu A– i B mogą być zakładane z powodzeniem również w okresie lipcowym. Oczywiście konieczne są do tego odpowiednie warunki glebo-klimatyczne oraz nawadnianie zraszające – warunek konieczny, aby osiągnąć sukces w uprawie. Zakładając plantację w tym terminie, należy liczyć się z tym, że rośliny nie rozbudują się tak jak rośliny posadzone wiosną, a to wpływa na plony w następnym roku. Do zakładania plantacji w terminie letnim lepiej jest zamówić sadzonki doniczkowane, które, ukorzenione w szkółce, lepiej się przyjmują i plonują w następnym roku, niż posadzone w tym samym terminie sadzonki typu frigo. n Antonio Ferraresi Vivai Mazzoni, Włochy Od wielu lat pracuje jako menedżer ds. sprzedaży w szkółce Vivai Mazzoni we Włoszech. Związany głównie z produkcją sadzonek truskawek, przeznaczonych do upraw w klimacie kontynentalnym oraz podkładek dla drzew owocowych. Współpracuje z producentami truskawek w Europie Centralnej i Wschodniej. Dzięki ponad 30-letniemu doświadczeniu na europejskim rynku posiada bogatą wiedzę praktyczną z zakresu uprawy truskawek. 5 2017 Dlaczego coraz trudniej zwalczać szarą pleśń w truskawkach? Dr Mirosław Korzeniowski Bayer Polska W ochronie truskawek przed chorobami w Polsce najwięcej zabiegów wykonuje się, zwalczając szarą pleśń. Jest to choroba, która powoduje wymierne straty gospodarcze przez obniżenie wysokości i jakości plonu owoców, co przekłada się na dochody plantatorów. W ostatnich latach obserwujemy, że na wielu plantacjach truskawek występują problemy ze zwalczaniem szarej pleśni powodowanej przez grzyb Botrytis cinerea. Do przyczyn niepowodzeń w ochronie przed tym patogenem można zaliczyć: ❚❚ zbyt późne rozpoczęcie zabiegów ochronnych, ❚❚ nieodpowiednie dobranie fungicydów do panujących warunków (opady deszczu i różne temperatury), ❚❚ jednostronne stosowanie fungicydów systemicznych prowadzące do powstawania odporności, ❚❚ błędy w technice zabiegu, np. stosowanie zwykłej belki polowej, ❚❚ nawadnianie plantacji, które podnosi poziom wilgotności i prowokuje dodatkowe infekcje patogenu powodującego szarą pleśń. W prawidłowej ochronie truskawek należy pamiętać, aby zabiegi wykonywać odpowiednim, profesjonalnym sprzętem. Wiele w tym zakresie już zrobiono, ale są jeszcze liczne gospodarstwa, które nie dysponują profesjonalnym sprzętem. W trakcie ochrony roślin należy również zwrócić uwagę na stosowanie fungicydów o odmiennym sposobie działania. Grzyb Botrytis cinerea, będący sprawcą szarej pleśni, należy do patogenów, które zgodnie z zaleceniami FRAC klasyfikuje się w grupie wysokiego ryzyka narastania odporności. Zaleca się środki o działaniu układowym stosować przemiennie ze środkami o działaniu kontaktowym, które są mniej podatne na prowokowanie odporności. Badania prowadzone przez Bayer w Polsce w ostatnich latach potwierdzają, że są rejony uprawy truskawek, gdzie występuje odporność grzyba Botrytis cinerea na stosowane fungicydy, w tym stosunkowo nowe substancje np. z grupy SDHI. Aby zapobiegać temu zjawisku, należy przestrzegać poniższych zasad. Podstawowe zalecenia ❚❚ Ograniczyć stosowanie środków, które w poprzednich sezonach wykazywały słabą skuteczność. ❚❚ Czytać etykiety – rotować grupy chemiczne i sposoby działania. ❚❚ Nie stosować środków niezarejestrowanych do ochrony truskawek. ❚❚ Wprowadzać do programów ochrony środki alternatywne w stosunku do chemicznych fungicydów, np. biologiczne, takie jak Serenade ASO, nawozy wspomagające, zawierające fosforyny lub krzem. ❚❚ Korzystać z systemów wspomagania decyzji, np. Vademecum firmy Bayer. Rozwiązania proponowane przez Bayer Firma Bayer od kilku lat realizuje strategię rozbudowy palety produktów do ochrony upraw jagodowych, w tym truskawek. Owocem tych badań są rejestracje nowoczesnych, innowacyjnych środków ochrony roślin, które będą cennym uzupełnieniem dostępnych dotychczas rozwiązań w ochronie truskawek. W taką strategię świetnie wpisuje się najnowszy fungicyd do ochrony truskawek Luna Sensation® 500 SC oraz biologiczny fungicyd Serenade® ASO. Te dwa produkty to nowa jakość w ochronie truskawek. W sezonie 2017 firma Bayer proponuje plantatorom truskawek bezpłatny dostęp do Systemu Wspomagania Decyzji Vademecum. Na naszej stronie internetowej i portalu www.jagodnik.pl będą dostępne dane z kilkudziesięciu stacji pogodowych w całej Polsce wraz z komunikatami o poziomie zagrożenia najważniejszymi patogenami truskawek, wsparte proponowanymi rozwiązaniami. n Dr Mirosław Korzeniowski Bayer Polska Absolwent Akademii Rolniczej w Lublinie, kierunki Ochrona Środowiska oraz Zarządzanie w Agrobiznesie. Od 1996 r. pracuje w firmach branży ochrony roślin, obecnie w dziale marketingu firmy Bayer zarządza uprawami ogrodniczymi. W roku 2015 obronił pracę doktorską z zakresu ochrony roślin ogrodniczych. 6 Wybierz wariant, zamów prenumeratę i oszczędzaj! Pre nume rata Dołącz do już blisko 5 tysięcy stałych czytelników najbardziej cenionego czasopisma dla producentów owoców jagodowych. Korzystaj z wiedzy i doświadczeń liderów i pionierów na rynku owoców jagodowych! Wariant prenumeraty STANDARD indywidualna PLANTATOR prenumerata promocyjna FIRMA z myślą o wielu pracownikach Roczna prenumerata JAGODNIKA 1 egzemplarz 1 egzemplarz 2 egzemplarze Dwa numery specjalne w ciągu roku Kalendarz na rok 2017 - kompendium dat i wydarzeń kluczowych dla producentów Przez internet: www.jagodnik.pl/e-sklep lub www sklep-oikos.net.pl Pierwszeństwo przy zapisach na Konferencje i specjalistyczne szkolenia telefonicznie: 22 659 36 50 Zniżka do 15% na udział w Konferencjach i innych wydarzeniach organizowanych przez Jagodnik Dodatek specjalny: jedyny na rynku kompletny Program ochrony roślin jagodowych Cena: JAK wIć A z mó Atę? umeR PReN 80 zł (z VAT) 90 zł (z VAT) 170 zł (z VAT) Wpłacając odpowiednią kwotę na konto: 12 1020 1042 0000 8102 0240 5918 (w tytule przelewu prosimy podać pełny adres oraz okres prenumeraty) Oikos Sp. z o.o. ul. Kaliska 1 m. 7, 02-316 Warszawa Odnów już teraz prenumeratę i chwytaj wszystkie oferowane korzyści. Wybierz najlePszy dla siebie Pakiet, OPłać Prenumeratę i kOrzystaj z Wiedzy Przez cały kOlejny rOk. 2017 Fertygacja jako ważny element budowania plonu truskawek. KSC PHYT-actyl – nowe i już sprawdzone rozwiązania Zbigniew Marek Timac Agro Polska Stosując program oparty na nawozach KSC z kompleksem PHYT-actyl, udało się uzyskać zwyżkę plonu o ponad 10%, stwierdzono też zdecydowanie lepszą kondycję roślin po zbiorach. W wielu przypadkach prowadzenie plantacji truskawek bez nawadniania jest niezwykle ryzykowne, a czasem wręcz bezsensowne. Do nawadniania coraz częściej stosuje się systemy kroplujące. Wykorzystuje się je też do fertygacji, co pozwala na bardzo szybkie uzupełnienie składników pokarmowych w bezpośrednim sąsiedztwie systemu korzeniowego. Podane tym sposobem składniki są natychmiast dostępne dla roślin, a ich wykorzystanie jest znacznie większe niż w przypadku nawozów posypowych. Pozwala to na ograniczenie dawek nawozów, ale daje też większą kontrolę nad odżywianiem roślin, dzięki czemu można poprawić plonowanie i/lub jakość owoców. KSC PHYT-actyl to nowa seria nawozów przeznaczonych specjalnie do fertygacji upraw gruntowych. Produkty KSC Phyt-Actyl zostały stworzone z myślą o maksymalnej rozpuszczalności nawet w trudnych warunkach rozpuszczania, wynikających z zastosowania wody o wysokiej konduktywności i wysokim stężeniu Mg i Ca. Wszystkie formuły produktów z rodziny KSC-Phytactyl charakteryzują się rozpuszczalnością powyżej 99,8% w stężeniach do 20%. Oprócz składników pokarmowych nawozy KSC zawierają kompleks organiczny PHYT-actyl, który poprawia przyswajanie pierwiastków i funkcjonowanie roślin zwłaszcza w okresie naturalnych przemian w układzie hormonalnym (np. w czasie przyjmowania się roślin po przesadzeniu, ich przejścia do fazy kwitnienia lub wiązania i wzrostu owoców). Nawozy z gamy KSC są od dawna stosowane w niektórych krajach zachodniej Europy w uprawach gruntowych, również w tunelach foliowych. Są to nawozy sprawdzone również w polskich warunkach w produkcji owoców truskawek, malin, borówek, jabłek i gruszek, a także w uprawach warzywniczych. Plonowanie truskawek przy zastosowaniu dwóch programów fertygacji (2016 r., lokalizacja – Stara Warka, odmiana – ‘Marmolada’, plantacja czteroletnia) We współpracy z Instytutem Ogrodnictwa w Skierniewicach przeprowadzono w 2016 r. kilka doświadczeń, w których dawki i pełny harmonogram fertygacyjny zostały ustalone przez prof. Waldemara Tredera. W doświadczeniu wykonanym na truskawkach (odmiana ‘Marmolada’), na plantacji towarowej w Starej Warce, sprawdzano efektywność fertygacji nawozami KSC PHYT-actyl. W kombinacji kontrolnej zastosowano popularne na rynku nawozy do fertygacji, zawierające wyłącznie składniki pokarmowe. W obu kombinacjach uzyskano bardzo wysokie plonowanie (ponad 39 t/ha), a wszystkie zebrane owoce sprzedano jako deserowe (eksport). Stosując program oparty na nawozach KSC z kompleksem PHYT-actyl, udało się uzyskać zwyżkę plonu o ponad 10%, stwierdzono też zdecydowanie lepszą kondycję roślin po zbiorach. Plantator zwrócił ponadto uwagę na ładniejszy wygląd owoców. Przeprowadzono też analizę finansową, która potwierdziła celowość zastosowania do fertygacji nawozów KSC pomimo ich wyższej ceny. n Zbigniew Marek Specjalista ds. sadownictwa, Timac Agro Polska Studia magisterskie na Wydziale Ogrodniczym Akademii Rolniczej w Lublinie (obecnie Uniwesytet Przyrodniczy w Lublinie), specjalizacja sadownictwo. Doradca sadowniczy Timac Agro Polska. Pasjonat sadownictwa, sadownik praktyk, związany z sadownictwem rodzinnie i zawodowo. Doświadczenie zawodowe zdobywał m.in. w sadach w Anglii, Austrii i Francji. 8 2017 Sprzedaż truskawek w nowoczesnym handlu Mirosław Maziarka Amplus Z roku na rok można zaobserwować coraz większą dostępność truskawek o odpowiedniej trwałości w super- czy hipermarketach w czerwcu, a następnie przez całe lato. Coraz więcej profesjonalnych producentów wie, w jakim stadium należy zrywać owoce oraz co z nimi później robić, by miały właściwą jakość i akceptowalną trwałość. W wielu super- czy hipermarketach truskawki dostępne są cały rok. Importowane owoce można dostać w sklepach do początku czerwca. W międzyczasie, od kwietnia, pojawiają się polskie truskawki (szklarniowa, następnie tunelowa i polowa produkcja), które są dostępne do października lub do początku grudnia (produkcja szklarniowa). W październiku i listopadzie oferowane są również owoce z Holandii bądź Belgii oraz później z Portugalii czy Grecji. Na Boże Narodzenie sprowadzane są najczęściej z Egiptu. Obawy supermarketów Trudno w to uwierzyć, ale super- i hipermarkety największą ilość truskawek sprzedają w okresie od marca do kwietnia − są to zatem owoce importowane. Wynika to stąd, że wtedy jest największa podaż trwałych owoców o stosunkowo niskiej cenie. Pomimo 3−4-dniowego transportu z Hiszpanii mają one w sklepie jeszcze w miarę dobrą jakość przez kilka następnych dni. Markety mogą więc bez większego ryzyka zamawiać pokaźne ilości tego produktu, bez obawy dużych strat z powodu szybkiego zepsucia się owoców. Długa trwałość wiosennych truskawek w obrocie wynika z doboru odmian, technologii produkcji, starannego zrywania owoców, odpowiedniego reżimu temperaturowego po zbiorze oraz warunków pogodowych panujących w tym czasie na południu Europy. Dzięki długim okresom bezdeszczowym oraz odpowiedniej temperaturze powietrza (20−28°C) owoce są zdrowe i trwałe. Większe problemy z jakością występują jedynie po okresach z opadami deszczu oraz późną wiosną (koniec kwietnia, maj), kiedy zdarzają się tam coraz częściej upalne dni z temperaturą powyżej 30°C. Wtedy pojawia się problem z mokrymi odgnieceniami oraz pleśnią. Trwałość krajowych truskawek na półkach w super- i hipermarketach jest przeważnie znacznie krótsza niż tych importowanych. Dotyczy to szczególnie czerwca, w okresie głównego wysypu tradycyjnie dojrzewających odmian. Wówczas jakość i trwałość owoców w sklepach są w większości przypadków bardzo słabe. Dodatkowo dochodzi olbrzymia konkurencja w sprzedaży truskawek ze strony tradycyjnych straganów czy ryneczków. W zasadzie wszystkie super- i hipermarkety mają w tym okresie duże problemy ze zwrotami jakościowymi tych owoców ze swoich centrów dystrybucyjnych. Sklepy notują przeważnie wysokie straty, powodowane psuciem się owoców i brakiem sprzedaży takich produktów. Jakość i trwałość owoców to podstawa W zdecydowanej większości przypadków dostępne na ryneczkach czy straganach truskawki to owoce o trwałości jednego dnia. Są sprzedawane końcowemu klientowi głównie następnego dnia po zbiorze, ale często również w dniu zbioru. Wyglądają ładnie przeważnie w godzinach porannych, ale już po południu można zauważyć coraz więcej mokrych odgnieceń. Klienci muszą je zużyć przeważnie jak najszybciej, gdyż już w ciągu kolejnych 1−2 dni sporą część trzeba wyrzucić z powodu dużych, mokrych odgnieceń czy pojawiania się pleśni. Polacy akceptują taką jakość, gdyż w czerwcu bardzo często spożywają truskawki w formie koktajli. Sieci handlowe dostarczają owoce i warzywa do sklepów głównie przez swoje centra dystrybucyjne. Krajowe truskawki pojawiają się więc na półkach najczęściej dwa dni po zbiorze. Klient spożywa te owoce dopiero 2−4 dni po zebraniu. Muszą to być zatem znacznie trwalsze truskawki niż te sprzedawane na ryneczkach. Sieci sklepów nie są zainteresowane trwałością truskawek, jakie oferowane są na rynkach. Sprawdzają bardzo dokładnie głównie wszelkie mokre odgniecenia czy pojawianie się pleśni. Dodatkowo bacznie obserwują straty na sklepach oraz to, czy nie reklamują one dostawy z powodu szybkiej utraty jakości. Z roku na rok można na szczęście zaobserwować coraz większą dostępność truskawek o odpowiedniej trwałości w super- czy hipermarketach w czerwcu, a następnie przez całe lato. Wynika to z tego, że przybywa coraz więcej profesjonalnych producentów, którzy wdrażają nowoczesne technologie upraw. Z drugiej strony sklepy i konsumenci zaczynają rozumieć, że lepsza jakość kosztuje. n Mirosław Maziarka Amplus Absolwent Wydziału Ogrodniczego Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. W latach 1995–2000 prowadził dział sadownictwa w Haśle Ogrodniczym i Szkółkarstwie. Przez 15 lat związany był z Tesco Polska i Tesco Wielka Brytania, gdzie obejmował wiele stanowisk odpowiedzialnych m.in. za technologię produkcji owoców i warzyw. Od półtora roku zajmuje stanowisko dyrektora Działu Jakości i Technologii Produkcji w firmie Amplus – jednego z największych producentów i dystrybutorów świeżych warzyw i owoców do sieci handlowych w Polsce i wielu innych krajów europejskich. 9 2017 Nowe technologie i odmiany dla upraw powtarzających owocowanie Maria Mauel Haygrove, Niemcy W przypadku odmian chciałabym przedstawić własne obserwacje, dotyczące uprawianych w naszym gospodarstwie odmian, oraz wyniki najnowszych badań realizowanych w zaprzyjaźnionej z nami Sadowniczej Stacji Doświadczalnej w Koln-Auweiler w Niemczech. W przypadku technologii uprawy chciałabym omówić kilka systemów, a ich wybór pozostawiam Państwa ocenie. ❚❚ Uprawa truskawek odmian powtarzających owocowanie na zagonach ściółkowanych folią (fot. 1). ❚❚ Uprawa truskawek na specjalnie profilowanych podniesionych zagonach w substracie (fot. 2). ❚❚ Uprawa truskawek na niskich rynnach, również w substracie (fot. 3). ❚❚ Uprawa w tunelach na rynnach, również w substracie (fot. 4). ❚❚ W tym punkcie zaprezentuję odmiany truskawek rekomendowane w Niemczech do tego typu upraw (fot. 5). 1 2 3 4 W prezentacji chciałabym porównać ww. systemy uprawowe, a także przedstawić optymalne możliwości ich wykorzystania oraz wyzwania, jakie stawia uprawa truskawek z zastosowaniem poszczególnych technologii. Oczywiście bardzo ważna będzie analiza ich rentowności. n 5 Maria Mauel Haygrove, Niemcy Wspólnie z mężem prowadzi gospodarstwa Klaus & Maria Mauel GbR specjalizujące się w uprawie truskawek. Truskawki produkowane są na 12,5 ha, z tego wczesne truskawki na 5 ha w ziemi w tunelach, a powtarzające owocowanie na 7,5 ha w substracie w tunelach. W gospodarstwie produkuje się także maliny na 2,5 ha, z tego 1 ha w szklarni zblokowanej, a 1,5 ha w tunelu. Wszystkie maliny rosną w doniczkach wypełnianych substratem. Owoce sprzedawane są zarówno małym, lokalnym odbiorcom, jak również firmie Frutania, dostarczającej owoce do sieci supermarketów. Na stałe w gospodarstwie zatrudnione są trzy osoby i ok. 120 pracowników sezonowych, począwszy od maja do połowy października. 10 Fot. M. Mauel (5) Uprawa truskawek odmian powtarzających owocowanie wymaga od plantatora dużej wiedzy, jeśli chodzi o wybór nie tylko odmiany, który powinien być dostosowany do przeznaczenia owoców, ale również dokonanie wyboru optymalnej technologii uprawy. 2017 Zabiegi nawożeniowe wspomagające ochronę truskawek Dr hab. Zbigniew Jarosz Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Optymalizacja żywienia jest jednym z najważniejszych elementów, decydujących o naturalnej odporności truskawki na choroby i szkodniki. Naturalną barierą, chroniącą rośliny przed infekcją patogenów i żerowaniem szkodników, jest dobrze zbudowana i odpowiednio wzmocniona epiderma. W budowie naturalnej odporności roślin na choroby i szkodniki szczególną rolę odgrywa wapń, będący głównym składnikiem budulcowym. Pierwiastek ten obecny w roślinie m.in. stabilizuje struktury lignino-celulozowe ściany komórkowej oraz przyspiesza jej drewnienie, dzięki czemu wzrasta odporność roślin na infekcje chorobowe. Wśród plantatorów dominuje pogląd, że utrzymanie właściwego odczynu ryzofory jest równoznaczne z zapewnieniem roślinom optymalnych ilości dostępnego wapnia. Jednak wyniki analizy gleby z polowych upraw truskawki wykonane metodą ogrodniczą (tzw. uniwersalną) wskazują, że optymalny odczyn ryzosfery nie jest równoznaczny z optymalną zawartością przyswajalnego wapnia. Wyniki te jednoznacznie wskazują na konieczność uwzględnienia wapnia w diagnostyce potrzeb nawożenia roślin ogrodniczych. W żywieniu wapniem ważnym elementem jest również zapewnienie roślinom stałej i równomiernej wilgotności ryzosfery, co jest czynnikiem warunkującym optymalne pobieranie oraz alokacje tego pierwiastka do części nadziemnych. Niektóre badania naukowe wskazują również na możliwość poprawy odporności truskawki na szarą pleśń poprzez wykonanie oprysków roztworem chlorku wapnia (Wójcik i Lewandowski 2003). W tym wypadku czynnikiem ograniczającym możliwość infekcji jest zarówno wapń, jak i chlor. Nie mniej ważnym zabiegiem, poprawiającym odporność roślin na choroby i szkodniki, jest umiejętne zastosowanie nawozu krzemowego. Rola krzemu w budowie odporności roślin na stres biotyczny polega głównie na wzmocnieniu odporności mechanicznej epidermy poprzez wytworzenie warstwy wykrystalizowanej krzemionki tuż pod kutikulą. Warunkiem odpowiedniej efektywności wykorzystania krzemu jest dobór odpowiedniego nawozu oraz wykonanie kilku zblokowanych zabiegów od wczesnej wiosny. Istotnym czynnikiem, zwiększającym odporność roślin na choroby i szkodniki, jest wykonanie bloku zabiegów siarką. Pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowego przebiegu przemian azotu i powstawania białek. Niedobór siarki powoduje wzrost koncentracji w komórkach niskocząsteczkowych połączeń azotowych, co sprzyja rozwojowi grzybów patogenicznych. Spośród mikroskładników pokarmowych najważniejsze dla utrzymania optymalnej odporności na choroby jest optymalne odżywienie roślin miedzią, manganem oraz cynkiem. Właściwości biobójcze i biostabilizujące tych pierwiastków są z powodzeniem wykorzystywane przy ochronie roślin w uprawach ekologicznych, w których dobór chemicznych środków grzybobójczych jest mocno ograniczony. n Bibliografia: Wójcik P., Lewandowski M. 2003. Effect of Calcium and Boron Sprays on Yield and Quality of “Elsanta” Strawberry. “Journal of Plant Nutrition”, 26 (3), 671−678. Dr hab. Zbigniew Jarosz Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Adiunkt w Katedrze Uprawy i Nawożenia Roślin Ogrodniczych Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Problematyka badawcza autora skupia się na żywieniu roślin ogrodniczych, z uwzględnieniem zagadnień nawożenia doglebowego oraz dokarmiania pozakorzeniowego roślin sadowniczych, głównie krzewów jagodowych, uprawianych w warunkach polowych i pod osłonami. 11 2017 Nowe, warte uwagi odmiany na rynku europejskim Jeremy Darby Meiosis, Wielka Brytania Firma Meiosis z Wielkiej Brytanii jest m.in. właścicielem licencji odmian truskawek pochodzących z programu hodowlanego realizowanego w East Malling Strawberry Breeding Club. Do EMSBC należy aktualnie 17 członków, którzy, opłacając składki członkowskie, współfinansują realizowane tutaj programy hodowlane. Jedną z najnowszych odmian, wywodzących się z tego programu hodowlanego, która w ciągu zaledwie trzech lat od wprowadzenia jej do komercyjnej sprzedaży stała się jedną z najchętniej sadzonych obecnie odmian w Wielkiej Brytanii, a także w wielu krajach europejskich, jest ‘Malling Centenary’. To wcześ­nie dojrzewająca odmiana o doskonałej jakości owoców oraz bardzo dużym potencjale plonotwórczym. Wiele osób uważa, że ta kreacja wyprze z uprawy cały czas bardzo popularne jeszcze odmiany, takie jak ‘Elsanta’ czy ‘Sonata’. Stanie się wówczas najważniejszą odmianą oferowaną w tradycyjnym terminie dojrzewania truskawek. Ta nowość firmy Meiosis zawdzięcza to niezwykłej jakości, błyszczącym i dostatecznie trwałym w obrocie towarowym owocom, które oprócz walorów zewnętrznych mają również doskonały smak. Wartymi uwagi odmianami truskawek są również ‘Vibrant’ oraz bardzo wcześnie dojrzewająca ‘Elegance’ i ‘Fenella’. Najnowsze kreacje z tego programu hodowlanego to ‘Malling Sunrise’, która jest również bardzo wczesna i dojrzewa Owoce odmiany ‛Malling Centenary’ zbierane z truskawek rosnących w gruncie w tunelu foliowym ok. 10 dni przed ‘Elsantą’. Na horyzoncie pojawia się kilka nowych, interesujących kreacji, ocenianych jeszcze pod numerami, takich jak: EMR 564 (odmiana powtarzająca owocowanie) i EM 2157 (odmiana tradycyjnie owocująca o późnym terminie zbioru owoców). n Jeremy Darby Meiosis, Wielka Brytania Od 1989 r. związany z produkcją szkółkarską oraz uprawą owoców jagodowych. Był jednym z inicjatorów towarowej uprawy truskawek i malin w substratach w Wielkiej Brytanii. Przez 20 lat pracował i doradzał w produkcji szkółkarskiej oraz uprawie owoców. Od 2010 r. jest zatrudniony jako niezależny doradca, prowadząc także liczne badania i obserwacje w krajach Unii Europejskiej, Wielkiej Brytanii, Ukrainy, Białorusi, Gruzji, Armenii, Mołdawii, Egiptu, Jordanii, Republiki Południowej Afryki, Kenii i Zimbabwe. 12 2017 ża , du a n Płod iękna! i p śnie a, e z c Wc wają dna. pło rze doj tna i plony! o e żyw paniał Ws NF638* NF311* Słodka, , aromatyczna soczysta. niące Czerwone, lś owoce. Twarda, lśniąca i przepyszna! NF633* NF421* szkółka słynąca z wysokiej jakości sadzonek! a k s o ł w , i a v i V ę internetową www.geoplantvivai.c Geoplant , lub odwiedzić naszą stron om B k o l b , 1 r n ali znaleźć w H Można nas GEOPLANT VIVAI srl - Società Agricola - Via Chiavica Fenaria, 22 - 48123 Savarna (RA) - T. +39.0544.533269 - [email protected] - www.geoplantvivai.com 13 2017 Zagadnienia wprowadzające do ochrony prawnej odmian roślin w Polsce oraz w krajach UE Joanna Pabiniak Kancelaria Radcy Prawnego, Łódź Celem wprowadzenia systemu ochrony prawnej odmian roślin jest zabezpieczenie interesów hodowców, którzy poświęcają swoją długoletnią pracę, i niekiedy znaczne środki finansowe, na wyhodowanie nowych odmian roślin. Istotne przy tym staje się to, że działalność nakierowana na hodowlę nowych odmian roślin jest procesem nieprzewidywalnym. Wiąże się to z dużym ryzykiem ponoszonym przez hodowców, którzy przecież nie wiedzą, czy dana odmiana rośliny odniesie sukces na rynku. Przyznanie ochrony wyhodowanej przez siebie odmianie powoduje, że hodowca uzyskuje monopol w określonych sferach korzystania z danej odmiany. Oznacza to, że pozostali hodowcy lub inne osoby nie mogą wykonywać czynności względem tej odmiany bez jego zgody. Hodowca za udzielenie tego przyzwolenia może oczywiście pobierać opłaty z tytułu korzystania z chronionego prawnie materiału siewnego. Może on również skorzystać z przyznanych środków prawnych w celu zwalczania stwierdzonych naruszeń wyłącznego prawa do odmiany, tj. korzystania z odmiany rośliny bez zgody hodowcy. Sygnalizacyjne zaznaczyć trzeba, że prawo do odmiany należy do grupy praw własności intelektualnej, tzn. praw na dobrach niematerialnych*. W praktyce istnieją dwa systemy ochrony prawnej odmian roślin: oparty o system patentowy oraz odrębny od systemu patentowego, system swoisty, tzw. sui generis*, uwzględniający odmienności w odniesieniu do odmian roślin. Założenia polskiego i europejskiego systemu ochrony zostały oparte o system sui generis, którego podstawę stanowią postanowienia tzw. Konwencji UPOV*. Przyznanie przez właściwy organ, czy to Dyrektora COBORU, czy Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO), wyłącznego prawa hodowcy do odmiany stanowi dopiero pierwszy krok do zabezpieczenia jego interesów jako hodowcy. Wpisanie danej odmiany do Księgi Ochrony Wyłącznego Prawa w przypadku rejestracji odmiany na poziomie krajowym pozwala hodowcy skorzystać z instrumentów prawnych, przewidzianych przez Ustawę z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (tekst jednolity Dz.U. z 2016 r., poz. 843, dalej w tekście zwana ustawą). Na poziomie Unii Europejskiej zastosowanie ma Rozporządzenie Rady (WE) Nr 2100/94 z dnia 27 lipca 1994 r. w sprawie wspólnotowego systemu ochrony odmian roślin – dalej nazywane rozporządzeniem nr 2100/94. Brać pod uwagę należy również to, że regulacje odnośnie treści wyłącznego prawa i jego ochrony określone w tym rozporządzeniu w znacznej mierze odpowiadają polskiej ustawie z 2003 roku. Treść wyłącznego prawa Treść wyłącznego prawa określona jest w art. 21 ustawy oraz w art. 13 ust. 2 rozporządzenia nr 2100/94 poprzez wyliczenie, do czego jest uprawniony hodowca chronionej odmiany. Przepisy te przewidują, że wyłączne prawo obejmuje: 1) wytwarzanie lub rozmnażanie, 2) przygotowanie do rozmnażania, 3) oferowanie do sprzedaży, 4) sprzedaż lub inne formy zbywania, 5) eksport, 6) import, 7) przechowywanie materiału siewnego odmiany chronionej. W rozporządzeniu nr 2100/94 mowa jest o składnikach odmiany, co można odnieść do określenia materiał siewny*. Przede wszystkim chodzi tutaj o zagwarantowanie wyłączności dla hodowcy w zarobkowym korzystaniu z materiału siewnego, w szczególności tego, że posiada on monopol na rozmnażanie i sprzedaż materiału siewnego danej odmiany rośliny, oraz dokonywanie czynności przygotowawczych. Zarobkowe wykorzystywanie odmiany przejawia się w udzielaniu licencji, w których hodowca udziela zgody np. na rozmnażanie i sprzedaż sadzonek chronionej odmiany rośliny w zamian za określone wynagrodzenie. W przypadku naruszenia wyłącznego prawa do odmiany rośliny, zarówno chronionej na poziomie krajowym, jak i wspólnotowym, hodowcy przysługują określone instrumenty ochrony prawnej. Rozwiązaniem są w tym względzie zarówno roszczenia na drodze cywilnoprawnej, jak również możliwość podjęcia działań przeciwko osobom naruszającym wyłączne prawo do odmiany na drodze postępowania karnego. n * Literatura przedmiotu dostępna u autorki. Joanna Pabiniak Radca prawny (tel. +48 604 094 924, e-mail: [email protected]) Od lutego 2007 r. wykonuje zawód radcy prawnego specjalizującego się w prawie własności intelektualnej, w szczególności w ochronie prawnej odmian roślin. Posiada bogate doświadczenie zawodowe związane z doradztwem prawnym zarówno dla hodowców odmian roślin, jak również licencjobiorców odmian roślin. Jej klientami są polskie i zagraniczne podmioty zajmujące się hodowlą nowych odmian roślin. Współautorka artykułów w prasie branżowej na temat prawnej ochrony odmian roślin, m.in. w „Szkółkarstwie”, „Roślinach Ozdobnych”. 14 2017 Uprawy pod osłonami Nowinki techniczne w uprawach szklarniowych: pomidor, ogórek, sałata Paweł Strauchmann Rijk Zwaan Polska Zmiany zachodzące w Europie, zarówno pod względem zmniejszającej się populacji, jak i coraz większych kosztów energii, generują ciągłe poszukiwania nowych rozwiązań w każdej dziedzinie naszego życia. Dotyczy to również upraw szklarniowych, w przypadku których obserwujemy coraz większe znaczenie techniki, urządzeń elektronicznych, mających na celu nie tylko poprawę warunków wzrostu roślin, ale i zmniejszenie wkładu pracy ludzkiej oraz lepszy monitoring upraw. W dzisiejszym świecie wiedza jest silnym i ważnym narzędziem, które może dać przewagę na rynku. Umiejętność poszukiwania i zdobywania informacji w świecie opanowanym przez Internet i wszelkiego rodzaju łącza elektroniczne, aplikacje w smartfonach staje się cenną zaletą i ważną umiejętnością. W niniejszej prezentacji chciałbym na podstawie kilku przykładów uzmysło- wić, jak bogatym źródłem wiedzy może być Internet, w szczególności kilka stron internetowych – portali zajmujących się tematyką szklarniową. Wiedzy, która może być praktycznie wykorzystana w codziennej pracy w szklarni. Często bowiem, pomimo różnych lokalizacji, mamy do czynienia z podobnymi problemami i pracami do wykonania. Przykładem może być propozycja holenderskiej firmy Bato Plastics B.V. zapinki wzmacniającej łodygi – zabezpieczającej przed rozerwaniem rośliny przy uprawie pomidorów szczepionych dwupędowych. Innym urządzeniem, ułatwiającym i zwiększającym wydajność pracy, jest rozwiązanie pod nazwą „TomSystem”. To mechanizm do zakładania metalowych klipsów przy podwiązywaniu roślin, używany zarówno w przypadku pomidorów, jak i papryk oraz ogórków. Stosowanie robotów w ogrodnictwie to przyszłość i możliwe, że jedyna alternatywa przy zwiększającym się braku ludzi do pracy. Jednym z pierwszych rozwiązań w tym kierunku jest projekt firmy PRIVA – Kompano, testowany już w 2016 r. w Holandii. Coraz większego znaczenia nabierają systemy monitorujące uprawę przy pomocy kamer, analizujące i lokalizujące zagrożenia, np. projekt PROSPERA. Mogą one również zwiększać wydajność i jakość, np. w produkcji rozsady, jak system MARVIN opracowywany w Holandii w WUR. W dużych skupiskach miejskich rozwijają się tzw. projekty URBAN, mające na celu hodowanie roślin nawet w silnie zurbanizowanych obszarach z wykorzystaniem światła LED, bez dostępu światła naturalnego. (Możliwe, że przygotowują nas do podróży w kosmos). Innym rozwiązaniem są propozycje upraw hydroponicznych, głównie sałat, ziół, w systemie całorocznym z kontrolowanym dozowaniem wody – pożywki i pełną kontrolą klimatu. Polepszają wydajność, zdrowotność roślin, a jednocześnie optymalizują zużycie nawozów i wody. n Paweł Strauchmann Rijk Zwaan Polska Absolwent Akademii Rolniczej w Poznaniu. Dyrektor ds. sprzedaży w Rijk Zwaan Polska. Od ponad 20 lat zajmuje się sprzedażą nasion i uprawą pomidorów szklarniowych. Uczestniczy w międzynarodowych grupach zajmujących się uprawą pomidorów w nowoczesnych technologiach. 15 2017 Uprawy pod osłonami Rynek pomidora w Europie Marcin Mech Rijk Zwaan Polska Polska zajmuje 14. miejsce na świecie pod względem wartości eksportu pomidorów, co stanowi 1,1% całego handlu zagranicznego tych warzyw na świecie. Jednym z wiodących krajów w tej dziedzinie jest Holandia. Produkcja warzyw na świeży rynek w Unii Europejskiej w roku 2014 wyniosła 35 mln ton. Pomidor spośród wszystkich warzyw zajmuje pierwsze miejsce w wielkości produkcji z wartością 6,813 mln ton, co stanowi 19%. Poza pomidorem przeznaczonym na świeży rynek mamy również produkcję pomidora do przetwórstwa, która wynosi 9,795 mln ton. Całkowita produkcja pomidora w UE jest zatem równa 16,608 mln ton i stanowi 12,8% całkowitej produkcji pomidora na świecie – 130 mln ton. W produkcji światowej 88 mln ton to pomidory przeznaczane na świeży rynek, a 42 mln ton – pomidory do przetwórstwa. Z powyższych danych wynika, że pomidor na świeży rynek produkowany w UE stanowi 7,8% światowej produkcji na ten typ rynku. Zarówno w przypadku pomidora na świeży rynek, jak i do przetwórstwa 85% produkcji UE pochodzi z pięciu krajów (Włochy, Hiszpania, Grecja, Holandia i Portugalia). Sumarycznie stosunek produkcji na świeży rynek do produkcji dla celów przetwórstwa wynosi 40% do 60%. Jednakże w każdym z wymienionych krajów wiodących udział pomidora przeznaczonego na świeży rynek jest różny. W przypadku Belgii i Holandii wynosi prawie 100%, we Francji – 79%, Hiszpanii – 45%, a we Włoszech tylko 18%. Jeśli chodzi o kluczowych importerów pomidora na świecie, to w 2015 r. numerem jeden były Stany Zjednoczone, gdzie wartość importu wyniosła ponad 2 mld dolarów amerykańskich. Drugie i trzecie miejsce zajęli najbliżsi sąsiedzi Polski, czyli Niemcy i Federacja Rosyjska – odpowiednio 1 288 oraz Produkcja w UE – 487 tys. ton: 62% konsumpcja „lokalna”, 38% dostarczane do innych krajów UE eksport = 4%, import = 7% 676 mln dolarów amerykańskich. Na dalszych pozycjach uplasowała się Wielka Brytania i Francja z wartością eksportu powyżej 600 mln dolarów. Polska zajęła ósme miejsce (175 mln dolarów). Najwięksi eksporterzy pomidora na świecie pod względem wartości to: Holandia, Meksyk, Hiszpania oraz Turcja. Głównym odbiorcą pomidora z Holandii i Hiszpanii są oczywiście kraje UE, w szczególności Niemcy. W przypadku Meksyku prawie całość eksportu, tj. ok. 98%, jest dostarczana do USA, natomiast głównym rynkiem zbytu Turcji jest Rosja (ok. 60% całego eksportu pomidorów tureckich). Dla porównania Polska zajmuje 14. miejsce na świecie pod względem wartości eksportu pomidorów, co stanowi 1,1% całego eksportu pomidorów na świecie. Z danych jasno wynika, że pod względem wartości eksportu pomidora jednym z wiodących krajów jest Holandia. Kraj ten bazuje na produkcji pomidora na świeży rynek i pomimo dużo mniejszej produkcji niż Meksyk, Hiszpania czy Turcja sprzedaje swoje pomidory w o wiele wyższych cenach na bogatych rynkach szczególnie Europy Zachodniej. Dodatkowym czynnikiem, powodującym wzrost wartości eksportu pomidora holenderskiego, jest rosnąca produkcja upraw doświetlanych, szacowana na ok. 650–700 ha. Pomidor ten na rynku europejskim jest sprzedawany również w tych miesiącach, w których w przeszłości większość produkcji pochodziła z krajów o cieplejszym klimacie. n Marcin Mech Rijk Zwaan Polska Absolwent Wydziału Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu w SGGW w Warszawie, specjalizacja warzywnictwo. Od 2005 r. związany z firmą Rijk Zwaan w Polsce na stanowisku przedstawiciel handlowy/doradca uprawowy. Specjalizuje się przede wszystkim w uprawie warzyw szklarniowych, w szczególności pomidora oraz ogórka. 16 2017 Uprawy pod osłonami Silna marka własna – brand jako klucz do poprawy opłacalności uprawy Marcin Mech Rijk Zwaan Polska Silne marki własne to sposób na wyróżnienie produktu spośród niezliczonej masy artykułów w dużym stopniu anonimowych. W otaczającym nas świecie mamy mnóstwo przykładów produktów o silnej marce własnej. Bardzo łatwo podać ich przykłady, np.: potentat branży internetowej – Google, elektroniki użytkowej – Apple czy spożywczej – Coca-Cola lub McDonald’s. Niestety, stworzenie silnej marki własnej trwa bardzo długo, wymaga cierpliwości, ale finalnie może i powinno mieć znaczący wpływ na poprawę opłacalności uprawy. Kreując silny brand, tworzymy produkt na lata. Nie można zapomnieć, że żywotność wielu odmian w branży warzywnej jest stosunkowo krótka (kilka lat), dlatego, tworząc silną markę własną, łatwiej będzie nam sprzedać nową odmianę pod istniejącym już brandem. Dodatkowo klienci detaliczni, przywiązując się do konkretnego produktu poprzez rozpoznawalny logotyp, mogą łatwiej dotrzeć do pożądanego towaru, będąc jednocześnie przekonanymi o właściwym wyborze. W branży ogrodniczej coraz więcej firm stara się budować silne marki własne jako sposób na wyróżnienie swojego produktu spośród niezliczonej masy artykułów w dużym stopniu anonimowych. Wydaje się, że podstawowe czynniki, które pod względem wizualnym wpływają na rozpoznawalność, to logo i opakowanie. Smak i jakość decydują natomiast o tym, że klient przywiązuje się do danego produktu i chętnie po niego wraca. Większość konsumentów „kupuje oczami”, ale gdy decyduje się na ponowne nabycie jakiegoś produktu, podstawowym czynnikiem staje się w głównym stopniu smak. Firma Rijk Zwaan tworzy linie produktów wyróżniających się wyjątkowym smakiem, kolorem czy kształtem, opatrzone brandem, pozwalającym na ich identyfikację. Przykładem jest Sweet Palermo (papryka), Cubelli i Silky Pink (pomidor), My Cubies (ogórek). Poniżej dwa logotypy dwóch linii produktów firmy Rijk Zwaan – Silky Pink i Sweet Palermo. n Marcin Mech Rijk Zwaan Polska Absolwent Wydziału Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu w SGGW w Warszawie, specjalizacja warzywnictwo. Od 2005 r. związany z firmą Rijk Zwaan w Polsce na stanowisku przedstawiciel handlowy/doradca uprawowy. Specjalizuje się przede wszystkim w uprawie warzyw szklarniowych, w szczególności pomidora oraz ogórka. 17 2017 Uprawy pod osłonami Nowe zagrożenia w uprawie pomidorów szklarniowych: TBRFV i Tuta absoluta Paweł Strauchmann Rijk Zwaan Polska W uprawie pomidora co pewien czas pojawiają się nowe choroby i szkodniki, z którymi dopiero uczymy się walczyć lub ograniczać ich szkodliwy wpływ na uprawy. Rijk Zwaan jako firma globalna posiada w praktyce dostęp do wiedzy o rozwijających się zagrożeniach w różnych częściach świata. Jednym z nowych niebezpieczeństw zauważonych na Bliskim Wschodzie jest wirus Tomato Brown Rugose Fruit Virus (TBRFV). (Dowiedzieliśmy się, że nie ma jeszcze polskiego odpowiednika tej nazwy). Po raz pierwszy został on zidentyfikowany na pomidorach w Jordanii w 2015 roku. Naturalne rejony jego ekspansji mogą występować w krajach sąsiadujących z Jordanią, takich jak: Egipt, Iran, Syria czy Turcja. Udało się ustalić, że wirus z pewnością przenosi się w nasionach i jest bardzo tolerancyjny na warunki zewnętrzne. Może wywoływać symptomy już na młodych roślinach pomidora, objawiając się słabym rozwojem liści lub wręcz brakiem blaszki liściowej. Na plonujących pomidorach, poza ograniczonym rozwo- jem części zielonych rośliny, wywołuje brązowe przebarwienia, plamy na owocach prowadzące do nekroz i uszkodzenia owoców. Straty w niektórych wypadkach szacowano na ponad 50% plonów. Na obecnym etapie działania prowadzone są w różnych kierunkach: ❚❚ zdobycia większej wiedzy o samym wirusie, ❚❚ przeszukiwania banku genów odmian pomidorów w celu znalezienia odporności, ❚❚ zakazu prowadzenia prac hodowlanych i reprodukcji nasion w rejonach zagrożonych. W Polsce nie zanotowano sygnałów dotyczących tego wirusa. Około 10 lat temu usłyszeliśmy o nowym szkodniku, który pojawił się w Hiszpanii, a przywędrował z Ameryki Południowej, o nazwie Tuta absoluta (skośnik pomidorowy). Wówczas wydawało się, że ten lubiący ciepły klimat szkodnik nie będzie stanowił zagrożenia dla naszych upraw pomidora. Jednak rzeczywistość okazała się inna. Skośnik w ciągu kilku kolejnych lat zaaklimatyzował się do nowych warunków. Ponadto uprawa pomidorów w szklarniach wy- dłuża się coraz bardziej w wielu krajach. Mamy już uprawy całoroczne – w wielu gospodarstwach szklarniowych pomidory są uprawiane bez przerwy, co sprzyja rozwojowi szkodnika. Transport pomidorów (zarówno owoców, jak i roślin) na terenie całej Europy również przyczynia się do jego ekspansji. Od kiedy w minionym roku skośnik pomidorowy został zlokalizowany w Hiszpanii, jego występowanie odnotowano w wielu krajach, nawet na północy Europy, w tym również w Polsce. Tuta absoluta rozmnaża się w różnych warunkach nawet już przy kilkunastu stopniach Celsjusza. Okazał się bardzo tolerancyjny na wiele warunków, powoduje szkody i żeruje zarówno na roślinach, jak i owocach. Jego zwalczanie opiera się obecnie na kilku skoordynowanych działaniach: ❚❚ profilaktyce i higienie w szklarni, ❚❚ ochronie biologicznej z wykorzystaniem pułapek feromonowych, ❚❚ ochronie chemicznej. Sytuacja wydaje się być opanowana, jednak wymaga ciągłego monitorowania plantacji i podejmowania szybkich działań. n Paweł Strauchmann Rijk Zwaan Polska Absolwent Akademii Rolniczej w Poznaniu. Dyrektor ds. sprzedaży w Rijk Zwaan Polska. Od ponad 20 lat zajmuje się sprzedażą nasion i uprawą pomidorów szklarniowych. Uczestniczy w międzynarodowych grupach zajmujących się uprawą pomidorów w nowoczesnych technologiach. 18 www.ogrodnictwo.expert Zajrzyj do świata roślin Aktualności Sadownictwo Warzywnictwo Uprawy pod osłoną Prawo i ekonomia Porady eksperta Kontakt Wioleta Sobczak e-mail: [email protected] tel. kom. 693 797 337 2017 Uprawy pod osłonami Ogórek szklarniowy – dobór odmiany do typu produkcji Wojciech Wasiak Rijk Zwaan Polska Producenci ogórków szklarniowych corocznie stają przed wyborem właściwej odmiany. Często dokonują go nawet dwa razy w roku, jeżeli w cyklu jesiennym uprawiane są również ogórki szklarniowe. Wytypowanie odmiany stanowi pierwszy element, zapewniający potencjał do osiągnięcia końcowego sukcesu w produkcji. Nie jest jednak jego gwarantem, ponieważ na udaną produkcję składa się mnóstwo innych elementów uprawowych i pogodowych (na aurę, niestety, nie mamy wpływu). Wybór odmiany nie jest łatwy szczególnie w przypadku, kiedy uprawa planowana jest pierwszy raz i nie ma możliwości wspomagania się własnymi doświadczeniami z lat ubiegłych. Gdy wybieramy odmianę, warto posiłkować się i brać pod uwagę następujące elementy. Wymagania odbiorcy. Celem producenta powinno być wyprodukowanie takich owoców, które będzie mógł sprzedać po najkorzystniejszej cenie. Nie bez znaczenia jest tutaj np. długość owoców, wiążąca się ze sposobem pakowania, czy wygląd zewnętrzny. Coraz więcej uwagi zwraca się ostatnio na trwałość pozbiorczą owoców oraz ich smak. Niebagatelną rolę w wyborze właściwej odmiany odgrywa termin sadzenia. Ogórki źle reagują na niedobór światła, nie wszystkie odmiany nadają się więc do nasadzeń wczesnych i jesiennych. Szklarnia, w której planowana jest produkcja, to również bardzo istotny element, a szczególnie transmisja światła zewnętrznego w okresie jego niedoborów, ale również wysokość obiektu. Charakter wzrostu niektórych odmian wyklucza ich uprawę w obiektach niskich (długość międzywęźli). Techniczne wyposażenie szklarni determinuje często uzyskanie wysokich plonów. Istotne są zwłaszcza dokarmianie roślin CO2 oraz możliwość utrzymania temperatury w podłożu uprawowym w przedziale 20–24oC. W wyborze odmiany znaczną rolę odgrywa również system uprawy. Odmiany o wysokim wigorze mogą byś uprawiane zarówno metodą „na parasol”, jak i w systemie wysokiego drutu. Odmiany typowo generatywne najczęściej nie sprawdzają się w tym drugim systemie. Liczba roboczogodzin, jakie można poświęcić na 1 ha produkcji ogór- ków – są odmiany wymagające większego nakładu pracy. Wpływać mogą na to np. wigor roślin i poziom ich regeneracji. Nie bez znaczenia jest tutaj również zagęszczenie roślin. Umiejętność, wiedza i doświadczenie ogrodnika są często niedocenianymi elementami, które mogą determinować wybór odmiany. Wśród producentów panuje powszechny pogląd, że są odmiany łatwiejsze i trudniejsze w produkcji. Nie sposób się z tym nie zgodzić. Odmiany „łatwe”, sadzone latem, czasami przynoszą satysfakcję finansową, a uprawa w tym czasie jest bardzo łatwa. Sztuką jest wyprodukować ogórki w okresie, kiedy innym się to nie udaje i ceny sprzedaży są znacznie wyższe. Wymaga to wiedzy i doświadczenia. Przy doborze odmiany zawsze warto jest skonsultować się ze specjalistą, który pozwoli optymalnie dobrać odmianę i wystrzec się błędu już na początku produkcji. n Wojciech Wasiak Rijk Zwaan Polska Absolwent Wydziału Ogrodniczego SGGW w Warszawie. Od 17 lat specjalista ds. uprawy warzyw w holenderskiej firmie nasiennej Rijk Zwaan (specjalizacja uprawy pod osłonami). Odpowiedzialny za introdukcję nowych ogórków szklarniowych hodowli Rijk Zwaan na rynku polskim. 20 2017 Uprawy pod osłonami Rola światła w produkcji rozsady i uprawie papryki pod osłonami Dr inż. Gabriela Wyżgolik Projekt Szkoła Pod Osłonami Produkcja rozsady papryki w Polsce rozpoczyna się w czasie, kiedy ilość światła słonecznego jest niewystarczająca – wskazane jest zatem doświetlanie roślin. Do tego celu stosuje się najczęściej wysokoprężne lampy sodowe. Wyniki najnowszych badań dowodzą, że doświetlając rozsadę papryki przez zaledwie 15 minut dziennie światłem o odpowiedniej barwie, można skrócić czas jej produkcji nawet o 26%. Dzięki intensywnemu rozwojowi lamp wyposażonych w diody emitujące światło (LED) koszt takiego zabiegu z roku na rok będzie coraz mniejszy. Światło jest kluczowym czynnikiem warunkującym wzrost i rozwój, a także plonowanie roślin. Promieniowanie świetlne to fale elektromagnetyczne niosące kwanty energii. Docierające do powierzchni Ziemi światło słoneczne składa się w niewielkiej ilość z promieniowania ultrafioletowego (280– 400 nm), światła widzialnego dla człowieka (400–700 nm) oraz dalekiej czerwieni (700–1100 nm). Powszechnie wiadomo, że światło dostarcza energii do fotosyntezy. W procesie tym wykorzystywane są fale mieszczące się w przedziale światła widzialnego dla człowieka. Zakres ten nazywany jest światłem fotosyntetycznie czynnym PAR (ang. Photosynthetically Active Radiation). Niesiona przez fale energia jest Intensywność fotosyntezy w zależności od natężenia światła PAR w większości pochłaniana przez barwniki fotosyntetyczne. Zielone chlorofile absorbują światło o barwie niebieskiej (400–500 nm) i czerwonej (600–700 nm), a pomarańczowożółte karotenoidy światło niebieskie (400–500 nm). W procesie fotosyntezy ważny jest nie tylko zakres fal docierających do liści, ale także ich ilość, czyli natężenie (ryc.). Pochłonięta energia wykorzystywana jest w szeregu reakcji prowadzących do przyłączenia dwutlenku węgla i wytworzenia prostego cukru – glukozy. Asymilaty powstałe w procesie fotosyntezy wykorzystywane są w miejscu syntezy lub transportowane do organów, które nie przeprowadzają tego procesu, a także do tych, u których jego wydajność jest niska i nie zaspokaja zapotrzebowania. Jeśli proces wzrostu i rozwoju przebiega prawidłowo, wydajność fotosyntezy bezpośrednio wpływa na wielkość i jakość plonu. W praktyce rzadko zwraca się uwagę na fakt, że wzrost i rozwój także są kontrolowane przez światło. Zjawisko to, nazywane fotomorfogenezą, jest niezależne od fotosyntezy. W tym procesie fale elektromagnetyczne pochłaniane są przez specyficzne fotoreceptory, które, w odróżnieniu od barwników fotosyntetycznych, nie biorą udziału w przetwarzaniu i magazynowaniu energii świetlnej. Światło niebieskie, które jest absorbowane przez kryptochromy, m.in. hamuje wzrost łodygi i stymuluje otwieranie aparatów szparkowych. Fitochromy natomiast pochłaniają światło czerwone (Pr λ ≈ 660 nm) i dalekiej czerwieni (Pfr λ ≈ 730 nm). Stosunek pomiędzy tymi dwoma formami fitochromu odpowiada m.in. za wzrost wydłużeniowy łodygi, rozwój liści, syntezę chlorofili, kiełkowanie nasion, formowanie pąków kwiatowych, syntezę związków prozdrowotnych. n Dr inż. Gabriela Wyżgolik Projekt Szkoła Pod Osłonami Fizjolog roślin z bogatym doświadczeniem w pracy naukowej i dydaktycznej. Przez większą część pracy zawodowej związana z Wydziałem Ogrodniczym Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Współtwórca i główny realizator projektu Szkoła Pod Osłonami. 21 2017 Uprawy pod osłonami Zaburzenia fizjologiczne w uprawie papryki Dr inż. Anna Kołton Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Papryka słodka (Capsicum annuum L.) narażona jest na wiele zaburzeń fizjologicznych, które pojawiają się jako efekt niekorzystnych warunków uprawy. Do głównych anomalii tego typu należą: nadmiar i niedobór składników mineralnych, sucha zgnilizna wierzchołków owoców (blossom end rot, BER), zniekształcenia owoców, „stopa słonia” (elephant’s foot), pęknięcia skórki i owoców, opadanie kwiatów i zawiązków, oparzenia. Najczęściej występującym i najszerzej omawianym w literaturze zaburzeniem jest sucha zgnilizna wierzchołków owoców. Jej objawy to pojawianie się na wierzchołkowej części owoców plam, początkowo wodnistych, które brązowieją i powiększają się. Mogą one być widoczne już na etapie zawiązków owoców (10–14 dni po zapyleniu). Pierwsze doniesienia literaturowe o BER pojawiły się ponad 100 lat temu (publikacja Selby z 1896 r.) i od tego czasu poszukiwane są przyczyny i sposoby zapobiegania temu zjawisku. W latach 40. XX w. wykazano korelację pomiędzy zawartością wapnia w owocach a występowaniem BER i od tego czasu uważa się, że przyczyną tego zaburzenia jest niewłaściwa gospodarka wapniowa rośliny. W ostatnich latach pojawiły się jednak doniesienia, że niska zawartość wapnia w owocach papryki z symptomami BER jest efektem, a nie przyczyną tego zaburzenia. Coraz powszechniej mówi się, że gospodarka wapniowa wykazuje powiązania z suchą zgnilizną wierzchołków owoców, ale albo nie jest jej przyczyną, Papryka słodka ‘Spartacus F1’: a) prawidłowo wykształcony owoc, b i c) z objawami suchej zgnilizny wierzchołkowej owoców, d) owoc spłaszczony, e) narośl, f) deformacja, g i h) „stopa słonia” albo też nie jedynym czynnikiem wywołującym to zaburzenie. Wnioski wysnuto na podstawie obserwacji, które wskazywały, że czynniki stresowe, takie jak: susza, zasolenie czy wysokie natężenie promieniowania, stymulują pojawianie się objawów BER nawet u owoców dobrze odżywionych wapniem. Zniekształcenia owoców to spłaszczenia, wyostrzenie wierzchołka czy narośla. Spłaszczenia mogą być spowodowane: podwyższonym poziomem N-NH4 w pożywce czy zaburzeniami gospodarki fosforem np. w trakcie chłodów. Zbyt niska temperatura powietrza w czasie kwitnienia może powodować różne zniekształcenia owoców. Dodatkowo zbyt duże różnice temperatur pomiędzy dniem i nocą, niska wilgotność powietrza, małe natężenie światła czy nieprawidłowa gospodarka azotem i borem również mogą być przyczyną zniekształceń owoców. Pojawiły się także doniesienia o zjawisku nazwanym „stopa słonia”. Zauważono ten problem w uprawach papryki z użyciem systemu fertygacyjnego. Pęd u podstawy rozrasta się nadmiernie i tworzą się podłużne pęknięcia. Uszkodzone części pędu na kolejnym etapie ulegają gniciu, a zmiany te mogą sięgać aż do wiązek przewodzących. Ograniczony jest przepływ wody i składników odżywczych, rośliny więdną. Zjawisko to wywołuje zbyt duże zasolenie powierzchni wokół rośliny, gdy emitery umieszczone są zbyt blisko pędu. n Dr inż. Anna Kołton Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Pracownik Zakładu Botaniki i Fizjologii Roślin na Wydziale Biotechnologii i Ogrodnictwa Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Zainteresowania naukowe: system antyoksydacyjny a czynniki zewnętrzne uprawy, możliwości wykorzystania lamp LED w uprawie roślin i podnoszeniu ich wartości. Obecnie realizuje projekt dotyczący wpływu warunków hipoksji w obrębie systemu korzeniowego na pomidora i ogórka. 22 2017 Uprawy pod osłonami Szkodniki w uprawach papryki pod osłonami i metody ich zwalczania Dr inż. Maria Rogowska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Skierniewicach Ochrona przed szkodnikami jest istotną częścią uprawy papryki. Ich zwalczanie staje się skuteczne tylko wtedy, gdy są nam one dobrze znane. Wiemy, jak wyglądają (morfologia), znamy ich biologię, tzn. orientujemy się m.in., w jakim czasie występują, ile mają pokoleń, jakie stadium jest szkodliwe, gdzie zimują. Na podstawie uszkodzeń potrafimy określić, który gatunek żerował na roślinie. Gąsienica rolnicy żerująca na owocu papryki Największe szkody wyrządzają mszyce, które żerując, wysysają sok z tkanek roślin, w wyniku czego rośliny słabiej rosną, ich liście żółkną i są zazwyczaj zdeformowane. Mszyce wydalają lepką, słodką substancję, zwaną spadzią, która opada na rośliny. Na spadzi rozwijają się czarne grzyby sadzakowe, ograniczające w znacznym stopniu asymilację. Mszyce są wektorami wirusów. Najczęściej występują: mszyca brzoskwiniowa (Myzus persicae), mszyca ziemniaczana smugowa (Macrosiphum euphorbiae), mszyca szklarniowa wielożywna (Myzus ascalonicus). Bardzo groźne są wciornastki. Szkody wyrządzają osobniki dorosłe i larwy, żerujące na liściach, kwiatach i owocach. Odżywiają się sokiem komórkowym roślin. W miejscu nakłucia na liściu powstają nieregularne, kilkumilimetrowe białawe plamy, które w miarę starzenia przebarwiają się na kolor beżowy. W obrębie plam widoczne są odchody wciornastków w formie czarnych, błyszczących i nieco wypukłych kropek. Wzrost rośliny zostaje zahamowany, owoce nie osiągają wielkości charakterystycznej dla danej odmiany. Wciornastki przenoszą wirusy. W uprawach papryki występują wciornastek zachodni (Frankliniella occidentalis) i wciornastek tytoniowiec (Thrips tabaci). Przędziorki odżywiają się sokiem komórkowym wysysanym głównie z komórek tkanki liścia. Zasiedlają przeważnie jego spodnią stronę. W przypadku przędziorka chmielowca (Tetranychus urtica) objawem żerowania są widoczne na liściach drobne, jasne punkty, stopniowo obejmujące całą powierzchnię. Silnie zaatakowane liście zasychają. Zasiedlone rośliny pokrywa delikatna pajęczyna. Przędziorek szklarniowiec (Tetranychus cinnabarinus) – w efekcie żerowania na górnej stronie liścia pojawiają się wydłużone, różnego kształtu i wielkości żółte lub brunatne plamy, które zawsze mają ciemniejszy środek. Czasami jedna z nich zajmuje większą część liścia. W miarę sta- Żerująca mszyca brzoskwiniowa rzenia plamy przebarwiają się na kolor brunatny. W miejscu plamy, na spodniej stronie liścia, widoczne są niezbyt liczne przędziorki koloru czerwonego wina. W uprawach papryki groźne są także: miniarki, zmiennik lucernowiec, szkodniki glebowe (drutowce, rolnice, pędraki) oraz ślimaki. Wszystkie wymienione gatunki powinny być systematycznie zwalczane, a ich obecność monitorowana, np. przy pomocy tablic lepowych. Należy przeglądać rośliny w celu stwierdzenia obecności szkodników i objawów żerowania. W zwalczaniu pierwszeństwo ma metoda biologiczna, wykorzystująca m.in.: drapieżne roztocze, pasożytnicze błonkówki, larwy drapieżnych muchówek i sieciarek, drapieżne pluskwiaki i chrząszcze. Jeżeli metoda ta nie przynosi efektów i liczebność szkodników gwałtownie wzrasta, konieczne jest zastosowanie środków chemicznych wg aktualnego programu ochrony papryki. n Dr inż. Maria Rogowska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Skierniewicach Do roku 2014 pracownik Zakładu Ochrony Roślin (Pracownia Entomologii Roślin Warzywnych, Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach), obecnie wykładowca PWSZ w Skierniewicach na kierunkach Ogrodnictwo i Zarządzanie Obszarami Wiejskimi. 23 2017 Uprawy pod osłonami Choroby papryki w uprawach pod osłonami Dr hab. Czesław Ślusarski W gospodarstwach specjalizujących się w uprawie papryki pod osłonami rośliny bardzo często uprawiane są przez wiele lat w tym samym miejscu, bez zmianowania i systematycznego odkażania gleby. Prowadzi to do zwiększenia zagrożenia wystąpieniem chorób infekcyjnych, zwłaszcza powodowanych przez patogeny glebowe. Utrzymanie roślin papryki w stanie pełnej zdrowotności przez cały okres uprawy jest trudne, głównie z uwagi na długą listę potencjalnych chorób, brak odmian papryki słodkiej odpornych na najgroźniejsze patogeny grzybowe i bakteryjne oraz niewielką liczbę fungicydów zarejestrowanych w Polsce do stosowania w uprawach papryki. Spośród chorób wywoływanych przez patogeny glebowe największe straty plonu powodują obecnie trzy z nich: wertycylioza, antraknoza korzeni oraz zgnilizna podstawy pędów papryki. Od wielu lat największe znaczenie gospodarcze ma wertycylioza, odpowiadająca za więdnięcie roślin. Polifagiczny grzyb Verticillium dahliae trwale zakaża glebę do znacznej głębokości i jest trudny do zwalczenia. Przy silnym zakażeniu gleby porażenie roślin może przekraczać 50%. Najnowszym i narastającym z roku na rok problemem w uprawie papryki jest zgnilizna podstawy pędów papryki, czyli fytoftoroza, powodowana przez Wpływ różnych zabiegów fitosanitarnych na porażenie papryki w tunelu foliowym przez Verticillium dahliae Sposób odkażania Rośliny Procent porażenia Skuteczność porażone ogólnego wg Town(%) (%) sed-Heubergera Powierzchnia pod krzywą postępu choroby (AUDPC) Parowanie aktywne 7,1 3,31 bc 61,8 152,2 b Dazomet 40 g/m2 2,3 2,15 cd 87,6 61,2 c Dazomet + T. asperellum 2,1 1,13 cd 88,7 33,8 c 2 Metam sodowy 70 ml/m 1,4 0,56 d 92,5 8,1 c Trichoderma asperellum 8,7 5,39 b 53,2 213,2 b Kontrola 18,6 11,06 a – 455,7 a grzybopodobny organizm Phytophthora capsici. Patogen poraża wszystkie części rośliny (liście, łodygi, owoce i korzenie), ale największe straty powoduje porażenie podstawy łodygi, co prowadzi do zamierania roślin. Patogen zimuje na resztkach roślinnych w glebie w postaci oospor, które zachowują zdolność do kiełkowania przez wiele lat. Chorobie sprzyja duża wilgotność podłoża i powietrza oraz wysoka temperatura (24–29°C). Antraknoza korzeni, wywoływana przez Colletotrichum coccodes, jest bardzo pospolitą chorobą papryki, powodującą istotną redukcję plonu. Chorobie nie towarzyszą specyficzne symptomy na nadziemnych częściach roślin. Stąd też o rozmiarach zniszczenia systemu korzeniowego dowiadujemy się dopiero w czasie likwidacji uprawy. Najskuteczniejszym sposobem ograniczenia szkodliwości wertycyliozy (tabela), antraknozy korzeni (zdjęcie), a także fytoftorozy, jest przedwege- tacyjne odkażanie gleby fumigantami (Basamid 97 GR), najlepiej w połączeniu z traktowaniem rozsady przed sadzeniem środkami biologicznymi zawierającymi grzyby rodzaju Trichoderma. Chorobami grzybowymi atakującymi nadziemne części roślin, mogącymi spowodować znaczne straty, są bez wątpienia szara pleśń i zgnilizna twardzikowa. Obie choroby pozostają dobrze znane ogrodnikom i stanowią największe zagrożenie w nieogrzewanych tunelach foliowych, gdzie znajdują mikroklimat sprzyjający ich rozwojowi (wysoka wilgotność powietrza i duże wahania temperatury). Z chorób wirusowych na papryce najczęściej występuje mozaika ogórka, wywoływana przez wirus CMV. Owoce z objawami mozaiki w postaci żółtozielonych lub brunatnych plam tracą wartość handlową. Do większych strat dochodzi zazwyczaj późnym latem. Wirus CMV przenoszony jest przez mszyce oraz podczas prac pielęgnacyjnych. n Dr hab. Czesław Ślusarski Emerytowany profesor Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach. Absolwent Wydziału Ogrodniczego Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie. Pracę w Instytucie Warzywnictwa w Skierniewicach (obecnie Instytut Ogrodnictwa) rozpoczął w roku 1971. Fitopatolog, specjalista w zakresie chorób roślin warzywnych uprawianych pod osłonami i zwalczania patogenów glebowych. Wdrożył do praktyki odkażenie gleby fumigantami. Autor wielu publikacji naukowych i popularnych. 24 2017 Konferencja sadownicza Innowacyjny nawóz dla upraw jagodowych ASX CaTS Michał Malicki Agrosimex Wapń to pierwiastek bardzo mało mobilny, a jego przemieszczanie, zarówno w glebie, jak i w roślinie, jest bardzo powolne. Oczywistą czynnością staje się podawanie go w formie nawożenia dolistnego. W czasie całego okresu wegetacyjnego roślina pobiera z gleby składniki pokarmowe niezbędne do prawidłowego wzrostu i wydawania obfitych plonów. Kluczowym pierwiastkiem potrzebnym roślinom jest niewątpliwie wapń, będący podstawowym budulcem ściany komórkowej i mający kluczowe znaczenie w budowaniu plonu i jego późniejszej jakości. Jak już nadmieniono, to właśnie gleba stanowi główne źródło składników pokarmowych roślin. Wapń to jednakże pierwiastek bardzo mało mobilny, a jego przemieszczanie, zarówno w glebie, jak i w roślinie, jest bardzo powolne. Naturalną czynnością staje się więc podawanie go w formie nawożenia dolistnego. Istnieje wiele produktów, które można wykorzystać w ten sposób. Jednym z nich jest ASX CaTS, czyli płynny tiosiarczan wapnia. Jego niewątpliwa zaleta to możliwość mieszania ze wszystkimi fungicydami, co znacznie ułatwia aplikację. Zawarta w nawozie siarka również wpływa odżywczo na rośliny, będąc nieodłącznym elementem składowym aminokwasów roślinnych. Żaden, najlepszy nawet nawóz dolistny nie będzie w stanie wystarczająco zaopatrzyć rośliny w składniki pokarmowe. Warto zrobić więc możliwie jak najwięcej, by uruchomić wszystkie zawarte w glebie składniki odżywcze. To właśnie w czasie stosowania doglebowego ujawniają się korzyści płynące z unikatowych właściwości ASX CaTS. Doglebowo można podawać go w formie oprysku gleby lub fertygacji. Ta druga droga, czyli podanie nawozu wraz z nawadnianiem, jest łatwiejsza i daje wymierne korzyści. Już 3−4 aplikacje ASX CaTS, w dawce ok. 15 l/ha, znacząco wpływają na plon, co obrazuje wykres, przedstawiający masę 100 owoców borówki amerykańskiej z poszczególnych zbiorów. Unikatowe połączenie wapnia i tiosiarczanu czyni ten nawóz błyskawicznym w działaniu. Wapń pobierany jest przez korzenie roślin w bardzo krótkim czasie od podania nawozu. Jego prawdziwą siłą jest jednak tiosiarczan. W porównaniu do siarczanu to związek o niższym stopniu utlenienia. Dzięki temu, że siarka może stać się w pełni dostępna dla roślin, nie potrzebuje tak wielu przemian chemicznych. Daje to duże przyśpieszenie wchłaniania i oszczędność energii, którą musi wydatkować roślina. Nawóz ten działa dwutorowo: pełni funkcje odżywcze, będąc jednocześnie kondycjonerem gleby. Zawarta w nawozie siarka działa pobudzająco na mikroflorę glebową, co przynosi wymierne korzyści w postaci regulacji gospodarki azotem i zmniejszenie jego strat. Ponadto doglebowa aplikacja ASX CaTS pozwala zmniejszyć zasolenie gleby przez pobudzanie korzeni roślin do pobierania większej ilości składników pokarmowych, które są „wypychane” z kompleksu sorpcyjnego wprost w strefę działania korzeni włośnikowych. Z racji na niskie pH jest to nawóz idealny dla roślin nietolerujących gleb alkalicznych, takich jak borówka wysoka, ale również maliny i truskawki (optymalne pH ok. 5,5). Bezazotowa formuła czyni ten nawóz idealną alternatywą dla saletry wapniowej w momentach, w których nie należy pobudzać roślin do dalszego wzrostu (początek zawiązywania owoców, zbiory). Zmieniający się klimat będzie niewątpliwie bodźcem do stosowania fertygacji i tu właśnie jest miejsce na ASX CaTS. n Michał Malicki Agrosimex Absolwent Ogrodnictwa w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Mieszka w obrębie największego sadu Europy i od najmłodszych lat związany jest z sadownictwem. Wrodzoną pasję ogrodnika kontynuuje, spełniając się jako doradca sadowniczy w firmie Agrosimex. Specjalizuje się w uprawie roślin jagodowych, a jego specjalnością jest nawożenie. 25 2017 Konferencja sadownicza Wpływ kompleksów biostymulujących w uprawie jabłoni odmiany ‘Golden Delicious’ Dr inż. Magdalena Kapłan Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Katedra Nasiennictwa i Szkółkarstwa Ogrodniczego W 2016 r. w prywatnym gospodarstwie na Wyżynie Sandomierskiej przeprowadzono doświadczenie, którego celem była ocena wpływu preparatu Maxifruit na wielkość i jakość plonu jabłoni odmiany ‘Golden Delicious’ jako produktu uzupełniającego program giberelinowy. Zabiegiem, który zapewnia optymalny wzrost i plonowanie roślin, jest nawożenie. W celu zwiększenia pobierania i przyswajalności składników pokarmowych, efektywności plonowania i jakości roślin oraz tolerancji na czynniki niekorzystne, tj. suszę, przymrozek, zasolenie, coraz częściej w praktyce sadowniczej stosuje się preparaty wzbogacone o substancje biostymulujące. Są to środki, które nie należą do składników pokarmowych roślin, ale w pozytywny sposób wpływają na ich kondycję, wzrost, metabolizm, odporność (zwiększają zawartość przeciwutleniaczy) oraz dostępność składników odżywczych. Celem przeprowadzonego doświadczenia była ocena wpływu preparatu Maxifruit na wielkość i jakość plonu jabłoni odmiany ‘Golden Delicious’ jako produktu uzupełniającego program giberelinowy. Wg producenta nawóz Maxifruit stymuluje naturalny proces zawiązywania owoców i polepsza ich wzrost bez pogarszania jakości, zawiera makro- i mikroelementy, ekstrakty z roślin morskich, pustynnych oraz ekstrakty tropikalne. Materiał doświadczalny Badania przeprowadzono w 2016 r. w prywatnym gospodarstwie na Wyżynie Sandomierskiej. Ocenie poddano drzewa jabłoni odmian ‘Golden Delicious’ okulizowane na M.9, w wieku 13 lat. Drzewa, prowadzone w formie osiowej, osiągnęły wysokość 3–4 m. W doświadczeniu zastosowano następujące kombinacje: 1. Kontrola – drzewa nietraktowane preparatem Maxifruit oraz programem giberelinowym. 2. Maxifruit – trzy zabiegi w sezonie: 26 kwietnia, 7 maja i 30 maja, każdorazowo w dawce 2,5 l/ha. 3. Maxifruit – trzy zabiegi w sezonie: 26 kwietnia, 7 maja i 30 maja, każdorazowo w dawce 2,5 l/ha + Gibb Plus 11 SL, Plon handlowy jabłoni odmiany ‘Golden Delicious’, t · ha-1 w porównaniu do kontroli (%) cztery zabiegi w sezonie: 12 maja, 23 maja, 8 czerwca i 21 czerwca, każdorazowo w dawce 0,5 l/ha. 4. Gibb Plus 11 SL – cztery zabiegi w sezonie: 12 maja, 23 maja, 8 czerwca i 21 czerwca, każdorazowo w dawce 0,5 l/ha. Kwitnienie jabłoni trwało od 26 kwietnia do 7 maja 2016 roku. Wszystkie drzewa objęte doświadczeniem przerzedzano chemicznie preparatem Globaryll 100 SL w dawce 1,25 l na 1000 l wody. Wyniki Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano bardzo pozytywny wpływ preparatu Maxifruit jako uzupełnienie programu giberelinowego na wielkość i jakość plonu jabłoni odmiany ‘Golden Delicious’. Plon wahał się od 28,86 kg ∙ drzewo-1 do 33,00 kg ∙ drzewo-1, tj. w przeliczeniu na jednostkę powierzchni od 96,1 t ∙ ha-1 w kontroli do 109,9 t ∙ ha-1, w kombinacji, gdzie zastosowano preparat Maxifruit i Gibb Plus 11 SL. Drzewa opryskiwane programem giberelinowym i preparatem Maxifruit posiadały największą liczbę owoców na drzewie, których masa była większa w porównaniu do pozostałych kombinacji. Drzewa traktowane tym programem charakteryzowały się największym procentowym udziałem jabłek o średnicy powyżej 7,5 cm. Preparat Maxifruit w połączeniu z programem giberelinowym niwelował dysproporcje owoców oraz pozytywnie wpływał na jakość i kształt zagłębień przykielichowych oraz liczbę i wielkość nasion jabłek ocenianej odmiany jabłoni. n Dr inż. Magdalena Kapłan Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Katedra Nasiennictwa i Szkółkarstwa Ogrodniczego Od 2004 r. pracownik naukowy Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. W pracy zawodowej zajmuje się m.in. doskonaleniem technologii produkcji sadowniczego materiału szkółkarskiego oraz optymalizacją plonowania gatunków sadowniczych z wykorzystaniem regulatorów wzrostu oraz preparatów o działaniu biostymulującym. 26 Konferencja sadownicza 2017 27 2017 Konferencja sadownicza Zintegrowane zwalczanie szkodników jabłoni i gruszy przez łączenie metod chemicznych i alternatywnych Tomasz Gasparski Bayer W integrowanej produkcji dopuszczalne jest stosowanie selektywnych i częściowo selektywnych środków ochrony roślin. Zaleca się prowadzenie systematycznej lustracji obecności i liczebności szkodników. Integrowane rolnictwo polega na wykorzystywaniu postępu technicznego i biologicznego w sposób harmonijny zarówno w samej uprawie, jak i nawożeniu oraz ochronie roślin. Głównym celem ekonomicznym jest zdobycie konkurencyjnej przewagi na rynku i osiągnięcie dochodu niemniejszego od tych uzyskiwanych w gospodarstwach konwencjonalnych, przy jednoczesnym oszczędnym stosowaniu chemicznych środków ochrony roślin i nawozów mineralnych. Nie mniej ważnym celem jest aspekt ekologiczny, dążący do ochrony środowiska naturalnego, zwiększania bioróżnorodności oraz ograniczania zagrożeń dla zdrowia konsumentów i producentów. W integrowanej produkcji dopuszczalne jest stosowanie selektywnych i częściowo selektywnych środków ochrony roślin. Zaleca się prowadzenie systematycznej lustracji obecności i liczebności szkodników, i, co ważne, brak ich obecności nie może być powodem zaprzestania monitoringu. Należy pamiętać, że poprzez integrowaną ochronę roślin i stosowanie selektywnych środków ochrony roślin na poszczególnych uprawach zwiększa się występowanie pożytecznych organizmów, a w szczególności drapieżnych roztoczy i pryszczarków, biedronek, złotook, bzygowatych, jak również pożytecznych błonkówek. W przypadku metod zintegrowanych na uwagę zasługują środki niechemiczne. Na polskim rynku dostępne są produkty biologiczne, jak również środki bazujące na olejach parafinowych, polisacharydach, silikonach oraz olejach pochodzenia naturalnego. Emulpar’ 940 EC jest produktem pochodzenia naturalnego w formie koncentratu do rozcieńczania w wodzie, przeznaczonym do mechanicznego eliminowania szkodliwych owadów i roztoczy. Preparat zawiera w swoim składzie olej rydzowy uzyskany z lnianki (lnicznik siewny – Camelia sativa) oraz emulgatory (substancje pozwalające połączyć się dwóm niemieszającym się składnikom). Emulpar’ 940 EC jest produktem polecanym do stosowania nie tylko w hodowli drzew owoco- wych, ale także w uprawach jagodowych, warzywniczych, ozdobnych oraz ziół. Działa m.in. na uciążliwe w sadach jabłoniowych i gruszowych mszyce, przędziorki, miodówki i czerwce – miseczniki i tarczniki. Ciecz użytkowa naniesiona na rośliny w formie oprysku pokrywa owady i roztocza cienką, lepką powłoką, która utrudnia oddychanie, poruszanie się i żerowanie, co prowadzi ostatecznie do śmierci szkodników. Zaletą tego produktu jest możliwość stosowania go pojedynczo lub też w mieszaninie z typowymi produktami stosowanymi w ochronie jabłoni i grusz – Movento, Calypso, Envidor. Warunkiem wysokiej skuteczności wszystkich środków wykazujących działanie mechaniczne jest ich dokładne naniesienie na zasiedlone pędy i liście (także ich dolną stronę). Dawka cieczy użytkowej na 1 ha musi być taka, by możliwe było obfite zwilżenie roślin w celu swobodnego spływu roztworu ku nasadzie pędu czy w pochewki liści, gdzie często gromadzą się szkodniki, by przetrwać niekorzystne warunki otoczenia. Ze względu na odmienny sposób działania środki te są idealnym rozwiązaniem w strategii antyodpornościowej. n Tomasz Gasparski Bayer Absolwent Akademii Rolniczej w Lublinie. Od kilkunastu lat związany ze Stowarzyszeniem Integrowanej Produkcji Owoców „Podkarpacie” z siedzibą w Brzeznej. Pracuje w Bayer w dziale rozwoju i rejestracji. Zajmuje się doświadczalnictwem oraz doradztwem sadowniczym. Obecnie zajmuje stanowisko kierownika ds. technicznego zarządzania uprawami – ogrodnictwo. 28 2017 Konferencja sadownicza Owocówka jabłkóweczka w minionym sezonie Barbara Błaszczyńska Agrosimex Od kilkunastu lat obserwujemy wzmożone występowanie owocówki jabłkóweczki, a rok 2016 był kolejnym, w którym problem jeszcze się nasilił. Coraz częściej docierały z wielu rejonów kraju informacje o ponadprogowych uszkodzeniach owoców. Niepowodzenia w walce w bieżącym sezonie z tym szkodnikiem wynikały m.in. z jego zdecydowanie większej presji, jaką stwierdzono w wielu monitorowanych lokalizacjach, braku świadomości wielkości zagrożenia z powodu niestosowania przez sadowników pułapek feromonowych lub błędów popełnianych w trakcie ich użytkowania. Przy dużej presji szkodnika najmniejszy błąd w ochronie skutkował widocznymi i ponadprogowymi uszkodzeniami owoców. Jednym z najważniejszych czynników, wpływających na skuteczność metody chemicznej, jest wiedza o potencjalnym zagrożeniu i wytypowanie optymalnego terminu wykonania zabiegu chemicznego. Niezbędne są zatem regularnie wykonywane lustracje sadów – przeglądanie zawiązków lub owoców i korzystanie z pułapek feromonowych. Rozwój, nasilenie i dynamika lotów owocówki są bowiem bardzo różne nie tylko w pojedynczych latach, ale także w poszczególnych sadach, a nawet w blisko siebie położonych kwaterach. Pułapki informują sadownika o terminie rozpoczęcia bądź zakończenia lotów motyli i ich dynamice, wskazując okresy, kiedy powinno się zaplanować zabiegi zwalczające. W praktyce ochronę prowadzi się rutynowo i schematycznie lub tylko na podstawie ogólnie dostępnych komunikatów, co mogło się sprawdzać w poprzednich latach, kiedy presja ze strony szkodnika była mniejsza. Niestety w tym roku tak prowadzona ochrona była zawodna, a przede wszystkim nieracjonalna i droga. Sam zakup i powieszenie pułapek w sadzie nie zagwarantują jednak wysokiej skuteczności prowadzonej ochrony chemicznej. W minionym sezonie licznie wystąpiły przypadki niepowodzeń w ochronie w sadach, w których niewłaściwie korzystano z pułapek, m.in. z powodu nieuwzględniania otoczenia sadu. Przykładowo na Kujawach są one większe, okrążone uprawami polowymi, „izolowane” – w tym przypadku pułapki stają się miarodajne. Nieco inaczej jest w rejonie Grójca i Warki – tu sady otoczone są kolejnymi, część z nich prowadzona jest bardziej lub mniej ekstensywnie. W tego typu rejonach pułapki trzeba wieszać w taki sposób, aby otoczenie sadu w jak najmniejszym stopniu miało wpływ na ich wyniki. W takich sadowniczych aglomeracjach bardzo przydatne są iTrapy – zdalna sieć pułapek feromonowych. Informacje pochodzące z systemu iTrap Polska są wykorzystywane także w komunikatach sadowniczych Info-Karta przygotowywanych przez Agrosimex. Kolejnym czynnikiem decydującym o efektywności walki chemicznej jest dobór preparatu. Powinien on być dopasowany do warunków temperaturowych i uwzględniać stadium rozwojowe szkodnika. Przyczyną niepowodzeń były: korzystanie z podrabianych środków ochrony roślin czy pojawienie się w danym sadzie problemu odporności owocówki na niektóre grupy chemiczne, a także nadużywane w poprzednich sezonach m.in. związki fosforoorganiczne, pyretroidy, neonikotynoidy. Obecnie sadownicy mogą korzystać z 20 insektycydów z dziewięciu grup chemicznych, w tym od 2016 r. z preparatu Imidan 40 WG. Poszerza on ofertę insektycydów polecanych do zwalczania owocówek w uprawie jabłoni i grusz (likwidując przy okazji zwójki) i wpisuje się w strategię antyodpornościową. Inne czynniki poprawiające skuteczność zabiegu to większa niż standardowa ilość cieczy i dodatek zwilżacza (np. Flipper). Obok uszkodzeń jabłek przez owocówkę jabłkóweczkę w bieżącym sezonie stwierdzano również podobne, ale powodowane przez ukośnicę szczawiówkę. n Barbara Błaszczyńska Doradca sadowniczy Agrosimex Absolwentka Wydziału Ogrodnictwa Akademii Rolniczej w Poznaniu (obecnie Uniwersytet Przyrodniczy). Karierę zawodową rozpoczynała 29 lat temu w dziale agrotechnicznym Kujawskich Zakładów Przemysłu Owocowo-Warzywnego we Włocławku. Kolejnym etapem była praca w Kujawsko-Pomorskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego na stanowisku głównego specjalisty ds. sadownictwa. Od trzech lat doradca sadowniczy w firmie Agrosimex. 29 2017 Konferencja sadownicza Innowacyjne odmiany jabłek ze szczególnym uwzględnieniem Południowego Tyrolu Kurt Werth Kurtwerth-consulting, Włochy W Południowym Tyrolu, który jest jednym z głównych regionów produkcji jabłek w Europie, wprowadza się do produkcji, uprawia i sprzedaje różne ich odmiany, w części klubowe oraz selekcje standardowych odmian. Innowacje odmianowe są wynikiem stałego rozwoju w hodowli nowych odmian jabłoni. Ok. 80 różnych stacji hodowlanych na całym świecie pracuje nad znalezieniem nowych selekcji. Obecnie niemal każda nowa odmiana objęta jest ochroną praw hodowcy roślin – PBR (Plant Breeder Rights), za pomocą której hodowcy chronią swoje prawa intelektualne. Organizacje stowarzyszające różne kraje realizują wspólne cele poprzez porozumienie pod nazwą Międzynarodowy Związek Ochrony Nowych Odmian Roślin – UPOV (International Union for the Protection of New Varieties of Plants). W 27 krajach Unii Europejskiej ochroną praw hodowców i posiadaczy odmian (PBR) zajmuje się Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian Roślin – CPVO (Community Plant Variety Office). Dla nowych odmian utworzono tzw. kluby odmian, które wprowadzają na rynek odmiany klubowe, posiadając na nie wyłączność chronioną znakiem towarowym. W Południowym Tyrolu, który jest jednym z głównych regionów produkcji jabłek w Europie, wprowadza się do produkcji, uprawia i sprzedaje różne ich odmiany, w części klubowe oraz selekcje standardowych odmian. W prezentacji chciałbym przedstawić szczegółowy przegląd tych odmian. n Kurt Werth Kurtwerth-consulting, Włochy Międzynarodowy specjalista w dziedzinie sadownictwa i ogrodnictwa. Doradza wiodącym producentom owoców z regionu Południowego Tyrolu. Autor wielu publikacji i wykładów na temat produkcji jabłek. Od 1998 r. współorganizator międzynarodowego kongresu Interpoma w Bolzano. 30 2017 Konferencja sadownicza Konstrukcja przeciwgradowa – porównanie różnych systemów 3 Dr Tomasz Lipa Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Systemy antygradowe od ponad 30 lat z powodzeniem wykorzystywane są w niektórych regionach Europy Zachodniej, a ostatnio stają się coraz popularniejsze w Polsce. 1 wykorzystywane są w niektórych regionach Europy Zachodniej, a ostatnio stają się coraz popularniejsze w Polsce. Wydaje się, że głównym ograniczeniem ich powszechnego stosowania w naszych sadach są stosunkowo wysoki koszt oraz trudna sytuacja w branży. Na rynku dostępnych jest kilka systemów ochrony przeciwgradowej. Konstrukcja wykorzystywana do montażu siatek powinna być nie tylko stabilna, ale przede wszystkim wytrzymała. Podstawę konstrukcji, czyli podpory, mogą stanowić drewniane pale (fot. 1), słupy wykonane ze strunobetonu (fot. 2) lub stalowe profile (fot. 3) − nowość na rynku. Wymienione słupy posiadają zalety (trwałość, elastyczność, łatwość w montażu), ale również wady (koszt). W różnych regionach Europy proporcje ich wykorzystywania są różne, spotyka się także systemy mieszane (słupy brzeżne drewniane, pozostałe betonowe). Niezależnie od zastosowanych słupów konstrukcja taka musi być odpowiednio zaprojektowana i fachowo zamontowana, tak by w ekstremalnych warunkach Wysoka jakość i ciągłość dostaw to podstawowe wymagania stawiane przez odbiorców sadownikom i grupom producenckim. Nawet niewielkie uszkodzenia owoców lub ich brak w ofercie przez cały rok mogą wyeliminować dostawcę z rynku. Dlatego zabezpieczanie plonu przed skutkami niekorzystnych zjawisk atmosferycznych staje się ważnym wyzwaniem dla naszych sadowników. Zachodzące zmiany klimatyczne spowodowały, że obecnie ponad 60% powierzchni upraw w Polsce w wysokim lub bardzo wysokim stopniu narażonych jest na występowanie gradobicia. Historycznie umiejscowione pasy gradowe uległy w wielu przypadkach znacznym przesunięciom i nie stanowią dziś dobrego wyznacznika przydatności terenu pod nasadzenia sadownicze. Najskuteczniejszym zabezpieczaniem upraw przed gradem jest przykrycie ich specjalnymi siatkami. Systemy antygradowe od ponad 30 lat z powodzeniem Wybarwienie jabłek odmiany ‘Szampion Reno’ (skala 1–5 pokrycia rumieńcem – procentowy udział) Kombinacja Siatka krystaliczna Bez siatki 1– 0–20% 2– 20–40% 3– 40–60% 4– 60–80% 5– 80–100% 4,9 7,9 19,1 33,7 34,4 5,3 7,4 19,9 35,2 32,2 2 wytrzymała bardzo duże obciążenia. Jakiekolwiek półśrodki (nieodpowiednie słupy, mniejsze kotwy, niewystarczająca średnica lin, drutów) mogą być przyczyną przewrócenia się całej kwatery, łącznie z drzewami. Wyniki badań naukowych z Europy Zachodniej wskazują na gorsze wybarwianie się jabłek pod siatkami, szczególnie czarnymi. W roku 2016 przeprowadzone na Lubelszczyźnie badania nie wykazały niekorzystnego wpływu siatki krystalicznej na wybarwienie owoców odmiany ‘Szampion Reno’ (tab.). Jeżeli nadal chcemy być liderem w produkcji oraz liczącym się eksporterem jabłek na wymagające rynki, musimy dysponować owocami najwyższej jakości. W związku z tym ochrona plonów przed gradobiciem wydaje się koniecznością, warto jednak poznać wpływ siatek na wybarwienie różnych odmian w naszych warunkach klimatycznych. n Dr Tomasz Lipa Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Sadownik i pracownik naukowy Katedry Sadownictwa Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Specjalista z zakresu agrotechniki i odmianoznawstwa. W pracy zawodowej łączy wiedzę teoretyczną z doświadczeniem zdobytym we własnym gospodarstwie. 31 2017 Konferencja sadownicza Możliwości uprawy gruszy w Polsce – czy belgijscy i holenderscy sadownicy powinni się obawiać? Andrzej Soska Soska Konsulting Obecnie w warunkach embarga na sprzedaż owoców do Federacji Rosyjskiej i wynikających z tego niskich cen skupu jabłek coraz liczniejsze grono sadowników planuje przeznaczenie części areału pod uprawę m.in. gruszy. W Polsce drzewa ziarnkowe uprawia się na powierzchni ok. 190 tys. ha, z czego nasadzenia gruszy stanowią tylko nieco ponad 9000 ha (czyli niespełna 5% spośród ziarnkowych). Sadownicy znacznie rzadziej decydowali się na zakładanie sadów gruszowych, ponieważ w warunkach klimatycznych Polski uprawa gruszy jest trudniejsza w porównaniu do jabłoni, a dodatkowo jeszcze kilka lat temu mieliśmy do czynienia z dobrą koniunkturą w eksporcie jabłek do naszych wschodnich sąsiadów – przede wszystkim Rosji. Nasadzenia gruszy to najczęściej niewielkie kwatery towarzyszące większym areałom innych gatunków sadowniczych – zwłaszcza jabłoni. Niewiele gospodarstw specjalizuje się w uprawie gruszy. Obecnie w warunkach embarga na sprzedaż owoców do Federacji Rosyjskiej i wynikających z tego niskich cen skupu jabłek coraz liczniejsze grono sadowników planuje przeznaczenie części areału pod uprawę innych niż jabłoń gatunków. Licząc na poprawę dochodowości gospodarstw, rozważana jest m.in. uprawa gruszy. Jednym z podstawowych problemów w jej uprawie jest relatywnie niska wytrzymałość drzew na mróz. Dotyczy to Kwatera gruszy ‛Konferencja’ na pigwie C tuż przed zbiorem (Holandia) – takie efekty chcą uzyskiwać również polscy sadownicy zarówno odmian szlachetnych, jak i powszechnie stosowanych podkładek (pigwa). Kluczowym aspektem powodzenia uprawy drzew tego gatunku będzie zatem wybór odpowiedniego miejsca pod założenie sadu. Wybieramy stanowisko ciepłe, uwzględniając, aby nie było to zastoisko mrozowe. Wpływ klimatu to nie tylko kwestia przemarzania drzew. Aby wysokość plonu i jakość owoców okazały się satysfakcjonujące, w okresie kwitnienia i bezpośrednio po nim pogoda powinna być stabilna i względnie ciepła. A na taką, niestety, nie zawsze możemy liczyć. Dlatego należy pamiętać, że zakładanie sadów gruszowych w północno-wschodniej i wschodniej części Polski będzie bardziej ryzykowne niż na południowym zachodzie kraju. Kolejny niezwykle ważny aspekt to dobór odmiany i podkładki. Do sadów intensywnych polecana jest pigwa ze względu na właściwości skarlające. Trzeba jednak pamiętać, że poszczególne jej typy różnią się właściwościami i to czasem znacznie. Bardzo dobre efekty (wczesne wejście w owocowanie, wielkość owoców, wysokie plony) uzyskuje się, stosując pigwę C, ale ze względu na niską wytrzymałość na mróz podkładka ta nie jest polecana do uprawy w Polsce. Z drugiej strony grusze uszlachetniane na pigwie S1 charakteryzują się wyższą odpornością na mróz, ale później wchodzą w owocowanie i dają niższe plony. Ciekawą propozycją dla polskich sadów może okazać się nowa selekcja pigwy – Q-eline. Podkładka ta w warunkach Europy zachodniej uważana jest za mrozoodporną, a drzewa na niej uszlachetniane dają wczesne i wysokie plony. Grusze na tej podkładce zostały już posadzone w niektórych polskich sadach, więc za kilka lat będziemy mogli potwierdzić jej przydatność w naszych warunkach. Powyższe zagadnienia, a także dotyczące formowania drzew i potencjalnych problemów w ochronie przed chorobami i szkodnikami, zostaną rozwinięte w prezentacji. n Andrzej Soska Soska Konsulting Absolwent Wydziału Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW. Sadownik oraz właściciel firmy zajmującej się doradztwem sadowniczym. W pracy doradczej specjalizuje się w agrotechnice jabłoni i gruszy. 32 2017 Konferencja sadownicza Przerzedzanie zawiązków – podsumowanie sezonu 2016 oraz wnioski i zalecenia na 2017 Robert Binkiewicz Agrosimex Już drugi sezon z rzędu wystąpiły optymalne warunki pogodowe do dobrego plonowania jabłoni i grusz. Brak przymrozków w okresie kwitnienia oraz ciepła i stabilna pogoda, sprzyjająca zapyleniu i zapłodnieniu owoców, wpłynęły korzystnie na obfite plonowanie, szczególnie odmian diploidalnych: ‘Gala’, ‘Golden Delicious’, ‘Szampion’. Sytuacja ta wpłynęła stymulująco na podejmowanie przez sadowników decyzji o przerzedzaniu. Drugim znaczącym argumentem za podejmowaniem tej czynności stają się coraz większe wymagania jakościowe stawiane przez nowych oraz dotychczasowych odbiorców. Pomimo tego wciąż niewielka grupa sadowników decyduje się na zabieg przerzedzania. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest kilka – z niektórymi należy się zgodzić, ale z kilkoma można dyskutować. Najlepszym dowodem celowości przerzedzania są ci sadownicy, którzy po raz pierwszy wykonali zabieg i od tej pory przerodziło się to w ich gospodarstwie w standard. Z każdym sezonem nabierają oni większego doświadczenia w tym zakresie i są w stanie samodzielnie podjąć decyzję dotyczącą precyzyjnego przerzedzania poszczególnych odmian. Sukces z benzyloadeniną W minionym sezonie sadownicy do późnego przerzedzania najczęściej wykorzystali preparat Globaryll lub Brevis. O ile wśród sadowników „przerzedzających” doświadczenie z benzyloadeniną zawartą w Globaryllu jest już dość duże, o tyle zabieg z użyciem Brevisu był nowością. Ogólnie zarówno pierwszy, jak i drugi przyniósł dobre rezultaty, jednak każdy sad jest inny i podjęcie decyzji o konkretnym zabiegu w przypadku określonej odmiany powinno być rozpatrywane indywidualnie. Warunki pogodowe sprzyjały skuteczności benzyloadeniny, ponie- waż w optymalnej fazie zawiązków występowały wysokie temperatury zarówno w dzień, jak w nocy. Skuteczność zależała w zasadzie od dawki Globaryllu. Ponieważ pogoda dopisywała dobremu zapłodnieniu i zawiązaniu owoców, trudniej się one przerzedzały. Dobre efekty po zastosowaniu Globaryllu, w przypadku ‘Gali’, ‘Szampiona’ lub ‘Goldena’, obserwowane były w przypadku dawki nie niższej niż 1,2 l/ha. Tam, gdzie zastosowano pełną porcję, czyli 1,5 l/ha, rezultaty były najlepsze. W przypadku odmian z grupy ‘Jonagold’ oraz ‘Ligol’ zakres dawek powinien być nieco niższy (1–1,3 l/ha). Brevis – wnioski i zalecenia Jest to z kolei dobra alternatywa w sytuacji, gdy warunki pogodowe nie pozwalają zastosować benzyloadeniny, lub gdy okoliczności wymagają intensywnego przerzedzenia (np. ‘Gala’, ‘Szampion’). Choć producent przewiduje wariant przerzedzania dwuetapowego po 1,1 kg/ha, w praktyce okazało się, że trudno to zrealizować z różnych przyczyn (m.in. ze względu na trudność określenia skuteczności pierwszego zabiegu oraz obawę przed nadmiernym przerzedzeniem). Optymalnym rozwiązaniem wydaje się zatem zabieg dawką 1,5 kg/ha na zawiązki wielkości 10–12 mm. Należy jednak pamiętać, że powyżej tej fazy/średnicy skuteczność zabiegu spada z każdym milimetrem. Dlatego, pomimo innego mechanizmu działania niż w przypadku Globaryllu, najwyższą skuteczność obserwuje się, w przypadku obu preparatów, na zawiązkach ok. 10 mm. Zaleca się jednak zachować ostrożność w przypadku odmian z grupy ‘Jonagold’, ponieważ z reguły łatwiej się one przerzedzają, a dość mocno reagują na Brevis. W przypadku tych odmian wskazane jest zastosowanie Globaryllu lub, jeśli warunki pogodowe nie pozwolą, Brevisu w dawce 1,1 kg/ha na większe zawiązki (12–14 mm). n Robert Binkiewicz Agrosimex Absolwent Akademii Rolniczej w Lublinie. Od 2005 r. zatrudniony w firmie Agrosimex. Doradca sadowniczy, koordynator systemu doradczego Info-Karta, SmartFresh oraz platformy iTrap Polska. Właściciel gospodarstwa sadowniczego w gminie Błędów. 33 2017 Konferencja sadownicza Jakie zabiegi można wykonać, aby optymalizować przebieg kwitnienia? Dr hab. Monika Bieniasz Katedra Sadownictwa i Pszczelnictwa Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie Kwitnienie to pierwszy wiosenny wskaźnik jakości plonu. W sadach, gdzie agrotechnika jest prawidłowa, a warunki atmosferyczne nie mają ekstremalnych wahań, w przebieg kwitnienia nie trzeba ingerować. Jednak w niektórych sezonach interwencja staje się konieczna. W przeprowadzanych na UR doświadczeniach testowano wpływ preparatu Tytanit na przebieg kwitnienia jabłoni odmiany ‘Topaz’ oraz borówki wysokiej odmiany ‘Bluecrop’. Preparat zastosowano dwukrotnie podczas kwitnienia w postaci oprysku o stężeniu 0,05%. Oba sezony wegetacyjne istotnie się od siebie różniły. Rok 2013, ze względu na znacząco wysoką temperaturę, charakteryzował się bardzo dynamicznym przebiegiem kwitnienia – jabłoń kwitła w roku 2013 bardzo krótko. Czas od początku do pełni kwitnienia wynosił tylko trzy dni. Po pięciu dniach kwitnienia wszystkie znamiona kwiatów nie były już zdolne do przyjęcia pyłku. Wiosna 2014 r. miała bardziej typowy przebieg. W przypadku zapylenia jabłoni własnym pyłkiem zawiązanie owoców było niewielkie, na poziomie 1–2%, natomiast po zastosowaniu preparatu Tytanit wzrosło 2–4%. Jest to jednak sytuacja ekstremalna, powstała w wyniku braku odmiany zapylającej. Przy zastosowaniu kombinacji zapylanej swobodnie odnotowano istotny wpływ preparatu na masę owoców, co w przypadku odmian drobnoowcowych jest bardzo korzystne (wykres). Średnia masa jednego owocu była o 25% większa dla kombinacji zapylenie swobodne plus Tytanit. W kombinacji zapylanej swobodnie plus Tytanit odnotowaliśmy średnio ponad dziewięć zawiązanych nasion. Gibereliny występujące w nasionach wpływają na wielkość owoców, dlatego owoce, w których powstały 2–3 nasiona, charakteryzują się niewielką masą i są nieatrakcyjne pod względem handlowym. Większość odmian borówki wysokiej to odmiany obcopłodne. Spośród odmian borówki uprawianych w Polsce samopłodnością charakteryzuje się odmiana ‘Duke’. Częściową samopłodość obserwuje się natomiast u odmiany ‘Bluecrop’. Podobnie jak w przypadku jabłoni Tytanit został zastosowany dwukrot- Średnia masa jednego owocu jabłoni odmiany ‘Topaz’ nie – na początku kwitnienia i w pełni kwitnienia krzewów. Wysoka temperatura podczas kwitnienia wpłynęła korzystnie na zawiązanie owoców nawet w przypadku kombinacji zapylanej własnym pyłkiem. Zawiązanie owoców w przypadku kombinacji zapylenie swobodne plus Tytanit było o 10% większe w porównaniu do zapylenia swobodnego. Interesujący jest fakt, że różnica pomiędzy zapyleniem własnym pyłkiem plus Tytanit a zapyleniem swobodnym, pomimo istotnej statystycznej różnicy, może sugerować prawdopodobną przydatność zastosowania preparatu w dużych jednoodmianowych kwaterach borówki wysokiej. Wyniki są bardzo obiecujące, jednak wymagają potwierdzenia w kolejnych sezonach. n Średni procent zawiązanych owoców borówki wysokiej odmiany ‘Bluecrop’ Rok Zapylenie swobodne Zapylenie swobodne + Tytanit Zapylenie własnym pyłkiem Zapylenie własnym pyłkiem + Tytanit 2013 2014 46,7ab 62,1a 49,7a 63,3a 38,9c 31,2c 55b 43,4b Dr hab. Monika Bieniasz Katedra Sadownictwa i Pszczelnictwa Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie Od wielu lat zajmuje się problematyką dotyczącą zapylania, zawiązywania owoców i nasion gatunków sadowniczych. Bada zagadnienia wpływające na efektywne zapylenie kwiatów oraz czynniki oddziałujące na optymalizację tego zjawiska. 34 2017 Warzywa polowe Przemysł chłodniczy w Belgii Przemysław Opioła Rijk Zwaan Polska Belgia to największy producent warzyw mrożonych w Europie (mrozi ponad 130 tys. ton warzyw). Warto zapoznać się z organizacją produkcji oraz obrotu su- rowcem zakładów przetwórczych. W jaki sposób posiadają one wysokiej jakości surowiec we właściwym czasie i po odpowiedniej cenie? Dalszy rozwój tej branży Siewnik pneumatyczny jest możliwy dzięki dobrej organizacji oraz obserwacji potrzeb rynkowych. Chciałbym omówić te zagadnienia na przykładzie organizacji INGRO w Belgii. Kombajn do zbioru szpinaku Przemysław Opioła Rijk Zwaan Polska Założyciel firmy Rijk Zwaan Polska w 1989 r. i od ponad 28 lat jej dyrektor zarządzający. Absolwent SGGW w Warszawie. 35 2017 Warzywa polowe Wartość technologiczna warzyw korzeniowych dla przemysłu – marchew i burak czerwony Przemysław Opioła Rijk Zwaan Polska Należy zadbać, żeby surowiec, z którego produkowane są soki czy mrożonki, charakteryzował się najwyższą jakością. Można ją uzyskać, uprawiając odmiany przeznaczone specjalnie do tego celu. Polska zajmuje drugie miejsce w Europie, zaraz po Belgii, pod względem liczby przetwarzanych warzyw. W naszym kraju zakłady przetwórcze mają takie potęgi światowe jak: Bonduelle, Pinguin Lutosa czy Oerlemans. Polskie spółki również doskonale radzą sobie na tym wymagającym rynku, a produkty firm takich jak Hortex czy Maspex możemy kupić w wielu krajach Europy, a także na świecie. Soki owocowo-warzywne, mrożonki czy susze warzywne oferowane przez te firmy z powodzeniem konkurują z produktami innych producentów. Niemniej jednak bardzo silna konkurencja na rynkach światowych powoduje, że tylko produkty najwyższej jakości są w stanie „obronić się” – nie tylko konkurencyjną ceną (która nie zawsze jest elementem decydującym o wyborze), ale przede wszystkim najwyższą jakością. Aby produkty ją posiadały, należy zadbać, żeby surowiec, z którego produkowane są soki czy mrożonki, również charakteryzował się najwyższą jakością. Z tego powodu zakłady przetwórcze coraz częściej z góry narzucają dostawcom odmiany warzyw, które chcą od nich kupować. Zakłady przetwórcze najchętniej Warmia RZ F1 – uprawa na zagonie zaopatrują się w takie odmiany, które cechują się nie tylko bardzo wysoką zawartością ekstraktu (brix) oraz cukrów, ale również beta-karotenu, w przypadku marchwi, oraz betaniny w odniesieniu do buraka czerwonego. Dla suszarni warzyw zaś dodatkowym parametrem, mającym istotny wpływ na koszty przetworzenia, jest duża zawartość suchej masy. Oczywiście wysoka technologia produkcji polowej czy prawidłowa agrotechnika są bardzo ważne w uzyskaniu jak najwyższych plonów, jednak najwyższą jakość surowca można uzyskać, uprawiając odmiany przeznaczone specjalnie do tego celu. Odmiany marchwi (Karotan RZ, Warmia RZ F1 oraz Trafford RZ F1), a także buraka czerwonego (Monty RZ F1), od kiedy pojawiły się na rynku, są zawsze chętnie nabywane przez przetwórców właśnie ze względu na bardzo wysoką jakość wewnętrzną. W przypadku Karotan RZ ma to miejsce już ponad 50 lat. Właściwy dobór odmiany, przestrzeganie prawidłowej agrotechniki, odpowiedni termin zbioru (najwyższe parametry mają warzywa zebrane w pełni dojrzałości zbiorczej) oraz utrzymanie odpowiednich warunków przechowywania dadzą nam gwarancję, że warzywa dostarczane do przetwórców są najwyższej jakości. n Przemysław Opioła Rijk Zwaan Polska Założyciel firmy Rijk Zwaan Polska w 1989 r. i od ponad 28 lat jej dyrektor zarządzający. Absolwent SGGW w Warszawie. 36 Twój ulubiony portal o ł d r ó inf informacje orm porady ekspertów ac ji Ź dobr yc h codziennie nowe bieżące zalecenia uprawowe reportaże z gospodarstw wi wy p ou ra ch filmy, zdjęcia, e warzy w p o l o prezentacje unikatowe projekty, Onion Leader Hortus Media Sp. z o.o. ul. B. Czerwieńskiego 3a/17 31-319 Kraków tel. + 48 608 504 404, tel. + 48 608 500 501 2017 Warzywa polowe Dobór odpowiedniej agrotechniki do uprawy warzyw Arkadiusz Lipiński Rijk Zwaan Polska Odmiana marchwi Ogrodnicy, którzy posiadają wiedzę na temat gleby, warunków wodnych, terminu zbioru oraz przeznaczenia uprawianego gatunku warzyw, poprzez dobór odpowiedniej odmiany są w stanie uzyskać bardzo wysokie plony o określonej jakości spełniającej oczekiwania odbiorców. Warmia RZ beta-karoten Sucha masa (µg/g) (%) Karotan RZ Polska, z powierzchnią uprawy warzyw ok. 160 tys. ha, znajduje się w czołówce europejskiej pod względem areału uprawy. Wraz z bardzo dynamicznym rozwojem gospodarstw zajmujących się uprawą warzyw, co miało miejsce w ostatnich latach dzięki możliwości uzyskania dotacji wielu rodzajów inwestycji, wzrosła też świadomość potrzeby doskonalenia agrotechniki. W szczególności odnosiło się to do odpowiedniego doboru metod uprawy, jej prowadzenia pod kątem konkretnej odmiany oraz przeznaczenia produkcji (przetwórstwo, świeży rynek, przechowalnictwo). Jeszcze kilka lat temu warzywa były produkowane w wielu przypadkach w oparciu o wolny rynek, dziś – niezależnie od przeznaczenia – produkcja jest planowana zdecydowanie precyzyjniej, w zależności od potrzeb oraz oczekiwań odbiorcy. Producenci, posiadając taką wiedzę, z dużo większą precyzją mogą dobrać odpowiednie odmiany warzyw, a dzięki temu zdecydowanie łatwiej dostosować właściwą agrotechnikę. Wraz z rozwojem gospodarstw produkcja warzyw jest coraz bardziej intensywna. W wielu przypadkach na tym samym polu odbywają się dwa a nawet trzy cykle produkcyjne w roku. W wyniku zróżnicowania terminów nasadzeń oraz celu uprawy wykorzystuje się w praktyce różne jej techniki, w wielu przypadkach oparte na wieloletnich doświadczeniach samych producentów. Aby móc określić technologię produkcji danego gatunku, musimy znać cechy gleby, na której będziemy go uprawiać, oraz odbiorcę, któremu dana uprawa jest przeznaczona (świeży rynek czy przetwórstwo). To podstawy określające technologię, w jakiej możemy lub chcemy uprawiać warzywa. Każdy gatunek warzyw ma określone wymagania glebowe, wodne oraz nawozowe, dlatego też bardzo ważnym elementem jest zbadanie gleby w celu określenia poziomu zawartości składników mineralnych i, gdy zachodzi taka konieczność, ich Trafford RZ Odmiana standardowa Odmiana buraka Monty RZ Odmiana standardowa Ekstrakt (%) 104,57 13,82 11,70 73,69 13,34 10,33 74,63 13,20 9,27 71,43 12,49 9,03 Betaksantyna Betacyjanina Sucha masa (mg/g) (mg/g) (%) Ekstrakt (%) 3,68 4,68 14,15 13,94 2,71 3,65 12,89 12,06 uzupełnienie. Coraz częściej nawożenie stosowane pod produkcję konkretnego warzywa jest planowane na podstawie przeprowadzonej analizy gleby. Pozwala to na bardzo precyzyjne uzupełnienie brakującego składnika, dzięki czemu często oszczędzamy pieniądze, stosując mniejsze ilości nawozów. Kolejnym niezwykle istotnym czynnikiem, mającym bardzo duży wpływ na osiągnięcie sukcesu, jest odpowiedni termin siewu czy sadzenia. Powinien on wynikać z dwóch czynników: uprawianej odmiany oraz rejonu uprawy. Najlepsze warunki świetlno-temperaturowe występują w południowej części Polski, co pozwala na prowadzenie upraw wczesnych, a czym bardziej na północ kraju, tym warunki stają się mniej korzystne. Firmy nasienne proponują różne formy nasion – od nasion standard, przez precyzyjne, otoczkowane, aż po nasiona podkiełkowane, przeznaczone głównie dla producentów posiadających możliwość nawodnienia plantacji. Innym czynnikiem determinującym odpowiednią agrotechnikę oraz sposób uprawy jest posiadany sprzęt do uprawy, pielęgnacji i zbioru danego gatunku. Ogrodnicy posiadający wiedzę na temat gleby, warunków wodnych, terminu zbioru oraz przeznaczenia uprawianego gatunku warzyw poprzez dobór odpowiedniej odmiany są w stanie uzyskać bardzo wysokie plony o określonej jakości spełniającej oczekiwania odbiorców. Konsekwencją tego będzie lepsza opłacalność produkcji, wyższa konkurencyjność oferowanego produktu, a także satysfakcja z osiągnięcia sukcesu. Zaprezentowaną problematykę chciałbym przedstawić na przykładzie kilku typów upraw. n Arkadiusz Lipiński Rijk Zwaan Polska Z firmą Rijk Zwaan związany od początku roku 2003. Pracuje na stanowisku doradcy handlowego na terenie Polski północnej. Odpowiedzialny za gatunki takie jak: marchew, burak czerwony oraz szpinak. Na co dzień współpracuje z zakładami przetwarzającymi warzywa we wszystkich gałęziach przetwórczych (soki, mrożonki, susze), zapewniając im doradztwo w zakresie doboru odmian oraz agrotechniki upraw. 38 2017 Warzywa polowe Nasiona precyzyjne. Stosowanie gotowej rozsady warzyw w produkcji towarowej Arkadiusz Sanecki Rijk Zwaan Polska Wymagania rynku i właściwa organizacja gospodarstw towarowych wymusiły na firmach hodowlano-nasiennych dostarczanie nasion o zdecydowanie wyższej jakości – zwanych nasionami precyzyjnymi. Uprawa warzyw kapustnych w Polsce trwa już wiele lat. Początkowo firmy nasienne polecały odmiany ustalone sprzedawane przede wszystkim na wagę. Z biegiem czasu polepszała się jakość odmian, pojawiły się również odmiany mieszańcowe o ściśle określonych cechach. Wraz z postępującym rozwojem hodowlanym jakość nasion stawała się coraz wyższa, a tym samym zmieniono formę ich pakowania – w opakowania jednostkowe (nasiona standard – NS). Obecnie wymagania rynku i właściwa organizacja gospodarstw towarowych wymusiły na firmach hodowlano-nasiennych dostarczanie nasion o zdecydowanie wyższej jakości – zwanych nasionami precyzyjnymi (PR). Dzięki zastosowaniu proponowanej formy nasion producenci uzyskują większą liczbę skiełkowanych roślin oraz zdecydowanie wyższe wyrównanie i bardziej równomierny wzrost rozsady. To bardzo istotny element dla producentów wielkoobszarowych warzyw kapustnych, gdyż pozwala na właściwe zaplanowanie wielkości powierzchni do obsadzenia, a tym samym określonego terminu zbioru. Ważny jest również fakt jednakowej fazy rozwojowej sadzonych roślin, co umożliwia uzyskanie takiej samej wielkości warzyw zbieranych w identycznym terminie. Zysk, jaki osiągają producenci stosujący nasiona precyzyjne, jest niezaprzeczalny, co z całą pewnością potwierdzą zakłady produkujące rozsady. Tylko wtedy ogrodnik otrzyma dostateczną liczbę roślin, jakiej potrzebuje na planowaną powierzchnię, kiedy uzyska maksymalną liczbę sztuk roślin z wysianych nasion. To podstawowy element, warunkujący prawidłowe funkcjonowanie gospodarstwa towarowego. n Produkcja kalafiora Arkadiusz Sanecki Rijk Zwaan Polska Absolwent Wydziału Ogrodniczego Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie w Katedrze Nasiennictwa i Szkółkarstwa. Od 1998 r. zatrudniony w firmie nasiennej Rijk Zwaan Polska, pracujący na stanowisku handlowcy i doradcy ogrodniczego. Specjalizuje się w gatunkach dla przetwórstwa, głównie kalafiorze, brokule oraz papryce pod osłonami. 39 2017 Warzywa polowe Fertygacja ogórka gruntowego – pewność wysokich plonów i bardzo dobrej jakości owoców Marcin Pawlak Rijk Zwaan Polska Prawidłowe zastosowanie fertygacji przez cały okres uprawy ogórka przyczynia się do stabilniejszego plonowania przez pełen okres wegetacji. Ogórek to jedno z podstawowych warzyw uprawianych w Polsce. Hoduje się je zarówno na świeży rynek, jak i do przetwórstwa. Jest to roślina bardzo wymagająca, a na wysokość uzyskanego plonu mają wpływ zarówno warunki pogodowe, jak i technologia uprawy. Pewność wysokich plonów i owoce o bardzo dobrej jakości można uzyskać, uprawiając odmiany partenokarpne, które nie wymagają owadów do zapylania kwiatów, przy zastosowaniu nowoczesnej technologii uprawy obejmującej ściółkowanie czarną folią, przykrycie roślin agrowłókniną oraz zastosowanie taśm kropkujących, umożliwiających dostarczanie wody wraz z nawozami. Aby uzyskać wysoki plon i jakość owoców, należy w trakcie wegetacji dostarczyć roślinom odpowiednią ilość wody. Największe zapotrzebowanie występuje w okresie kwitnienia i zawiązywania owoców. Przy ustalaniu dawek trzeba uwzględnić aktualnie panujące warunki pogodowe. Tydzień uprawy Zapotrzebowanie na wodę (m3/ha/dzień) 3–5 15–25 m3 6 25–35 m3 7–9 (początek zbiorów) 10–12 35–60 m3 35–40 m3 od 13 tygodnia do końca uprawy 15–20 m3 Nadmiar wody przy jednoczesnym spadku temperatury powietrza może spowodować zrzucanie zawiązków. Niedostateczne nawodnienie roślin również jest skutkiem zrzucania zawiązków i małych owoców, a także pustych przestrzeni wewnątrz dużych owoców. Wraz z wodą możemy dostarczyć, poprzez taśmy kroplujące, nawozy. Po wiosennej analizie gleby i określeniu wymagań pokarmowych ustalamy potrzeby nawozowe roślin ogórka. Aby zapewnić im odpowiednią ilość nawozów, wymaganych do wzrostu i rozwoju roślin, do momentu pierwszego zbioru należy dostarczyć na 1 ha: ❚❚ N – 100 kg, ❚❚ P2O5 – 80 kg, ❚❚ K2O – 140 kg (nawozy bezchlorkowe). Fertygację rozpoczynamy od momentu pierwszego zbioru. Ponieważ rośliny pobierają składniki pokarmowe, aby wytworzyć zawiązki i owoce, dlatego na każde 10 ton zebranego ogórka z 1 ha powinniśmy dostarczyć: ❚❚ N – 15 kg, ❚❚ P2O5 – 7 kg, ❚❚ K2O – 24 kg, ❚❚ MgO – 2 kg. Dodatkowo, przez trzy tygodnie od pierwszego zbioru, należy podać 10 kg N na tydzień w celu dalszej rozbudowy roślin. Prawidłowe zastosowanie fertygacji przez cały okres uprawy ogórka przyczynia się do stabilniejszego plonowania przez pełen okres wegetacji, a zbierane owoce są wyrównane, proste i mają bardzo dobrą jakość wewnętrzną, tak pożądaną zarówno przez konsumentów, jak i zakłady przetwórcze. n Marcin Pawlak Rijk Zwaan Polska Absolwent Wydziału Rolnego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu i Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Od 2007 r. doradca ds. uprawy warzyw gruntowych w firmie Rijk Zwaan Polska na obszarze województw: wielkopolskiego, lubuskiego i dolnośląskiego. Specjalizuje się w takich gatunkach jak ogórek gruntowy i rzodkiewka. 40 2017 Warzywa polowe ASX CaTS – tiosiarczan wapnia warto stosować w uprawie warzyw Krzysztof Zachaj Agrosimex ASX CaTS, zawierający 9% CaO i 25% SO3 w postaci tiosiarczanu wapnia, to nawóz w płynnej formie, który łączy w sobie te dwa bardzo ważne dla wzostu warzyw składniki pokarmowe. Wapń jest jednym z najważniejszych składników pokarmowych, elementem budulcowym ścian komórkowych, związków pektynowych (protopektyn) i blaszki środkowej – dzięki czemu budowa tkanek jest stabilna. Wpływa na właściwą gospodarkę hormonalną roślin. Kontroluje należytą strukturę i funkcjonowanie błon cytoplazmatycznych oraz organelli, tj. jądra i mitochondrii. Wpływa na podziały komórek, ich wzrost oraz funkcjonowanie, działa odwadniająco na koloidy plazmy. Jest składnikiem enzymów oddechowych – przy niskiej zawartości wapnia przechowywane warzywa intensywniej oddychają, w następstwie czego szybciej tracą turgor. Zapobiega występowaniu chorób przechowalniczych warzyw, tj. suchej zgnilizny wierzchołkowej pomidora i papryki, brunatnienia brzegów liści (tipburn) warzyw kapustnych i sałaty, zwiększa jędrność i trwałość przechowalniczą warzyw. Siarka z kolei odpowiada za przemiany azotu w roślinie, jest składnikiem aminokwasów – metioniny, cysteiny i tryptofanu. Jest odpowiedzialna za walory smakowe warzyw cebulowych, aktywuje gospodarkę energetyczną roślin oraz ich mechanizmy obronne poprzez zwiększoną produkcję fitoaleksyn i glutationu. Jedynym nawozem, który łączy w sobie te dwa bardzo ważne dla wzrostu warzyw składniki pokarmowe, w płynnej formie jest ASX CaTS, zawierający 9% CaO i 25% SO3 w postaci tiosiarczanu wapnia. ASX CaTS to doskonałe źródło łatwo i szybko dostępnych siarki i wapnia. Tiosiarczan wapnia jest doskonałym stabilizatorem azotu w glebie, zapobiega jego nadmiernym stratom, zwiększa jego dostępność dla roślin, a także zawartość w nich Wpływ fertygacji nawozem ASX CaTS na plonowanie papryki odmiany Luzon, Rduchów. Fertico 2016 Kombinacja Kontrola ASX CaTS 1 x 20 l/ha Plon papryki (kg/poletko) Wzrost plonu (%) 140,01 – 156,92 +12% Wpływ stosowania dolistnego ASX CaTS na plonowanie ziemniaków. Fertico 2016 Kombinacja Kontrola ASX CaTS 4 x 6 l/ha Plon (t/ha) Wzrost plonu (%) 54,75 – 64,5 +17,8 białka. ASX CaTS poprawia infiltracje wody, zwiększa odporność roślin na stres wodny, aktywizuje życie biologiczne gleb. Poprawia napowietrzenie gleby i rozwój systemu korzeniowego. Tiosiarczan wapnia ma niezwykłe właściwości zwiększające dostępność dla roślin: potasu, magnezu, fosforu oraz żelaza, manganu i cynku. Dzięki stosowaniu ASX CaTS rośliny oszczędzają energię na pobieranie składników pokarmowych i mogą ją wykorzystać do innych reakcji. Bardzo ważną zaletą tiosiarczanu wapnia jest zmniejszenie zasolenia gleb. ASX CaTS można stosować w formie oprysku gleby przed siewem, sadzeniem warzyw, poprzez fertygację, irygację, nawożenie za pomocą węży rozlewowych razem z RSM oraz poprzez nawożenie dolistne. Wprowadzenie ASX CaTS tiosiarczanu wapnia do programów nawożenia warzyw jest jak najbardziej wskazane i uzasadnione ekonomicznie. Zwiększamy przez to efektywność nawożenia mineralnego oraz dostępność składników pokarmowych z rezerw glebowych, a w efekcie uzyskujemy dużo wyższe plony doskonałej jakości. n Krzysztof Zachaj Agrosimex Absolwent Akademii Rolniczej w Lublinie. Po ukończeniu studiów pracował w WOPR Końskowola, a w latach 1989–2003 w Instytucie Nawozów Sztucznych w Puławach. Od 2004 r. pracuje na stanowisku dyrektora Działu Nawozów w firmie Agrosimex. 41 2017 Warzywa polowe Fertygacja i nawożenie nawozami bezchlorkowymi jako nowoczesne odżywianie warzyw Piotr Szurek Timac Agro Polska Nawożenie powinno być oparte nie tylko na dostarczaniu roślinom składników pokarmowych, ale również wsparciu ich wzrostu i rozwoju, poprzez stosowanie nawozów zawierających substancje biostymulujące w optymalnych fazach fenologicznych. Firma Timac Agro wprowadziła na polski rynek innowacyjne produkty, łączące składniki odżywcze zawarte w nawozach właśnie z substancjami biostymulującymi, pochodzącymi z alg morskich, ale nie tylko. Timac Agro kładzie również duży nacisk na jakość stosowanego wapnia we wszystkich swoich nawozach. Mowa tu o Mezocalcu – wysoko reaktywnym węglanie wapnia pochodzenia morskiego, stosowanym w nawozach granulowanych i mikrogranulowanych Timac Agro. To właśnie wapń jest czynnikiem mającym główny wpływ na rozwój systemu korzeniowego. Warto przy tym pamiętać, że optymalne pobieranie wapnia przez rośliny ma miejsce w środowisku obojętnym, dlatego że punktem wyjścia do optymalnego odżywienia wapniem jest uregulowanie odczynu gleby. PHYSIO+ to z kolei pierwszy z aktywatorów obecny w nawozach granulowanych Timac Agro, który wpływa na samą roślinę, zapewniając jej lepszy wzrost systemu korzeniowego, większą odporność na warunki stresowe oraz szybsze i wyrównane wschody. Nawozy Timac Agro to również TOP-PHOS – nowa cząstka fosforu, w której, dzięki specjalnemu połączeniu fosforanu jednowapniowego mostkiem wapniowym z cząstką organiczną, uzyskuje się efekt większej dostępności fosforu dla roślin, nawet w warunkach niskiego pH gleby, i zabezpiecza się go przed uwstecznianiem w glebie. Dzięki temu na glebach ubogich w materię organiczną pobieranie fosforu może wzrosnąć nawet o ponad 40% i o połowę na glebach zawierających dużo materii organicznej. Kolejna innowacja zawarta jest w formule N-PROCESS, gdzie mocznikowa forma azotu została zamknięta w tzw. siatce organiczno-wapniowej, przez co redukcji ulegają straty związane z ulatnianiem amoniaku. Dzięki siatce organiczno-wapniowej, utrzymującej mocznik w stabilnych warunkach podczas procesu hydrolizy do formy amonowej NH4+, N-PROCESS zmniejsza istotnie straty azotu wynikające z ulatniania do atmosfery. N-PROCESS umożliwia inteligentne, stopniowe odżywianie roślin, dostosowane do ich zmieniających się w czasie wegetacji potrzeb pokarmowych. Firma Timac Agro to nie tylko granulowane i płynne nawozy z biostymulacją, ale także nawozy krystaliczne do fertygacji KSC PHYT-ACTYL. W optymalizacji odżywiania roślin coraz częściej sięga się po nawożenie fertygacyjne. Fertygacja to technika nawożenia, która wykorzystuje wodę irygacyjną do dostarczania składników odżywczych uprawom precyzyjnie wg ich potrzeb. To teraz najbardziej efektywna forma nawożenia. Sporą innowacją na rynku nawozowym w Polsce są obecnie nawozy Timac Agro z gamy KSC, będące połączeniem wysoce rozpuszczalnych nawozów krystalicznych z kompleksem biostymulującym PHYT-ACTYL. Kompleks PHYT-ACTYL zwiększa aktywność metaboliczną roślin dzięki zawartości: ❚❚ prekursorów fitohormonów, ❚❚ substancji o działaniu biostymulującym i antystresowym, ❚❚ chelatowanych mikroelementów. Gama KSC charakteryzuje się: ❚❚ kombinacją wysokiej jakości surowców, ❚❚ szybko dostępnymi formami azotu, ❚❚ zastosowaniem chelatowanych mikroelementów, ❚❚ niską zawartością chlorków, ❚❚ wysoką rozpuszczalnością w wodzie na poziomie powyżej 99,8%, ❚❚ brakiem wpływu na zmianę pH (działanie buforowe) – w praktykowanych stężeniach, ❚❚ niewielkim wpływem na zmianę przewodności elektrycznej (EC) końcowego roztworu, ❚❚ wspieraniem pełnego rozwoju rośliny. Firma Timac Agro, dostarczając innowacyjnych rozwiązań nawozowych i realizując doradztwo techniczne, oparte m.in. na badaniu gleby na zawartość składników pokarmowych oraz badaniu fluorymetrycznemu roślin w czasie wegetacji, pomaga swoim partnerom w prowadzeniu optymalnego nawożenia przygotowanego w formie planu nawozowego dla każdego pola i każdej uprawy. Umożliwia to uzyskanie satysfakcjonującego plonu o wysokiej jakości. Jest to również zgodne z zasadami rolnictwa zrównoważonego, zaleceniami zasobooszczędnego stosowania składników mineralnych Komisji Europejskiej (zwłaszcza azotu i fosforu) oraz założeniami akcji Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi „Efektywnie gospodaruj nawozami – stop stratom azotu i fosforu!”. n Piotr Szurek Timac Agro Polska Główny specjalista upraw warzywniczych Timac Agro. Wieloletni praktyk warzywnictwa polowego, prowadzący od 20 lat własne gospodarstwo warzywnicze. 42 2017 Warzywa polowe Dlaczego tantniś krzyżowiaczek był plagą sezonu 2016? Robert Wrzodak Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach W ubiegłym roku szkodnikiem, który w wielu regionach kraju stworzył poważne zagrożenie dla upraw warzyw kapustnych i sprawiał duże trudności w zwalczaniu, okazał się tantniś krzyżowiaczek (Plutella (Plutella) xylostella, Linnaeus, 1758). Jest to gatunek pochodzący z regionu Morza Śródziemnego, który rozprzestrzenił się na całym świecie i uważa się go za jednego z najważniejszych szkodników roślin z rodziny kapustowatych. Żeruje na uprawnych i dziko rosnących roślinach należących do różnych gatunków z tej rodziny. W Polsce występuje pospolicie na terenie całego kraju. Dorosłe motyle osiągają niewielkie rozmiary. Rozpiętość ich skrzydeł sięga 15–17 mm, przednia para jest wąska, ma brązowoszarą barwę, z wyraźną jasną i falistą smugą. Podczas spoczynku na złożonych skrzydłach widać rysunek przypominający trzy ułożone obok siebie romby. Tylne skrzydła są jaśniejsze i zakończone strzępiną. W polskich warunkach klimatycznych tantniś zimuje najczęściej w stadium poczwarki: w resztkach roślin, uprawach pozostających na zimowanie w polu, na miedzach, nieużytkach itp. Zimowanie owadów dorosłych częściej jest spotykane w rejonach o cieplejszym klimacie, ale przy łagodnym przebiegu zimy zimujące motyle obserwowano również na terenie kraju. Motyle pojawiają się na plantacjach w maju. Są słabymi lotnikami, przeważnie unoszą się do wysokości 2 m nad ziemią i na krótkie dystanse. Ze względu na niewielkie rozmiary są jednak łatwo przenoszone przez wiatr na bardzo duże odległości (tzw. bierna migracja), co może częściowo wyjaśniać fakt ich okresowych, bardzo licznych lokalnych wystąpień. Dorosłe owady żyją ok. 3–4 tygodni. Samica składa jaja pojedynczo lub w grupach po kilka sztuk w zagłębieniach na powierzchni liści, wzdłuż nerwów. Przez całe życie może złożyć średnio ok. 150 jaj. Po 6–7 dniach inkubacji zaczynają wylegać się larwy, które przez pierwsze 2–3 dni żerują wewnątrz liścia. Później wychodzą na zewnątrz i zeskrobują tkankę. Rozwój gąsienic trwa średnio 14–17 dni, stadium poczwarki 5–15 dni. W ciągu sezonu szkodnik wykształca w naszych warunkach przeważnie trzy pokolenia. Gąsienice pierwszego pokolenia pojawiają się w czerwcu, drugiego – w lipcu, a trzeciego – w sierpniu i we wrześniu. W rejonach o cieplejszym klimacie szkodnik może wytworzyć kilkanaście pokoleń w ciągu sezonu (rozwój jednej generacji, w zależności od temperatury, może trwać 18–51 dni). Największą szkodliwość wykazują gąsienice pierwszego pokolenia. Osiągają niewielkie rozmiary, ale mogą wystąpić bardzo licznie. W minionym sezonie stwierdzano nawet do 150 gąsienic na jednej roślinie kapusty. Tak zaatakowane rośliny były całkowicie zniszczone. Gąsienice wiosennego pokolenia żerują w liściach sercowych i w zawiązujących się główkach kapusty bądź w zawiązkach róż kalafiorów i brokułów. Prowadzi to do deformacji i niewytwarzania tych części roślin. Gąsienice początkowo minują liście, później zjadają miękisz, wskutek czego powstają „okienka” w liściach zewnętrznych. Początkowe objawy żerowania mogą przypominać uszkodzenia powodowane przez pchełki żerujące na młodych liściach. Często niewłaściwe określenie sprawcy uszkodzeń we wczesnej fazie wzrostu może skutkować trudnościami w późniejszym jego zwalczeniu. Pokolenia letnie, żerując na główkach czy wewnątrz róż, doprowadzają do obniżenia wartości handlowej plonu. Aby uzyskać wysoką skuteczność w walce z tantnisiem, konieczne jest prowadzenie stałego monitoringu uprawy w celu określenia momentu pojawienia się szkodnika i początku wylęgania się gąsienic. Zahamowanie rozwoju populacji na tym etapie pozwala na zminimalizowanie szkód przy jednoczesnym ograniczeniu ilości użytych insektycydów. Pewnym ułatwieniem w prowadzeniu monitoringu może być użycie pułapek feromonowych, odławiających dorosłe samce tantnisia krzyżowiaczka. n Robert Wrzodak Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Asystent w Pracowni Entomologii Roślin Warzywnych i Ozdobnych Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach. Współautor metodyk prowadzenia integrowanej ochrony warzyw polowych i szklarniowych oraz aktualizowanego corocznie ogólnopolskiego „Programu ochrony warzyw przed szkodnikami” opracowywanego w Instytucie Ogrodnictwa. 43 2017 Nowe gatunki w sadownictwie – szanse i perspektywy Róże owocowe – atrakcyjna oferta dla sadownictwa i źródło związków prozdrowotnych Dr hab. Bożena Matysiak, prof. nadzw. Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Poszukiwanie przyczyn chorób cywilizacyjnych determinowanych jakością pożywienia jest ważnym wyzwaniem dla współczesnych producentów żywności. Konsumenci wymagają obecnie smacznej, naturalnej i funkcjonalnej żywności, wyprodukowanej w czystym środowisku. Wiele dziko rosnących roślin zawiera ekstremalnie dużo cennych związków bioaktywnych i ich wykorzystanie może być odpowiedzią na zainteresowanie konsumentów żywnością prozdrowotną. Uprawa nowych roślin, bogatych w związki bioaktywne na skalę towarową, pozwala rozszerzyć zaplecze surowców do produkcji prozdrowotnej żywności i preparatów pozwalających na wyeliminowanie dodatków do żywności, często otrzymywanych metodami syntezy chemicznej. Przykładem rośliny, której owoce są bardzo cennym źródłem wielu związków bioaktywnych, jest róża. Z tego względu w ostatnim czasie notuje się coraz większe zainteresowanie tą rośliną przemysłu spożywczego, farmaceutycznego i kosmetycznego. Owoce wielu gatunków róż są bogate w składniki biologicznie aktywne, mające właściwości antyoksydacyjne, cytotoksyczne i przeciwbakteryjne. Owoce róż posiadają wiele substancji wykazujących aktywność przeciwutleniającą, takich jak witamina C, karotenoidy i polifenole. Owoce róży są najbogatszym źródłem witaminy C występującym w przyrodzie – 840–3500 mg witaminy C w 100 g świeżej masy. Z Chile, jednego z większych producentów owoców róż na świecie, sprowadza się do Europy (głównie do Niemiec i Szwecji) blisko 7000 ton rocznie tego surowca. W Europie dużo owoców produkuje się na Węgrzech, w Niemczech i krajach skandynawskich. W Szwecji uprawiane są wyselekcjonowane typy róży sinej i rdzawej. W Polsce owoce pozyskuje się głównie ze stanowisk naturalnych, a spora ich część eksportowana jest do Fot. B. Matysiak W ostatnim czasie notuje się coraz większe zainteresowanie przemysłu spożywczego, farmaceutycznego i kosmetycznego owocami róży, będącymi bardzo cennym źródłem wielu związków bioaktywnych. Róża ‛Konstancin’ Niemiec. Na nielicznych plantacjach towarowych w Polsce uprawiane są róża pomarszczona i róża dzika, a także wyselekcjonowane odmiany – ‘Karpatia’, pochodząca od róży jabłkowatej, oraz, na niewielką skalę, ‘Konstancin’ – odmiana zawierająca bardzo dużo witaminy C. Wyselekcjonowane typy i odmiany róż rozmnaża się wegetatywnie przez sadzonki zielne, zdrewniałe lub in vitro. Na plantacjach towarowych krzewy róż sadzone są w rozstawie od 0,7 m do 3–4 m. Szerokie międzyrzędzia ułatwiają pracę sprzętem mechanicznym. Powinny być one mulczowane lub utrzymywane w koszonej murawie. Pierwsze owoce na krzewach pojawiają się po 1–2 latach, a najwyższe plonowanie występuje po 4–6 latach. Owoce dojrzewają pod koniec września. W zależności od genotypu z jednej rośliny zbiera się ok. 1,5–4 kg owoców. Plantacje należy odmładzać, gdy plon owoców zaczyna spadać. Krzewy rejuwenalizuje się, przycinając je na wysokość 10 cm od ziemi, ale należy liczyć się z brakiem owocowania w danym roku. Na plantacjach ekologicznych nie stosuje się nawożenia mineralnego. Pozostałe nawozi się nawozami wieloskładnikowymi w dawce 250 kg/ha NPK (12-4-17). Ze szkodników największe zagrożenie dla roślin stwarza nasionnica różówka, która uszkadza owoce. n Dr hab. Bożena Matysiak, prof. nadzw. Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Zainteresowania zawodowe: biologiczne podstawy wzrostu i rozwoju roślin ogrodniczych, technologie uprawy roślin ozdobnych w gruncie i pod osłonami, kurator kolekcji róż w Instytucie Ogrodnictwa. 44 OIKOS.TV/Studio Produkcja filmów dla agrobiznesu WIĘCEJ INFORMACJI: Magdalena Bakalarska, tel. 510 852 263, e-mail: [email protected] www.oikos.tv/oferta 2017 Nowe gatunki w sadownictwie – szanse i perspektywy Nowe odmiany i technologie uprawy jeżyn Dr Agnieszka Orzeł Niwa Hodowla Roślin Jagodowych Konsumpcja jeżyn i ich przetworów będzie wzrastała ze względu na coraz większe zapotrzebowanie na tzw. zdrową żywność. Możliwy jest również rozwój eksportu tych owoców. Światowym liderem zarówno w hodowli, jak i produkcji jeżyny są Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Jeden z największych amerykańskich programów hodowli tych owoców jest prowadzony na Uniwersytecie w Arkansas od 1964 roku. Z tego programu do produkcji w 1989 r. wprowadzono ‘Navaho̕, a także wyhodowane w późniejszych latach odmiany: ‘Arapaho̕, ‘Apache̕, ‘Quachita̕, ‘Natchez̕ i ‘Osage̕. Wdrożenie nowego systemu prowadzenia pędów zimą (rotating cross-arm trellis) umożliwiło uprawę jeżyny na coraz większych obszarach USA. Na Uniwersytecie w Arkansas w latach 90. ubiegłego wieku rozpoczęto program hodowli odmian jeżyny owocującej na tegorocznych pędach. Pierwsze dwie odmiany pochodzące z tego programu – ‘Prime-Jim̕® i ‘Prime-Jan̕® – wprowadzono do uprawy w 2004 roku. W 2009 r. do ochrony patentowej na terenie USA zgłoszona została odmiana ‘Prim-ARK 45̕. Jest to pierwsza odmiana powtarzająca owocowanie uprawiana na skalę towarową. Największe jej plantacje zakładane są w stanach: Kalifornia, Północna Karolina i Georgia. W latach 2013 i 2014 patentem objęte zostały pierwsze bezkolcowe odmiany jeżyny owocujące na tegorocznych pędach – ‘Prime-ARK® Freedom̕ i ‘Prime-ARK® Traveler̕. Z wymienionych odmian na terenie UE ochroną prawną objęte zostały: ‘Quachita̕ (2007), ‘Natchez̕ (2009), ‘Prime-ARK 45̕ (2011) i ‘Osage̕ (2016). Dostępne są one w szkółkach na terenie zachodniej Europy. Ochroną prawną na terenie UE objęta jest również nowa angielska odmiana powtarzająca owocowanie – ‘Black Cascade̕ (2016). W Europie najstarszy program hodowli jeżyny jest prowadzony w Szkocji w James Hutton Institute (dawniej Scottish Crop Research Institute). Z progra- ‛Prime ARK 45’ mu tego wywodzą się m.in. odmiany z serii ‘Loch̕, które zdobyły uznanie w deserowej produkcji owoców jeżyny na całym świecie. W Polsce rozwój uprawy jeżyny był możliwy głównie dzięki wprowadzeniu na rynek nowych, deserowych odmian, przydatnych do uprawy w naszym kraju. Polski program hodowli jeżyny został założony w 1979 r. przez dr. Jana Danka w Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa w Brzeznej. Z programu tego pod ochroną prawną znajduje się obecnie pięć odmian jeżyny: ‘Polar̕ (2012), ‘Gaj̕ (2012), ‘Ruczaj̕ (2015), ‘Brzezina̕ (2015), ‘Zagajnik̕ (2015), ‘Gracja̕ (2015). Hodowla jeżyny prowadzona jest w dwóch ośrodkach hodowlanych w Brzeznej (małopolska). Mimo dostępności nowych odmian obecna produkcja jeżyn w naszym kraju nie zaspokaja potrzeb rynkowych. Na rynku owoców świeżych oprócz niewielkiej ilości polskich jeżyn znajdują się owoce importowane, głównie z Węgier. n Dr Agnieszka Orzeł Niwa Hodowla Roślin Jagodowych Posiada wieloletnie doświadczenie w hodowli gatunków z rodzaju Rubus (malina, jeżyna). W latach 2001–12 uczestniczyła w programie hodowli maliny i jeżyny, prowadzonym przez dr. Jana Danka w Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa w Brzeznej. Od 2012 r. kieruje programem hodowli maliny i jeżyny w prywatnej Spółce Niwa Hodowla Roślin Jagodowych w Brzeznej. Jest autorem kilkunastu publikacji naukowych oraz kilkudziesięciu popularnonaukowych. Współautorka sześciu odmian maliny: ‘Radziejowa̕ (2015), ‘Sokolica̕ (2015), ‘Przehyba̕ (2015), ‘Polonez̕ (2012), ‘Poemat̕ (2012), ‘Litacz̕ (2012) oraz sześciu odmian jeżyny: ‘Polar̕ (2012), ‘Gaj̕ (2012), ‘Ruczaj̕ (2015), ‘Brzezina̕ (2015), ‘Zagajnik̕ (2015), ‘Gracja̕ (2015). Autorka maliny powtarzającej owocowanie – ‘Delicja̕, zgłoszonej do ochrony prawnej przez spółkę Niwa w 2016 roku. 46 Nowe gatunki w sadownictwie – szanse i perspektywy 2017 Towarowa uprawa minikiwi − szanse i zagrożenia Dr hab. Piotr Latocha SGGW w Warszawie Owoce tej rośliny charakteryzuje niewielki rozmiar, gładka jadalna skórka, dobry smak i znacząca zawartość związków o charakterze prozdrowotnym. Cechy te sprawiają, że owoc trafia w gusta nie tylko konsumentów szukających nowości na rynku owocowym, ale wszystkich świadomych znaczenia owoców i warzyw w profilaktyce wielu schorzeń. Po sukcesie, jakim pół wieku temu było wprowadzenie na rynek owoców kiwi (Actinidia deliciosa), tylko kwestią czasu wydaje się, aby owoce aktinidii ostrolistnej, znane na rynku jako minikiwi czy kiwiberry, zyskały uznanie szerokiej rzeszy konsumentów. Aktinidia jest rośliną dość wymagającą w uprawie. Najlepiej udaje się na glebach żyznych, przepuszczalnych, lekko kwaśnych, w miejscach osłoniętych i mało podatnych na wiosenne przymrozki. Jako roślina pnąca do wzrostu na plantacji wymaga konstrukcji nośnych. Powinny być one trwałe, gdyż rośliny mogą zdrowo rosnąć i plonować przez kilkadziesiąt lat. W okresie letnim bezwzględnie konieczne staje się zapewnienie roślinom nawadniania. Aktinidia jest rośliną dwupienną, co powoduje konieczność sadzenia obok roślin żeńskich także męskich. Proces zapylania ma kluczowe znaczenie w osiągnięciu zadowalających plonów. Spośród wielu żeńskich odmian obecnych na rynku ogrodniczym dotychczas niewiele zostało sprawdzonych w warunkach plantacji. Chodzi tu nie tylko o samą uprawę, ale także jakość i trwałość pozbiorczą owoców. W Europie uprawia się przede wszystkim odmianę ‘Geneva̕ i ‘Weiki̕ oraz ‘Ananasnaya̕. Odmiany te dobrze sprawdzają się także w warunkach polskich, jednak każda z nich obok zalet posiada także pewne wady. Poszukiwanie nowych odmian to zagadnienie wciąż aktualne. Minikiwi są owocami klimakterycznymi, co jest rzadkością wśród roślin jagodowych. Dzięki temu mogą być zbierane w fa- Fot P. Latocha Ostatnie lata to istotny wzrost zainteresowania uprawą towarową aktinidii ostrolistnej (Actinidia arguta) w wielu krajach, także w Polsce. Dojrzewające owoce odmiany ‛Weiki’ zie dojrzałości zbiorczej (twarde) i przechowywane w chłodni zwykłej przez 4−6 tygodni − są w stanie w tym czasie powoli dojrzewać. Znacznie ułatwia to obrót tymi owocami. Aktinidia w czasie hodowli, przy spełnieniu jej wymagań, jest praktycznie wolna od chorób i szkodników, przez co doskonale nadaje się do uprawy ekologicznej. Największym problemem w uprawie minikiwi wydaje się wrażliwość roślin na wiosenne przymrozki. Krzewy rozpoczynają wegetację bardzo wcześnie, często już na początku kwietnia, i nawet niewielki przymrozek w tym okresie uszkadza młode przyrosty i pozbawia plonu. Z tego względu niezbędna jest skuteczna instalacja przeciwprzymrozkowa. O sukcesie uprawy tej rośliny decyduje uzyskanie znacznego plonu dobrej jakości owoców. Ta jakość rozumiana jest zarówno poprzez dobrze wykształcone owoce bez uszkodzeń skórki, jak i dobry smak, który uzyskują one dzięki umiejętnemu cięciu oraz prowadzeniu, gwarantującemu dobre i równomierne nasłonecznienie. Owoce minikiwi są obecnie bardzo dobrze odbierane przez rynek, jednak potrzebna jest skuteczna promocja, by trwale się na nim zadomowiły. n Dr hab. Piotr Latocha SGGW w Warszawie Pracownik naukowo-dydaktyczny Katedry Ochrony Środowiska Wydziału Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu SGGW w Warszawie. Przez ostatnie cztery lata prodziekan wydziału. Zajmuje się szeroko rozumianą dendrologią. Od ponad 20 lat pracuje nad rodzajem aktinidia, jest autorem własnych odmian, z których jedna, ‘Bingo̕, została zarejestrowana w COBORU. Autor lub współautor ponad 200 publikacji, w tym 80 poświęconych aktinidii. 47 2017 Nowe gatunki w sadownictwie – szanse i perspektywy Dereń – odmiany, stan i perspektywy uprawy Prof. Svitlana Klymenko Narodowy Ogród Botaniczny im. N.N. Grishko NAN Ukrainy w Kijowie Do Państwowego Rejestru Odmian Roślin Uprawnych Ukrainy zostało wpisanych 14 odmian derenia. Dzięki pracy Narodowego Ogrodu Botanicznego przy Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, gdzie są hodowane, dereń odradza się jako roślina owocowa. Dereń (Cornus mas L.) − jedna z najbardziej cennych roślin owocowych z rodziny dereniowatych (Cornaceae Bercht. & J. Presl). We współczesnym ogrodnictwie jest stosunkowo młoda, jednak odpowiada wszystkim obecnym wymogom. To niezwykłe cenna, lekarska, dekoracyjna roślina owocowa. Do głównych cech biologicznych derenia można zaliczyć to, że nie cechuje się okresowością w owocowaniu, urodzaj z jednej rośliny wynosi 30−100 kg z krzewu w warunkach sprzyjających uprawie, a okres plonowania to 100−150 lat. Rośliny te są praktycznie wolne od szkodników i chorób. Planowa selekcyjna praca i gromadzenie zasobów genetycznych zostały w ostatnim czasie rozwinięte w: Ukrainie, Bułgarii, Słowacji, Austrii, Francji, Niemczech, Turcji i Polsce. Genofond derenia w Narodowym Ogrodzie Botanicznym jest największy na Ukrainie. W Narodowym Ogrodzie Botanicznym otrzymano wysokoplenne, odporne na mróz odmiany, które charakteryzują się stabilnym owocowaniem. Wskutek analitycznej i syntetycznej selekcji w Narodowym Ogrodzie Botanicznym zostały wyselekcjonowane popularne gatunki derenia: ‘Wawiłowiec’, ‘Władymirskij’, ‘Wydubieckij', ‘Grienadier’, ‘Jewgenija’, ‘Jeljena’, ’Korałłowyj Marka’, ‘Łukjanowskij’, ‘Nikołka’, ‘Radost’, ‘Swietljaczok’, ‘Siemien’, ‘Ekzoticzeskij’, ‘Elegantnyj’. Owoce są owalne, okrągłe, gruszkowate, butelkowe, ich barwę można określić jako czerwoną, wiśniową, ciemnoczerwoną, czarną, żółtą i różową. Średnia masa owocu różnych odmian wynosi 5,0–8,0 g, maksymalnie 9,0–10,0 g. Smaczne słodko-kwaśne owoce, ze specyficznym aromatem, spożywane są zarówno na surowo, jak i wykorzystywane w przemyśle przetwórczym i cukierniczym. Cenne walory spożywcze i lekarskie właściwości derenia wynikają z obecności w owocach substancji pektynowych, łatwo przyswajanej glukozy i fruktozy, witamin, żelaza, potasu, wapna, fosforu, magnezu. Owoce zawierają 8,0–12% cukru, 101,0–193 mg witaminy, 1,3–1,9 kwasów organicznych, zawartość antocyjanów wynosi 670,0–850,0% w skórce i 36,0–121,3 mg w miąższu. Rozpatrując nasadzenia derenia na skalę przemysłową, możemy uwzględnić Odmiana derenia ‘Łukjanowskij’ następujące dane: średnia liczba roślin na 1 ha – 400, 500, 625 szt. (schemat sadzenia: 5 х 5 m, 4 х 5 m, 4 х 4 m), średni plon z jednego krzewu to 30–80 kg, udział masy pestek w ogólnej masie owoców stanowi 10%, liczba nasion z jednej rośliny to 15–25 tys. szt., plon z 1 ha wynosi 200–250 cetnarów (10–12,5 t, 1 cetnar = 50 kg). Główny sposób wegetatywnego rozmnażania to oczkowanie, wartość materiału sadzeniowego jest równa 95%. n Prof. Svitlana Klymenko Narodowy Ogród Botaniczny im. N.N. Grishko NAN Ukrainy w Kijowie Doktor nauk biologicznych, kierownik Działu Hodowli i Aklimatyzacji roślin owocowych w Narodowym Ogrodzie Botanicznym na Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie. Autorka 400 publikacji naukowych, w tym 10 monografii, twórczyni 40 odmian roślin owocowych. Głównym celem jej pracy jest introdukcja, hodowla mało znanych gatunków, m.in.: derenia, pigwy, pigwowca, hurmy, asyminy, czarnego bzu, borówki, aktinidii, suchodrzewu, oliwnika długoszypułkowego (gumi). 48 2017 Nowe gatunki w sadownictwie – szanse i perspektywy Badania nad świdośliwą olcholistną prowadzone w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach Dr hab. Stanisław Pluta, Łukasz Seliga, prof. dr hab. Edward Żurawicz Zakład Hodowli Roślin Ogrodniczych, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Dotychczasowe wyniki badań i obserwacji, dotyczące adaptacji, wytrzymałości roślin na mróz, plonowania, wielkości i jakości owoców świdośliwy olcholistnej, uzyskane w centralnej Polsce są bardzo obiecujące. W Polsce świdośliwa olcholistna (Amelanchier alnifolia Nutt.) zaliczana jest do grupy mało znanych gatunków krzewów owocowych. W Europie gatunek ten nie został dotychczas rozpowszechniony i uprawiany. Jednak uprawa odmian świdośliwy olcholistnej znana jest już od dawna w Kanadzie i północnych rejonach USA ze względu na wysokie walory użytkowe i prozdrowotne tego gatunku. Owoce są soczyste, słodkie i smaczne. Zawierają dużo cukrów, mało kwasów organicznych, dużo antocyjanów oraz związków mineralnych i witamin z grup A, B i C. Są spożywane w stanie świeżym oraz wykorzystywane jako cenny surowiec w przemyśle przetwórczym. Używa się ich także w przetwórstwie domowym do wyrobu soków, dżemów, konfitur i nalewek, również jako dodatku do innych, kwaśnych owoców. Metodyczne badania nad świdośliwą olcholistną zapoczątkował dr hab. Stanisław Pluta, profesor i pracownik naukowy Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach. Pierwsze sadzonki sześciu odmian (‘Honeywood’, ‘Martin’, ‘Northline’, ‘Pembina’, ‘Smoky’ i ‘Thiessen’) zostały sprowadzone z Kanady przez Eugeniu- sza Dybałę (Rogów, woj. łódzkie) w 2007 roku. Odmiany te, a także rodzime klony hodowlane (2/11, 4/3, 4/9, 5/6, 6/11, typ H, typ N i typ S i inne), rozmnożono w kulturach in vitro. Z materiału tego założono doświadczenia w Sadzie Doświadczalnym w Dąbrowicach i w Sadzie Pomologicznym w Skierniewicach. Ich celem jest ocena wartości produkcyjnej krzewów świdośliwy w warunkach klimatyczno-glebowych Polski centralnej i wartości użytkowej owoców oraz ocena ich przydatności do kombajnowego zbioru owoców. Wiosną 2011 r. założono doświadczenie odmianowo-porównawcze, w którym testowanych jest siedem genotypów świdośliwy olcholistnej – trzy klony (5/6, typ N i typ S) oraz cztery kanadyjskie odmiany (‘Martin’, ‘Pembina’, ‘Smoky’ i ‘Thiessen’). Wstępne wyniki badań pokazują, że najwyższe plony wydały krzewy polskich klonów (typ N i typ S) oraz odmiana ‘Martin’. Jesienią 2012 r. posadzono kolejne trzy doświadczenia na trzech różnych polach. Badania dotyczą opracowania sposobu zakładania i prowadzenia plantacji świdośliwy olcholistnej z uwzględnieniem klonów wyselekcjonowanych w Zakładzie Hodowli Roślin Sadowniczych. Materiał roślinny stanowią dwa klony selekcyjne (5/6 i typ S) i dwie kanadyjskie odmiany (‘Smoky’ i ‘Martin’). Dotychczasowe wyniki badań i obserwacji, dotyczące adaptacji, wytrzymałości roślin na mróz, plonowania, wielkości i jakości owoców tego nowego Owoce świdośliwy w gronie gatunku, uzyskane w centralnej Polsce są bardzo obiecujące. W latach 2012–13 prowadzono badania nad oceną wegetatywnego rozmnażania świdośliwy olcholistnej, tj. w kulturach tkankowych in vitro, odkłady poziome, pionowe i odrosty korzeniowe. Stwierdzono, że metoda in vitro okazała się najbardziej efektywna i wydajna. Wyniki te potwierdziły wcześniejsze opracowania naukowców w Kanadzie. Wiosną 2014 r. założono najnowsze doświadczenie demonstracyjno-wdrożeniowe w technologii kombajnowego zbioru owoców. W doświadczeniu (ok. 0,60 ha) badane są dwa klony (4/3 i 5/6) i cztery odmiany (‘Martin’, ‘Northline’, ‘Smoky’ i ‘Thiessen’). Świdośliwa może więc być postrzegana jako uzupełniający gatunek w produkcji owoców, ze względu na zbliżoną technologię uprawy, zbioru i możliwość zagospodarowania. n Dr hab. Stanisław Pluta Zakład Hodowli Roślin Ogrodniczych, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Profesor Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach. Absolwent Wydziału Ogrodniczego AR w Lublinie, pracownik naukowy Instytutu od 1985 roku. Genetyk i hodowca nowych odmian porzeczki czarnej, agrestu, borówki wysokiej i świdośliwy. Odbył dłuższe szkoleniowe staże naukowe w Szkocji, Holandii i USA. Wykonawca 12 krajowych i zagranicznych projektów badawczych i grantów. Autor i współautor wielu oryginalnych publikacji i doniesień naukowych, monografii i instrukcji wdrożeniowych oraz ponad 130 artykułów popularnonaukowych. Twórca 10 nowych odmian porzeczki czarnej i dwóch odmian agrestu. 50 2017 Nowe gatunki w sadownictwie – szanse i perspektywy Rokitnik pospolity – dobór odmian i technologii uprawy Maryna Shalkevich Instytut Sadownictwa Narodowej Akademii Nauk Białorusi W kolekcji Instytutu Sadownictwa w ostatnich 10 latach zbadano 20 odmian i hybryd, wyselekcjonowanych w Rosji i na Białorusi. Wprowadzono do uprawy odmiany ‘Wasilisa’, ‘Gaspadar’ oraz hybrydę 11-28-00. Rokitnik pospolity od ostatnich 10 lat jest coraz bardziej popularny w nasadzeniach towarowych krajów europejskich, w szczególności w krajach Bałtyckich (Niemcy, Łotwa, Litwa, Estonia, Finlandia). Tendencja ta wiąże się przede wszystkim z rosnącym popytem na owoce, co z kolei jest uwarunkowane ich unikalnym składem chemicznym, pozwalającym produkować szerokie spektrum przetworów różnego przeznaczenia z wykorzystaniem technologii bezodpadowych. Podstawą każdej technologii jest odmiana. Głównymi kryteriami przy wyborze są adaptacja do warunków regionu uprawy i jakość owoców z uwzględnieniem ich docelowego wykorzystania. Obecnie w towarowych nasadzeniach krajów europejskich wykorzystuje się odmiany rokitnika rosyjskiej selekcji: ‘Botaniczeskaj’, ‘Botaniczeskaja lubitelskaja’, ‘Trofimowskaja’, ‘Avgustinka’ i inne; odmiany niemieckie: ‘Leikora’, ‘Askola’, ‘Hergo’, ‘Habego’ oraz zapylacze z serii ‘Pollmix’. Na Łotwie uprawiane są odmiany: ‘Mary’, ‘Tatjana’, ‘Lord’ (zapylacz). Rośnie popyt na odmiany z pomarańczowoczerwonymi i czerwonymi dużymi owocami. W kolekcji Instytutu Sadownictwa w ostatnich 10 latach zbadano 20 odmian i hybryd wyselekcjonowanych w Rosji i na Białorusi. Wprowadzono do uprawy odmiany ‘Wasilisa’, ‘Gaspadar’ oraz hybrydę 11-28-00. ‘Wasilisa’ – rosyjska odmiana odporna na choroby grzybowe, z małym stopniem kolcowatości. Ma pomarańczowoczerwone owoce o masie 0,6–0,8 g, plenna. ‘Gaspadar’ – białoruska odmiana męska, wpisana do Krajowego Rejestru w 2013 r., odporna na mróz i choroby grzybowe, dobry zapylacz dla odmian: ‘Botaniczeskaj’, ‘Trofimowskaja’, ‘Niwelena’, ‘Podarok sadu’, ‘Plamennaja®’. 11-28-00 – białoruska hybryda odporna na choroby grzybowe, z pomarańczowoczerwonymi owocami (0,6 g), plenna. Ma bardzo zwarty pokrój. Rokitnik jest rośliną światłolubną, wymaga lekkich, przewiewnych gleb o pH 5,4–8,0. Bardzo ważnym elementem technologii jest materiał szkółkarski. W krajach UE nie ma standardów dla sadzonek rokitnika. Użycie materiału niskiej jakości i siewek może spowodować opóźnienie plonowania i stratę dochodu. Najlepiej wykorzystywać sadzonki dwuletnie, co pozwala otrzymać pierwszy plon w drugim roku po posadzeniu. Wybór rozstawy zależy nie tylko od odmiany, ale i od tego, w jaki sposób planuje się zbiór owoców. Przeprowadza się go przez ścinanie owocujących pędów (ręcznie lub me- ‛Plamennaja’ chanicznie) z późniejszym zamrażaniem i otrząsaniem owoców. Przy zmechanizowanym cięciu rozstawa powinna wynosić 1,25 (1,5) x 5 m, przy ręcznym – 1,5 (2,0) x x 4,0 m. Rośliny męskie (7–8%) sadzi się w co szóstym rzędzie. Dobre wyniki otrzymuje się również, sadząc w co trzecim rzędzie co szóstą roślinę męską. Wykorzystanie dobrych odmian męskich daje możliwość zmniejszenia ich udziału do 4–5%. Nawożenie przeprowadza się na podstawie analizy liści. Największym zagrożeniem na plantacji jest masowe zasychanie roślin, spowodowane grzybami z rodzaju Fusarium, Werticillium i in., oraz mucha rokitnikowa. W badaniach prowadzonych przez ponad 20 lat stwierdzono duże zróżnicowanie między odmianami a odpornością na choroby. Badając ponad 100 odmian i hybryd, nie wyłoniono jednak odpornych na tego szkodnika. Z tego powodu bardzo ważne staje się monitorowanie nasadzeń i dobór odmian. n Dr Maryna Shalkevich Instytut Sadownictwa Narodowej Akademii Nauk Białorusi Ukończyła wydział chemiczny Białoruskiego Państwowego Uniwersytetu w Mińsku. Pracuje ponad 20 lat w Instytucie Sadownictwa Narodowej Akademii Nauk Białorusi. Zajmuje się głównie hodowlą roślin mało znanych (rokitnik, oliwnik długoszypułkowy). Autorka odmian rokitnika ‘Plamennaya®’, ‘Gaspadar’ i ponad 70 publikacji naukowych. Sekretarz naukowy rady po obronie prac doktorskich – specjalność sadownictwo, hodowla i nasiennictwo odmian uprawnych. 51 2017 Nowe gatunki w sadownictwie – szanse i perspektywy Oliwnik wielokwiatowy – perspektywiczna roślina sadownicza Dr hab. inż. Anna Bieniek Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie W ostatnich latach rośliny z rodziny oliwnikowatych zyskują coraz większą popularność. Na Dalekim Wschodzie owoc oliwnika wielokwiatowego nazywany jest cud jagodą. Oliwnik wielokwiatowy (Elaeagnus multiflora Thunb.), zwany też oliwnikiem długoszypułkowym (jadalnym), w literaturze angielskiej określany jako gumi lub goumi, a w rosyjskiej – łoch, jest przedstawicielem rodzaju Elaeagnus L. – oliwnik, rodziny Elaeagnaceae Juss. – oliwnikowate. W naturalnych warunkach występuje w Chinach, Korei i Japonii. Roślina ta ma skromne wymagania pokarmowe, ale potrzebuje dużej ilości światła do wzrostu. Jest to krzew dorastający do 3 m wysokości. Na pędach nielicznie występują ciernie, a kwiaty pojawiają się od końca kwietnia do końca maja. Oliwnik wielokwiatowy to cenna roślina miododajna. Samopłodność, jak wykazały także własne doświadczenia z izolowaniem pąków kwiatowych i kwiatów, może być różna – od 0 do 70%. Owocami są elipsoidalne nibypestkowce o długości do 1 cm, osadzone na szypułkach. Mają barwę czerwoną, są soczyste i kwaśne – w smaku przypominają porzeczkę czerwoną. Dojrzewają na przełomie czerwca i lipca. Krzewy rozmnażane generatywnie rozpoczynają owocowanie najczęściej w czwartym roku. W warunkach klimatyczno-glebowych Olsztyna pięcioletnie krzewy rozmnażane z nasion plonowały w granicach 0,3–2,3 kg. W Rosji wprowadzono do uprawy odmiany ‘Sachaliński̕, ‘Moneron̕ i ‘Taisa̕. Według naukowców rosyjskich z pięcioletnich roślin można zebrać 3–4 kg owoców z krzewu, z 10-letnich – do 15 kg i 20-letnich – do 30 kg. W Polsce oliwnik wielokwiatowy jest jeszcze nierozpowszechniony w uprawie. W 1995 r. rozpoczęto prace badawcze w Katedrze Ogrodnictwa UWM w Olsztynie. Badania prowadzono na roślinach otrzymanych z Instytutu Sadownictwa w Samochwałowiczach na Białorusi. Głównym tematem badawczym była zdolność kiełkowania nasion oliwnika wielokwiatowego po zastosowaniu różnych sposobów stratyfikacji. Obecnie badania prowadzi się na kilkudziesięciu siewkach Owoce kilku biotypów oliwnika wielokwiatowego w celu wyselekcjonowania najlepszych form, które można będzie wdrożyć do uprawy w Polsce. Gatunek ten wprowadzany jest już do uprawy w: Rosji, Białorusi, Ukrainie i USA. Warunki przyrodnicze Olsztyna umożliwiają uprawę badanych na UWM biotypów oliwnika wielokwiatowego. Ich owoce różnią się smakiem oraz zawartością składników chemicznych. Są bogate w karoten, związki fenolowe, aminokwasy oraz makro- i mikroelementy. W owocach tego gatunku znajdują się substancje, które wykazują działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne i antyproliferacyjne, w związku z tym mogą znaleźć zastosowanie w medycynie. Głównie jednak wykorzystuje się je w przetwórstwie domowym do przygotowywania soków, kompotów, dżemów czy galaretek oraz innych wyrobów spożywczych. Ze względu na walory dekoracyjne krzewy doskonale nadają się do przydomowych ogródków, jak i do większych ogrodów leśnych. Prace hodowlane zmierzają w kierunku selekcji form o większych owocach i wyższej mrozoodporności. Ze względu na wartościowe owoce oliwnik wielokwiatowy jest także perspektywiczną rośliną sadowniczą, polecaną zwłaszcza do uprawy ekologicznej. Gatunek ten bezsprzecznie zasługuje na większą uwagę także w Polsce. n Dr hab. inż. Anna Bieniek Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Doktor nauk rolniczych w zakresie ogrodnictwa, specjalność sadownictwo. Stopień naukowy doktora uzyskała w Akademii Rolniczej w Lublinie, natomiast habilitację w Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie. Od 2003 r. pracuje jako adiunkt w Katedrze Ogrodnictwa na Wydziale Kształtowania Środowiska i Rolnictwa UWM w Olsztynie. W dotychczasowej pracy zawodowej zajmuje się głównie oceną wartości użytkowej mniej znanych roślin sadowniczych oraz introdukcją nowych gatunków i odmian w Polsce północno-wschodniej. 52 Nowość w ochronie upraw ogrodniczych! Luna... i życie nabiera smaku! Nowy standard w ochronie upraw ogrodniczych: • wyższa skuteczność w zwalczaniu najważniejszych chorób • dłuższe przechowywanie po zbiorze • poprawa zdrowotności roślin • lepsza jakość plonów Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące na rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj zalecanych środków bezpieczeństwa. Bayer Sp. z o.o., Al. Jerozolimskie 158, 02-326 Warszawa, tel. 22 572 36 12, fax 22 572 36 03 www.agro.bayer.com.pl
