K U R S B.H.P. I. Wybrane zagadnienia z prawa pracy. 1

K U R S B.H.P.
I. Wybrane zagadnienia z prawa pracy.
1. Wiadomości wstępne:
Art. 1. Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców.
Art. 2. Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania,
wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Art. 3. Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a
także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników.
2. Umowa o pracę:
Art. 25. § 1. Umowę o pracę zawiera się na czas nie określony, na czas określony lub na czas
wykonania określonej pracy. Jeżeli zachodzi konieczność zastępstwa pracownika w czasie
jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy, pracodawca może w tym celu zatrudnić innego
pracownika na podstawie umowy o pracę na czas określony, obejmujący czas tej
nieobecności.
Umowa o pracę zawiera:
1) rodzaj pracy,
2) miejsce wykonywania pracy,
3) wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników
wynagrodzenia,
4) wymiar czasu pracy,
5) termin rozpoczęcia pracy.
§ 2. Umowę o pracę zawiera się na piśmie. Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta z
zachowaniem formy pisemnej, pracodawca powinien, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy
przez pracownika, potwierdzić pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju
umowy oraz jej warunków.
§ 3. Pracodawca informuje pracownika na piśmie, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia
zawarcia umowy o pracę, o:
1) obowiązującej pracownika dobowej i tygodniowej normie czasu pracy,
2) częstotliwości wypłat wynagrodzenia za pracę,
3) wymiarze przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego,
4) obowiązującej pracownika długości okresu wypowiedzenia umowy o pracę,
5) układzie zbiorowym pracy, którym pracownik jest objęty,
a jeżeli pracodawca nie ma obowiązku ustalenia regulaminu pracy - dodatkowo o porze
nocnej, miejscu, terminie i czasie wypłaty wynagrodzenia oraz przyjętym sposobie
potwierdzania przez pracowników przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania
nieobecności w pracy.
§ 4. Zmiana warunków umowy o pracę wymaga formy pisemnej.
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia
Art. 52. § 1. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy
pracownika w razie:
1) ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych,
2) popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które
uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest
oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,
3) zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na
zajmowanym stanowisku.
§ 2. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika nie może nastąpić
po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności
uzasadniającej rozwiązanie umowy.
§ 3. Pracodawca podejmuje decyzję w sprawie rozwiązania umowy po zasięgnięciu opinii
reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej, którą zawiadamia o
przyczynie uzasadniającej rozwiązanie umowy. W razie zastrzeżeń co do zasadności
rozwiązania umowy zakładowa organizacja związkowa wyraża swoją opinię niezwłocznie,
nie później jednak niż w ciągu 3 dni.
Art. 53. § 1. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia:
1) jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:
dłużej niż 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6
miesięcy, dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz
pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące – gdy pracownik był
zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy
została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową,
2) w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż
wymienione w pkt 1, trwającej dłużej niż 1 miesiąc.
§ 2. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie może nastąpić w razie nieobecności
pracownika w pracy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem – w okresie pobierania z
tego tytułu zasiłku, a w przypadku odosobnienia pracownika ze względu na chorobę zakaźną
– w okresie pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku.
§ 3. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie może nastąpić po stawieniu się
pracownika do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności.
3. Niezdolność do pracy, a wynagrodzenie:
Świadczenia przysługujące w okresie czasowej niezdolności do pracy
Art. 92. § 1. Za czas niezdolności pracownika do pracy wskutek:
1) choroby lub odosobnienia w związku z choroba zakaźną — trwającej łącznie do 33 dni w
ciągu roku kalendarzowego, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia —
trwającej łącznie do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego — pracownik zachowuje prawo do
80 % wynagrodzenia, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy
przewidują wyższe wynagrodzenie z tego tytułu,
2) wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w okresie ciąży – w
okresie wskazanym w pkt 1 – pracownik zachowuje prawo do 100% wynagrodzenia,
3) poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców
komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i
narządów – w okresie wskazanym w pkt 1 – pracownik zachowuje prawo do 100%
wynagrodzenia
4. Obowiązki pracownika
Art. 100. § 1. Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz
stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z
przepisami prawa lub umową o pracę.
§ 2. Pracownik jest obowiązany w szczególności:
1) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
2) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,
3) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów
przeciwpożarowych,
4) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje,
których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
5) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
6) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.
Zakaz konkurencji
Art. 1011. § 1. W zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić
działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku
pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz
konkurencji).
§ 2. Pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu
konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika wyrównania tej
szkody na zasadach określonych w przepisach rozdziału I w dziale piątym.
Art. 1012. § 1. Przepis art.101 § 1 stosuje się odpowiednio, gdy pracodawca i pracownik
mający dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić
pracodawcę na szkodę, zawierają umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W
umowie określa się także okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość
odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy.
5.Obowiązki pracodawcy:
Art. 94. Pracodawca jest obowiązany w szczególności:
1) zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem
wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami,
2) organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również
osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej
wydajności i należytej jakości pracy,
2a) organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza
pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie,
2b) przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek,
niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność
związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na
zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze
czasu pracy,
3) zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne
szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie,
5) ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych,
6) stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej
kształcenie zawodowe lub szkoły wyższej warunki sprzyjające przystosowaniu się do
należytego wykonywania pracy,
7) zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników,
8) stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy,
9a) prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe
pracowników,
9b) przechowywać dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta
osobowe pracowników w warunkach niegrożących uszkodzeniem lub zniszczeniem,
10) wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego
Art. 207. § 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w
zakładzie pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki
pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania
zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy, o których
mowa w art. 23711 § 2.
§ 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć
nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i
higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,
3) reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony
zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania
pracy,
4) zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom
zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy,
stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,
5) uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko
piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań
profilaktycznych,
6) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy
nadzoru nad warunkami pracy,
7) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
§ 21. Koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy w żaden sposób nie mogą obciążać pracowników.
§ 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy
Art. 227. § 1. Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom
zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:
1) utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe
dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych
czynników,
2) przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je
pracownikom.
6.Mobbing:
Art. 941. Pracodawca udostępnia pracownikom tekst przepisów dotyczących równego
traktowania w zatrudnieniu w formie pisemnej informacji rozpowszechnionej na terenie
zakładu pracy lub zapewnia pracownikom dostęp do tych przepisów w inny sposób przyjęty u
danego pracodawcy.
Art. 942. Pracodawca jest obowiązany informować pracowników w sposób przyjęty u danego
pracodawcy o możliwości zatrudnienia w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, a
pracowników zatrudnionych na czas określony – o wolnych miejscach pracy.
Art. 943. § 1. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi.
§ 2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane
przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub
zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej,
powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub
wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
§ 3. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od
pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
§ 4. Pracownik, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od
pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę,
ustalane na podstawie odrębnych przepisów.
7. Ochrona pracy kobiet
Art. 176. Nie wolno zatrudniać kobiet przy pracach uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia.
Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, wykaz tych prac.
Art. 177. § 1. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie
ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny
uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę
zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.
§ 2. Przepis § 1 nie stosuje się do pracownicy w okresie próbnym nie przekraczającym
jednego miesiąca.
§ 3. Umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy albo
na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie
trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu.
§ 5. Przepisy § 1, 2 stosuje się odpowiednio także do pracownika-ojca wychowującego
dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego.
Art. 180. § 1. Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:
1) 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
2) 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
3) 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
4) 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
5) 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
§ 3. Co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego mogą przypadać przed przewidywaną
datą porodu.
§ 4. Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do
wyczerpania okresu ustalonego w § 1.
Art. 1823. § 1. Pracownik-ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w
wymiarze 2 tygodni, nie dłużej jednak niż:
1) do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia,
2) do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego
przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku
dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do
ukończenia przez nie 10 roku życia.
§ 2. Urlopu ojcowskiego udziela się na pisemny wniosek pracownika ojca wychowującego
dziecko, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z
urlopu; pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.
8. Ryzyko zawodowe:
Art. 227. § 1. Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom
zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:
1) utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe
dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych
czynników, 2) przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych
dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je
pracownikom.
2) przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je
pracownikom.
Art. 23711a. § 1. Pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie
działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szczególności dotyczące:
1) zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania nowych
procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, jeżeli mogą one
stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników,
2) oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz
informowania pracowników o tym ryzyku,
3) tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym osobom oraz
wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy, a także wykonywania działań w
zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,
4) przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia
roboczego,
5) szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
II. Wypadek przy pracy i choroby zawodowe.
Wypadek przy pracy jest to zdarzenie nagłe zaistniałe w związku z wykonywaną
pracą, wywołane przyczyną zewnętrzną, które spowodowało uraz lub śmierć.
Art. 234. § 1. W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne
działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy
osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn
wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.
§ 2. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego
inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy
oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z
pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy.
§ 3. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy.
§ 31. Pracodawca jest obowiązany przechowywać protokół ustalenia okoliczności i przyczyn
wypadku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat.
§ 4. Koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy ponosi
pracodawca.
Art. 235. § 1. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu
inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek
podejrzenia choroby zawodowej.
§ 2. Obowiązek, o którym mowa w § 1, dotyczy także lekarza podmiotu właściwego do
rozpoznania choroby zawodowej, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art.
237 § 1 pkt 6.
§ 21. W każdym przypadku podejrzenia choroby zawodowej:
3) lekarz,
4) lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął takie podejrzenie u pacjenta,
- kieruje na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o
braku podstaw do jej rozpoznania.
§ 2 . Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może również dokonać pracownik lub były
pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką
chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem
lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną.
§ 3. W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany:
1) ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą
chorobą, działając w porozumieniu z właściwym państwowym inspektorem sanitarnym,
2) przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby
zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,
3) zapewnić realizację zaleceń lekarskich.
§ 4. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr obejmujący przypadki stwierdzonych
chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby.
§ 5. Pracodawca przesyła zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej do instytutu
medycyny pracy, wskazanego w przepisach wydanych na podstawie art. 237 § 11 oraz do
właściwego państwowego inspektora sanitarnego.
Art. 2351. Za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób
zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z
wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników
szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem
wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”.
Art.2352. Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może
nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w
takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w
okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych.
Art. 236. Pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny wypadków przy
pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na
podstawie wyników tych analiz stosować
środki zapobiegawcze.
Art. 2371. § 1. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na chorobę
zawodową określoną w wykazie, o którym mowa w art. 237 § 1 pkt 3, przysługują
świadczenia z ubezpieczenia społecznego, określone w odrębnych przepisach.
§ 2. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje od pracodawcy
odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego
użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy, z wyjątkiem utraty lub
uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartości pieniężnych.
obowiązki pracowników w razie wypadku
- zachować spokój i opanowanie
- nieść pomoc poszkodowanym
- powiadomić przełożonych
- wezwać pomoc (straż , pogotowie itp.)
- zabezpieczyć miejsce wypadku
jeżeli wzywamy telefonicznie pomoc, to informacja zawiera:
- mówimy wyraźnie i spokojnie
- podajemy swoje imię i nazwisko
- mówimy co się wydarzyło (pożar, wybuch, zatrucie chemiczne itp.)
- określamy szacunkowo liczbę poszkodowanych
- określamy szacunkowo stan poszkodowanych
- określamy miejsce wypadku i ewentualnie drogę dojazdu
- rozłączamy się dopiero po potwierdzeniu przyjęcia zgłoszenia
z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują świadczenia:









zasiłek chorobowy,
świadczenie rehabilitacyjne,
zasiłek wyrównawczy,
jednorazowe odszkodowanie,
renta z tytułu niezdolności do pracy, w tym renta szkoleniowa,
renta rodzinna,
dodatek pielęgnacyjny,
dodatek do renty rodzinnej - dla sieroty zupełnej,
pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz
zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.
Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu
jeżeli wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego
przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub
wskutek rażącego niedbalstwa. Świadczenia nie przysługują również ubezpieczonemu, który
będąc w stanie nietrzeźwym lub pod wpływem środków odurzających lub substancji
psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.
III. Ochrona przeciwpożarowa
Ochrona p-poż to: profilaktyka, zapobieganie powstawaniu pożarów
i gaszenie pożarów.
Pożar- niekontrolowany proces spalania w miejscu do tego nie
przeznaczonym.
Pożary dzielimy na:
- grupa A, zalicza się pożary ciał stałych pochodzenia organicznego:
papier, drewno, węgiel, słoma, tkaniny
- grupa B, zalicza się pożar cieczy palnych
- grupa C, zalicza się pożar gazów
- grupa D, zalicza się pożar metali np. magnez
Gaszenie pożaru polega na eliminowaniu jednego z czynników
niezbędnych w procesie spalania. Podstawowe metody gaszenia to:
-gaszenie przez chłodzenie; środki gaśnicze to woda ciężka piana
-gaszenie przez izolowanie tlenu od materiału płonącego;
środki gaśnicze to: dwutlenek węgla, piana
-gaszenie przez chemiczne zahamowanie procesu spalania,
środki gaśnicze to: proszki, halony
-gaszenie przez usuwanie materiału palnego
Środki gaśnicze:
- woda
- piana gaśnicza
- gazy gaśnicze
- proszki gaśnicze
Wodą nie wolno gasić:
- urządzeń pod napięciem
- cieczy łatwopalnych: benzyna, nafta,olejitp.
IV. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach.
1. Łańcuch pomocy:
1. Wczesne rozpoznanie i wezwanie pomocy, aby zapobiec NZK (Nagłe zatrzymanie
krążenia).
2. Wczesne rozpoczęcie RKO by zyskać na czasie.
3. Wstępna defibrylacja, aby przywrócić czynność serca.
4. Opieka poresuscytacyjna aby przywrócić jakość serca.
Gdy poszkodowany jest nieprzytomny zapewnij kontrolę ABC.
A (Airway) – uzyskanie i utrzymanie drożności dróg oddechowych;
B (Breathing) - kontrola oddechu i oddychanie powietrzem wydechowym;
C (Circulation) - kontrola krążenia i uciskanie klatki piersiowej;
Gdy poszkodowany nie reaguje głośno wołaj o pomoc, udrożnij drogi oddechowe, sprawdź
oddech oraz tętno na tętnicy szyjnej lub promieniowej. Jeżeli poszkodowany nie oddycha
prawidłowo zadzwoń pod numer 999 – pogotowie ratunkowe lub pod numer 112. Następnie
należy przystąpić do RKO – Resuscytacja Krążeniowo-Oddechowa po przez uciśnięcia klatki
piersiowej (dolna połowa mostka poszkodowanego) oraz wykonanie oddechów ratowniczych
w stosunku 30:2. Jeżeli pierwszy oddech ratowniczy nie spowoduje uniesienia się klatki
piersiowej, jak przy prawidłowym oddychaniu, przed podjęciem kolejnej próby wykonaj
następujące czynności:
- sprawdź jamę ustną poszkodowanego i usuń wszystkie ciała obce;
- potwierdź właściwe odchylenie głowy i uniesienie żuchwy;
- nie podejmuj więcej niż 2 próby wentylacji przed ponownym podjęciem uciśnięć klatki
piersiowej.
Przerwij swoje działania w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, gdy
zaczyna reagować: poruszy się, otworzy oczy lub zacznie prawidłowo oddychać. Udzielanie
pomocy wykonuje się do czasu przybycia wykwalifikowanej pomocy lub zaistniałego
zagrożenia na miejscu wypadku.
UWAGA:
W przypadku wypadków masowych, katastrof, gdy nie możesz bezpiecznie się zbliżyć
do poszkodowanego natychmiast wzywaj pomoc medyczną.
2. Ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy:
1. Przy udzielaniu pomocy zawsze pamiętaj o bezpieczeństwie
poszkodowanego oraz świadków zdarzenia.
2. Pozostań przy poszkodowanym. Rozmawiaj z nim, wspieraj psychicznie.
3. Nigdy nie przenoś poszukiwanego przez przyczyny.
4. Zapewnij komfort termiczny.
5. Nie podawaj poszkodowanemu nic do picia oraz jedzenia.
własnym
oraz
3. Omdlenie - to przemijająca utrata świadomości, po której chory samoistnie odzyskuje
świadomość.
Postępowanie przy omdleniu:
- sprawdzenie drożności dróg oddechowych;
- sprawdź czy pacjent oddycha oraz czy ma zachowane krążenie;
- unieść kończyny powyżej poziomu klatki piersiowej oraz zapewnij dopływ świeżego
powietrza;
- rozepnij kołnierzyk, pasek od spodni;
- jeżeli świadomość nie powraca przy zachowanym oddechu oraz krążeniu ułóż pacjenta
w pozycji bocznej bezpiecznej i wezwij pomoc.
4. Krwotok zewnętrzny, opatrywanie ran.
1. Załóż rękawiczki zanim przystąpisz do udzielania pomocy.
2. Mniejsze obrażenia pacjent może zaopatrzyć sobie sam przy pomocy środków
opatrunkowych.
3. W miejscu krwawienia, zranienia załóż opatrunek z gazy, bandaża (nie wolno stosować
waty, ligniny bezpośrednio na rany). Zaproponuj konsultację lekarską.
4. Nie wolno stosować opaski uciskowej z (kabla, sznurówki, linki itp.)
5. Gdy pacjent jest nieprzytomny postępuj jak w omdleniu. Działaj wg schematu ABC.
5. Krwotok wewnętrzny oraz objawy wstrząsu.
Pacjent zwykle we wstrząsie, blada chłodna wilgotna spocona skóra, szybkie słabo
wyczuwalne tętno, przyspieszony oddech, pragnienie, zaburzenia świadomości, spadek
ciśnienia tętniczego krwi.
1. Krwotoku wewnętrznego nie jesteś w stanie zatrzymać.
2. Należy jak najszybciej wezwać pomoc. TU BARDZO LICZY SIĘ CZAS!!!
3. Do czasu przybycia pomocy medycznej postępować wg schematu ABC.
6. Poszkodowany nie ma oznak krążenia.
1. Ułożenie pacjenta w pozycji horyzontalnej.
2. Zapewnienie drożności dróg oddechowych.
3.Wykonuj RKO (resuscytację krążeniowo oddechową) metodą usta-usta lub usta-usta/nos.
Używaj w tym celu środków ochrony osobistej.
4.Wykonuj uciskanie mostka w jego dolnej części (centralnie na klatce piersiowej) po przez
położenie nadgarstka jeden ręki na środku klatki piersiowej oraz położenie drugiej ręki na
pierwszej. Uciskaj klatkę piersiową na głębokość 4-5 cm z częstotliwością 100 uciśnięć na
minutę.
5. Resuscytacje Krążeniowo - Oddechową przeprowadzamy w sekwencji 30:2.
7. Porażenie prądem elektrycznym.
1. Zachowaj bezpieczeństwo własne.
2. Wyłącz zasilanie lub wezwij pogotowie energetyczne.
3. Sprawdź czy pacjent jest przytomny oraz czy oddycha.
4. Gdy pacjent nie ma oznak krążenia przystąp do RKO.
8. Padaczka postępowanie.
1. Zachowaj spokój. Większość napadów ustępuje samoistnie w ciągu 2-3 minut.
2. Jeżeli chory znajduje się w miejscu niebezpiecznym np. na ulicy, zapewnij mu
bezpieczeństwo. Aby uniknąć obrażeń połóż głowę na miękkim podłożu.
3. Ułóż chorego na boku - taka pozycja chroni przed zakrztuszeniem się, ale nie próbuj go
przytrzymywać.
4. Nigdy NIE WKŁADAJ choremu żadnych przedmiotów DO UST - to nie pomaga a może
doprowadzić do urazów podniebienia, ust i zębów.
5. Po napadzie chory może być zamroczony przez 5-30 min. Zostań przy nim tak długo, aż
jego stan wróci do normy.
6. Nie podawaj żadnych leków ani nic do picia i jedzenia.
7. Sen po napadzie jest zjawiskiem naturalnym i korzystnym dla chorego.
8. Jeżeli napady się przedłużają a chory nie odzyskuje świadomości zawiadom Pogotowie
Ratunkowe tel.999/112. Może to być stan padaczkowy, który zawsze wymaga interwencji
lekarza oraz podania leków. Jeśli napad ustąpi a chory jest leczony nie ma takiej potrzeby by
wzywać Pogotowie.
9. Niedocukrzenie – postępowanie.
1. Należy podać pacjentowi coś słodkiego (napój słodzony) lub glukozę, jeżeli następuje
poprawa można powtórzyć.
2. Zaprzestać wysiłku i najlepiej się położyć.
3. Jeśli chory straci przytomność, należy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej, podać
niezwłocznie glukagon w zastrzyku domięśniowym i wezwać pogotowie. Poprawa
i odzyskanie przytomności powinno nastąpić w ciągu 0,5 godziny.
Europejska Rada Resuscytacji. Wytyczne Resuscytacji 2010.
1. Główne
u dorosłych;
zmiany
w
zakresie
podstawowych
zabiegów
resuscytacyjnych
1. Wszystkie osoby udzielające pomocy, niezależnie od stopnia wyszkolenia powinny
wykonywać uciśnięcia klatki u poszkodowanych z zatrzymaniem krążenia. Kluczową
interwencją, na które Wytyczne nadal kładą nacisk, jest wysoka, jakość wykonywania
uciśnięć klatki piersiowej. Celem powinno być osiągnięcie głębokości przynajmniej 5cm i
częstości przynajmniej 100 uciśnięć na minutę.
2. Należy przy tym pamiętać, by klatka piersiowa powróciła do pierwotnego kształtu oraz by
minimalizować przerwy w uciskaniu klatki piersiowej. Osoby przeszkolone powinny
wykonywać uciśnięcia klatki piersiowej i wentylację w sekwencji 30:2. Gdy RKO wykonuje
osoba nieprzeszkolona, zachęca się do zastosowania telefonicznego instruktażu z wyłącznym
uciskaniem klatki piersiowej.
3. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa polegająca tylko na uciskaniu klatki piersiowej może
być zastosowana, jeżeli:
- osoba udzielająca pomocy nie posiada przeszkolenia lub nie chce wykonywać oddechów
ratowniczych;
- jeżeli prowadzone jest wyłącznie uciskanie klatki piersiowej, powinno ono być
wykonywane bez przerwy, z częstotliwością co najmniej100 uciśnięć na minutę (ale nie
przekraczającą częstotliwości 120 na minutę);
4. Ratownikom niemedycznym nie zaleca się stosowania rękoczynu wysunięcia żuchwy,
ponieważ jest trudny do nauczenia i wykonania, i może spowodować ruch kręgosłupa
szyjnego. Dlatego osoby bez wykształcenia medycznego powinny udrażniać drogi oddechowe
za pomocą odgięcia głowy i uniesienia żuchwy, zarówno w przypadku poszkodowanych
urazowych jak i nieurazowych;
5. Sprawdzanie tętna na tętnicy szyjnej (lub innej tętnicy) nie jest dokładną metodą
potwierdzania obecności lub braku krążenia zarówno dla przygodnych ratowników jak
i personelu medycznego. Jednak nie ma też dowodów, że stwierdzenie ruchu, oddechu czy
kaszlu (oznaki zachowanego krążenia) ma przewagę diagnostyczną. Zarówno personel
medyczny, jak i przygodni ratownicy mają trudności z określeniem obecności prawidłowego
oddechu lub jego braku u nieprzytomnego poszkodowanego;
6. Gdy świadkowie zdarzenia są pytani przez telefon przez dyspozytora czy poszkodowany
oddycha, często błędnie interpretują agonalne westchnięcia, jako prawidłowy oddech. Ta
błędna informacja może powodować nie podejmowanie RKO przez świadków zdarzenia
w momencie wystąpienia zatrzymania krążenia. Agonalne westchnięcia występują u ponad
40% osób, u których dochodzi do zatrzymania krążenia;
7. Czas konieczny na wykonanie dwóch oddechów ratowniczych nie powinien przekraczać 5
sekund.
To
zalecenie
dotyczy
wszystkich
form
wentylacji
w trakcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej zarówno usta-usta, jaki i przy pomocy worka
samorozprężalnego z lub bez podpiętego źródła tlenu;
8. Wentylacja metodą usta – nos jest skuteczną alternatywą wentylacji usta – usta. Należy ją
rozważać, gdy usta poszkodowanego są poważnie uszkodzone lub nie można ich otworzyć,
gdy ratownik wspomaga wentylację u poszkodowanego znajdującego się w wodzie lub kiedy
trudno uzyskać szczelność techniką usta –usta;
9. Za każdym razem, kiedy podejmuje się uciskanie klatki piersiowej, powinno się
niezwłocznie ułożyć ręce „na środku klatki piersiowej”;
10. Należy uciskać klatkę piersiową z częstotliwością, co najmniej 100/min;
11. Trzeba zwracać uwagę by uzyskać pełną głębokość uciśnięć, co najmniej
5 cm (u osób dorosłych);
12. Należy pozwolić, aby klatka piersiowa wracała po każdym uciśnięciu
do pozycji wyjściowej, tzn. nie opierać się na klatce piersiowej w czasie trwania fazy
relaksacji;
13. Należy minimalizować przerwy pomiędzy uciśnięciami w celu wykonania, co najmniej 60
uciśnięć w ciągu minuty;
14. Nie należy polegać na ocenie tętna na tętnicy szyjnej lub innej, jako wskaźnika
skuteczności przepływu tętniczego w trakcie uciskania klatki piersiowej;
15. U dorosłych ratownik wykonujący uciśnięcia klatki piersiowej powinien ułożyć dłonie na
dolnej
połowie
mostka.
Zaleca
się,
aby
uczyć
tego
ułożenia
w sposób uproszczony na przykład mówiąc „ułóż nadgarstek swojej dłoni na środku klatki
piersiowej a na nim drugą dłoń”. Ten opis powinien być uzupełniony pokazem ułożenia dłoni
na dolnej połowie mostka fantoma. Użycie
linii między sutkowej, jako wyznacznika miejsca ułożenia dłoni jest zawodne;
16. W jednym z badań dotyczących poza szpitalnych zatrzymań krążenia zarejestrowana
częstotliwość uciśnięć klatki piersiowej wykonywanych przez
ratowników wynosiła 100-120/min, ale rzeczywista liczba uciśnięć na minutę została
zredukowana do 64 w wyniku licznych przerw. W ciągu każdej minuty powinno być
wykonanych, co najmniej 60 uciśnięć;
17. Głębokość uciśnięć wynosząca więcej niż 5 cm zwiększa szansę na powrót
spontanicznego krążenia oraz odsetek pacjentów po NZK (Nagłe zatrzymanie krążenia)
przyjmowanych do szpitali w porównaniu z grupą pacjentów, w której wykonywano
uciśnięcia na głębokość 4 lub mniej cm;
18. Nie ma bezpośrednich dowodów świadczących o tym, że obrażenia klatki piersiowej są
związane z głębokością uciśnięć. Brak także badań umożliwiających ustalenie maksymalnej
głębokości uciśnięć. Nie mniej jednak zaleca się, aby nawet u dobrze zbudowanych osób
dorosłych głębokość uciśnięć nie przekraczała 6 cm;
18. Przeżywalność dorosłych w przypadkach, kiedy podjęto RKO z wyłącznym uciskaniem
klatki piersiowej jest znacząco wyższa w porównaniu z grupą gdzie nie podjęto RKO.
Twierdzenie
to
nie
dotyczy
NZK,
do
których
doszło
w wyniku niedotlenienia;
2. Główne zmiany w zakresie automatycznej defibrylacji zewnętrznej;
1. Program publicznego dostępu do defibrylacji (Public Acces Defibrilation – PAD) są
zalecane gdzie oczekujemy użycia AED – Automatem Extrenal Defibrillator więcej niż 1 na
2 lata, (lotniska, kasyna, metro, centra handlowe, obiekty sportowe;
2. Jeśli ratownik używa AED, analiza rytmu serca i wykonanie defibrylacji nie powinny być
opóźniane poprzez prowadzenie RKO przez pewien czas przed wykonaniem wstrząsu. Nie
mniej jednak należy prowadzić dobrej jakości RKO z ograniczeniem przerw w uciskaniu
klatki piersiowej przed naklejeniem elektrod i w trakcie używania AED;
3. Zachęca się do dalszego rozwoju programu AED – istnieje potrzeba dalszego
rozpowszechniania
automatycznych
defibrylatorów
zewnętrznych
zarówno
w miejscach publicznych jak i miejscach zamieszkania;
4. Jeżeli ocena rytmu nastąpiła tuż po utracie przytomności, np. przy pomocy znajdującego
się na miejscu AED, odsetek pacjentów z VF może wynieść nawet 59% do 65%;
5. RKO w połączeniu z defibrylacją w czasie 3–5 minut od utraty przytomności może
zwiększyć częstość przeżycia do 49–75%;
6. Każda minuta opóźnienia w defibrylacji redukuje prawdopodobieństwo przeżycia do
wypisu ze szpitala o 10–12%;
7. W defibrylatorach manualnych stosuję się jedną dawkę energii defibrylacji
4 J/kg;
3. Główne zmiany w zakresie zabiegów resuscytacyjnych u dzieci;
1. Zalecane jest użycie AED u dzieci powyżej pierwszego roku życia;
2. Pomiędzy 1 a 8 rokiem życia zalecane jest stosowanie urządzeń obniżających dostarczaną
energię do 50-75J;
3. Ratownicy przedmedyczni, którzy zazwyczaj uczą się technik resuscytacji wykonywanej
przez jedną osobę, powinni być szkoleni w prowadzeniu resuscytacji w stosunku 30 uciśnięć
do 2 oddechów ratowniczych. Jest on taki sam jak u osób dorosłych i daje możliwość, że
każda osoba przeszkolona w BLS będzie w stanie resuscytować dziecko po przekazaniu tylko
niewielkiej ilości dodatkowych informacji. Ratownicy z obowiązkiem udzielenia pomocy
powinni być uczeni stosunku 15:2, ponieważ skuteczność tej metody została potwierdzona
w badaniach na zwierzętach oraz na manekinach;
4. Osoby z obowiązkiem udzielenia pomocy mogą używać stosunku uciśnięć do wentylacji
30: 2, jeśli są same, szczególnie, gdy nie osiągają wystarczającej liczby uciśnięć na minutę
z powodu trudności w naprzemiennym wykonywaniu wentylacji i uciśnięć;
5. U dzieci starszych można stosować uciśnięcia za pomocą jednej lub dwóch rąk
w zależności od preferencji ratownika28. Należy kłaść nacisk na konieczność osiągnięcia
odpowiedniej głębokości uciśnięć:, co najmniej na jedną trzecią wymiaru przednio-tylnego
klatki piersiowej u wszystkich dzieci (tzn. ok. 4 cm u niemowląt i ok. 5 cm u dzieci). Należy
również zwrócić uwagę na całkowitą relaksację klatki piersiowej po fazie uciśnięcia.
Uciskanie klatki piersiowej powinno być wykonywane z jak najmniejszą liczbą przerw, aby
zminimalizować czas bez przepływu krwi. Zarówno dla niemowląt, jak i dla dzieci
częstotliwość uciśnięć powinna wynosić, co najmniej 100/min, jednak nie
więcej niż 120/min;
6. Technika uciśnięć klatki piersiowej u niemowląt zaleca stosowanie uciśnięć opuszkami
dwóch palców w przypadku resuscytacji wykonywanej przez jednego ratownika oraz techniki
dwóch kciuków i dłoni obejmujących klatę piersiową niemowlęcia, gdy jest obecnych dwóch
lub więcej ratowników;
7. U wszystkich dzieci uciskaj dolną połowę mostka. Aby uniknąć uciśnięć nadbrzusza,
zlokalizuj wyrostek mieczykowaty poprzez znalezienie miejsca, gdzie łuki żebrowe dolnych
żeber łączą się ze sobą. Należy uciskać mostek na szerokość jednego palca powyżej tego
punktu. Uciśnięcia powinny być wystarczające, aby obniżyć mostek o około jedną trzecią
głębokości klatki piersiowej. Nie należy się obawiać, że uciska się za mocno: „Uciskaj szybko
i mocno”. Należy całkowicie zwolnić ucisk i powtarzać tę czynność z częstością
co najmniej 100/min (ale nie przekraczając 120/min). Po 15 uciśnięciach należy odchylić
głowę, unieść bródkę i wykonać dwa efektywne oddechy. Uciskanie klatki piersiowej
i oddechy ratownicze powinno się kontynuować w stosunku 15:2. Najkorzystniejsza metoda
uciskania klatki piersiowej rożni się nieznacznie u dzieci i u niemowląt;
4. Resuscytacja niemowlęcia;
1. Umieść głowę w pozycji neutralnej, (kiedy niemowlę leży na plecach, głowa jest
zazwyczaj przygięta i może wymagać niewielkiego odchylenia) i unieś bródkę;
2. Nabierz powietrza, obejmij szczelnie swoimi ustami usta i nos dziecka upewniając się, że
nie ma przecieku powietrza. Jeśli u starszego niemowlęcia nie można objąć ust i nosa,
ratownik może próbować objąć swoimi ustami albo usta, albo nos niemowlęcia, (jeśli tylko
nos – należy zacisnąć usta, aby powietrze nie wydostawało się na zewnątrz);
3. Powoli wdmuchuj powietrze do ust i nosa niemowlęcia przez 1–1,5 sekundy, w ilości
wystarczającej do widocznego uniesienia się klatki piersiowej;
4. Przeprowadź 5 oddechów ratowniczych. Po czym przez 10 sekund sprawdzamy oznaki
krążenia na tętnicy ramiennej dziecka. Jeżeli występuje brak oznak życia wykonaj 15 uciśnięć
klatki piersiowej 2 oddechy ratownicze i następnie 15 uciśnięć. Po 1 min RKO zadzwoń pod
999 lub 112;
V. Warunki bezpiecznej organizacji wycieczek i imprez poza terenem
szkoły czy placówki
W różnych okresach roku, szkoły i placówki oświatowe realizują wycieczki
przedmiotowe, imprezy rekreacyjne i turystyczne oraz śródroczne wyjazdy na tzw. „zielone
szkoły”. Podczas tych wyjazdów uczniowie otrzymują możliwość takiego spędzania wolnego
czasu, który powinien przyczyniać się do wykorzystania przez uczniów wiadomości
i umiejętności nabytych w szkole do podejmowania aktywności sprzyjających zachowaniu
zdrowia. Zadaniem wychowawców i organizatorów wycieczek, imprez rekreacyjno –
sportowych, rajdów, zielonych czy białych szkół jest zapewnienie bezpiecznych
i optymalnych warunków do harmonijnego rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży,
w tym do aktywności fizycznej podejmowanej dla wypoczynku i odnowy sił
psychofizycznych.
W artykule chciałbym przybliżyć Państwu warunki bezpiecznej i zgodnej z przepisami
prawa organizacji wycieczek i imprez poza terenem szkoły czy placówki.
Na początku niezbędnym jest dokonanie ważnego ( z prawnego punktu widzenia)
rozróżnienia pomiędzy formami działalności w zakresie kultury fizycznej podejmowanymi
przez szkoły i placówki w ramach zajęć dydaktyczno- wychowawczych (np. wycieczki
przedmiotowe, krajoznawczo-turystyczne, konkursy czy zielone szkoły), a formami
wypoczynku dla dzieci i młodzieży podejmowanymi przez różne podmioty ( w tym szkoły
i placówki) w okresie przerw w nauce ( np. ferie zimowe, wakacje, ferie świąteczne).
Artykuł dotyczy pierwszej w wyróżnionych form.
Organizację tego rodzaju aktywności reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji
Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania
przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz. U. z 2001 r. Nr
135, poz. 1516).
Organizatorami niżej wymienionych form, w ramach zajęć lekcyjnych,
pozalekcyjnych oraz pozaszkolnych mogą być tylko przedszkola, szkoły i placówki
oświatowe. Dyrektorzy tych jednostek mogą oczywiście współdziałać ze stowarzyszeniami
czy innymi podmiotami w organizacji zajęć, jednak odpowiedzialność prawna spoczywa
w całości na dyrektorze.
Przykładami form organizacyjnych, o których piszę są :
 Wycieczki przedmiotowe, wycieczki krajoznawczo-turystyczne, rajdy,
 Imprezy: , konkursy, turnieje, zielone czy białe szkoły (przedszkola), szkoły
ekologiczne, obozy sportowe.
1. Warunki organizacyjne
W każdym przypadku dyrektor szkoły, przed wyrażeniem zgody na organizację w/w
formy zajęć musi upewnić się, że organizacja i planowany przebieg zajęć dostosowane są do
wieku, zainteresowań i potrzeb uczniów, ich stanu zdrowia, sprawności fizycznej, a także
przygotowania i umiejętności specjalistycznych.
Pomocą służą tutaj zapisy cytowanego rozporządzenia, a także zapisy:
 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie określenia warunków
bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się
i uprawiających sporty wodne (Dz. U. z 1997 r. Nr 57, poz.358).
 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych
i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. Nr 6, poz.69)
 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 9 grudnia 2003 r.
w sprawie dopuszczalnych form realizacji czwartej godziny obowiązkowych zajęć
wychowania fizycznego (Dz. U. z 2003 r. Nr 217, poz. 2128),
 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 października 2001 r.
w sprawie zasad współzawodnictwa sportowego dzieci i młodzieży. (Dz. U. z 2001 r.
Nr 128. Poz. 1416).
Przywołane rozporządzenie z 31 grudnia 2002 roku nie precyzuje liczby opiekunów
ani sposobu zorganizowania opieki nad uczniami (wychowankami). Pozostawia decyzję
i pełną odpowiedzialność dyrektorowi szkoły, który biorąc pod uwagę:
 wiek uczestników,
 stopień ich rozwoju psychofizycznego,
 stan zdrowia,
 ewentualną niepełnosprawność uczestników,
a także :
 specyfikę zajęć,
 warunki topograficzne, pogodowe i organizacyjne,
 doświadczenie zawodowe opiekunów
-zatwierdza podpisem na karcie wycieczki liczbę i skład opiekunów wycieczki czy
imprezy.
Istnieją jednak przepisy szczególne, ściśle określające minimalną liczbę lub
kwalifikacje opiekunów w przypadku organizacji zajęć rutynowych w miejscach potencjalnie
niebezpiecznych. Wynajęci przewodnicy czy ratownicy nie powinni być wliczani do
minimalnej liczby opiekunów, ponieważ ich zadania są specyficzne i wykraczają poza
zadania opiekuna wycieczki czy imprezy.
Przy organizacji wycieczek czy imprez, dla których przepisy prawa nie precyzują
szczegółowej normy określającej liczbę uczniów mogących pozostawać pod opieką jednego
opiekuna/wychowawcy, dyrektor może postąpić w dwojaki sposób:
o każdorazowo przy zatwierdzeniu karty wycieczki może określać ilość opiekunów
potrzebnych do zapewnienia właściwej opieki,
o zarządzeniem dyrektora wprowadzić stałe minimalne normy liczby dzieci
pozostających pod opieką 1 opiekuna. Wymaga to jednak dobrej znajomości prawa
oświatowego oraz możliwości uczniów i doświadczenia pedagogicznego nauczyciela.
W tym jednak przypadku, moim zdaniem, powinien istnieć zapis uprawniający
dyrektora do zaostrzenia norm zapisanych w zarządzeniu w przypadkach
szczególnych (nie wiemy przecież czy za pół czy półtora roku nie okaże się, że
w jednej z grup niezbędne jest zwiększenie liczby opiekunów ze względu na np. stan
zdrowia, problemy wychowawcze czy niepełnosprawność jednego z uczestników).
Kierownikiem wycieczki lub imprezy może być nauczyciel danej szkoły o kwalifikacjach
odpowiednich do realizacji określonej formy zajęć. W stosunku do nauczycieli nie jest
wymagane ukończenie kursu kierownika wycieczek szkolnych, a kwalifikacje, o których
piszę, dotyczą np. umiejętności organizacji bezpiecznego prowadzenia zajęć ruchowych
podczas zielonej szkoły, prowadzenia zajęć narciarskich podczas wycieczki w góry,
prowadzenia zajęć w wodzie czy turystyki rowerowej. Niezbędnym jest, aby przed wydaniem
zgody na wycieczkę albo imprezę dyrektor szkoły rozważył, czy nauczyciel ma kwalifikacje
i predyspozycje do zrealizowania zadań, jakie przed nim stoją.
Kierownikiem wycieczki może być także nie-nauczyciel, ale w tym wypadku musi to
być osoba pełnoletnia, która spełnia jedno z poniższych kryteriów:
1) ukończyła kurs kierowników wycieczek szkolnych,
2) jest instruktorem harcerskim,
3) posiada uprawnienia przewodnika turystycznego, przewodnika lub instruktora turystyki
kwalifikowanej lub pilota wycieczek.
Dodatkowe wymagania postawione zostały w stosunku do kierownika obozu wędrownego lub
imprezy turystyki kwalifikowanej:
§11(…) 3. Kierownikiem obozu wędrownego, o którym mowa w § 4 pkt.4, może być osoba po
ukończeniu kursu dla kierowników obozów wędrownych lub posiadająca uprawnienia
wymienione w ust. 2 pkt 3.
4. Kierownikiem imprezy turystyki kwalifikowanej, o której mowa w § 4 pkt. 4, może być
osoba posiadająca uprawnienia wymienione w ust. 2 pkt. 3 bądź stopień trenera lub
instruktora odpowiedniej dyscypliny sportu. 1
W stosunku do opiekunów krajowej wycieczki lub imprezy przepisy nie precyzują
wymagań. Może to być „nauczyciel albo, po uzyskaniu zgody dyrektora szkoły, inna
pełnoletnia osoba”. Zasadnym jest jednak wybór opiekuna, który zapewni właściwe, zgodne
z zasadami pedagogiki oraz przepisami bhp, a także poleceniami kierownika wycieczki,
sprawowanie opieki nad uczniami.
Inaczej określone są wymagania w przypadku wyjazdu zagranicznego, zgodnie z § 14
cytowanego wyżej rozporządzenia: „ Kierownikiem lub opiekunem uczniów biorących udział
w wycieczce lub imprezie zagranicznej może być osoba znająca język obcy w stopniu
umożliwiającym porozumienie się w kraju docelowym, jak również w krajach znajdujących
się na trasie planowanej wycieczki lub imprezy”
Szczególną ostrożność należy zachować organizując wycieczkę czy imprezę w terenach
górskich lub nad wodą.
2. Pobyt w górach
Jeśli wycieczka lub impreza odbywać się będzie:
 na terenie położonym na wysokości powyżej 600m nad poziomem morza, którego
rzeźba terenu stwarza zagrożenie dla zdrowia i życia osób na nim przebywających lub
którego zagospodarowanie rekreacyjno-sportowe kwalifikuje do uprawiania turystyki,
rekreacji ruchowej i sportu w górach,
 bądź na terenie leżącym poniżej 600 m n.p.m. ale którego rzeźba stwarza zagrożenie
dla zdrowia i życia osób na nim przebywających lub którego zagospodarowanie
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001r. w sprawie warunków i
sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki.
1
rekreacyjno-sportowe kwalifikuje do uprawiania turystyki, rekreacji ruchowej i sportu
w górach.
Należy zastosować przepisy podanego wcześniej rozporządzenia w sprawie określenia
warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się
i uprawiających sporty wodne.
Szczegółowe zasady organizowania wycieczek oraz zbiorowych imprez turystycznych
i sportowych w górach określa załącznik nr 3 tego rozporządzenia. W cytowanych przepisach
zawarty jest, między innymi, obowiązek opracowania regulaminu wycieczki bądź imprezy,
w którym określone zostaną warunki zapewniające bezpieczeństwo uczestników, a z którym
to regulaminem organizator ma obowiązek zapoznać uczestników przed rozpoczęciem
imprezy. Dobrym pomysłem jest na przykład opracowanie wraz z dziećmi regulaminu
bezpiecznego zachowania podczas zajęć na stoku narciarskim w czasie jednodniowej
wycieczki
szkolnej
w ramach realizacji czwartej godziny wychowania fizycznego.
Kolejnym zapisem, na który chciałbym zwrócić Państwa uwagę jest § 3 ust. 1 i 2
powołanego załącznika do rozporządzenia:
„§ 3.1 Wycieczki piesze lub narciarskie na terenach górskich, leżących na obszarach parków
narodowych i rezerwatów przyrody oraz leżących powyżej 1000m n.p.m., mogą prowadzić
tylko górscy przewodnicy turystyczni.
2. Treningi w terenach górskich, poza trasami narciarskimi i turystycznymi, powinny
odbywać się udziałem górskiego przewodnika turystycznego.”
Szczegółowe uprawnienia górskich przewodników turystycznych na obszarach
poszczególnych polskich grup górskich, a także wykaz polskich miast, w których
zorganizowana wycieczka (grupa licząca 10 i więcej uczestników) zwiedzanie powinna
kontynuować z przewodnikiem, znajdują się w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów
z dnia 26 marca 1999 r. w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek (Dz. U.
z 1999r. Nr 31, poz.301).
Bardzo istotnymi, z punktu widzenia bezpieczeństwa uczestników wycieczki/imprezy
w górach są ponadto:
a) załącznik nr 2 do cytowanego rozporządzenia, zawierający zasady ostrzegania
o niebezpieczeństwach, sposoby oznakowania szlaków i tras górskich oraz opis stopni
zagrożenia lawinowego,
b) załącznik nr 1 do cytowanego rozporządzenia, określający szczegółowe warunki
bezpieczeństwa tras i urządzeń służących uprawianiu w okresie zimowym sportów oraz
rekreacji ruchowej w górach, w tym opis 4 stopni trudności narciarskich tras zjazdowych
3. Pobyt nad wodą
Szczegółowe warunki bezpieczeństwa osób korzystających z kąpielisk i pływalni
określone zostały w załączniku nr 4 do rozporządzenia w sprawie określenia warunków
bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających
sporty wodne, a dla biorących udział w imprezach żeglarskich – w załączniku nr 7.
Obowiązkiem opiekuna grupy jest zapoznanie podopiecznych z regulaminem
korzystania z kąpieliska lub pływalni. Każdy tego typu obiekt musi być wyposażony
w regulamin w widocznym miejscu. Zgodnie z § 8 ust.2 zał. nr 4 do powołanego
rozporządzenia, w zajęciach prowadzonych w zorganizowanych grupach na jedną osobę
prowadzącą zajęcia w wodzie nie może przypadać więcej niż 15 uczestników. Niezbędne jest
tutaj oddzielenie funkcji osoby prowadzącej zajęcia od ratownika nadzorującego wszystkie
kąpiące się osoby. Przepisy szczegółowo także minimalne normy zatrudnienia ratowników.
Ten obowiązek spoczywa jednak na kierowniku obiektu, w którym znajduje się pływalnia lub
kąpielisko.
Należy podkreślić, że nadzór nad dziećmi na kąpieliskach może sprawować nauczyciel
pełniący funkcję opiekuna (pożądanym jest, aby była to osoba posiadająca uprawienia
instruktora pływania lub nauczyciel wychowania fizycznego). Natomiast zajęcia na krytej
pływalni może prowadzić tylko osoba posiadająca tytuł instruktora pływania lub trenera
pływania. Tylko nieliczni absolwenci studiów pedagogicznych z zakresu wychowania
fizycznego posiadają taki stopień. Trzeba także pamiętać, że podczas zajęć w wodzie, które
odbywać się mogą tylko na akwenach strzeżonych, wszystkie osoby zobowiązane są
podporządkować się nakazom ratowników pełniących dyżur.
4. Dokumentacja wycieczki/imprezy wyjazdowej
W celu właściwego przygotowania, nadzorowania i realizacji założeń imprezy
wyjazdowej czy wycieczki dyrektor szkoły, jako osoba odpowiedzialna przed rodzicami za
bezpieczeństwo uczestników, musi pamiętać o skompletowaniu odpowiedniej dokumentacji.
Przy organizacji każdej imprezy lub wycieczki jej kierownik zobowiązany jest do
przedłożenia do zatwierdzenia dyrektorowi i karty wycieczki zawierającej między innymi:
 program,
 listę uczestników.
 imię i nazwisko kierownika,
 nazwiska i liczbę opiekunów,
 trasę wycieczki i środki transportu.
Przy wycieczkach i imprezach zagranicznych dyrektor jest zobowiązany do
powiadomienia organu prowadzącego i organu sprawującego nadzór pedagogiczny
(przedstawiciele tych organów, jeśli nie mają zastrzeżeń do warunków organizacji,
potwierdzają na kracie wycieczki fakt powiadomienia).
Drugim dokumentem, wymaganym przepisami w przypadku wycieczki czy imprezy ( poza
wycieczkami programowymi) jest uzyskanie zgody prawnych opiekunów uczniów. Warto
zadbać o to, aby była to zgoda na piśmie.
Kolejnym dokumentem jest regulamin imprezy czy wycieczki opracowany przez jej
kierownika, z którym zostają, jeszcze przed rozpoczęciem wycieczki, zapoznani wszyscy jej
uczestnicy. W niektórych szkołach, szczególnie w przypadku jednodniowych, stałych
(umieszczonych w programie) wycieczek rada pedagogiczna przyjmuje jednolity dokument,
który po pewnym czasie staje się dla uczniów i rodziców czymś powszechnie znanym.
Czwartym jest polisa ubezpieczeniowa uczestników od następstw nieszczęśliwych
wypadków, a w przypadku wycieczki lub imprezy zagranicznej także ubezpieczenie kosztów
leczenia. Ponieważ obecnie coraz częściej uczniowie, nawet w jednej klasie, są ubezpieczenie
w różnych firmach (rodzice mają do tego pełne prawo), trzeba sprawdzić czy rzeczywiście
każdy uczestnik wycieczki taką polisę posiada.
Kolejny dokument to umowa pomiędzy dyrektorem szkoły a podmiotem zapewniającym
zakwaterowanie, wyżywienie, realizację niektórych punktów programów oraz opiekę
medyczną, a często także transport uczniów i ich opiekunów. Warunki umowy zawsze mogą
podlegać negocjacji. Od doświadczenia i przenikliwości dyrektora zależy czy zostaną
w umowie zawarte zapisy zapewniające uczniom właściwe warunki pobytu poza szkołą.
W sytuacji transportu przez przewoźnika prywatnego lub firmę przewozową niezbędnym jest
sporządzenie oddzielnej umowy na transport uczestników. Taka sytuacja ma miejsce np. przy
jednodniowych wyjazdach na pływalnię lub narty w ramach realizacji zajęć wychowania
fizycznego. Dobrą praktyką staje się zapraszanie przez dyrektora szkoły na miejsce wyjazdu
policji w celu skontrolowania sprawności autokaru, którym mają dzieci podróżować.
Szóstym dokumentem jest dziennik, sprawozdanie bądź inny dokument potwierdzający
realizację programu wyjazdu ( wg wymagań postawionych przez dyrektora).
Kolejnymi niezbędnymi dokumentami mogą być:
 regulaminy związane ze specyfiką wycieczki czy imprezy ( np. regulamin
zachowania się nad wodą),
 protokoły przeprowadzonych zawodów, kursów,
 dokumentacja powypadkowa ( zgodnie z rozdziałem czwartym rozporządzenia
z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych
i niepublicznych szkołach i placówkach).
Warto także pamiętać, że aby wycieczka czy impreza odbyła się w atmosferze radości,
bezpieczeństwa i zadowolenia wszystkich zainteresowanych, niezbędnym jest przestrzeganie
przez wychowawców zapisów rozdziału trzeciego przywołanego wyżej rozporządzenia.
Pożądaną praktyką kierowania szkołą czy placówką oświatową powinno być, aby
wszyscy nauczyciele zostali przeszkoleni w zakresie udzielania pierwszej pomocy
przedmedycznej.
Mam nadzieję, że powyższy tekst wzbudził wśród Czytelników refleksję nad
obowiązkami, jakie spoczywają na organizatorze wycieczek i imprez. Ponadto jestem
przekonany, że Państwa wzmożona uwaga przy planowaniu tego typy przedsięwzięć
przyniesie oczekiwane przez partnerów szkoły czy placówki efekty: szczęśliwego,
bezpiecznego powrotu do domu wszystkich uczestników, z bagażem wspaniałych,
niezapomnianych przeżyć i nowych, pozytywnych doświadczeń.