Zaburzenia zachowania

AAA
Zaburzenia zachowania
Opracowała: Emilia Gostomska
Wczesnodziecięce zaburzenia zachowania możemy podzielić na trzy grupy: zaburzenie zachowania,
zaburzenie opozycyjno buntownicze, ADHD
Definicja
Według amerykańskiej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-IV zaburzenie zachowania to „powtarzający
się i trwały wzorzec zachowania, w którym dochodzi do pogwałcenia podstawowych praw innych ludzi oraz
głównych dla danego wieku norm społecznych i reguł, objawiających się występowaniem w ciągu ostatnich
12 –stu miesięcy trzech lub więcej z poniższych kryteriów, z czego przynajmniej jeden dało się
zaobserwować w ciągu ostatnich sześciu miesięcy:
• agresja wobec ludzi i zwierząt – (1) często znęca się, grozi lub zastrasza innych; (2) często
rozpoczyna bezpośrednie bójki; (3) używa broni, którą może wyrządzić poważną krzywdę (np. kija
baseballowego, cegły, stłuczonej butelki, noża, broni palnej); (4)okazuje fizyczne okrucieństwo
wobec innych ludzi; (5) okazuje fizyczne okrucieństwo wobec zwierząt; (6) kradnie w bezpośredniej
konfrontacji z ofiarą (np. dokonuje rozbojów ulicznych, wyrywa torebki, wymusza pieniądze,
dokonuje napadu z bronią w ręku); (7) zmusza kogoś do stosunku płciowego.
• wandalizm – (8) celowo angażuje się w podpalenie z zamiarem spowodowania poważnych zniszczeń;
(9) z rozwagą dokonuje cudzej własności (w sposób inny niż podpalenie)
• oszustwo i kradzież –(10) włamuje się do czyjegoś mieszkania, budynku lub samochodu;(11) często
kłamie w celu otrzymania pewnych dóbr, przysług lub w celu uniknięcia zobowiązań (np. „kantuje”);
(12) kradnie przedmioty niebagatelnej wartości, nie konfrontując się z ofiarą ( kradzież sklepowa,
lecz z pominięciem włamania; fałszerstwo).
• poważne pogwałcenie reguł – (13) od trzynastego roku życia często spędza noce poza domem bez
pozwolenia rodziców; (14) przynajmniej dwa razy uciekał w nocy z domu swoich rodziców lub
rodziców przybranych (lub raz na dłuższy okres); (15) począwszy od trzynastego roku życia często
wagaruje (Seligman, str. 376)
Jakie mogą być przyczyny zaburzenia zachowania?
• źródła społeczne
Badania wykazały, że istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań agresywnych, jeśli w
domu dziecka dostępna jest broń i jeśli dziecko często ogląda brutalne sceny – w mediach, Internecie czy
grach komputerowych. Drugim czynnikiem społecznym mającym wpływ na powstanie zaburzenia jest
niestabilne środowisko rodzinne, w którym brakuje uczucia, istnieje niezgoda między rodzicami i stosowana
jest ostra, ale niespójna dyscyplina. W takich rodzinach dzieci często są pozbawione opieki i nadzoru,
występują rozwody i separacja. Często też występuje przymus i brak wzmocnień zachowań pro społecznych i
eskalacja agresji – jeden z członków rodziny zachowujący się agresywnie wywołuje podobne zachowania u
reszty domowników, co z kolei ma wpływ agresji u tej pierwszej osoby. Takie błędne koło wzmacnia
agresywne i aspołeczne zachowania.
Wpływ na wystąpienie zaburzenie zachowania mają także: uczestnictwo w gangach, które stwarzają okazję
do aktów przemocy i racjonalizują je, wysokie bezrobocie i ubóstwo w rodzinie, uzależnienie od alkoholu czy
narkotyków.
Zaburzenia zachowania
1
• czynniki biologiczne
a) Dziedziczność
Badania nad rodzicami adopcyjnymi i rodzicami biologicznymi wykazały, że jeśli porówna się przeszłość
kryminalną dzieci adoptowanych z przeszłością ich biologicznych i adopcyjnych ojców, to można zauważyć,
że jest ona podobna do przeszłości rodziców biologicznych, z którymi dzieci Nidy nie mieszkały. Może to być
dowodem na wpływ czynników biologicznych.
b) Powikłania w okresie życia płodowego.
c) Nieprawidłowości w obrębie neuroprzekaźników lub nieregularność w strukturze mózgu.
Jak wykazały badania, zaburzenie zachowania występuje u osób z obniżonym poziomem serotoniny w
mózgu. Brak lub niedobór tego hormonu wiąże się także z występowaniem depresji. U niektórych osób
występowanie negatywnych nastrojów wywołuje stan smutku, u innych wywołuje gniew i agresję. Na
wystąpienie zachowań agresywnych może mieć wpływ uszkodzenie płata czołowego mózgu.
d) Obniżona prędkość pracy serca i przewodnictwo skóry.
Stwierdzono, że osoby cierpiące na zaburzenie zachowania cechuje obniżone pobudzenie – oznacza to, że
potrzebują one więcej bodźców lub też bodźców silniejszych, by wystąpiło pobudzenie, dlatego tez mogą
poszukiwać ryzykownych doświadczeń, które często związane są z zachowaniami agresywnymi. Osoby takie
są mniej zdolne do uczenia się społecznego, są mniej pobudzone emocjonalnie, przez co częściej mogą
naruszać normy życia społecznego
Zaburzenia opozycyjno-buntownicze
Aby można było zdiagnozować to zaburzenie, w zachowaniu dziecka występować musi przez co najmniej
sześć miesięcy wzorzec zachowania negatywistycznego, wrogiego i buntowniczego, w którym występują co
najmniej cztery z następujących sytuacji:
•
•
•
•
•
•
•
•
dziecko często traci panowanie nad sobą,
kłóci się z dorosłymi,
często aktywnie buntuje się lub odmawia stosowania się do próśb i reguł,
często z rozwagą denerwuje innych,
często obwinia innych za swoje błędy i złe zachowanie,
często jest drażliwe i łatwo się denerwuje,
często jest zagniewane i urażone,
często jest zawzięte i mściwe.
Zaburzenie to, by mogło być zdiagnozowane, musi powodować znaczące upośledzenie funkcjonowania
społecznego, edukacyjnego i zawodowego. Należy jednak zwrócić uwagę, że poniższe zachowania mogą
wystąpić u każdego dziecka na określonym etapie rozwoju, dlatego też powyższe kryteria należy brać pod
uwagę tylko wtedy, gdy zachowania takie pojawiają się częściej niż u innych dzieci. Zaburzenie opozycyjno
buntownicze, tak jak zaburzenie zachowania, częściej występuje u chłopców – u około 2% w okresie
dzieciństwa. Zaburzenie zachowania różni się tym, że dzieci z zaburzeniem opozycyjno-buntowniczym nie
posuwają się do ataków agresji fizycznej, niszczenia mienia, kradzieży czy oszustw. Niektórzy badacze
uważają, że zaburzenie opozycyjno buntownicze zamienia się z czasem w zaburzenie zachowania.
Jakie mogą być przyczyny zaburzenia zachowania?
2
Jakie są przyczyny zaburzenia opozycyjno-buntowniczego?
Można powiedzieć, że przyczyny tego zaburzenia są podobne do przyczyn zaburzeń zachowania, tzn., że na
ich wystąpienie ma wpływ wychowywanie się dziecka w rodzinach niestabilnych, gdzie rodzice stosują
surowa i niespójne kary, nie angażują się w życie dziecka, a u dzieci występuje spadek aktywności serotoniny
w mózgu.
Leczenie zaburzeń zachowania i zaburzeń opozycyjno-buntowniczych
Metody leczenia obu zaburzeń są podobne. Dzieci, które na nie cierpią, charakteryzują się tym, że mają
tendencję do błędnej interpretacji zachowań innych ludzi i błędnego odczytywania motywów ich działań.
Dlatego też w leczeniu zwraca się uwagę na:
•
•
•
•
pomoc dziecku w identyfikowaniu sytuacji wyrażających zachowania agresywne i aspołeczne,
uczenie przyjmowania i dbania o perspektywę innych ludzi,
ograniczenie przypisywania wrogiego nastawienia innym,
trening rozwiązywania konfliktów w sposób społecznie akceptowalny.
Cele te osiąga się przez wzmacnianie pozytywnych zachowań i karanie zachowań negatywnych. Ważne jest,
by w leczenie włączona była rodzina ( a także szkoła), ponieważ stosunki w niej panujące mogą
uniemożliwiać dziecku zmianę. Oddziaływanie na rodziców powinny doprowadzić do tego, że zauważą oni
zależność pomiędzy własną wadliwą postawą, zaburzoną atmosferą i relacjami w rodzinie, a zaburzeniem
zachowania u dziecka. Jeśli jednak zmiana w rodzinie nie jest wystarczająca, bo zaburzenie jest już tak
zaawansowane, to istnieją wówczas przesłanki do farmakoterapii – zwłaszcza w przypadku uszkodzeń
organicznych.
Metody leczenia przynoszą najlepsze efekty, jeśli są ze sobą połączone i na dziecko oddziaływają z wielu
stron.
Jak dzieciom z zaburzeniem zachowania może pomóc nauczyciel?
Nauczyciel, który w pracy spotka się z dzieckiem z zaburzeniem zachowania, powinien przede wszystkim
poznać i zrozumieć przyczyny występowania objawów. Kluczem do tego jest poznanie środowiska rodziny
dziecka, atmosfery, jaka w niej panuje, a także wcześniejszych doświadczeń życiowych. Należy uświadomić
sobie, że dziecko z zaburzeniem nie jest dzieckiem złym, ale dzieckiem, którego zachowanie to wynik
trudności w kierowaniu swoim postępowaniem i błędnym rozumowaniem sytuacji społecznych. Nauczyciel
może pomóc takiemu uczniowi własną postawą i odpowiednim pokierowaniem sytuacją w klasie.
Podstawową zasadą, o której powinien pamiętać to stosowanie stanowczej, konsekwentnej i sprawiedliwej
dyscypliny. Pomocą jest tutaj określenie zasad obowiązujących w klasie i odwoływanie się do nich, gdy
zostaną złamane i wyciąganie przewidzianych konsekwencji. Nauczyciel nie powinien jednak być traktowany
przez dzieci jako „policjant”, który tylko tropi uczniów i ich każę, ale jako osoba zapewniająca
bezpieczeństwo. Na takie postrzeganie przez uczniów trzeba sobie „zasłużyć”, nie jest to proste, ale przecież
możliwe – nauczyciel powinien zawsze znaleźć czas na rozmowę z uczniami, na kontakty indywidualne,
spotkania z rodzicami, a gdy dzieję się coś niepokojącego, natychmiast reagować, nie udawać, że nic się nie
dzieje. Oprócz kar powinien także stosować także pozytywne wzmocnienia – nagradzać dobre zachowania – u
uczniów z zaburzeniem zachowania zauważać i chwalić najmniejsze nawet sukcesy. Nauczyciel nie może
zapomnieć o tym, że jest wzorcem zachowań dla uczniów. Bywa niekiedy tak, że szkoła jest jedynym
miejscem, gdzie uczeń może zobaczyć, poznać inne sposoby reagowania i zachowania się niż tylko agresję,
(np. gdy pochodzi z niestabilnej rodziny). Dlatego też, tak ważne jest, by nauczyciel posiadał i kierował się
jasnymi zasadami etycznymi, był sprawiedliwy, pozytywnie i z szacunkiem odnosił się do uczniów, a ich
Zaburzenia opozycyjno-buntownicze
3
niekiedy nieodpowiedniego zachowania nie odbierał personalnie.
Jeśli nauczyciel zauważy w zachowaniu ucznia objawy mogące świadczyć o zaburzeniu zachowania, czy o
zaburzeniu opozycyjno buntowniczym, powinien skontaktować się z rodzicami ucznia i poinformować ich o
możliwościach diagnozy i leczenia, które podobnie jak w przypadku ADHD, opierają się na kontakcie z
poradnią pedagogiczno- psychologiczną i poradnią zdrowia psychicznego.
Literatura:
1. Seligman M.E.P., Walker E.F., Rosenhan D. L.; Psychopatologia; Zysk i S-ka, Poznań
2. Reinmar du Bois; Pomóż mi! Kryzysy wieku dorastania; KDC, W-wa 2001
Jak dzieciom z zaburzeniem zachowania może pomóc nauczyciel?
4