Agnieszka Krawczyk

AIDS
Czy jest ktoś z ponad 6 miliardów mieszkańców kuli ziemskiej, kto nie słyszał o HIV
i AIDS? Pewnie tak, ale wcześniej czy później każda z tych osób usłyszy o zabójczym
wirusie, który od ponad dwudziestu lat dziesiątkuje mieszkańców globu. Nie są w stanie sobie
z nim poradzić nawet najpotężniejsze państwa świata. Co to jest ten wirus HIV i związana
z nim choroba AIDS?
HIV jest skrótem od angielskiego określenia dla ludzkiego wirusa wywołującego brak
odporności immunologicznej /Human Immunodeficiency Virus/. Nasz organizm wyposażony
jest w mechanizm obronny – system immunologiczny, który zwalcza atakujące nas infekcje
oraz choroby. HIV powoli osłabia ten system, aż do jego ostatecznego zniszczenia. Wirus
może przez wiele lat dokonywać uszkodzeń w systemie immunologicznym, zanim osoba
zakażona zacznie chorować. Osoba żyjąca z HIV może mieć dobre samopoczucie i nie
wiedzieć nawet o tym, że jest zakażona wirusem. To, że ktoś jest zakażony HIV, nie musi
oznaczać, iż ma AIDS ani że wkrótce będzie poważnie chory. [10]
AIDS jest skrótem od angielskiego określenia dla nabytego zespołu upośledzenia
odporności /Acquired Immune Deficiency Syndrome/. AIDS nie jest pojedynczą chorobą, lecz
zespołem objawów różnych chorób, które w charakterystyczny sposób atakują osoby
zakażone HIV. Wiele z tych chorób występuje powszechnie i nie są one specjalnie szkodliwe
1
dla osób z nieuszkodzonym systemem immunologicznym. Niemniej jednak dla kogoś, kto ma
poważnie uszkodzony system odpornościowy, niektóre z tych chorób mogą być nawet
śmiertelne. Lekarze posługują się listą tak zwanych warunków określających występowanie
AIDS. W przypadku, gdy u kogoś zakażonego HIV rozwinie się stan chorobowy określony
jako czynnik warunkujący AIDS, zostaje uznany za chorego na AIDS. Niektóre z opisanych
stanów wiążą się z poważnymi chorobami. Inne natomiast są mniej groźne dla ogólnego
zdrowia pacjenta. W wielu przypadkach, nawet gdy system odpornościowy jest poważnie
uszkodzony oraz gdy wiadomo już, że mamy do czynienia z AIDS, duża liczba osób czuje się
na tyle dobrze, aby wykonywać swoją normalną pracę. Z dotychczasowej wiedzy wynika, że
przeważająca większość osób zakażonych HIV ostatecznie choruje na AIDS. Czas trwania
tego procesu jest różny i zależy od wielu indywidualnych czynników organizmu. [10]
Kiedy już wiemy co to jest HIV i AIDS i jakie zagrożenie z nimi się wiąże powstają
kolejne pytania. Pierwsze pytanie, na jakie chciałabym odpowiedzieć jest pytanie, w jaki
sposób działa wirus HIV.
HIV wywołuje AIDS osłabiając układ odpornościowy organizmu. Układ ten jest złożony
z różnych części składowych, a każda z nich spełnia inną funkcję w zwalczaniu zakażeń.
Kiedy ktoś zostanie zakażony HIV-em, wirus dostaje się do osocza krwi, która stanowi część
układu odpornościowego. Następnie HIV atakuje niektóre komórki krwi, głównie niszczy
limfocyty T4 (nazwane również komórkami T4, komórkami T lub limfocytami
pomocniczymi) oraz makrofagi. Oba rodzaje komórek są bardzo ważne w zwalczaniu
zakażeń. Ponieważ wirus jest o wiele mniejszy od tych komórek krwi, HIV może wniknąć do
nich oraz żyć w ich wnętrzu. Materiału genetycznego tych komórek używa HIV do swojej
reprodukcji. W procesie zwanym traskrypcją komórka odczytuje swój kod genetyczny
i wykonuje dokładną kopię samej siebie. Wirus HIV przerywa proces transkrypcji i zmusza
komórkę do produkcji kopii wirusa AIDS. Prowadzi to w końcu do zniszczenia komórki
zaatakowanej przez HIV, który następnie wnika do innej. Po zniszczeniu pewnej liczby
komórek organizm staje się niezdolny do zwalczania zakażeń. HIV może również wnikać do
ośrodkowego układu nerwowego. Układ ten, do którego należą mózg i rdzeń kręgowy, jest
związany z pracą mięsni i innymi czynnościami. Gdy zostanie zakażony HIV-em, widzenie,
koordynacja ruchów i pamięć ulęgają zaburzeniom. [1]
Prostym przykładem ukazującym działanie HIV jest określenie liczebności komórek
T4 zawartych w jednym milimetrze sześciennym krwi. Osoba ze sprawnym układem
odpornościowym ma od 600 do 1500 tych komórek. Wraz z rozwojem zakażenia liczba
komórek T4 ciągle się zmniejsza. Spadek ich liczby obniża zdolność organizmu do
zwalczania zakażeń. Taki stan osłabienia układu odpornościowego zwany jest
immunosupresją. W warunkach pogłębiania immunosupresji (aż do spadku liczby komórek
T4 poniżej 200) wszystkie drobnoustroje, które normalnie byłyby zniszczone przez układ
odpornościowy, są teraz zdolne do zakażenia organizmu. Takie zakażenia są nazwane
zakażeniami oportunistycznymi, ponieważ wykorzystując okazję stworzoną przez
immunosupresję atakują organizm. Wraz z postępującym za sprawą HIV niszczeniem
komórek układu odpornościowego coraz łatwiej dochodzi do rozwoju zakażeń
oportunistycznych i nowotworów. W efekcie układ odpornościowy może ulec tak wielkiemu
osłabieniu, że któreś z kolejnych zakażeń lub też nowotworów nie może być skutecznie
zwalczone. Kiedy mówimy, ze ktoś zmarł na AIDS, rozumiemy przez to, ze zmarł w wyniku
rozwoju zakażenia oportunistycznego lub nowotworu. [1] [7]
Po zakażeniu organizmu (przez drobnoustrój chorobotwórczy, np. wirusa) prawidłowo
działający układ odpornościowy rozpoznaje go i produkuje przeciwciała, tj. specjalne białka
przeznaczone do atakowania i niszczenia obcych substancji. Układ odpornościowy może
także zmobilizować w tym celu specjalne komórki, nazwane limfocytami zabijającymi, które
mogą atakować zarówno wirusa, jak i komórki, do których on wtargnął. Komórki T –
2
o których była mowa wcześniej – są bardzo pomocne w tym procesie ponieważ pomagają
komórkom produkującym przeciwciała w rozpoznawaniu i zwalczaniu wirusa. Niszczenie
komórek T przez HIV powoduje to, że inne komórki „nie bardzo wiedzą, co mają robić”, nie
wiedzą, które komórki należy atakować. Co gorsza wirus AIDS po wniknięciu do komórki
może się utaić – i pozostać w ukryciu nawet przez 6 miesięcy, bez rozpoznania przez
organizm jego obecności.
HIV jest na tak sprytny, że posiada zdolność mutacji, czyli zmiany swojej budowy. To
ogromnie utrudnia obronę i zwalczanie wirusa. Układ odpornościowy opiera obronę na
rozpoznaniu budowy substancji, która wtargnęła do organizmu. Jeśli budowa uległa zmianie,
odpowiednio zaprogramowane do zaatakowania i zniszczenia wirusa limfocyty nie mogą
rozpoznać swojego celu i wirus AIDS może swobodnie przemieszczać się w organizmie,
zanim nie zostanie stworzony nowy plan obrony, i „dzięki temu” dokonywać coraz większych
spustoszeń. [1]
To, że ktoś jest zakażony HIV nie oznacza że automatycznie ma AIDS. O tym że ktoś
choruje na AIDS mówi się w momencie kiedy zaobserwuje się u niego zespół objawów. W 23 tygodnie od zakażenia u niektórych osób występują objawy ostrego zespołu pseudogrypy.
Potem następuje długi okres bez żadnych objawów, który może trwać przez wiele lat. Wtedy
istnieje niebezpieczeństwo przeniesienia wirusa na innych ludzi. Podczas okresu zakażenia
bezobjawowego wirus ciągle się pomnaża. W końcu, np. po 8 – 10 latach, zakażony człowiek
ponownie wykazuje objawy rozwoju choroby. Wirus HIV atakuje różne osoby, do zakażenia
dochodzi w różny sposób i może ono wywołać wiele rodzajów objawów, w zależności od
tego, jaka choroba rozwinie się w organizmie osoby zakażonej. Najczęściej występujące
objawy poprzedzające wystąpienie AIDS to: powiększone węzły chłonne na szyi, pod
pachami i w innych miejscach; niewytłumaczalna znaczna utrata wagi; płytki oddech; pocenie
nocne; uporczywe (długotrwałe lub nawracające) stany gorączkowe, bóle głowy, kaszel lub
biegunka; krańcowe wyczerpanie; nietypowa wysypka na skórze; biały nalot na ustach. [1] [3]
[7]
HIV jest bardzo delikatny. Nie jest w stanie sam przeżyć poza organizmem człowieka.
Dlatego też nie można się zarazić poprzez wdychanie powietrza, którym oddycha zakażona
osoba lub przy podawaniu ręki, obejmowaniu, dotykaniu, przebywaniu obok chorego z AIDS
albo dotykaniu rzeczy, których on używał. Nie można się zakazić HIV używając naczyń,
ręczników, dotykając klamek itp., korzystając z basenów kąpielowych, pryszniców, wanien,
sedesów, podczas zwykłych codziennych czynności w domu, pracy czy szkole. Nie można się
zakazić również jedząc w restauracji. HIV jest przenoszony tylko wtedy, gdy człowiek dotrze
wprost do układu krwionośnego innego człowieka. Może się to wydarzyć tylko
w następujących przypadkach: przy stosunku płciowym z osobą zakażoną; przy ekspozycji na
zakażoną krew i jej produkty, przede wszystkim poprzez: użycie zakażonych igieł
i strzykawek podczas wstrzyknięć np. narkotyków lub sterydów, przy transfuzji zakażonej
krwi lub produktów krwiopodobnych; w łonie zakażonej matki (wirus może wnikać do
organizmu jej nie narodzonego dziecka). AIDS jest chorobą zaliczaną do grupy chorób
przenoszonych na drodze seksualnej. Zakażenie może nastąpić wówczas, gdy kontakty
seksualne dotyczą następujących par, w których jeden z partnerów jest zakażony: mężczyzna–
kobieta (stosunki heteroseksualne); mężczyzna–mężczyzna (stosunki homoseksualne);
mężczyzna–kobieta (stosunki heteroseksualne z partnerem biseksualnym); kobieta– kobieta
(stosunki homoseksualne, lesbijskie).
Po zakażeniu człowieka HIV jest obecny co najmniej w jednym płynie tkankowym. Płyny
tkankowe o największym prawdopodobieństwie obecności HIV to krew, nasienie, wydzielina
z pochwy i mleko kobiece. HIV wykryto również w ślinie, łzach i pocie (czasami w moczu
lub stolcu) u niektórych zakażonych osób. [1] [2] [3] [7]
3
Była mowa już czym jest wirus HIV, jak wnika do organizmu, kiedy można
zachorować na AIDS, jakie są tego objawy oraz jak można się zarazić. W związku z tym
nasuwa się pytanie czy można i jak można sprawdzić czy w organizmie „zadomowił” się
HIV? Istnieją trzy rodzaje testów służących do wykrywania zakażenia HIV-em. Najczęściej
stosuje się badania na obecność przeciwciał anty-HIV, którymi są białka wyprodukowane
przez układ odpornościowy po wtargnięciu HIV-u do organizmu. Można je wykryć
zazwyczaj po sześciu tygodniach od chwili zakażenia, gdyż wtedy przeciwciał będzie
wystarczająco dużo. Do tego celu powszechnie używa się testu ELISA (Enzyme-Linked
Immunosorbent Assay). Innym testem wykrywającym przeciwciała jest tzw. Western blot.
Badania za pomocą tego testu są droższe, dlatego zazwyczaj służy do potwierdzania wyniku
uzyskanego metodą ELISA. Drugim rodzajem testu używanego do wykrywania zakażenia
HIV-em jest badanie na obecność antygenu HIV. To badanie wykonuje się w celu
potwierdzenia dodatniego wyniku testu wykrywającego przeciwciała anty-HIV. Umożliwia
ono wykrycie obecności samego wirusa, a nie tylko przeciwciał. Trzeci rodzaj testu polega na
hodowli wirusa. Podczas takiego badania pracownicy laboratoriów próbują wyhodować HIV
z próbki komórek lub płynu tkankowego pobranych od osoby zakażonej. Ten test robi się
w powiązaniu z wcześniej omówionymi testami. Test polega na badaniu próbki krwi pobranej
zazwyczaj z żyły na przedramieniu. Próbkę krwi przesyła się następnie do laboratorium
w celu przeprowadzenia np. testu na obecność przeciwciał HIV. Wyniki testu znane są
zwykle po upływie tygodnia, choć niektóre przychodnie oferują możliwość odebrania
wyników badania już następnego dnia. Negatywny wynik testu oznacza to, że przeciwciała
HIV nie zostały wykryte w organizmie. Jednak nie zawsze znaczy to, że nie jest się
zakażonym HIV. Potrzebny jest okres około dwóch do trzech miesięcy, aby przeciwciała HIV
wytworzyły się w naszym organizmie w ilości wykrywalnej testami laboratoryjnymi.
Pozytywny wynik testu (potwierdzony testem Western blot). Oznacza to, że przeciwciała HIV
zostały wykryte w Twojej krwi i nastąpiło zakażenie HIV. [1] [3] [7] [10]
O tym, że AIDS jest problemem ogólnoświatowym świadczą liczby. Według ogólnie
dostępnych danych z 2002 roku na świecie żyje z HIV i AIDS ogółem 42 miliony osób,
w tym: dorośli 38,6 miliona (kobiety 19,2 miliona), dzieci poniżej 15 lat 3,2 miliona. Liczba
osób zakażonych HIV w 2002, to ogółem 5 milionów, w tym: dorośli 4,2 miliony (kobiety 2
miliony), dzieci poniżej 15 lat 800000. W 2002 roku z powodu AIDS na świecie zmarło
ogółem 3,1 miliona, w tym dorośli 2,5 miliona (kobiety 1,2 miliona), dzieci poniżej 15 lat
610000. [10]
W Polsce od początku epidemii w 1985 roku do końca października 2003 roku zanotowano
ogółem 8432 zakażonych. Spośród tych osób jest co najmniej 4947 zakażonych w związku
z używaniem narkotyków. Zanotowano 1335 zachorowań na AIDS. 653 chorych zmarło.
W październiku 2003 r. poinformowano o uprzednio nie zgłoszonych 92 zakażeniach
obywateli polskich, wśród których było: 37 zakażonych w związku z używaniem narkotyków,
7 osób zakażonych drogą ryzykownych kontaktów heteroseksualnych, 2 mężczyzn
homoseksualnych,2 dzieci matek zakażonych HIV, 43 osoby bez informacji o drodze
zakażenia. Wśród nowo wykrytych zakażonych było 58 osób płci męskiej i 32 płci żeńskiej,
2 bez informacji o płci. Zakażeni byli w wieku od 1 roku do 59 lat, w tym dwoje niemowląt.
[10]
Zapobieganie zakażeniom HIV wymaga szerokiej edukacji, obejmującej wszystkie
grupy społeczne i zawodowe oraz wielorakich działań prewencyjnych. Edukacja powinna być
prowadzona przez lekarzy, nauczycieli, zakłady pracy, instytucje społeczne i środki
masowego przekazu w sposób taktowny, rzeczowy i jasny, uwzględniając wiek i poziom
słuchaczy. Skala zjawiska i zagrożenie, jakie stwarza zakażenie HIV, musza zmobilizować
całe społeczeństwo do przestrzegania zasad, mających na celu ograniczenia szerzenia się
choroby. Zasięgające porady nie zakażone osoby, zwłaszcza należące do grupy zwiększonego
4
ryzyka, muszą zostać poinformowane, że ograniczenie liczby partnerów, utrzymywanie
kontaktu wyłącznie z osobami o znanej przeszłości seksualnej i nie używających narkotyków,
a także stosowanie zasad bezpiecznego seksu (m.in. używanie prezerwatyw) zmniejsza
niebezpieczeństwo zakażenia, a eliminuje je ściśle przestrzegana przez nie zakażonych
partnerów monogamia. Narkomanom, o ile nie zdecydują się na porzucenie nałogu, zaleca
się, aby używali wyłącznie własnych igieł i strzykawek lub takich form narkotyków, które nie
wymagają iniekcji. Zapobieganie wrodzonemu zakażeniu HIV może być realizowane przez
badania serologiczne we wczesnym okresie ciąży, zwłaszcza kobiet należących do grup
ryzyka, rozważenie możliwości przerwania ciąży u kobiet nosicielek HIV, a w przypadku
urodzenia przez nie dziecka poinformowaniu matek, że nie mogą karmić piersią. Kobiety te
powinny w przyszłości stosować metody i środki zapobiegające ciąży. Osobę, u której
rozpoznano zakażenie HIV należy poinformować o objawach zakażenia, drogach
przenoszenia wirusa, konieczności przestrzegania zasad, chroniących przed zakażeniem
stykające się z nią osoby. Uważa się, że większość osób zakażonych HIV nie musi zmieniać
pracy, nawet jeśli wykonuje zawód związany z bezpośrednim kontaktem z innymi osobami
(np. fryzjer, manikiurzystka, pracownik służby zdrowia). Kwestie dalszego zatrudnienia
takiego pracownika zostawia się do rozstrzygnięcia dyrekcji placówki. [3]
Nie bójmy się rozmawiać o HIV i AIDS, niech nie będzie to temat tabu. Od pierwszej
wzmianki o wirusie w 1980 roku (w Polsce 1985r.) do dnia dzisiejszego wiemy o tej
zabójczej chorobie coraz więcej. Jest co raz więcej akcji uświadamiających czyhające na nas
zagrożenia związane z AIDS i nie tylko. Wiele firm farmaceutycznych prowadzi badania nad
lekami, które pozwoliłyby skutecznie leczyć zakażenia HIV i AIDS. I choć do tej pory nie
znaleziono skutecznego leku na AIDS to jednak jest nadzieja, że już niedługo może nastąpić
przełom. Pamiętajmy o podstawowych zasadach bezpieczeństwa (takich jak chociażby
prezerwatywy, czy unikanie przypadkowych stosunków seksualnych). I pamiętajmy, że osoby
z HIV i AIDS też pragną żyć … normalnie.
Literatura:
1. Ford M.T. (1993), 100 pytań i odpowiedzi wokół AIDS. Przewodnik dla młodzieży,
Wydawnicza Grupa IMAGE, Warszawa
2. Gall W., Tkacz B., (1986), AIDS: choroba XX wieku, Wiedza Powszechna, Warszawa
3. Juszczyk J., Gładysz A. (1992), AIDS – epidemiologia, patogeneza, klinika, leczenie,
zapobieganie, poradnictwo, Wydawnictwo Volumed, Wrocław
4. Juszczyk J., Gładysz A. (1981), Diagnostyka różnicowania chorób zakaźnych, Państwowy
Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa
5. Kuratowska Z. (1986), AIDS. Nowa choroba, Wiedza Powszechna, Warszawa
6. Komońska K. (1999), Epidemia HIV/AIDS na tle historycznym, Wydawnictwo
Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego, Olsztyn
7. Madaras L. (1997), Porozmawiajmy o AIDS. Poradnik dla młodzieży, rodziców
i nauczycieli, Wydawnictwo „Bis”, Warszawa
8. (red.) Szwajca Andrzej J. (1996), AIDS i prawo karne, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań
9. Ks. Śledzianowski J. (1995), AIDS – śmiertelny przypadek, Wydawnictwo „Jedność”,
Kielce
5
10. Źródło
internetowe:
http://www.aids.gov.pl/
6