Wykład 3. Grzybice skóry

Wykład 3. Grzybice skóry
Czynnik chorobotwórczy należy do królestwa roślin. Grzyby nie posiadają chlorofilu, to saprofity lub pasożyty.
Systematyka według Linneusza:
Królestwo: Rośliny
Podkrólestwo: Tallophyty
Typ: Grzyby (Eumycetes)
Klasa:
1. Podstawczaki;
2. Workowce;
3. Pleśniaki;
4. Fungi imperfecti, Deuteromycetes (grzyby niedoskonałe - brak płciowych form rozmnażania)
Podrodziny:
 Dermatophytes:
Rodzaj:
 Mikrosporon (gatunek),
 Trichophyton (gatunek),
 Epidermophyton (gatunek).
 Cryptococoidae
Rodzaj:
 Candida (gatunek, np. albicans – najbardziej patogenny dla człowieka)
Budowa:
 1 lub wielokomórkowe;
 Komórka grzyba: jądro, cytoplazma, błona komórkowa, ściana komórkowa (zawiera mannan i celulozę).
 Często elementy grzyba układają się w nici – strzępki (hyphae), a splot tych strzępek to grzybnia
(mycelium).
 Brak chlorofilu  saprofity lub pasożyty
Jako saprofity przebywają w ziemi lub na podłożu sztucznym, w fazie pasożytniczej na człowieku i zwierzęciu.
Krąg:
Ziemia  zakażają się drobne gryzonie  zakażają słomę w stajni  zwierzę  człowiek  wypadają włosy,
złuszcza się naskórek  zakaża się ziemię.
Diagnostyka:
Grzyby w formie pasożytniczej, pobrane z materiału od pacjenta, mają bardzo skąpe formy życiowe (strzępki lub
rozpadające się elementy strzępek).
Pobieranie materiału:
 Włosy – trzeba wyrwać pęsetą (cześć zainfekowana w mieszku) nie wolno ucinać nożyczkami.
 Łuski – z najbardziej zmienionych zapalnie okolic
 Paznokcie – wyskrobać zmiany spod paznokci, obciąć dystalne części → rozmiękanie
Badanie bezpośrednie:
 Ługowy najczęściej;
 Barwiony rzadko;
 Stwierdzenie czy grzyb jest, czy go nie ma.
W badaniu preparatu bezpośredniego trudno rozpoznać grzyba, dlatego resztę preparatu posiewa się na
podłoże. Można tu stwierdzić tylko elementy grzyba, jaki to grzyb – nie wiemy.
2. Posiew na podłoże:
 Agar Sabouraud – stwierdza, jaki to grzyb;
 Dla dermatofitów po około 3 tygodniach powstaje kolonia.
 Oceniamy kolor, wygląd, powierzchnię.
 Czasem – badania biochemiczne (np.: fermentacja, asymilacja cukrów).
 Pobieramy ezą cząstki grzyba i szukamy charakterystycznych form (służących do rozmnażania):
a) Artrospory – segmenciki, które odpadają od nitki (fragmentacja) – są widoczne w fazie
pasożytniczej w materiale od pacjenta. Te segmenciki to czynnik, który, gdy spadnie na skórę,
może rozwinąć kolonię.
W fazie saprofitycznej:
1.
3.
b) Mikroconidia – wyglądają jak bazie na gałązce, pączki lub jak winogrona. Każdy odpadający
mikrokonidium na skórze może dać nowy grzyb.
c) Makrokonidia – Elementy wielokomórkowe.3 kształty, stąd wynika podział Dermatophytów:
 Wrzecionowaty – szpiczasty na końcach – MICROSPORON.
 Cygarowaty – oba końce zaokrąglone – TRICHOPHYTON;
 Rakietowaty – jeśli grubsze na 1 końcu a na 2-gim szerszy –EPIDERMOPHYTON;
d) Chlamydospory – formy przetrwalnikowe, okrągłe, grubościenne na podłożach ubogich, w
trudnych warunkach.
Diagnostyka wspomagająca:
 Lampa Wooda – przenośna, fluorescencja w ciemnym pokoju.
Zakażające skórę człowieka grzyby spotykają się z obroną immunologiczną – głównie obrona komórkowa (IV
typ alergii – wykrycie za pomocą próby śródskórnej z trychophytyną; 10-30 dni po zakażeniu próba jest
dodatnia). Powstaje też mnóstwo przeciwciał, jednak bez praktycznego znaczenia.
Czynniki sprzyjające wystąpieniu grzybicy:
1. Stosowane przez dłuższy czas antybiotyki, sterydy, leki immunosupresyjne;
2. Cukrzyca;
3. AIDS;
4. Nowotwory.
Gdy wstępnie podejrzewamy grzybicę, ale jeszcze nie jest ona potwierdzona posiewem:
Mycosis pedum susp.
Tinea pedum susp.
Gdy już mamy posiew to rozpoznanie kliniczne pochodzi od nazwy tego grzyba i wtedy,np.:
Trichophytiasis pedum (gdy T. rubrum)
Epidermophytiasis pedum
DERMATOPHYTES
 Keratynofilne (enzymy rozpuszczają keratynę);
 Atakują naskórek, włosy, paznokcie;
 W glebie, na posiew – faza saprofityczna;
 Nić grzyba – hyphe /strzępka/ i splot nici – mycelium /grzybnia/;
 Nić rozpada się, każdy fragment to ARTROSPORA  to widzimy w fazie pasożytniczej u człowieka;
 Typy rozmnażania w fazie saprofitycznej:
a) Mikrokonidia;
b) Makrokonidia;
c) Chlamydospory.
RODZAJE:



Mikrosporon /włosy, naskórek/
Trichophyton /włosy, paznokcie, naskórek/
Epidermophyton /paznokcie, naskórek/
PATOGENEZA
1. Mycetismus – zatrucie np. muchomorem
2. Alergie na grzyby głównie pleśniowe /ok. 5% astmy oskrzelowej/
3. Mycotoksykozy – pokarm z pleśniami np. Aspergilus flavus /nowotwór wątroby/
4. Mykozy – zmiany chorobowe, w których występuje grzyb w organizmie
Organizm tworzy obronę Ab, ale słabą; obrona komórkowa 10-30 dni, diagnostyka śródskórna. Próba z
wyciągiem z grzybów trychofityną do diagnostyki sarkoidozy a nie grzybicy.
Sarkoidoza: próba z trichofityną (-), próba tuberkulinowa (-)
JEDNOSKI CHOROBOWE
1. EPIDERMOPHYTIASIS INGUINALIS – Grzybica obrębna pachwin
 Wywołana przez Epidermophyton Inguinale.
 Lokalizacja:
 Pachwiny,
 Wewnętrzna powierzchnia ud,
 Na powierzchni worka mosznowego.
 Chorują ludzie o cienkiej, potliwej skórze.


Zmiany rumieniowe, na obrzeżu większe nasilenie zmian. Mogą być grudki, pęcherzyki, nadżerki,
złuszczanie.
Do diagnostyki wystarczy preparat bezpośredni.
TINEA PEDUM – Grzybica stóp
 Wywoływana przez głównie Trichophyton i Epidermophyton.
Sprzyja:
 Praca w gumowym obuwiu – choroba zawodowa górników;
 Potliwość stóp;
 Chodzenie w obuwiu na sztucznym spodzie;
 Duże grupy społeczne, np. wojsko – tu łatwo się szerzy.
 Tzw. stopa sportowca czyli athlet’s foot – w piśmiennictwie anglosaskim tak jest określana ta
jednostka chorobowa.
4 warianty:
a) Varietas interdigitalis – Grzybica międzypalcowa:
 Najczęściej między 4-5, 3-4 palcem (tutaj szczeliny są najwęższe i tutaj jest najciaśniej);
 Maceracja naskórka, pęcherzyki, nadżerki po pękniętych pęcherzykach i złuszczające się
nabłonki wokół nadżerek;
 Świąd;
 Wywołana przez T.rubrum lub T.mentagrophytes
b) Varietas dyshiorotica – Odmiana potnicowa:
 Na podeszwie, wzdłuż podłużnego sklepienia;
 Na podłożu rumieniowym liczne pęcherzyki, krosty i nadżerki.
c) Varietas desqamatica – Odmiana złuszczająca
 Podeszwa wzdłuż sklepienia podłużnego;
 Na rumieniowym podłożu złuszczanie naskórka;
 Świąd;
 Ciężko zróżnicować z łuszczyca dłoni i podeszew.
d) Varietas hyperkeratotica – Odmiana z nadmiernym rogowaceniem
 Najczęściej na piętach;
 Masywne zgrubienia rogowe, pękają, pozostają głębokie, bolesne fissury.
2.
Powikłania grzybicy stóp:
 W wyniku drapania róża (wtórna infekcja paciorkowcowa), mogąca nawracać przez całe życie. Po
kilku nawrotach może dać słoniowaciznę nogi.
 Odległe reakcje alergiczne – wiele antybiotyków pierwotnie pochodziło z grzybów, które miały
wspólne grupy antygenowe z grzybami zakażającymi skórę i taki pacjent z bardzo długo nieleczoną
grzybicą dostaje antybiotyk i może dojść do wstrząsu anafilaktycznego (np. po penicylinie) lub
osutki, bo powstaje reakcja krzyżowa między lekiem i antygenem grzyba. W USA, gdy przepisuje się
penicylinę  obowiązek sprawdzenia, czy pacjent nie ma grzybicy stóp.
 Bardzo nasilona grzybica międzypalcowa może przejść w ognisko Eczema mycoticum – (wyprysku)
alergenem jest składnik grzyba.
3.
4.
TINEA (MYCOSIS) UNGIUM – Grzybica paznokci
Te same grzyby, co w grzybicy stóp (najczęściej Trichophyton i Epidermophyton).
Może towarzyszyć grzybicy stóp i może występować niezależnie od niej.
Brak zmian zapalnych na wałach paznokciowych.
Paznokieć zajęty od wolnego brzegu.
Płytka nieprzezroczysta, zmienia kolor, bardzo często rogowacenie podpaznokciowe – to boli, bo
paznokieć się podnosi i grubieje.
 Płytka zaczyna się wykruszać.
 Może dojść do całkowitego zniszczenia płytki (onycholiza);
Czynniki sprzyjające: zaburzenia ukrwienia kończyn dolnych
Leczenie: p/grzybicze + naczyniowe





TRICHOPHYTIASIS – Grzybica strzygąca
Zakażone są włosy i mieszki włosowe.
a) Postać powierzchowna (superficialis)
 Najczęściej T.violaceum;


Zakażenie tylko człowiek – człowiek;
Grzyb zawiera enzymy keratolityczne, wgryza się w środek włosa (Endotrix – zakażenie
wewnątrzwłosowe);
 Mały odczyn zapalny, odczyn leukocytarny bardzo mały;
Lokalizacje:
I. Trichophytiasis superficialis capitis – skóra głowy owłosionej.
Wśród zmian, nieznacznych objawów zapalnych i złuszczania występuje nierówne łamanie się
włosów („grzybica strzygaca”).
II. Trichophytiasis superficialis barbae – broda, zarost. Zmiany jak na głowie owłosionej.
III. Trichophytiasis superficialis cutis glabrae – na skórze gładkiej.
Charakterystyczne okrągłe, owalne, medalionowate ogniska rumieniowe, na obwodzie
nasilenie zapalenia – grudki, pęcherzyki, nadżerki, złuszczanie /czasem w środku zdrowe/
b) Postać głęboka (profunda)
 T. mentagrophytes;
 Często odzwierzęca;
 Tu grzyb oplata włos w mieszku, ale na zewnątrz włosa.
 Typ zakażenia EKTOTHRIX.
 Tworzy się odczyn zapalny.
 Kerion Celsi (kerion – z gr. plaster miodu; celsi – od nazwiska encyklopedysty – Kornelius
Celsus) – inna nazwa na tę postać guzowatą.
Lokalizacje:
I. Trichophytiasis profunda capitis,
II. Trichophytiasis profunda barbae,
III. Trichophytiasis profunda cutis glabrae
We wszystkich trzech lokalizacjach jest jeden opis. To zawsze guz zapalny, w obrębie którego
większość włosów ulega wyropieniu, te które są w mieszkach są bardzo obropiałe, można je
wyjmować bez bólu, przy ucisku z mieszków wypływają krople ropy.
 BŁĘDY!!!- ropa, krosty nie AB bo to sprzyja grzybicy
5.




Jeśli klinicznie identyczny a zostanie wyhodowany Microsporon :
MICROSPORIASIS – analogicznie jak Trichophytiasis też superficialis et profunda:
Te same lokalizacje: głowy, brody, skóry gładkiej
Superficialis – najczęściej M.audouin /oduał/:
Ta grzybica przez dziesiątki lat nie występowała w Polsce, obecnie coraz częściej. Jest ona najbardziej
zakaźna i oporniejsza na leczenie niż inne grzybice.
Profunda - M. canis.
Zakażenie mieszane ENDO-EKTOTHRIX
Lampa Wooda służy do wstępnej diagnostyki grzybic, głównie mikrosporiasis. Przy badaniu masowym
materiał pobiera się na badanie z tych ognisk, które fluoryzują na zielono.
6.




TINEA FAVOSA – Grzybica woszczynowa (inaczej parch – w staropolskim języku)
Nie ma jej w Polsce;
Wywołana przez T. Schönleini
Łuskowate strupy, krosty
Specyficzna woń  łysienie
7. TRICHOPHYTIASIS CHRONICA
 Są pojedyncze przypadki, gdzie T. superficialis przebiega przewlekle, trwa długie lata z małymi
objawami zapalnymi.
 Prawdopodobnie u osób z zaburzeniami endokrynologicznymi, immunologicznymi.
Zakażenia grzybicze zmieniają się w czasie i miejscach.
REAKCJE TYPU „ID” – reakcje alergiczne odległe np.
 Baktrerid – alergia na bakterie w zębach, bardzo długie bakteryjne zapalenie pęcherzyka żółciowego
itp.

Mycid (albo Dermatophitid) – najczęściej w grzybicy stóp lub grzybicach głębokich (strzygących lub
Mikrosporiazie), np. obrzęk twarzy i powiek a przyczyna tkwi w grzybicy stóp lub na rękach zmiany
rumieniowo – pęcherzykowe, pękają, nadżerki, sączenia – to reakcja alergiczna typu ID na dłoniach, a
grzybica jest na stopach, na palcach jej nie ma.
Grzybice głębokie pozostawiają bliznę.
CRYPTOCOCOIDAE (drożdżaki, grzyby drożdżoidalne)
Rodzaje:
 CANDIDA, np. Candida albicans /Candidiosis np. mucosae oris, genitaliorum/;
 PITYROSPORUM np. Pityrosporum ovale (Malasesia furfur);
 Predyspozycje: cukrzyca, ciąża, zespół Cushinga, AB, sterydy, kacheksja nowotworowa
Dermatofity nie mają prawa znaleźć się na zdrowej skórze, natomiast Candidy, zwłaszca albicans, żyją sobie w
niewielkiej ilości na ludzkiej skórze głownie w fałdach i błonach śluzowych. Są słabo wyposażone w enzymy
keratolityczne, więc wola śluzówki, ale ostatecznie nawet na paznokciach mogą swoje zrobić.
 Zajmuje raczej błony śluzowe, rzadziej skórę, bo  aktywności enzymów keratolitycznych.
Diagnostyka:
1. Preparat bezpośredni – robimy rozmaz ze śluzówki (widać np. spory, komórki nabłonkowe, leukocyty)
– jest to ocena ilościowa. Rozmaz mówi nam tylko, co ewentualnie jest w śluzówkach i wynik
traktujemy z przymrużeniem oka.
2. Posiew na podłoże Sabouraund (rośnie bardzo szybko – 2 dni, dermatofity - 3 tygodnie).
3. Czasami dodatkowo szczepienie zwierząt.
Candida albicans wywołuje:
 Candidiasis = Kandidiasis = Kandidosis
CANDIDIAZA BŁON ŚLUZOWYCH
1.
Stomatitis candidomycetica (drożdżakowe zapalenie jamy ustnej) (pleśniawki = soor)
 Najczęściej chorują noworodki, niemowlęta, ludzie starsi leczeni antybiotykami, sterydami, lekami
immunosupresyjnymi.
 Na śluzówce policzka białe naloty, przypominają zsiadłe mleko lub biały serek. Te naloty można
zetrzeć, pod nimi śluzówka jest zaczerwieniona.
2.
Glossitis candidamycetica (drożdżakowe zapalenie języka)
 Czerwony, obrzękły, powiększony język.
 Na bocznych krawędziach odciski zębów.
 Drobne, białe, serowate naloty lub wygląda jak biała kołderka.
3.
Cheilitis candidamycetica ( drożdżakowe zapalenie czerwieni wargowej)
 Brak białych nalotów;
 Wargi obrzękłe z głębokimi popękaniami, fissury, nadżerki, sączenia, złuszczenia.
4.
Angulus infectiosus – zajad
 Mieszane bakteryjno - drożdżakowe zakażenie w kątach warg;
 Zaczerwienienie i bolesne pęknięcia;
 Sprzyja: źle dobrana lub brak protezy, z zaciekami śliny;
5.
Vulvo - vaginitis candidamycetica (drożdżakowe zapalenie sromu i pochwy)
 Głównie w ciąży, zmiany pH w drogach rodnych i flory bakteryjnej w pochwie;
 Objawy:
 świąd,
 serowate upławy /nadmierna wydzielina z dróg rodnych, tylko u ♀/;
 śluzówka zaczerwieniona, obrzękła,
 na szyjce macicy białe, serowate naloty
 ♀ zaraża noworodka grzybicą podczas porodu i powstaje u dziecka Stomatitis candidomycetica.

6.
♀ zakaża też partnera seksualnego i rozwija się u niego – Balanitis et balanopostitis
candidamycetica (drożdżakowe zapalenie żołędzi i wewnętrznej blaszki napletka) – jest to bardzo
częste u starszych mężczyzn chorych na cukrzycę.
Balanitis et Balanopositis candidamycetica (drożdżakowe zapalenie żołędzi i wewnętrznej blaszki
napletka)
 Na żołędzi stan zapalny, białe naloty, nadżerki pod nalotami.
 Sprzyja ciepły klimat (tamobrzezanie), brak higieny, cukrzyca
CANDIDIAZA SKÓRY
1.
Erosio interdigitalis – wyprzenie międzypalcowe
 Występuje na dłoniach najczęściej między 3 a 4 palcem (najwęższa przestrzeń, zazwyczaj noszenie
pierścionka – pod nim wilgoć, bo złe wysuszenie po umyciu rąk);
 Opisywane jako choroba zawodowa u kobiet podczas Oktober Fest w Monachium. Kobiety myjące
kufle mają mokre ręce, na kuflach jest ślina i łapią zakażenie.
 Skóra czerwona, zmacerowana i potem pęka.
2.
Intertrigo candidamycetica – wyprzenie drożdżakowe
 W fałdach ciała: brzucha, podsutkowych;
 Zmiany zapalne z nasileniem na obwodzie, zaczerwienienie, grudki, pęcherzyki i nadżerki, w
otoczeniu satelitarne „odpryski” (na zdrowej skórze);
 Sprzyja otyłość, cukrzyca
3.
Onychia et perionychia candidamycetica ( drożdżakowe zakażenie paznokcia i wału paznokciowego)
 Zazwyczaj najpierw wał paznokciowy jest zaczerwieniony, obrzękły, po ucisku wydobywa się z
niego ropa. Potem zakażenie przechodzi stąd na płytkę:
 Zmian barwy;
 Nieprzezroczystość;
 Rogowacenie podpaznokciowe;
 Złuszczanie;
Należy zrobić pełną diagnostykę mykologiczną.
-
ZAPALENIA DROŻDŻAKOWE NIE WYWOŁANE PRZEZ CANDIDĘ:
1. Pityriasis versicolor – łupież pstry
 Pityrosporum ovale – faza saprofityczna (niepatogenna);
 Malassesia furfur – faza patogenna;
 Sprzyja cienka, potliwa skóra;
 Zmiany bardzo często wykrywane są przypadkowo na klatce piersiowej;
 Plamki różowe, blado czerwone, rdzawe, lekko łuszczące się na klatce piersiowej i plecach.
 Grzyb uszkadza melanocyty  biała plamka, uwidacznia się po opalaniu na słońcu w miejscach
zajętych przez grzyba (stąd łupież pstry).
 Występują też dyskretne zmiany skóry owłosionej
 Jest to grzybica powierzchowna.
 Leczenie: szampon Nizoral, leczy się bardzo łatwo.
Leki:
Griseofulvina – działa tylko na dermatofity
Nystatyna – tylko na drożdżaki (nie wchłania się z przewodu pokarmowego, stosujemy do ssania, do jamy
ustnej, dopochwowo)
Obecnie wiele leków przeciwgrzybiczych nowej generacji ma szerokie spektrum.