Żywienie dzieci w wieku szkolnym

Żywienie dzieci w wieku
szkolnym i młodzieży w
wieku pokwitania
Opracowała:
mgr Renata Dusza
Z rozpoczęciem nauki w szkole następują
poważne zmiany w stylu życia i sposobie
żywienia się dziecka. Co najmniej jeden
posiłek jest spożywany poza domem,
dlatego wyniesiona z domu wiedza dziecka
odnośnie
racjonalnego
żywienia
ma
ogromny wpływ na jego kondycję oraz
rozwój fizyczny i intelektualny. Znaczenie
ma zarówno dobór produktów, także tych
jedzonych poza domem, pory posiłków jak i
odpowiednia ilość płynów.
Stres związany z nowymi obowiązkami,
nowym środowiskiem i często brakiem
poczucia bezpieczeństwa mogą mieć wpływ
na
wystąpienie
zaburzeń
przewodu
pokarmowego, np. zaparć lub biegunek.
Rodzice w tym czasie powinni zwracać
szczególną uwagę na sposób żywienia
dziecka, w tym jedzenie śniadania w domu
przed wyjściem do szkoły, możliwość
zjedzenia II śniadania (kanapki, owoce i
napój) w szkole, obiad i kolację złożone z
pełnowartościowych produktów oraz ilość i
rodzaj produktów podjadanych między
posiłkami (tzw. snacks).
Podatność na reklamy telewizyjne może
prowadzić do nadmiernego spożycia
produktów o nieodpowiedniej wartości
odżywczej
(np. napoje gazowane, chipsy, słodycze).
Jednocześnie zainteresowanie dietami
niekonwencjonalnymi i dbałość o smukłą
sylwetkę, moda na „odchudzanie”
szczególnie wśród dziewcząt, stwarzają
zagrożenie świadomego ograniczenia
spożycia pełnowartościowych produktów i
możliwość niedoborów pokarmowych.
Stosowanie „głodówek” zamiast zwiększonej
aktywności fizycznej powoduje rozchwianie
metabolizmu.
W tym wieku kluczem do racjonalnego
żywienia powinno być przyzwyczajenie do
spożywania produktów z każdej grupy,
zgodnie z tzw. piramidą zdrowia. W prosty,
czytelny sposób określa ona, jakie produkty,
w jakich ilościach i proporcjach są zalecane
w całodziennej racji pokarmowej, aby
zapewnić optymalne pokrycie
zapotrzebowania.
„Piramida” uwzględnia:
Produkty zbożowe
Warzywa i owoce
Mleko i przetwory mleczne
Mięso, drób, wędliny, ryby, jaja
Tłuszcze
Produkty zbożowe (węglowodany złożone),
które są źródłem energii i powinny być
występować w każdym posiłku w ciągu dnia
(5 razy). W jadłospisie należy stosować
urozmaicone rodzaje pieczywa, kasze, płatki
zbożowe, musli, makarony i mąkę.
Warzywa i owoce powinny być spożywane 4
razy w ciągu dnia, przede wszystkim jako
dodatek do każdego posiłku oraz w postaci
soków, nektarów i deserów. Są źródłem
witamin, soli mineralnych i błonnika
pokarmowego. Mają działanie alkalizujące,
dlatego powinny być stosowane jako
dodatek do zakwaszających produktów
mięsnych, jaj i produktów zbożowych.
Mleko i przetwory mleczne są źródłem łatwo
przyswajalnego
wapnia,
na
który
zapotrzebowanie w okresie intensywnego
wzrostu i budowy tzw. szczytowej masy
kostnej wynosi 800-1200 mg/dobę. Takiej
ilości wapnia odpowiada spożycie około 1 l
mleka dziennie, ale najbardziej korzystne
jest stosowanie obok mleka naturalnie
fermentowanych
napojów
mlecznych
(jogurty,
kefiry),
serów
twarogowych,
podpuszczkowych i pleśniowych ( typu brie,
cammembert), mleka w proszku, deserów
mlecznych i śmietanki. Produkty mleczne są
ponadto źródłem wysokiej jakości białka i
witamin z grupy B.
Mięso, drób, wędliny, ryby, jaja, powinny
występować w co najmniej jednym posiłku w
ciągu dnia. Są to produkty bogate w łatwo
przyswajalne
żelazo
hemowe,
pełnowartościowe białko i witaminy z grupy
B. Ze względu na dużą zawartość siarki i
fosforu mają działanie zakwaszające, dlatego
nie należy ich stosować w nadmiernej ilości i
najlepiej
z
dodatkiem
alkalizujących
produktów roślinnych. W żywieniu dzieci
należy
unikać
przetworów
mięsnych
wysokoprzetworzonych, bogatych w środki
konserwujące (sól, azotyny), zastępując je
wyrobami domowymi (np. mięsa pieczone).
Tłuszcze stanowią źródło strukturalnych lipidów
wchodzących w skład błon komórkowych,
niezbędnych
nienasyconych
kwasów
tłuszczowych, witamin A,D,E,K oraz energii, a
ponadto są nośnikiem substancji smakowych i
aromatycznych. Ponadto 50% tłuszczu pożywienia
stanowi tzw. tłuszcz ukryty, występujący w
produktach w postaci niewidocznej. Źródłem
tłuszczu widocznego są: masło, oleje roślinne,
margaryny, smalec i tkanka tłuszczowa w mięsie i
wędlinach.
Odpowiednia
podaż
produktów
pochodzenia zwierzęcego dostarcza kwasów
tłuszczowych nasyconych, natomiast dodatek do
diety olejów roślinnych, najlepiej w postaci
surowej uzupełnia dietę w kwasy tłuszczowe
nienasycone, w tym NNKT.
Szczególnej
uwagi
wymaga
żywienie
młodzieży w okresie dojrzewania, który u
dziewcząt przypada na wiek 10-12 lat, a u
chłopców ma miejsce przeciętnie 2 lata
później, między 12-14 rokiem życia. W tym
czasie następują wyraźne zmiany zarówno
w budowie ciała jak i zmiany w psychice
oraz przyspieszenie tępa wzrostu.
Różnice w tempie podstawowej przemiany
materii, aktywności fizycznej i etapie
dojrzewania
fizjologicznego
znajdują
odzwierciedlenie w znacznych wahaniach
indywidualnego zapotrzebowania na składniki
odżywcze. Spożycie powinno być regulowane
indywidualnie, w zależności od apetytu,
tempa wzrostu, aktywności i odkładania się
tkanki tłuszczowej. Niedobory składników
odżywczych w tym okresie prowadzą do
zahamowania tempa wzrostu, obniżenia
podstawowej
przemiany
materii,
a
u
dziewcząt do zaburzenia miesiączkowania.
W ocenie spożycia u młodzieży w okresie
dojrzewania
najczęściej
stwierdza
się
niedostateczny udział energii, wapnia i
żelaza. Jest to spowodowane opuszczaniem
posiłków, głównie śniadań, podjadaniem
produktów o niewłaściwej wartości odżywczej
głównie słodyczy i stosowaniem różnego
rodzaju diet.
Poza czynnikami genetycznymi, sposób
żywienia w okresie dzieciństwa i w okresie
dojrzewania ma decydujący wpływ na
możliwość
wystąpienia
chorób
cywilizacyjnych
takich
jak
otyłość,
nadciśnienie i miażdżyca. Kształtowanie
prawidłowych nawyków żywieniowych w
tym wieku może być skutecznym
sposobem
ograniczenia
ryzyka
ich
wystąpienia w wieku dojrzałym.
Zaleca się w jadłospisie dziecka
wysoki udział w diecie warzyw i owoców,
stopniowe ograniczanie tłuszczu ogółem,
głównie produktów bogatych w tłuszcze
nasycone i cholesterol,
zwiększenie udziału w diecie olejów
roślinnych,
zwiększenie mleka i przetworów mlecznych
i chudego mięsa jako źródła białka
zwierzęcego,
zwiększenie produktów zbożowych.
Podstawowe zasady racjonalnego żywienia
można sprowadzić do tzw. „4U”
wg prof. Bergera:
UROZMAICENIE (szeroki asortyment
produktów spożywczych)
UMIAR (nieprzejadanie się)
UNIKANIE (nadmiaru soli, cukru)
UREGULOWANIE (stałe pory i liczba
posiłków w ciągu dnia )
Ogólne zalecenia żywieniowe dla
młodzieży w wieku pokwitania
Żywienie dzieci i młodzieży powinno być zgodne
z ich aktualnym stadium rozwojowym i
fizjologicznym. W wieku pokwitania ma miejsce
szczególnie szybki wzrost i rozwój organizmu,
czego wyrazem jest między innymi tak zwany
skok pokwitaniowy. Zaspokojenie potrzeb
żywieniowych młodzieży w tym wieku warunkuje
zarówno prawidłowy przebieg dynamicznych
procesów rozwojowych, jak również sprzyja
zapewnieniu dobrego zdrowia w przyszłości,
najprawdopodobniej chroniąc przed rozwojem
niektórych tzw. chorób cywilizacyjnych (np.
miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, osteoporoza).
W codziennej praktyce stosuje się
najczęściej ZALECENIA ŻYWIENIOWE
wyrażone jako określona liczba porcji
poszczególnych artykułów spożywczych i
potraw, które powinny być spożyte przez
młodzież w ciągu dnia.
Zalecenia żywieniowe cd.
Niezbędne jest aby zapewnić młodzieży
spożywanie co najmniej 4 posiłków
dziennie z zachowaniem
równomiernych przerw między nimi.
Zalecenia żywieniowe cd.
Najlepszym sposobem dostarczenia młodym,
rozwijającym się organizmom wszystkich
niezbędnych składników odżywczych jest
urozmaicone żywienie z wykorzystaniem
odpowiednich ilości różnorodnych
produktów z każdej z 5 podstawowych grup:
– produktów zbożowych
– mleka i produktów mlecznych
– mięsa, ryb, drobiu, wędlin i jaj
– owoców i warzyw
– tłuszczów roślinnych (w ograniczonych
ilościach)
Zalecenia żywieniowe cd.
Pożądane jest ograniczanie spożycia
tłuszczu w całodziennych racjach
pokarmowych z równoczesnym
zmniejszeniem spożycia nasyconych
kwasów tłuszczowych (tłuszcze
pochodzenia zwierzęcego),
cholesterolu, cukru oraz soli.
Zalecenia żywieniowe cd.
Produkty, które powinny być
spożywane w ograniczonych ilościach
w diecie młodzieży to: frytki( ok. 48%
tłuszczu), hamburgery, cheesburgery
(37-47% tłuszczu), pizza (33-39%
tłuszczu), chipsy, ciastka, torty,
słodycze, i inne wysokotłuszczowe
produkty.
Zalecenia żywieniowe cd.
Pojadanie między posiłkami może pełnić
pozytywna rolę w całodziennym żywieniu
młodzieży i równocześnie zaspokoić pewną
naturalną potrzebę tego wieku do
spożywania szybkich posiłków, pod
warunkiem zorganizowania zarówno w
szkole jak i w domu pełnowartościowej
alternatywy dla niepożądanych „fast foods”.
Pożądane produkty w żywieniu młodzieży to
m.in. owoce, warzywa, soki, jogurty, serki,
napoje mleczne, orzechy (bez soli), płatki
śniadaniowe, sałatki warzywne z małym
dodatkiem olejów roślinnych.
Zalecenia żywieniowe cd.
Zwiększenie spożycia mleka i
przetworów mlecznych zapewni
prawidłowy rozwój i osiągnięcie jak
najwyższej szczytowej masy kostnej.
Wraz ze zwiększonym spożyciem
owoców i warzyw, te dwie grupy
produktów mogą zmienić strukturę
całodziennej racji pokarmowej
młodzieży w kierunku prozdrowotnym.
Zalecenia żywieniowe c.d.
Regularne pomiary wysokości i masy
ciała są niezbędne dla oceny
prawidłowości rozwoju fizycznego.
Proporcje masy ciała do wysokości i
wieku upewniają nas, że zawartość
energii w pożywieniu jest odpowiednia
do wieku i stopnia aktywności
fizycznej.
Zalecenia żywieniowe cd.
Upowszechnienie wśród młodzieży
potrzeby spożywania produktów
zawierających konieczne dla rozwoju
składniki odżywcze, zapewniających
urodę i dobrą sylwetkę oraz kondycje
sportową, jest ważnym elementem
promocji dobrego stanu zdrowia w
późniejszych latach życia.
Normy żywienia i wyżywienia dla
młodzieży
Normy żywienia określają ilość energii i
niezbędnych składników odżywczych,
wyrażonych w przeliczeniu na 1 osobę w ciągu 1
dnia przy uwzględnieniu specyficznych dla
poszczególnych grup różnic zapotrzebowania,
zależnie od wieku, płci i aktywności fizycznej.
Normy wyżywienia to ilość produktów
spożywczych potrzebnych do zestawienia racji
pokarmowej.
normy żywienia
Dziewczęta
Chłopcy
Grupy ludności wiek,
lata
13-15
16-18
13-15
16-18
1
2
3
4
5
Masa ciała średnia kg
45-55
45-65
47-59
50-70
Aktywność fizyczna
umiark. umiark. umiark umiark.
normy żywienia
Energia, białko, tłuszcz
kcal/osobę
22002400
22002600
25002850
26003200
MJ/osobę
9,2-10,0
9,2-10,9
10,512,0
10,9-13,4
poziom
bezpieczny
g/osobę
45-55
41-59
52-65
55-77
norma zalecana
g/osobę
85
80
95
100
% energii z
białka
12-14
12-14
12-14
12-14
ogółem
g/osobę
76-83
81-95
89-98
95-117
% energii z
tłuszczu
31-33
33
32-31
33
g/osobę
7-8
7-9
8-10
9-11
3
3
3
3
Energia
Białko
Tłuszcz
NNKT nie
mniej niż1)
% energii z
normy żywienia
SKŁADNIKI MINERALNE
Wapń
mg/osobę
Fosfor
mg/osobę
Magnez
mg/osobę
Żelazo
mg/osobę
poziom
bezpieczny
1100
1100
1100
1100
norma
zalecana
1200
1200
1200
1200
poziom
bezpieczny
800
800
800
800
norma
zalecana
900
900
900
900
poziom
bezpieczny
280
320
280
350
norma
zalecana
300
340
300
400
poziom
bezpieczny
15
15
12
12
norma
zalecana
17
17
15
15
normy żywienia
Cynk
mg/osobę
Jod
g/osobę
Selen
g/osobę
Miedź
Fluor
Potas
Sód
Chlor
poziom
bezpieczny
10
10
14
14
norma zalecana
13
13
16
16
poziom
bezpieczny
130
140
130
140
norma zalecana
150
160
150
160
poziom
bezpieczny
50
50
50
60
norma zalecana
60
60
60
70
mg/osobę
zalecany
poziom
bezpieczny
1,5-2,0
1,5-2,0
1,5-2,0
1,5-2,0
1,5-2,5
1,5-2,5
1,5-2,5
1,5-2,5
mg/osobę
minimalna
norma spożycia
2500
2500
2500
2500
500
575
500
575
650
750
650
750
normy żywienia
WIYAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSCZACH
Witamina A
równoważni
k retinolu
g/osobę
Witamina D
g/osobę
Witamina E
równoważni
k tokoferolu
mg/osobę
Witamina K
g/osobę
poziom
bezpieczny
600
600
700
700
norma zalecana
800
800
1000
1000
norma zalecana
10
10
10
10
poziom
bezpieczny
8
8
10
10
norma zalecana
10
10
10
10
poziom
bezpieczny
poziom
bezpieczny
1 g/kg masy ciała
1 g/kg masy ciała
norma zalecana
1 g/kg masy ciała
1 g/kg masy ciała
normy żywienia
WITAMINY ROZPUSZCZALNE W WODZIE
Witamina C
kwas
askorbinowy
mg/osobę
Witamina B1
tiamina
mg/osobę
Witamina B2
ryboflawina
mg/osobę
Witamina PP
niacyna
równoważnik
niacyny
poziom
bezpieczny
60
60
60
60
norma
zalecana
70
70
70
70
poziom
bezpieczny
1,3
1,4
1,5
1,5
norma
zalecana
1,5
1,6
1,7
1,7
poziom
bezpieczny
1,8
1,9
1,8
2
norma
zalecana
2
2
2
2,2
poziom
bezpieczny
18
18
20
22
norma
zalecana
20
20
22
24
normy żywienia
Witamina B6
pirydoksyna
mg/osobę
Folacyna
g/osobę
Witamina
B12
kobalamina
g/osobę
poziom
bezpieczny
1,5
1,6
1,8
2,2
norma
zalecana
1,7
1,8
2
2,4
poziom
bezpieczny
170
185
180
200
norma
zalecana
200
220
220
240
poziom
bezpieczny
2
2
2
2
norma
zalecana
3
3
3
3
normy wyżywienia
Zalecane modelowe racje pokarmowedla
diety szpitalnej /w gramach/
Grupa
produktów
Dziewczęta
13-15
Chłopcy
16-18
13-15
16-18
PRODUKTY OBFITUJĄCE W WĘGLOWODANY ZŁOŻONE
Pieczywo
pszenne i
żytnie
220
200
400
300
Mąka i
makarony
35
30
60
40
Kasze, ryż,
płatki
25
30
50
40
Ziemniaki
250
250
400
300
normy wyżywienia
WARZYWA I OWOCE
Warzywa
550
500
550
500
Owoce
350
300
350
300
MLEKO I PRZETWORY
Mleko i
napoje
ferm.
550
550
550
550
Sery
twarogowe
65
70
75
75
Sery żółte
15
25
25
25
normy wyżywienia
MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJA
Mięso
90
90
80
90
Wędliny
45
45
30
45
Ryby
15
20
20
25
Jaja
16,7
16,7
16,7
16,7
TŁUSCZE
zwierzęce
20
20
30
30
roślinne
25
25
30
20
CUKIER I
SŁODYCZE
45
50
50
55
Proponowane racje są opracowywane dla
szpitali ale można je wykorzystać do edukacji
żywieniowej młodzieży, jeśli powiększymy je o
ilości produktów potrzebnych na większy wydatek
energetyczny młodzieży aktywnej fizycznie.
Błędy w żywieniu i ich konsekwencje
Najczęstsze błędy w żywieniu Polaków:
nieregularne spożywanie posiłków,
zbyt małe spożycie pieczywa razowego, grubych
kasz i suchych nasion roślin strączkowych,
niskie spożycie warzyw i owoców, co prowadzi
do niedoborów witamin i składników
mineralnych,
zbyt małe spożycie produktów mlecznych, może
nie zapewniać pokrycia zapotrzebowania na
wapń,
zbyt duże spożycie tłuszczów zwierzęcych,
zbyt małe spożycie olejów roślinnych:
słonecznikowego, rzepakowego, oliwy,
błędy w żywieniu c.d.
zbyt duże spożycie mięsa i wędlin,
małe spożycie ryb, szczególnie morskich,
za duże spożycie cukru i słodyczy,
duże spożycie soli kuchennej,
małe urozmaicenie potraw,
korzystanie z tzw. fast food,
stosowanie tradycyjnych technologii potraw z
użyciem dużej ilości tłuszczu,
brak zrozumienia dla ważności karmienia
naturalnego niemowląt.
Błędy w żywieniu mogą spowodować
niedożywienie jakościowe lub ilościowe oraz
sprzyjają występowaniu chorób
cywilizacyjnych, do których należą między
innymi:
–
–
–
–
otyłość,
choroby układu krążenia,
cukrzyca insulinozależna,
niektóre choroby nowotworowe: żołądka, jelita
grubego, sutka, gruczołu krokowego,
– niektóre choroby układu trawiennego: pęcherzyka
żółciowego, trzustki, poalkoholowa marskość
wątroby, zaparcia, próchnica zębów,
– osteoporoza,
choroby cywilizacyjne c. d.
– hiperlipidemie (wysokie poziomy ciał
tłuszczowych we krwi),
– niedokrwistość z niedoboru żelaza,
– dna moczanowa,
– choroby degeneracyjne układu ruchu,
– choroby dzieci,
– obniżenie odporności organizmu,
– inne.