Marek Grondas

Między
paniką
a
niefrasobliwością
Dorośli wobec zmian młodzieżowej sceny
narkotykowej
Spadek znaczenia heroiny
(obecnie ok. 7% zgłaszających się do leczenia, w ciągu 2 lat spadek o połowę)
Cechy heroinizmu kompotowego:






niska cena
szybkie uzależnienie fizyczne i psychiczne
wzrost tolerancji, reakcja abstynencyjna po ok. 6 godz.
przyjmowanie drogą iniekcji – zagrożenie chorobami zakaźnymi
70% zanieczyszczeń – poważne schorzenia organiczne
gwałtowane zmiany biograficzne
Stereotyp „ćpuna”


nieuleczalnie chory, niezdolny do pracy i nauki, nieobliczalny,
zdemoralizowany, skłonny na „głodzie” do przestępstw, zarażający innych
Czeka to każdego, kto zaczął brać narkotyki
W ciągu ostatnich kilku lat – również spadek znaczenia
amfetaminy
Cechy amfetaminizmu:






Brak uzależnienia fizycznego (fizycznej reakcji abstynencyjnej,
konieczności zwiększania dawek)
Niska cena
Uzależnienie psychiczne– prowadzące po pewnym czasie do
utraty kontroli i używania w ciągach
Aplikowana przez śluzówki
Długi okres działania (ok. 12 godz.)
Szkodliwość: choroby organiczne, wyczerpanie i chudnięcie,
psychozy endogenne i polekowe
Cechy marihuanizmu:






Łatwa dostępność i niska cena
Późne pojawienie się cech uzależnienia fizycznego i reakcji
abstynencyjnej
Aplikowana przez palenie
Krótki okres działania
Uważana za nieszkodliwą
Szkody pojawiają się w długich okresach czasu i są trudne do
zauważenia






niska cena – w granicach 20-50 zł za dawkę, co wiąże się ze
spadkiem spożycia narkotyków drogich i zarazem bardzo
niebezpiecznych, takich jak brown sugar czy kokaina;
dostępność i legalność – młodzi ludzie sięgają chętnie po
substancje nie zabronione prawem, które można kupić w
aptekach lub przez Internet, bez konieczności kontaktowania się z
czarnym rynkiem;
unikanie wykrycia przez szkołę lub rodziców – preferowane są
substancje o krótkim czasie działania, tak aby po powrocie ze
szkoły wyjść z domu na kilka godzin i móc wrócić tego samego
dnia po ustaniu odurzenia.
całkowity odwrót od iniekcji (co trudno ukryć). W ostatnich latach
również od inhalacji (być może stąd wzrost popularności
sztucznych kannabinoidów)
Kształtuje się przekonanie, że palenie lub zażywanie tabletek to
nie narkomania.
ideologia zakładająca nieszkodliwość marihuany – dążenie do
legalizacji
Dorośli pozostają na ogół nadal pod wrażeniem stereotypu
narkomana z lat 80 – co prowadzi do paniki lub zachowań
unikowych
Spora część użytkowników (poza użytkownikami
dopalaczy):





Długo utrzymuje się w rolach społecznych i zachowują inne
satysfakcjonujące aktywności
Nie odczuwają przymusu sięgnięcia po substancję, ani fizjologicznej
reakcji odstawiennej
Utrata kontroli i zmiany psychiczne, np. destabilizacja emocjonalna
kłopoty z pamięcią, koncentracją, mobilizacją - pojawiają się po długim
czasie i są trudne do zauważenia przez nastolatka
Spora cześć młodych ludzi tylko pali lub używa w tabletkach
Straszenie stereotypem ćpuna traktują jako dowód niekompetencji
dorosłych
niekorzystna sytuacja rodzinna: brak komunikacji, wsparcia, brak jasnych
granic, brak stymulacji do rozwoju, niedostatki systemu wartości
konsekwencje: niepowodzenia szkolne, brak zainteresowań i celów (wizji
siebie w przyszłości), "puste życie"
silny związek z destrukcyjną grupą rówieśniczą
wzór używania: różne SPA + alkohol, zamiana amfetaminy z poprzedniego
okresu na nowe stymulanty – co zwiększa zagrożenie zatruciami
proces: brak reakcji abstynencyjnej i zmian tolerancji, co utwierdza w
przekonaniu, że nie jest uzależniony
ale: rozwój silnej potrzeby psychicznej, utrata kontroli i koncentracja na
używaniu (w grupie rówieśniczej), z utratą innych aktywności oraz rosnąca
szkodliwość: najpierw społeczna, następnie psychiczna (wynikająca z
używania stymulantów)
prognoza negatywna: uzależnienie, zablokowanie rozwoju i destrukcja linii
życia
postępowanie: praca z rodziną, ewentualnie motywowanie do zmiany w
kierunku podjęcia leczenia stacjonarnego
rodzina wychowująca autorytarnie, uwewnętrznianie wartości i norm oraz
stymulowanie do rozwoju oparte na presji, selektywna komunikacja i wsparcie
wyniki w szkole dobre ale nie wystarczają rodzicom; zainteresowania i nastawienie na
rozwój rozwijane pod presją - nie dają satysfakcji,
konflikty wewnętrzne i izolacja społeczna prowadzą do potrzeby samoleczenia
wzór używania: leki OTC dostępne bez kontaktów z czarnym rynkiem, antydepresanty
z przepisu lekarza
Proces: pogłębianie izolacji społecznej, szybkie pojawienie się silnej potrzeby
psychicznej, prowadzące następnie do stopniowej utraty kontroli, a przy używaniu
opioidów - do pojawienia się reakcji abstynencyjnej i zmian tolerancji, inne
satysfakcjonujące aktywności zachowywane są dłużej,
Prognoza negatywna: stopniowe pogłębianie się destrukcji - szkody społeczne i
psychiczne, niekiedy poszukiwanie akceptującej grupy destrukcyjnej, reakcje
dorosłych w kierunku rozpoznania psychiatrycznego, co jeszcze pogłębia
problemy
Postępowanie: przede wszystkim praca z rodziną, wczesna interwencja z odwołaniem
się do kontraktu rodzinnego i kontroli rodzicielskiej, w przypadku fazy używania
szkodliwego - psychoterapia indywidualna i grupowa skoncentrowana na
problemach intrapsychicznych i interpersonalnych
- rodzina z dobrą komunikacją i wsparciem, uwewnętrzniająca wartości i
stymulująca do rozwoju,
wychowanie liberalno-partnerskie, niekiedy brak granic lub granice
niejasne
- wyniki w szkole od wystarczających do bardzo dobrych, rozwój
zainteresowań i myślenia o przyszłości, kontakty społeczne zróżnicowane,
obecność konstruktywnych więzi rówieśniczych
wzór używania: ograniczanie się do THC jako „bezpiecznego środka
rekreacji i samorozwoju” (ideologia legalizacyjna), niekiedy programowa
abstynencja alkoholowa
proces: przez długi czas brak występowania symptomów uzależnienia lub
używania szkodliwego, co najwyżej szkody społeczne (konflikty z
rodzicami i z prawem)
Prognoza negatywna: możliwość rozwoju pełnoobjawowego uzależnienia
i/lub zaindukowania zaburzeń psychicznych
Postępowanie: wczesna interwencja, praca z rodziną w kierunku modyfikacji
strategii wychowawczych i ustanowienia kontraktu rodzinnego



użytkownicy nie stanowią już jednorodnej grupy, mają
zróżnicowane potrzeby i możliwości, większość nie
potrzebuje terapii stacjonarnej ani nawet
ambulatoryjnej
adekwatne formy pracy: poradnictwo, krótkie
interwencje (43% osób zgłaszających się do
ambulatoriów Stowarzyszenia Monar)
Podstawowe znaczenie zmian w środowisku naturalnym
- współpraca z rodziną i szkołą
ALE RODZINY I INSTYTUCJE NIE CHCĄ WZIĄĆ ZA TO
ODPOWIEDZIALNOŚCI!
Eksperymentowanie z środkami zmieniającymi świadomość stało się w
naszej kulturze zjawiskiem typowym dla okresu adolescencji.
Stosunek do tego zjawiska dorosłych, którzy albo nie zauważają
ewidentnych symptomów szkodliwego używania, albo – przeciwnie nadmiarowo reagują na odosobnione epizody eksperymentowania
balansuje
MIĘDZY PANIKĄ A NIEFRASOBLIWOŚCIĄ.
Utrzymywanie się stereotypu ćpuna:




Przesadny lęk prowadzi do paniki lub zachowań unikowych
Stereotyp zastępuje realistyczną wiedzę, informacje o zmianach na scenie
narkotykowej są przyjmowane jedynie w zakresie wiedzy o zagrożeniach
Brak wiedzy i operowanie stereotypowymi wyobrażeniami nt używania
narkotyków utrudnia komunikację i interwencję
Realistyczne informowanie o różnicach między działaniem różnych
narkotyków i o zasadach bezpieczeństwa przy używaniu – jest traktowane jako
zachęcanie do narkotyków






"To nie jest nasz problem. Nie potrafimy się nim zajmować, nie jesteśmy
specjalistami, interweniując możemy tylko zaszkodzić". "Zaprośmy
specjalistów od profilaktyki, niech oni to za nas załatwią".
"I tak nie dowiemy się prawdy. Używanie środków psychoaktywnych jest
elementem drugiego życia szkoły, którego nie jesteśmy w stanie
wyeliminować".
"Rodzice i nadzór będą mieli do nas pretensje, obarczą nad
odpowiedzialnością za to, że w szkole są narkotyki".
"Jeśli zdecydujemy zajmować się tym, że nasi uczniowie biorą, będziemy
postrzegani jako szkoła dla "narkomanów" i tacy uczniowie zaczną do nas
przychodzić, a rodzice "tych porządnych" nie będą do nas posyłać swoich
dzieci. Nasza szkoła będzie gorsza od innych szkół, gdzie do takich
problemów raczej się nie przyznają".
"Jedyne co możemy zrobić, to dołożyć wszystkich sił, aby nie dopuścić
narkotyków do szkoły. Należy wzmóc kontrolę, stale współpracować z
policją, narkomanów natychmiast usuwać".
niefrasobliwe traktowanie problemu :
 „moje dziecko nigdy…”,
 „w naszej szkole nie ma narkotyków”
działania pozorne:
 Rodzice: bezskuteczne próby zmuszenia dziecka do
zmiany
 Szkoły: krótkie warsztaty zewnętrzne skierowane do
wszystkich, skoncentrowane na przekazywaniu mało
przekonywujących informacji o zagrożeniach
 Instytucje: rytualne akcje w populacji generalnej
 usuwanie
ze szkoły
 psychiatra
 ośrodki resocjalizacyjne
 wymuszanie niepotrzebnej terapii
stacjonarnej lub ambulatoryjnej
 Najprostsze wyjście: wywieźć dziecko do
ośrodka
 Nauczyć
się współpracować ze sobą
 Naprawić relacje z dzieckiem
 Nauczyć się realizowania skutecznych
strategii wychowawczych: połączenie
szacunku dla autonomii dziecka,
wsparcia emocjonalnego i skutecznej
kontroli






praca wychowawcza z całą społecznością szkolną,
praca z klasami uczniowskimi jako grupami
wychowawczymi,
intensywna praca indywidualna z uczniami
zagrożonymi i ich rodzicami (współdziałanie z
instytucjami otoczenia społecznego)
przygotowanie nauczycieli do pracy z rodzicami
Potrzeba wsparcia systemowego - efektywne
szkolenia, stała współpraca ze specjalistami,
superwizje dla nauczycieli
Realistyczne informowanie o zagrożeniach
 rozwój
programów "OUT-REACH" –
streetworking – praca skierowana do
grup zagrożonych w ich środowisku
naturalnym
 oddziały dzienne (większość zagrożonych
dzieci i młodzieży nie potrzebuje i nie
chce terapii stacjonarnej, natomiast
można im skutecznie pomagać w trybie
ambulatoryjnym, ale muszą to być
działania intensywne)