kleszcz pospolity! - Starostwo Powiatowe w Świdnicy

W Polsce żyje około 20 gatunków kleszczy. Mogą one przenosić wiele rodzajów
bakterii i wirusów niebezpiecznych dla człowieka i zwierząt. W tym roku z powodu ciepłej
zimy kleszczy jest znacznie więcej i są zdecydowanie groźniejsze niż w latach ubiegłych.
Kleszcze są obecne praktycznie wszędzie na terenie Polski; włączając w to takie miejsca jak
trawniki, przydomowe ogródki i parki. Kleszcze roznoszone są przez wędrowne ptaki, ale też
nie ulega wątpliwości, że przyczyną gwałtownego rozszerzenia się miejsc występowania
kleszczy jest puszczanie psów wolno po leśnych terenach. Psy po paru dniach, w trakcie
spaceru w centrum miasta lub w parku, gubią ciężarne samice kleszczy, z których wylegają
się tysiące larw.
KLESZCZ POSPOLITY!
Kleszcze są pasożytami głównie
kręgowców
Długość ciała: od jednego do kilku
milimetrów (po nassaniu większe)
Ryjkowaty narząd gębowy
przystosowany do ssania krwi
i płynów tkankowych, zbrojny
w liczne ząbki pomocne w utrzymani
się w skórze żywiciela
KLESZCZE – to pajęczaki z rzędu roztoczy
Rodziny kleszczy
twardych, częściowo okrytych
pancerzem
miękkich, pozbawionych pancerza
(brzeżki)
CYKL ROZWOJOWY I WARUNKI BYTOWANIA:
Dorosłe samice są długości 3-4 mm, natomiast samce–2,5 mm. Każde stadium
rozwojowe kleszcza, tzn. larwa, nimfa i imago (czyli forma dojrzała), musi raz wyssać krew
od kręgowca, aby móc się dalej rozwijać. Cykl rozwojowy jednego pokolenia kleszczy trwa
średnio 2 lata. Wzrost temperatury powoduje wzrost aktywności kleszczy, która rozpoczyna
się na przełomie marca i kwietnia, a trwa do października/listopada. Maksimum aktywności
zależy od czynników klimatycznych i przebiega w Europie Środkowej w dwóch fazach, tzn.
w maju/czerwcu i we wrześniu/październiku.
GDY JUŻ DOPADŁ CIĘ KLESZCZ
Kiedy w czasie pięknej pogody nagle zacznie się łamać w kościach, pojawi się
gorączka, poczujesz zmęczenie, ból gardła i głowy – zastanów się, czy nie ukąsił cię kleszcz.
Zainfekowane kleszcze podczas wysysania krwi i płynu komórkowego przenoszą wirusy
wywołujące zapalnie opon mózgowo–rdzeniowych i mózgu, a także bakterie wywołujące
tzw. boreliozę. Jeśli przebywałeś niedawno w liściastym lesie na północy kraju, czy choćby
w pobliskim parku lepiej skontaktować się z lekarzem. Zwłaszcza kiedy na ciele znajdziesz
miejsce ukłucia, które swędzi i może być opuchnięte. Jest jeszcze szansa na zastosowanie
leczenia, które może ustrzec przed groźnymi następstwami.
CO SIĘ DZIEJE PO ZAKAŻENIU?
Wirusy przenoszone przez kleszcze najpierw namnażają się w komórkach miejsca
infekcji, następnie z pośrednictwem limfy i krwi przenoszą się do węzłów chłonnych, a potem
do centralnego układu nerwowego. Okres wylegania choroby trwa od 2 do nawet 30 dni.
W tym czasie występują objawy rzekomej grypy.
KLESZCZE:
Przenoszą groźne choroby zakaźne: kleszczowe zapalnie mózgu (KZM), boreliozę
oraz wiele innych. Mogą nas zarazić nimi w czasie ukłucia i wysysania krwi.
Rocznie około 200-250 osób zapada na kleszczowe zapalenie mózgu i opon
mózgowych. Jest to liczba szczególnie ciężkich przypadków. Przypuszcza się, że
chorzy korzystający z pomocy medycznej stanowią jedynie 10 % zakażonych.
W przebiegu kleszczowego zapalenia mózgu mogą wystąpić różnego rodzaju
powikłania. W przypadku wystąpienia postaci mózgowej oraz mózgowo – rdzeniowej
mogą wystąpić trwałe uszkodzenia układu nerwowego (np. porażenia, niedowłady).
Choroba może także pozostawić objawy ze strefy psychicznej, takie jak: depresja,
zmiany osobowości, zaburzenia koncentracji, bóle głowy czy bezsenność.
Ostatnie publikacje medyczne wskazują, że zarówno w Polsce, jak i w Europie
zapadalność na kleszczowe zapalnie mózgu wyraźnie wzrosła.
JAK ROZPOZNAĆ KLESZCZOWE ZAPALENIE MÓZGU?
Pierwsze objawy, podobne do przeziębienia, pojawiają się dopiero po 1-5, a nawet 28
dniach od ukąszenia. Dolegliwości te ustępują po kilku dniach i u niektórych osób choroba
kończy się na tym jednym etapie. U innych, po kilku dniach pozornego zdrowia pojawia się
bardzo wysoka gorączka (do 40˚C), silne zawroty i bóle głowy, wymioty, zaburzenia
równowagi, sztywność karku. To groźne objawy, wymagające natychmiastowej interwencji
lekarza.
JAK ROZPOZNAĆ BORELIOZĘ?
Borelioza jest chorobą bakteryjną i wieloetapową. Wywołują ja krętki (Borrelia
burgdorferi) przenoszone przez wszystkie postacie kleszczy, stąd bywa również nazywana
krętkowicą kleszczową. Roznosicielem bakterii są małe gryzonie, zwierzyna płowa, ale także
ptaki – m.in. gołębie i jaskółki. Chorują na nią wszyscy, którzy mieli kontakt z krętkiem. Na
szczęście nie wszystkie kleszcze są zakażone.
Borelioza objawia się przewlekłym bólem stawów, zaburzeniami pamięci, uczuciem ciągłego
zmęczenia czy zaburzeniami rytmu serca. Można ją podejrzewać jeśli w miejscu ukąszenia
pojawia się zaczerwienienie lub powiększający się rumień. Jeżeli pacjent zlekceważy te
objawy wówczas rumień zanika, ale choroba rozwija się nadal w utajnieniu. Ponownie daje
znać o sobie po upływie kilku miesięcy i przejawia się bólami stawów, uczuciem ciągłego
zmęczenia oraz zaburzeniami koncentracji. Ponieważ objawy te towarzyszą wielu chorobom
zwykle nie są kojarzone one z ukąszeniem kleszcza. Dopiero po wykonaniu wielu badań
zaczyna się podejrzewać boreliozę.
USUWANIE KLESZCZY
Kleszcze usuwać najlepiej przy pomocy pęsety. W tym celu należy złapać kleszcza jak
najbliżej główki i delikatnie, ale zdecydowanie wyciągnąć lub lekko wykręcić go ze skóry
odwrotnie do ruchu wskazówek zegara. Dostępne są także specjalne urządzenia do
wyjmowania kleszczy, które można nabyć w aptekach. Podczas usuwania należy zwrócić
uwagę, by nie uszkodzić kleszcza i żeby w naszym ciele nie pozostała jego głowa. W takim
przypadku należy najlepiej udać się na ostry dyżur po pomoc lub w ostateczności usunąć
główkę ostrym nożem jak drzazgę.
Wbrew obiegowym opiniom nie należy kleszcza zgniatać, przypalać, smarować tłuszczami
ani innymi substancjami. Czynności te mogą powodować zwracanie treści pokarmowych
przez kleszcze, co może podnieść ryzyko infekcji przenoszonymi przez nie drobnoustrojami.
Jeżeli udajemy się za granicę w okolice gdzie występuje bardzo dużo kleszczy i istnieje
możliwość zakażenia się boreliozą warto wcześniej poprosić o radę lekarza i receptę na
doksycyklinę. W przypadku każdego incydentu ugryzienia przez kleszcza można zażyć
jednorazową dawkę 200 mg.
Po wyjęciu kleszcza, ranę należy zdezynfekować, a ręce dokładnie umyć. Miejsce ugryzienia
należy obserwować przez kolejne kilka tygodni - w wypadku wystąpienia rumienia lub
obrzęku lub pojawienia się objawów grypowych należy się jak najszybciej skonsultować
z lekarzem.
PROFILAKTYKA
Aby uniknąć kleszczy należy zakładać odzież ciasno osłaniającą jak największą
powierzchnię ciała. Odzież można spryskać preparatami tzw. repelentami dostępnymi
w sklepach i aptekach. Ponieważ najczęściej spotykamy kleszcze w lasach, aby uchronić się
przed ukąszeniem na wszelkich spacerach, należy stosować nakrycie głowy, długie rękawy,
długie nogawki (najlepiej wpuszczone w skarpety), pełne, kryjące buty oraz starać się nie
ocierać o krzewy lub wysokie trawy, trzymając środka ścieżki. Młode i bardzo małe formy
kleszczy tzw. nimfy lubią przebywać na pniach drzewnych oraz leżących gałązkach
i patyczkach. Dlatego siadanie na zwalonych pniach drzewnych lub zbieranie chrustu jest
szczególnie niebezpieczne. Jeżeli ubierzemy ubranie w jasnym kolorze to znacznie łatwiej
będzie dostrzec wędrującego po nim kleszcza. Warto dodać, że gorąca suszarka zabije
kleszcze zaplątane w ubraniu podczas gdy bez problemu przeżyją one pranie wodne. Jak
najszybciej po powrocie należy dokładnie obejrzeć całe ciało a zwłaszcza fałdy skórne,
pachwiny i pępek choć kleszcze mogą się wkłuć wszędzie.
Stosowanie powyższych zasad z pewnością zmniejszy prawdopodobieństwo ukąszenia
i zarażenia. Jednak najpewniejszym sposobem zabezpieczenia się jest szczepienie ochronne.
Szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu, zalecane jest osobom, które
przebywają na terenie występowania choroby, pracują przy eksploatacji lasu, rolnikom,
turystom oraz uczestnikom leśnych obozów i kolonii. Szczepionka uodparnia na 3 lata.
Warunek to odpowiednio wcześnie poddanie się zastrzykom. Pierwsze dwa wykonuje się
w odstępie 14 – 90 dni (zabezpieczają w 70–80 % przed chorobą), a ostatni tzw.
przypominający po 9–12 miesiącach. Ponieważ szczepionka produkowana jest z martwych
wirusów i nie jest aktywna, jedynym przeciwwskazaniem jest uczulenie na białko kurze.
Mogą się szczepić kobiety w ciąży i dzieci.
REASUMUJĄC:
Kleszcze to pasożytnicze pajęczaki przenoszące groźne dla człowieka i zwierząt
choroby zakaźne: kleszczowe zapalnie mózgu i boreliozę.
Są aktywne od wczesnej wiosny do późnej jesieni.
Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba, przeciw której brak jest leczenia
przyczynowego, ale można jej skutecznie zapobiec stosując szczepienia ochronne.
Borelioza to przeciwnie: choroba bakteryjna, którą można skutecznie leczyć
antybiotykami, ale nie ma przeciw niej szczepionki. W ochronie przed nią może
pomóc szybkie usuniecie kleszcza.
Miejsce po usunięciu kleszcza należy obserwować przez kilka tygodni –
powiększające się może być objawem boreliozy.
Podczas wizyty u lekarza, należy wspomnieć o ukąszeniu przez kleszcza. Pozwoli to
na postawienie właściwej diagnozy
Objawy nie zawsze są widoczne i należy przeprowadzić badania krwi.
Nie lekceważ chorób przenoszonych przez kleszcze!
Opracowanie:
Wydział Zdrowia Starostwo Powiatowe Świdnica
Źródło informacji:
1. www.kleszcz.owady.info
2. www.zdrowie.senior.pl
3. www.wikipedia.pl
4. www.przychodnia.pl