Barbara Januszewska-Hasiec, Dawid Kaczmarek, Alicja Kasińska, Monika Zaleska-Szczygieł, Anna Zdziennicka Książka Nauczyciela MATERIAŁY DYDAKTYCZNE DO BIOLOGII DLA SZKOŁY PODSTAWOWEJ Książka Nauczyciela została przygotowana do podręcznika Puls życia 6 o numerze ewidencyjnym w wykazie MEN: 844/2/2019, rok dopuszczenia 2019. Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl © Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2019 ISBN 978-83-267-3634-6 Koordynacja prac i redakcja merytoryczna: Anna Kłopotek. Redakcja językowa: Roksana Blech. Nadzór artystyczny: Kaia Juszczak. Opieka graficzna: Ewa Kaletyn. Projekt okładki: Maciej Galiński, Wojtek Urbanek. Projekt graficzny: Wojtek Urbanek, Małgorzata Gregorczyk. Opracowanie graficzne: Sławomir Włodarczyk. Ilustracje: Wioleta Herczyńska, Krzysztof Mrawiński, Natalia Helman. Fotoserwis: Bogdan Wańkowicz. Realizacja projektu graficznego: Ka Leszczyńska. Konsultacja dydaktyczna: Anna Zdziennicka. Zdjęcia: EAST NEWS: Reporter/Adrian Slazok (żuraw); GETTY IMAGES: Corbis RM Stills/Chase Swift (okładka), istock/anankkml (zebra); PANTHERMEDIA: Daniel Steg (żmija zygzakowata), Gualtiero Boffi (nosorożec, jeż), Helga Schmitt (sęp), Stephen Mcsweeny (ptak drapieżny w locie); SHUTTERSTOCK: Czesznak Zsolt (żółw błotny), Eric Isselee (etapy rozwoju żaby, lew, żaba), FineShine (żółw), Gallinago_media (jaskółka), Hintau Aliaksei (żaba trawna), Hugh Lansdown (Rudawka wielka), jeep2499 (orangutan), kazoka (rzekotka), Nosyrevy (ryba), rugco (bąkojad), skydie (jaszczurka), Snookless (pająk), Vangert (ryba); THINKSTOCK/GETTY IMAGES: Fuse (delfin), Hemera/Sergiy Goruppa (rak), iStock/defun (pszczoła), iStock/srniak (bażant), iStock/Vassiliy Vishnevskiy (wrona siwa). Nowa Era Sp. z o.o. Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa www.nowaera.pl, e-mail: [email protected] Centrum Kontaktu: 801 88 10 10, 58 721 48 00 Druk i oprawa: Color Graf Sp. z o.o., Gdańsk Wprowadzenie Szanowni Państwo! Scenariusze lekcji, kartkówki, testy sprawdzające i semestralne, projekty edukacyjne, klucze odpowiedzi oraz listy zasobów znajdujących się w Multitece i na stronie docwiczenia.pl są dostępne na portalu Książka Nauczyciela do podręcznika Puls życia 6 wraz z materiałami zamieszczonymi na stronie internetowej www.dlanauczyciela.pl wydawnictwa Nowa Era to przewodnik metodyczny przygotowany zgodnie z założeniami nowej podstawy programowej. Zawiera on materiały ułatwiające pracę dydaktyczną: rozkład materiału, przedmiotowe zasady oceniania, wymagania edukacyjne, scenariusze lekcji, testy sprawdzające i semestralne, kartkówki oraz projekt edukacyjny. Na stronie www.dlanauczyciela.pl znajdą Państwo dodatkowe scenariusze lekcji, kartkówki oraz odpowiedzi do wszystkich zadań prezentowanych w niniejszej publikacji. Spis treści Rozkład materiału 4 Rozkład materiału stanowi propozycję realizacji treści nauczania biologii przeznaczonych dla klasy szóstej szkoły podstawowej i jest zgodny z założeniami nowej podstawy programowej. Przedmiotowe zasady oceniania 11 Formy i sposoby oceniania uczniów zawarte w przedmiotowych zasadach oceniania są propozycją, w jaki sposób i jak często oceniać postępy uczniów w nauce. Wymagania edukacyjne 14 Wymagania edukacyjne zawierają szczegółowy wykaz wiadomości i umiejętności, które uczeń powinien opanować po omówieniu poszczególnych lekcji z podręcznika Puls życia 6. Jest on niezastąpiony przy obiektywnej ocenie postępów uczniów w nauce. Scenariusze lekcji Proponowane scenariusze lekcji zostały opracowane z wykorzystaniem różnorodnych metod aktywizujących, których zadaniem jest pobudzenie możliwości intelektualnych oraz aktywności ucznia. Więcej propozycji scenariuszy lekcji znajdą Państwo na stronie www.dlanauczyciela.pl. Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa, nerwowa ................................................. Tkanka łączna . .............................................................................................. Nicienie – zwierzęta, które mają nitkowate ciało ........................................ Pierścienice – zwierzęta, które mają segmentowane ciało........................... Cechy stawonogów ......................................................................................... Skorupiaki – stawonogi, które mają twardy pancerz . ................................. Owady – stawonogi zdolne do lotu ................................................................ Pajęczaki – stawonogi, które mają cztery pary odnóży................................. 19 23 26 27 29 31 33 35 Spis treści Ryby – kręgowce środowisk wodnych ........................................................... Płazy – kręgowce wodno-lądowe ................................................................... Ptaki – kręgowce zdolne do lotu ................................................................... 37 38 40 Kartkówki Krótkie kartkówki pozwalają ocenić, czy uczniowie opanowali niezbędną wiedzę i umiejętności z danej lekcji. Klucze odpowiedzi do kartkówek zostały zamieszczone na stronie www.dlanauczyciela.pl. Tkanki nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa ................................................. Płazińce – zwierzęta, które mają płaskie ciało ............................................. Pierścienice – zwierzęta, które mają segmentowane ciało........................... Skorupiaki – stawonogi, które mają twardy pancerz . ................................. Owady – stawonogi zdolne do lotu................................................................. Pajęczaki – stawonogi, które mają cztery pary odnóży................................. Ryby – kręgowce środowisk wodnych ........................................................... Ptaki – kręgowce zdolne do lotu ................................................................... Ssaki – kręgowce, które karmią młode mlekiem . ........................................ 44 45 46 47 48 49 50 51 52 Testy sprawdzające Prezentowane testy sprawdzające pomagają ocenić poziom wiedzy uczniów z danego działu. Klucze odpowiedzi do testów zostały zamieszczone na stronie www.dlanauczyciela.pl. Świat zwierząt . .............................................................................................. Od parzydełkowców do pierścienic ............................................................... Stawonogi i mięczaki ..................................................................................... Kręgowce zmiennocieplne ............................................................................. Kręgowce stałocieplne ................................................................................... 53 57 61 65 69 Testy semestralne W sprawdzeniu poziomu opanowania materiału z całego semestru przez uczniów pomocne są testy semestralne. Odpowiedzi do tych testów również zostały umieszczone na stronie internetowej www.dlanauczyciela.pl. Test po zakończeniu II semestru................................................................... 73 81 „Tropami zwierząt” – szkolny konkurs wiedzy dla klas 6 87 Test po zakończeniu I semestru . .................................................................. Doskonałym sposobem na rozbudzenie aktywności uczniów jest konkurs wiedzy. Inspiruje on uczniów do samodzielnej pracy oraz do poszukiwania informacji. Kształtuje takie postawy, jak odpowiedzialność i umiejętność pracy w zespole. Nasza propozycja konkursu obejmuje zagadnienia związane ze zwierzętami: środowiskiem i trybem życia zwierząt, budową i przystosowaniami oraz znaczeniem zwierząt dla przyrody i życiu człowieka. 3 4 Dział programu • wykazanie związku między budową tkanek zwierzęcych a pełnionymi przez nie funkcjami • określanie miejsca występowania omawianych tkanek • omówienie budowy i sposobu pracy tkanki mięśniowej • analizowanie budowy i funkcji komórek nerwowych • ćwiczenie umiejętności poprawnego mikroskopowania • ćwiczenie umiejętności rysowania obrazu spod mikroskopu • analizowanie budowy różnych rodzajów tkanki łącznej • wskazanie miejsc występowania omawianych tkanek • doskonalenie umiejętności poprawnego mikroskopowania 2. Tkanka nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa • rodzaje tkanek zwierzęcych • budowa i funkcje tkanki nabłonkowej • budowa i sposób pracy tkanki mięśniowej • elementy budowy i funkcje komórek nerwowych 3. Tkanka łączna • rodzaje i miejsca występowania tkanki łącznej • funkcje tkanki kostnej, chrzęstnej i tłuszczowej • cechy charakterystyczne budowy poszczególnych tkanek • krew, jej składniki i ich znaczenie 5. Sprawdzenie wiadomości 4. Podsumowanie wiadomości • ustalenie wspólnych cech zwierząt • wykazanie stopniowego komplikowania się poziomów organizacji ciała zwierząt • przypomnienie wiadomości z przyrody o grupach systematycznych w obrębie królestwa zwierząt • prezentowanie cech charakterystycznych dla wskazanych grup zwierząt Cele edukacyjne 1. W królestwie zwierząt • wspólne cechy zwierząt • poziomy organizacji ciała zwierząt: komórka, tkanki, narządy, układy narządów • grupy systematyczne zwierząt • cechy charakterystyczne grup zwierząt Treści nauczania II.7.1 II.7.1 II.7.1 Zapis w nowej podstawie programowej • obserwacje mikroskopowe różnych rodzajów tkanki łącznej • mapa mentalna – związek między budową poszczególnych tkanek zwierzęcych a pełnionymi przez nie funkcjami • wskazywanie miejsca występowania omawianych tkanek • obserwacje mikroskopowe tkanek zwierzęcych • rysowanie tkanek zwierzęcych zaobserwowanych pod mikroskopem • analizowanie schematów przedstawiających budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych • burza mózgów na temat wspólnych cech zwierząt • gra dydaktyczna Od komórki do organizmu • wyszukiwanie informacji w różnych źródłach na temat danej grupy zwierząt • przygotowanie wystąpienia na wskazany temat Proponowane procedury osiągania celów Propozycja rozkładu materiału nauczania z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparta na Programie nauczania biologii – Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Rozkład materiału I. Świat zwierząt • podręcznik • sprzęt do mikroskopowania • preparaty trwałe tkanek łącznych • tablica interaktywna lub płyta multimedialna • podręcznik • sprzęt do mikroskopowania • preparaty trwałe tkanek zwierzęcych • ilustracje przedstawiające występowanie omawianych tkanek • podręcznik • ilustracje różnych gatunków zwierząt • tablica interaktywna • atlasy zwierząt • albumowe wydania książek, w których przedstawiono poszczególne grupy zwierząt Proponowane środki dydaktyczne Dział programu II. Od parzydełkowców do pierścienic • wskazanie miejsc występowania parzydełkowców • poznanie charakterystycznych cech budowy parzydełkowców • wskazanie różnic w budowie polipa i meduzy • omówienie znaczenia parzydełkowców w przyrodzie i dla człowieka • wskazanie środowiska życia płazińców • poznanie budowy morfologicznej i czynności życiowych płazińców • wykazanie związku między budową płazińców a trybem ich życia • omówienie dróg zarażenia się chorobami wywoływanymi przez płazińce • omówienie znaczenia płazińców w przyrodzie i dla człowieka 6. Parzydełkowce – najprostsze zwierzęta tkankowe • środowisko życia parzydełkowców • budowa morfologiczna parzydełkowców • cechy wspólne parzydełkowców • znaczenie parzydełkowców w przyrodzie i dla człowieka 7. Płazińce – zwierzęta, które mają płaskie ciało • środowisko życia płazińców • cechy charakterystyczne budowy płazińców • przystosowania tasiemców do pasożytniczego trybu życia • drogi zarażenia płazińcami pasożytniczymi • sposoby zapobiegania zarażeniu się tasiemcem • znaczenie płazińców w przyrodzie i dla człowieka II.7.3, 8 II.7.2, 8 Zapis w nowej podstawie programowej 8. Nicienie – zwierzęta, które mają • poznawanie środowiska i trybu życia II.7.4, 8 nicieni nitkowate ciało • środowisko i tryb życia nicieni • wskazanie cech charakterystycznych • cechy charakterystyczne nicieni budowy nicieni • obserwowanie czynności życiowych • budowa zewnętrzna nicieni • choroby wywoływane przez nicienie nicieni • drogi zarażenia nicieniami pasożytniczymi • poznanie dróg zarażenia się • profilaktyka chorób wywoływanych chorobami wywoływanymi przez przez nicienie nicienie • przegląd nicieni i ich znaczenie • omówienie znaczenia profilaktyki w przyrodzie i dla człowieka chorób wywoływanych przez nicienie • wskazanie znaczenia nicieni w przyrodzie i dla człowieka Cele edukacyjne Treści nauczania • podręcznik • preparaty mokre, np. tasiemca • obserwacja żywego okazu wypławka lub na filmie przyrodniczym, • różne źródła informacji na temat płazińców (encyklopedia zdrowia, słowniki, internet) • materiały edukacyjne oświaty zdrowotnej • podręcznik • obserwacja stułbi płowej w hodowli lub na filmie edukacyjnym • materiały edukacyjne Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku • foliogramy i plansze przedstawiające budowę parzydełkowców • szkielety koralowców Proponowane środki dydaktyczne • analiza budowy zewnętrznej nicieni – • podręcznik w hodowli lub na filmie edukacyjnym • hodowle nicieni, • obserwacja czynności życiowych nicieni – np. węgorka octowego w hodowli lub na filmie edukacyjnym • foliogramy multimedialne • dyskusja na temat „choroby brudnych • cyfrowe zasoby internetowe rąk” • encyklopedia zdrowia • wyszukiwanie informacji na temat • materiały edukacyjne oświaty znaczenia profilaktyki zakażeń chorobami zdrowotnej wywoływanymi przez nicienie • rozmowa dydaktyczna na temat znaczenia nicieni w przyrodzie i dla człowieka • obserwacja różnych przedstawicieli płazińców • rozpoznawanie czynności życiowych płazińców – żywy okaz lub na filmie edukacyjnym • wyszukiwanie informacji na temat chorób wywoływanych przez płazińce • makroskopowa obserwacja wybranego przedstawiciela parzydełkowców, np. stułbi płowej • analizowanie schematów przedstawiających budowę parzydełkowców • obserwacja naturalnych okazów szkieletów koralowców • dyskusja nad znaczeniem parzydełkowców w przyrodzie i dla człowieka Proponowane procedury osiągania celów 6 Dział programu Treści nauczania • wskazanie różnorodności środowisk życia stawonogów • wykazanie jedności i różnorodności budowy oraz czynności życiowych stawonogów • analizowanie cech adaptacyjnych stawonogów, umożliwiających im opanowanie różnych środowisk • poznawanie środowisk życia pierścienic • prezentowanie cech wspólnych i różnic między pierścienicami • analizowanie budowy i czynności życiowych pierścienic • rozpoznawanie pierścienic wśród innych zwierząt • omówienie znaczenia pierścienic w przyrodzie i dla człowieka Cele edukacyjne 13. Skorupiaki – stawonogi, które mają • omówienie środowiska życia twardy pancerz skorupiaków • środowisko życia skorupiaków • omówienie budowy zewnętrznej • cechy charakterystyczne budowy wybranych przedstawicieli zewnętrznej wybranych skorupiaków skorupiaków • wybrane czynności życiowe skorupiaków • scharakteryzowanie wybranych • znaczenie skorupiaków w przyrodzie czynności życiowych skorupiaków i dla człowieka • wskazanie znaczenia skorupiaków w przyrodzie i dla człowieka 12. Cechy stawonogów • zróżnicowanie środowisk występowania stawonogów • cechy charakterystyczne budowy stawonogów • zróżnicowanie budowy stawonogów • podstawa podziału stawonogów na skorupiaki, owady i pajęczaki • cechy adaptacyjne stawonogów, umożliwiające im opanowanie różnych środowisk 11. Sprawdzenie wiadomości 10. Podsumowanie wiadomości 9. Pierścienice – zwierzęta, które mają segmentowane ciało • środowisko życia pierścienic • cechy budowy zewnętrznej pierścienic • przegląd pierścienic • cechy wspólne pierścienic oraz ich zróżnicowanie • znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka Rozkład materiału III. Stawonogi i mięczaki II.7.6, 8 II.7.6, 8 II.7.5, 8 Zapis w nowej podstawie programowej • podręcznik • sprzęt do założenia hodowli dżdżownic: szklane naczynie, różne rodzaje gleby, suche liście • lupy do obserwacji szczecinek i otworu gębowego • sprzęt do prowadzenia obserwacji • filmy przyrodnicze Proponowane środki dydaktyczne • obserwacja żywych przedstawicieli skorupiaków w naturze lub na filmie edukacyjnym • ćwiczenia w rozpoznawaniu skorupiaków • dyskusja nad znaczeniem skorupiaków • podręcznik • suche lub mokre preparaty zwierząt • szkielety pąkli • zdjęcia skorupiaków pochodzące z różnych źródeł • tablica lub płyta multimedialna • obserwacja żywych okazów stawonogów • podręcznik • analizowanie schematów • żywe okazy stawonogów, przedstawiających budowę ciała np. muchy, pająka, motyla stawonogów • preparaty mokre, np. raka • obserwacja budowy szkieletów • gabloty z okazami stawonogów stawonogów • praca w grupach – przygotowanie • szkielety stawonogów plakatu lub portfolio na temat jedności • foliogramy i plansze i różnorodności w świecie stawonogów przedstawiające budowę ciała • zajęcia terenowe połączone z obserwacją stawonogów żywych okazów stawonogów • klucze do oznaczania • rozpoznawanie stawonogów przy i rozpoznawania stawonogów pomocy atlasów • zakładanie i prowadzenie hodowli dżdżownic • obserwacja budowy, czynności życiowych oraz wpływu dżdżownic na strukturę gleby • rozpoznawanie pierścienic wśród innych zwierząt • wyszukiwanie informacji o pierścienicach w różnych źródłach • mapa mentalna na temat znaczenia pierścienic Proponowane procedury osiągania celów Dział programu III. Stawonogi i mięczaki 18. Sprawdzenie wiadomości 17. Podsumowanie wiadomości • poznawanie środowisk życia mięczaków • opisanie budowy zewnętrznej ślimaków, małży i głowonogów • wykazanie różnicy w budowie poszczególnych grup mięczaków • omówienie znaczenia mięczaków w przyrodzie i dla człowieka 16. Mięczaki – zwierzęta, które mają muszlę • miejsce występowania mięczaków • tryb życia mięczaków • wygląd zewnętrzny mięczaków • wspólne cechy mięczaków • różnice w budowie ślimaków, małży i głowonogów • znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka II.7.7, 8 • wskazanie środowisk występowania II.7.6, 8 pajęczaków • omówienie charakterystycznych cech budowy pajęczaków • analizowanie różnych trybów życia pajęczaków • wykazanie cech budowy pajęczaków na podstawie wybranych przedstawicieli • analizowanie sposobów odżywiania pajęczaków na przykładzie wybranych przedstawicieli • omówienie znaczenia pajęczaków w przyrodzie i dla człowieka 15. Pajęczaki – stawonogi, które mają cztery pary odnóży • miejsce występowania pajęczaków • tryb życia różnych pajęczaków • cechy charakterystyczne budowy wybranych przedstawicieli pajęczaków • znaczenie pajęczaków w przyrodzie i dla człowieka Zapis w nowej podstawie programowej • wskazanie środowisk życia owadów II.7.6, 8 • poznanie zróżnicowanego trybu życia • wyszukiwanie w budowie morfologicznej cech adaptacyjnych do różnych warunków środowiska • analizowanie zróżnicowania budowy aparatów gębowych u różnego rodzaju owadów • obserwowanie przedstawicieli owadów • rozpoznawanie pospolitych owadów • omówienie znaczenia owadów w przyrodzie i dla człowieka Cele edukacyjne 14. Owady – stawonogi zdolne do lotu • miejsce występowania owadów • zróżnicowany tryb życia owadów • cechy charakterystyczne budowy wybranych gatunków owadów • sposoby odżywiania się owadów • przystosowania owadów do pobierania pokarmu • przystosowania owadów do życia w różnych środowiskach • znaczenie owadów w przyrodzie i dla człowieka Treści nauczania • podręcznik • gabloty z okazami owadów • materiały ilustracyjne z różnych źródeł: zasoby internetowe, atlasy, klucze do oznaczania owadów Proponowane środki dydaktyczne • obserwacja mięczaków – żywe okazy lub na filmach edukacyjnych • analizowanie budowy ciała mięczaków • obserwacja budowy szkieletów mięczaków • praca w grupach – podobieństwa i różnice w budowie oraz czynnościach życiowych mięczaków • zestawianie tabelaryczne cech morfologicznych mięczaków • rozpoznawanie mięczaków na podstawie klucza zawartego podręczniku • podręcznik • okazy naturalne lub preparaty mokre mięczaków, np. szczeżui • okazy naturalne muszli • foliogramy i plansze przedstawiające budowę ciała mięczaków • tablica lub płyta multimedialna • wyszukiwanie pajęczaków w najbliższym • podręcznik otoczeniu • cyfrowe zasoby internetowe • obserwacja czynności życiowych • atlasy, klucze do oznaczania pajęczaków – żywych okazów lub stawonogów na filmach edukacyjnych • rozpoznawanie pajęczaków wśród innych stawonogów, klasyfikowanie ich na podstawie cech morfologicznych • obserwacja czynności życiowych owadów – żywe okazy lub na filmie edukacyjnym • rozpoznawaniegatunków owadów na podstawie atlasów i kluczy pospolitych • wykazanie cech adaptacyjnych owadów na podstawie filmów przyrodniczych • wyszukiwanie w różnych źródłach informacji dotyczących znaczenia owadów – także na temat form pasożytniczych i szkodników • debata na temat znaczenia owadów Proponowane procedury osiągania celów 8 Dział programu • wskazanie miejsc bytowania płazów • wykazanie sposobów przystosowania się płazów do życia w wodzie i na lądzie • omówienie sposobu wymiany gazowej u płazów • wyjaśnienie, na czym polega rola skóry w wymianie gazowej płazów • omówienie sposobu rozmnażania i rozwoju płazów • omówienie zróżnicowania budowy II.7.10, 14 płazów • poznanie i rozpoznawanie gatunków płazów żyjących w Polsce • omówienie znaczenia płazów w przyrodzie i dla człowieka • wskazanie głównych zagrożeń dla płazów • przedstawienie sposobów ochrony płazów 21. Płazy – kręgowce wodno-lądowe • środowisko życia płazów • przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie • płazy jako zwierzęta zmiennocieplne • rozmnażanie się i rozwój płazów 22. Przegląd i znaczenie płazów • zróżnicowanie budowy i trybu życia płazów • charakterystyka płazów beznogich, ogoniastych i bezogonowych • gatunki płazów żyjących w Polsce • znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka • sposoby ochrony płazów II.7.10, 14 II.7.9, 14 • wykazanie związku między budową ciała ryb a zajmowanym siedliskiem i trybem życia • wyjaśnienie strategii zdobywania pokarmu przez ryby • określenie znaczenia ryb w przyrodzie i dla człowieka • uzasadnienie konieczności ochrony ryb morskich i słodkowodnych II.7.9, 14 Zapis w nowej podstawie programowej 20. Przegląd i znaczenie ryb • zróżnicowanie budowy ryb • związek między budową ryb a trybem ich życia • strategie zdobywania pokarmu przez ryby • znaczenie ryb w przyrodzie i dla człowieka • sposoby ochrony ryb Cele edukacyjne • wykazanie zależności między budową ryb a środowiskiem ich życia • wyjaśnienie, czym jest zmiennocieplność • poznanie sposobu przeprowadzania wymiany gazowej u ryb • definiowanie tarła jako charakterystycznego sposobu rozmnażania ryb Treści nauczania 19. Ryby – kręgowce środowisk wodnych • środowisko życia ryb • przystosowania ryb do życia w wodzie • wymiana gazowa u ryb • ryby jako zwierzęta zmiennocieplne • rozmnażanie się i rozwój ryb Rozkład materiału IV. Kręgowce zmiennocieplne • podręcznik • teksty źródłowe • cyfrowe zasoby internetowe • atlasy ryb morskich i słodkowodnych • akwariowa hodowla ryb z różnych siedlisk • podręcznik • tablica lub płyta multimedialna • filmy edukacyjne z serii Widziane z bliska • kolekcja łusek różnych gatunków ryb • akwariowa hodowla ryb Proponowane środki dydaktyczne • ćwiczenia w samodzielnym wyszukiwaniu informacji na temat znaczenia płazów w różnych źródłach • ćwiczenia w klasyfikowaniu zwierząt do odpowiednich grup systematycznych • podręcznik • zasoby internetowe • klucze oraz przewodniki do oznaczania płazów • obserwacja przedstawicieli płazów • podręcznik na filmie przyrodniczym • płyta lub tablica multimedialna • pogadanka na temat związku między • materiały ilustracyjne budową płazów a środowiskiem ich życia z różnych źródeł • mapa mentalna – przystosowania płazów do życia w dwóch środowiskach • ćwiczenia w samodzielnym wyszukiwaniu informacji dotyczących znaczenia ryb • rozmowa dydaktyczna na temat potrzeby ochrony ryb • zwiedzenie – jeśli to możliwe – Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku lub wystawy akwarystycznej • obserwacje okazów ryb – w akwarium lub na filmie edukacyjnym • rozmowa dydaktyczna na temat związku między budową ryb a środowiskiem ich życia • praca w grupach nad zagadnieniem przystosowania ryb do pełnienia funkcji życiowych • prowadzenie hodowli ryb Proponowane procedury osiągania celów Dział programu IV. Kręgowce zmiennocieplne V. Kręgowce stałocieplne • poznanie różnorodności gadów • wykazanie związku między sposobem rozmnażania i typem rozwoju a środowiskiem życia gadów • poznawanie i rozpoznawanie gadów żyjących w Polsce • omówienie znaczenia gadów • wskazanie zagrożeń dla gadów i sposobów ich ochrony 24. Przegląd i znaczenie gadów • zróżnicowanie w budowie zewnętrznej gadów • tryb życia gadów • gatunki gadów żyjących w Polsce • sposoby ochrony gadów • znaczenie gadów w przyrodzie i dla człowieka 27. Ptaki – kręgowce zdolne do lotu • środowisko życia ptaków • cechy charakterystyczne ptaków • budowa i przystosowania ptaków do lotu • rodzaje piór i ich budowa • wymiana gazowa u ptaków • rozmnażanie i rozwój ptaków • opieka nad potomstwem 26. Sprawdzenie wiadomości II.7.11, 14 II.7.11, 14 Zapis w nowej podstawie programowej • wykazanie różnorodności środowisk II.7.12, 14 życia ptaków • zdefiniowanie ptaków jako zwierząt stałocieplnych • analizowanie związku między budową ptaków a ich przystosowaniem do lotu • omówienie budowy piór • wykazanie związku między przebiegiem wymiany gazowej u ptaków a ich przystosowaniem do lotu • omówienie rozmnażania i rozwoju ptaków • wskazanie środowiska życia gadów • przedstawienie cech wspólnych charakteryzujących gady • wyjaśnienie, czym jest odrętwienie • analizowanie przystosowań gadów do życia na lądzie • omówienie sposobu wymiany gazowej u gadów • omówienie rozmnażania i rozwoju gadów 23. Gady – kręgowce, które opanowały ląd • środowisko życia gadów • przystosowania gadów do życia na lądzie • zmiennocieplność gadów • rozmnażanie i rozwój gadów 25. Podsumowanie wiadomości Cele edukacyjne Treści nauczania Proponowane środki dydaktyczne • obserwacja czynności życiowych • podręcznik ptaków – żywe okazy lub na filmie • szkielet lub kości ptaka edukacyjnym • różne rodzaje piór • analizowanie budowy ptaków w związku • lupy z przystosowaniem do lotu • film edukacyjny o życiu • pogadanka na temat związku między ptaków budową ptaków a środowiskiem ich • jajo kurze życia • wskazywanie różnic w budowie piór • mapa mentalna – przystosowania ptaków do lotu • obserwacja budowy jaja • pogadanka na temat związku między • podręcznik budową gadów a środowiskiem ich życia • klucze oraz przewodniki • analizowanie i porównywanie pokrycia do oznaczania ciała gadów i rozpoznawania pospolitych • mapa mentalna – przystosowanie gadów gatunków zwierząt do życia na lądzie kręgowych • oglądanie filmu edukacyjnego • film przyrodniczy, np. z serii Widziane z bliska • obserwacja przedstawicieli gadów • podręcznik • obserwacja wylinek gadów • okazy naturalne pokrycia ciała • pogadanka na temat związku między gadów: wylinki, łuski, pancerz budową gadów a środowiskiem ich życia żółwia • analizowanie i porównywanie pokrycia • plansze i foliogramy z budową ciała gadów gadów • film przyrodniczy, np. z serii Widziane z bliska Proponowane procedury osiągania celów 10 Dział programu • wskazanie jedności i różnorodności wśród ssaków • zrozumienie związku między budową ssaków a środowiskiem i trybem ich życia • omówienie znaczenia ssaków w życiu i gospodarce człowieka • omówienie głównych zagrożeń dla ssaków • uzasadnienie potrzeby ochrony ssaków 30. Przegląd i znaczenie ssaków • zróżnicowanie budowy ssaków • przystosowania ssaków do życia w różnych środowiskach • znaczenie ssaków w przyrodzie i dla człowieka • główne zagrożenia dla ssaków • sposoby ochrony ssaków 32. Sprawdzenie wiadomości 31. Podsumowanie wiadomości • poznanie budowy ssaków • wykazanie związku między budową skóry ssaków a pełnioną przez nią funkcją • omówienie związku między budową płuc ssaków a sprawnością wymiany gazowej • charakteryzowanie rozmnażania i rozwoju ssaków 29. Ssaki – kręgowce, które karmią młode mlekiem • różnorodność środowisk życia ssaków • wspólne cechy budowy ssaków • skóra i jej wytwory • wymiana gazowa u ssaków • rozmnażanie i rozwój ssaków Cele edukacyjne • wykazanie związku między budową ptaków a zajmowanymi środowiskami • omówienie znaczenia ptaków w przyrodzie i dla człowieka • uzasadnienie potrzeby ochrony ptaków Treści nauczania 28. Przegląd i znaczenie ptaków • zróżnicowanie budowy zewnętrznej ptaków • związek między budową ptaków a środowiskiem ich życia • znaczenie ptaków w przyrodzie i dla człowieka • sposoby ochrony ptaków • obserwowanie czynności życiowych ptaków Rozkład materiału V. Kręgowce stałocieplne II.7.13,14 II.7.13,14 II.7.12, 14 Zapis w nowej podstawie programowej • podręcznik • tablica lub płyta multimedialna • filmy przyrodnicze z serii Widziane z bliska • klucze, atlasy i przewodniki do rozpoznawania ptaków Proponowane środki dydaktyczne • zajęcia terenowe (wycieczka do zoo) połączone z obserwacją zwierząt • pogadanka na temat odpowiedzialności za zwierzęta hodowane w domu • burza mózgów – znaczenie ssaków w gospodarce i życiu człowieka • dyskusja na temat ochrony ssaków • podręcznik • klucze, atlasy i przewodniki do rozpoznawania ssaków • lupy, lornetki • karty pracy do zajęć terenowych • zasoby internetowe, np. na temat różnorodności biologicznej w Polsce • mapa mentalna – przystosowanie ssaków • podręcznik do życia na lądzie • okazy wytworów naskórka • wyszukiwanie w różnych źródłach ssaków: kopyta, rogi, włosy, informacji na temat przedstawicieli pazury różnych rzędów ssaków • encyklopedie, słowniki, internet, klucze, atlasy i przewodniki do rozpoznawania ssaków • rozpoznawanie w terenie pospolitych gatunków ptaków • analizowanie związku między budową ptaków a zajmowanymi przez nie środowiskami • rozmowa dydaktyczna na temat znaczenia ptaków i potrzeby ich ochrony Proponowane procedury osiągania celów Przedmiotowe zasady oceniania Przedmiotowe zasady oceniania Biologia w szkole podstawowej Założenia przedmiotowych zasad oceniania 1. Użyteczność Ocenianie powinno być nakierowane na te wiadomości i umiejętności, których opanowanie przez ucznia pozwala osiągnąć założone cele nauczania. 2. Wspomaganie procesu uczenia się i nauczania Ocenianie powinno motywować ucznia oraz skłaniać zarówno ucznia, jak i nauczyciela do wyciągania wniosków z dotychczasowej współpracy. 3. Wielowątkowość Proces oceniania powinien stwarzać sytuacje, w których każdy uczeń będzie miał możliwość zademonstrowania swojej wiedzy, kreatywności i oryginalności. 4. Otwartość Kryteria oceniania powinny być zrozumiałe i jawne, a wyniki – dostępne dla wszystkich zainteresowanych. Proces oceniania powinien być otwarty na analizę i weryfikację. 5. Pewność wnioskowania Materiał zgromadzony w procesie oceniania powinien gwarantować pewność umiejętności ucznia. 6. Spójność wewnętrzna Każdy składnik zasad oceniania powinien być zgodny ze standardami nauczania, standardami oceniania oraz z programem rozwoju szkoły. Uwagi do nauczycieli opracowujących przedmiotowe zasady oceniania Pracę nauczyciela biologii na II etapie kształcenia od roku szkolnego 2019/2020 regulują: • cele kształcenia – wymagania ogólne, • treści nauczania – wymagania szczegółowe, • warunki i sposób realizacji, zamieszczone na s. 120–133 załącznika nr 2 podstawy programowej (Rozporządzenie MEN z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim lub znacznym, kształcenia ogólnego dla szkoły branżowej I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz dla kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej; Dz.U. z 2017 r., poz. 59). Zanim nauczyciel zacznie opracowywać własne przedmiotowe zasady oceniania, powinien zapoznać się z celami kształcenia ogólnego w szkole podstawowej (s. 1), najważniejszymi umiejętnościami rozwijanymi w ramach kształcenia ogólnego w szkole podstawowej (s. 2) oraz komentarzem do nauczania biologii (s. 14–15). Nauczyciele wszystkich przedmiotów, w tym nauczyciele biologii, powinni zapoznać się również z zadaniami szkoły szczegółowo opisanymi na s. 2–5 omawianego dokumentu. Znajduje się tam między innymi komentarz zobowiązujący do wykorzystania w procesie edukacji metody projektu, która jest szczególnie przydatna w nauczaniu biologii. Wprowadzenie ośmioletniej szkoły podstawowej ułatwi formułowanie wymagań dostosowanych do możliwości intelektualnych uczniów, z którymi nauczyciel rozpoczyna naukę w klasie 6. Przed każdym etapem edukacyjnym i po nim warto przeprowadzić testy diagnozy z zadaniami sprawdzającymi wiedzę i różne umiejętności. 11 12 Przedmiotowe zasady oceniania Formy i zasady bieżącego oceniania Prace pisemne w klasie Forma Zakres treści nauczania Częstotliwość Zasady przeprowadzania Prace klasowe (1 h lekcyjna) jeden obszerny dział lub dwa działy mniejsze przy 2 h tygodniowo dwie prace klasowe w półroczu • zapowiadane przynajmniej z tygodniowym wyprzedzeniem • informacja o pracy klasowej zanotowana wcześniej w dzienniku lekcyjnym • pracę klasową poprzedza powtórzenie materiału nauczania Sprawdziany (do 20 min) materiał nauczania z trzech ostatnich lekcji przy 2 h tygodniowo jeden sprawdzian w półroczu • zapowiedziane z tygodniowym wyprzedzeniem Prace pisemne w domu Pisemne prace domowe materiał nauczania z bieżącej przy 2 h tygodniowo dwie prace lekcji lub przygotowanie w półroczu materiału dotyczącego nowego tematu (nauczanie odwrócone) • zróżnicowane zadania zgodnie z realizowanym materiałem Prowadzenie zeszytu ćwiczeń zgodnie z tematami lekcji • zasady prowadzenia zeszytu ćwiczeń powinny zostać ustalone na pierwszej lekcji • ocenie podlega zarówno poprawność merytoryczna rozwiązywanych zadań, jak i estetyka oraz systematyczność Inne prace domowe • prace badawcze, obserwacje raz w półroczu i hodowle wskazane w podstawie programowej • zadania związane z projektami edukacyjnymi – wykonywanie plakatów, prezentacji PowerPoint do bieżącego materiału sprawdzenie nie mniej niż raz w półroczu • zadania kierowane do pracy w grupach lub dla uczniów szczególnie zainteresowanych biologią Odpowiedzi ustne Ustne sprawdzenie wiadomości materiał nauczania z trzech ostatnich lekcji minimum jedna w półroczu bez zapowiedzi Pytania aktywne lekcja bieżąca lub lekcje powtórzeniowe częstotliwość dowolna, w zależności od predyspozycji uczniów uczniowie sami zgłaszają się do odpowiedzi lub są wyznaczani przez nauczyciela Referowanie pracy grupy lekcja bieżąca lub lekcje powtórzeniowe w zależności od metod pracy stosowanych na lekcji należy zwrócić uwagę na to, aby w kolejnym referowaniu wspólnych prac zmieniały się osoby referujące Praca na lekcji bieżący materiał nauczania jedna lub dwie oceny w półroczu • oceniana jest aktywność, zaangażowanie, umiejętność pracy w grupie lub w parach • w ocenianiu można uwzględnić ocenę koleżeńską lub samoocenę, uzasadniając ją w informacji zwrotnej Przedmiotowe zasady oceniania Pozostałe przedmiotowe zasady oceniania 1. Pisemne prace klasowe • Pisemne prace klasowe są obowiązkowe. • W przypadku nieobecności usprawiedliwionej uczeń musi napisać pracę klasową w ciągu dwóch tygodni od daty powrotu do szkoły. • Jeżeli nieobecność jest nieusprawiedliwiona, uczeń przystępuje do pracy klasowej na pierwszej lekcji, na którą przyszedł. • Uczeń ma prawo raz w półroczu poprawić pracę klasową. Obie oceny są wpisywane do dziennika, a pod uwagę jest brana ocena poprawkowa, nawet jeśli jest niższa od poprawianej. 2. Sprawdziany Nieobecność ucznia na sprawdzianie nie obliguje go do pisemnego zaliczenia danej partii materiału. 3. Wymagania na poszczególne oceny szkolne z prac pisemnych − 100–98% – celujący − 97–90% – bardzo dobry − 89–71% – dobry − 70–50% – dostateczny − 49–31% – dopuszczający − 30–0% – niedostateczny 4. Odpowiedzi ustne • Przy wystawianiu oceny za odpowiedź ustną nauczyciel jest zobowiązany do udzielenia uczniowi informacji zwrotnej. • Uczeń ma prawo być nieprzygotowany do odpowiedzi ustnej bez usprawiedliwienia raz w półroczu. Nieprzygotowanie zgłasza nauczycielowi przed lekcją lub na jej początku, zanim nauczyciel wywoła go do odpowiedzi. • Kolejne nieprzygotowanie może zgłosić uczeń uczęszczający do dwóch szkół (np. muzycznej), w okresie odbywających się przesłuchań i egzaminów albo reprezentujący szkołę w ważnych konkursach artystycznych lub zawodach sportowych. 5. Prace domowe • Uczeń ma prawo nie wykonać w półroczu jednej pracy, ale musi ją uzupełnić na następną lekcję. • Zadania związane z realizacją projektu edukacyjnego reguluje rozporządzenie o ocenianiu. 6. Praca na lekcji Uczeń może otrzymać ocenę celującą, jeżeli: • samodzielnie zaprojektuje i wykona doświadczenie na lekcji lub omówi doświadczenie wykonane w domu, • aktywnie uczestniczy w lekcji zadaje i pytania aktywne, • przygotuje materiały do lekcji odwróconej. Sprawdzenie i ocenianie sumujące postępy ucznia Podsumowaniem edukacyjnych osiągnięć ucznia w danym roku szkolnym są ocena śródroczna i ocena roczna. Wystawia je nauczyciel po uwzględnieniu wszystkich form aktywności ucznia oraz wagi ocen cząstkowych. Przedmiotowe zasady oceniania zostały opracowane na podstawie wytycznych zawartych w Rozporządzeniu MEN z dnia 10 czerwca 2015 r. (poz. 843) w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych, a także Rozporządzenia MEN z dnia 11 sierpnia 2016 r. (poz. 1278) zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych. 13 Uczeń: • wymienia wspólne cechy zwierząt • wyjaśnia, czym różnią się zwierzęta kręgowe od bezkręgowych • wyjaśnia, czym jest tkanka • wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych • przy pomocy nauczyciela przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i rysuje obrazy widziane pod mikroskopem • wymienia rodzaje tkanki łącznej • wymienia składniki krwi • przy pomocy nauczyciela przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i rozpoznaje elementy tkanki widziane pod mikroskopem 2. Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa 3. Tkanka łączna ocena dopuszczająca 1. W królestwie zwierząt Temat • określa miejsca występowania w organizmie omawianych tkanek • samodzielnie przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i przy pomocy nauczyciela rysuje obrazy widziane pod mikroskopem Uczeń: • definiuje pojęcia komórka, tkanka, narząd, układ narządów, organizm • na podstawie podręcznika przyporządkowuje podane zwierzę do odpowiedniej grupy systematycznej ocena dobra • wskazuje rozmieszczenie • wskazuje zróżnicowanie omawianych tkanek w budowie tkanki łącznej w organizmie • omawia funkcje składników • opisuje składniki krwi krwi • przy niewielkiej pomocy • samodzielnie przeprowadza nauczyciela przeprowadza obserwację mikroskopową obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych tkanek zwierzęcych i przy niewielkiej pomocy i rozpoznaje elementy tkanki nauczyciela rozpoznaje widziane pod mikroskopem charakterystyczne elementy obserwowanej tkanki • wymienia najważniejsze funkcje wskazanej tkanki zwierzęcej • opisuje budowę wskazanej tkanki • przy niewielkiej pomocy nauczyciela przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i rysuje obrazy widziane pod mikroskopem Uczeń: • przedstawia poziomy organizacji ciała zwierząt • podaje przykłady zwierząt kręgowych i bezkręgowych ocena dostateczna Poziom wymagań ocena celująca • omawia właściwości i funkcje tkanki kostnej, chrzęstnej i tłuszczowej • charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi • samodzielnie przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i na podstawie ilustracji rozpoznaje charakterystyczne elementy obserwowanej tkanki • charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych • rozpoznaje na ilustracji rodzaje tkanek zwierzęcych • omawia budowę i sposób funkcjonowania tkanki mięśniowej • samodzielnie przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i rysuje obrazy widziane pod mikroskopem • wykazuje związek istniejący między budową elementów krwi a pełnionymi przez nie funkcjami • wykonuje mapę mentalną dotyczącą związku między budową poszczególnych tkanek zwierzęcych a pełnionymi przez nie funkcjami • samodzielnie przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i na podstawie ilustracji rozpoznaje oraz opisuje elementy tkanki widziane pod mikroskopem • na podstawie ilustracji analizuje budowę tkanek zwierzęcych • wykazuje związek istniejący między budową tkanek zwierzęcych a pełnionymi przez nie funkcjami • samodzielnie przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych • wykonuje z dowolnego materiału model wybranej tkanki zwierzęcej Uczeń: Uczeń: • charakteryzuje bezkręgowce • prezentuje stopniowo i kręgowce komplikującą się budowę • charakteryzuje pokrycie ciała zwierząt ciała bezkręgowców • na podstawie opisu i kręgowców przyporządkowuje zwierzę • podaje przykłady szkieletów do odpowiedniej grupy bezkręgowców systematycznej ocena bardzo dobra Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 6 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii – Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział I. Świat zwierząt 14 Wymagania edukacyjne Dział II. Od parzydełkowców do pierścienic • wymienia cechy charakterystyczne budowy zewnętrznej pierścienic • wyjaśnia znaczenie szczecinek 7. Pierścienice – zwierzęta zbudowane z segmentów • charakteryzuje objawy chorób wywołanych przez nicienie • omawia znaczenie profilaktyki • charakteryzuje wskazane czynności życiowe płazińców • omawia sposoby zapobiegania zarażeniu się tasiemcem • omawia środowisko i tryb • wskazuje przystosowania życia nereidy oraz pijawki pijawki do pasożytniczego • na żywym okazie trybu życia dżdżownicy lub na ilustracji • charakteryzuje wskazane wskazuje siodełko i wyjaśnia czynności życiowe jego rolę pierścienic • wskazuje charakterystyczne • wskazuje drogi inwazji cechy nicieni nicieni do organizmu • omawia budowę zewnętrzną • wyjaśnia, na czym polega nicieni „choroba brudnych rąk” • wymienia choroby wywołane przez nicienie 6. Nicienie – zwierzęta, • wskazuje środowisko życia które mają nitkowate nicieni ciało • rozpoznaje na ilustracji nicienie wśród innych zwierząt • rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt • wskazuje środowisko życia pierścienic • wskazuje na ilustracji • omawia przystosowanie elementy budowy tasiemca tasiemca do pasożytniczego • wskazuje drogi inwazji trybu życia tasiemca do organizmu • charakteryzuje znaczenie • wskazuje na schemacie cyklu płazińców rozwojowego tasiemca • omawia rolę żywiciela żywiciela pośredniego pośredniego i ostatecznego w cyklu rozwojowym tasiemca ocena bardzo dobra ocena celująca • zakłada hodowlę dżdżownic, wskazując, jak zwierzęta te przyczyniają się do poprawy struktury gleby • ocenia znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka • analizuje możliwości zakażenia się chorobami wywoływanymi przez nicienie • przygotowuje prezentację multimedialną na temat chorób wywoływanych przez nicienie • charakteryzuje znaczenie nicieni w przyrodzie i dla człowieka • analizuje możliwości zakażenia się chorobami wywoływanymi przez płazińce • ocenia znaczenie płazińców w przyrodzie i dla człowieka • porównuje budowę oraz • charakteryzuje wskazane • wykazuje związek tryb życia polipa i meduzy czynności życiowe istniejący między budową • rozpoznaje wybrane gatunki parzydełkowców parzydełkowców parzydełkowców • ocenia znaczenie a środowiskiem ich życia parzydełkowców • przedstawia tabelę, w której w przyrodzie i dla człowieka porównuje polipa z meduzą • wykonuje model parzydełkowca ocena dobra 5. Płazińce – zwierzęta, • wskazuje miejsce które mają nitkowate występowania płazińców ciało • rozpoznaje na ilustracji tasiemca ocena dostateczna • wymienia cechy budowy parzydełkowców • wyjaśnia, na czym polega rola parzydełek ocena dopuszczająca Poziom wymagań 4. Parzydełkowce – • wskazuje miejsce najprostsze zwierzęta występowania tkankowe parzydełkowców • rozpoznaje na ilustracji parzydełkowca wśród innych zwierząt Temat 16 Dział • wskazuje charakterystyczne cechy budowy zewnętrznej pajęczaków • omawia sposób odżywiania się pajęczaków 11. Pajęczaki – stawonogi, które mają cztery pary odnóży • wymienia środowiska występowania pajęczaków • rozpoznaje pajęczaki wśród innych stawonogów • wskazuje charakterystyczne cechy budowy wybranych gatunków owadów • na wybranych przykładach omawia znaczenie owadów dla człowieka 10. Owady – stawonogi • wymienia elementy budowy zdolne do lotu zewnętrznej owadów • wylicza środowiska życia owadów • rozpoznaje owady wśród innych stawonogów ocena celująca • wykazuje związek między budową skorupiaków a środowiskiem ich życia • charakteryzuje znaczenie skorupiaków w przyrodzie i dla człowieka • przedstawia różnorodność • charakteryzuje wskazane budowy ciała stawonogów czynności życiowe oraz ich trybu życia, stawonogów wykazując jednocześnie • omawia cechy umożliwiające ich cechy wspólne rozpoznanie skorupiaków, • analizuje cechy adaptacyjne owadów i pajęczaków stawonogów, umożliwiające • wymienia cechy adaptacyjne im opanowanie różnych wskazanej grupy stawonogów środowisk • wyjaśnia, czym jest oko złożone ocena bardzo dobra • na podstawie cech budowy zewnętrznej pajęczaków przyporządkowuje konkretne okazy do odpowiednich gatunków • na podstawie obserwacji żywych okazów lub filmu edukacyjnego omawia czynności życiowe pajęczaków • omawia sposoby odżywiania • ocenia znaczenie się pajęczaków pajęczaków w przyrodzie na przykładzie wybranych i dla człowieka przedstawicieli • analizuje elementy budowy • charakteryzuje odnóża zewnętrznej pajęczaków pajęczaków i wykazuje ich przystosowania do środowiska życia • na kilku przykładach omawia • wykazuje związek istniejący • analizuje budowę narządów różnice w budowie owadów między budową odnóży gębowych owadów oraz ich przystosowania owadów a środowiskiem i wykazuje jej związek do życia w różnych ich życia z pobieranym pokarmem środowiskach • na wybranych przykładach • na wybranych przykładach omawia znaczenie owadów omawia znaczenie owadów w przyrodzie i dla człowieka dla człowieka • nazywa poszczególne części ciała u raka stawowego • wymienia główne części • wymienia cztery grupy ciała skorupiaków skorupiaków • wskazuje środowiska występowania skorupiaków • rozpoznaje skorupiaki wśród innych stawonogów ocena dobra 9. Skorupiaki – stawonogi, które mają twardy pancerz ocena dostateczna • rozpoznaje stawonogi wśród • wymienia miejsca bytowania • wykazuje różnorodność innych zwierząt stawonogów miejsc bytowania • wymienia skorupiaki, owady • rozróżnia wśród stawonogów i pajęczaki jako zwierzęta stawonogów skorupiaki, • przedstawia kryteria należące do stawonogów owady i pajęczaki podziału stawonogów • wymienia główne części na skorupiaki, owady ciała poszczególnych grup i pajęczaki stawonogów • opisuje funkcje odnóży stawonogów • wyjaśnia, czym jest oskórek ocena dopuszczająca Poziom wymagań 8. Cechy stawonogów Temat Wymagania edukacyjne III. Stawonogi i mięczaki Dział IV. Kręgowce zmiennocieplne ocena dobra ocena celująca 17. Gady – kręgowce, • wymienia środowiska życia • wyjaśnia związek • opisuje przystosowania które opanowały ląd gadów istniejący między gadów do życia na lądzie • omawia budowę zewnętrzną występowaniem gadów a ich • omawia tryb życia gadów gadów zmiennocieplnością • rozpoznaje gady wśród innych zwierząt • charakteryzuje rozmnażanie i rozwój gadów • analizuje przebieg wymiany gazowej u gadów • podaje przykłady płazów • rozpoznaje na ilustracji płazy • charakteryzuje płazy żyjących w Polsce ogoniaste, bezogonowe ogoniaste, bezogonowe • wymienia główne zagrożenia i beznogie i beznogie dla płazów • omawia główne zagrożenia • wskazuje sposoby ochrony dla płazów płazów • analizuje pokrycie ciała gadów w kontekście ochrony przed utratą wody • wykazuje związek między sposobem rozmnażania gadów a środowiskiem ich życia • ocenia znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka • wykonuje portfolio lub prezentację multimedialną na temat płazów żyjących w Polsce • wyjaśnia, w jaki sposób przebiega wymiana gazowa u płazów, wykazując związek z ich życiem w dwóch środowiskach • wykazuje związek istniejący między trybem życia płazów a ich zmiennocieplnością • omawia znaczenie ryb • wykazuje związek istniejący w przyrodzie i dla człowieka między budową ryb a miejscem ich bytowania • wskazuje środowisko życia • na podstawie ilustracji • charakteryzuje • omawia cykl rozwojowy płazów omawia budowę zewnętrzną przystosowania płazów żaby i wykazuje jego • wymienia części ciała płazów płaza do życia w wodzie i na lądzie związek z życiem w wodzie • wymienia stadia rozwojowe • omawia wybrane czynności i na lądzie żaby życiowe płazów • rozpoznaje przedstawicieli płazów wśród innych zwierząt, wskazując na ich charakterystyczne cechy 16. Przegląd i znaczenie • rozpoznaje na ilustracji płazów płazy ogoniaste, beznogie i bezogonowe 15. Płazy – kręgowce środowisk wodno-lądowych • kilkoma przykładami ilustruje strategie zdobywania pokarmu przez ryby • podaje przykłady zdobywania pokarmu przez ryby • wyjaśnia, czym jest ławica i plankton • wykazuje różnice • rozpoznaje na ilustracji w budowie ślimaków, małży gatunki ślimaków i głowonogów • konstruuje tabelę, w której • omawia znaczenie porównuje trzy grupy mięczaków w przyrodzie mięczaków i dla człowieka ocena bardzo dobra 14. Przegląd i znaczenie • określa kształty ciała ryb ryb w zależności od różnych miejsc ich występowania • omawia budowę zewnętrzną • na podstawie obserwacji mięczaków żywych okazów lub filmu • wskazuje na ilustracjach edukacyjnego omawia elementy budowy czynności życiowe mięczaków mięczaków ocena dostateczna • na podstawie ilustracji • na podstawie obserwacji • wyjaśnia, na czym polega • omawia przystosowania ryb omawia budowę zewnętrzną żywych okazów lub filmu zmiennocieplność ryb w budowie zewnętrznej ryb edukacyjnego omawia • omawia sposób rozmnażania i czynnościach życiowych • nazywa i wskazuje położenie czynności życiowe ryb ryb, wyjaśniając, czym jest do życia w wodzie płetw • przyporządkowuje wskazany tarło • opisuje proces wymiany organizm do ryb na gazowej u ryb podstawie znajomości ich cech charakterystycznych • wymienia miejsca występowania mięczaków • wskazuje na ilustracji elementy budowy ślimaka ocena dopuszczająca Poziom wymagań 13. Ryby – kręgowce • wskazuje wodę jako środowisk wodnych środowisko życia ryb • rozpoznaje ryby wśród innych zwierząt kręgowych 12. Mięczaki – zwierzęta, które mają muszlę Temat 18 Dział • omawia znaczenie ssaków dla człowieka • wymienia zagrożenia dla ssaków • rozpoznaje zęby ssaków i wyjaśnia ich funkcje • wyjaśnia znaczenie ssaków dla przyrody 22. Przegląd i znaczenie • wymienia przystosowania ssaków ssaków do zróżnicowanych środowisk ich bytowania • analizuje zagrożenia ssaków i wskazuje sposoby ich ochrony • wykazuje przynależność człowieka do ssaków • analizuje związek zachodzący między wymianą gazową ssaków a zróżnicowanymi środowiskami ich występowania i ich życiową aktywnością • analizuje funkcje skóry w aspekcie różnorodności siedlisk zajmowanych przez ssaki • omawia znaczenie ptaków • wykazuje związek istniejący • wykazuje związek między w przyrodzie i dla człowieka między wielkością stałocieplnością ptaków • wskazuje zagrożenia dla i kształtem dziobów ptaków a środowiskiem i trybem ptaków a rodzajem spożywanego ich życia przez nie pokarmu • korzysta z klucza do • omawia sposoby ochrony oznaczania popularnych ptaków gatunków ptaków • na ilustracji lub na żywym • opisuje przystosowania obiekciewskazuje cechy ssaków do różnych charakterystycznei wspólne środowisk życia dla ssaków • charakteryzuje opiekę nad • wyjaśnia, że budowa potomstwem u ssaków skóry ssaków ma związek • identyfikuje wytwory skóry z utrzymywaniem przez nie ssaków stałocieplności • omawia proces rozmnażania i rozwój ssaków • wykazuje zależność między budową morfologiczną ssaków a zajmowanym przez nie siedliskiem • nazywa wskazane zęby ssaków ocena celująca • charakteryzuje gady • ocenia znaczenie gadów występujące w Polsce w przyrodzie i dla człowieka • wyjaśnia przyczyny • wykonuje portfolio lub wymierania gadów i podaje prezentację multimedialną sposoby zapobiegania na temat gadów żyjących zmniejszaniu się ich populacji w Polsce ocena bardzo dobra • omawia przystosowania • analizuje budowę piór • wykazuje związek istniejący ptaków do lotu ptaków w związku między przebiegiem • omawia budowę piór z pełnioną przez nie funkcją wymiany gazowej • wyjaśnia proces rozmnażania • wykazuje związek istniejący a przystosowaniem ptaków i rozwój ptaków między wymianą gazową do lotu a umiejętnością latania • na ilustracji lub podczas ptaków obserwacji w terenie • wyjaśnia proces rozmnażania rozpoznaje gatunki ptaków i rozwoju ptaków zamieszkujących najbliższą okolicę • omawia sposoby zdobywania pokarmu przez gady • wskazuje sposoby ochrony gadów ocena dobra Poziom wymagań 21. Ssaki – kręgowce, • wskazuje środowiska • wykazuje zróżnicowanie które karmią młode występowania ssaków siedlisk zajmowanych przez mlekiem • na podstawie ilustracji ssaki omawia budowę zewnętrzną • określa ssaki jako zwierzęta ssaków stałocieplne • wymienia wytwory skóry ssaków 20. Przegląd i znaczenie • podaje przykłady ptaków ptaków żyjących w różnych środowiskach • wymienia pozytywne znaczenie ptaków w przyrodzie • rozpoznaje rodzaje piór • wymienia elementy budowy jaja • wskazuje ptaki jako zwierzęta stałocieplne • rozpoznaje ptaki wśród innych zwierząt, wskazując ich charakterystyczne cechy • wymienia różnorodne siedliska występowania ptaków • na żywym okazie lub na ilustracji wskazuje cechy budowy ptaków 19. Ptaki – kręgowce zdolne do lotu ocena dostateczna • określa środowiska życia gadów • podaje przyczyny zmniejszania się populacji gadów ocena dopuszczająca 18. Przegląd i znaczenie • rozpoznaje na ilustracji gadów jaszczurki, krokodyle, węże i żółwie Temat Wymagania edukacyjne Scenariusz lekcji z zastosowaniem obserwacji mikroskopowej 2 xScenariusze 45 min lekcji 2 x 45 min 45 min 45 min 45 min Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa, nerwowa Hasło programowe Różnorodność i jedność świata zwierząt – tkanki zwierzęce. Cele lekcji Uczeń potrafi: • wymienić rodzaje tkanek zwierzęcych, • rozpoznać pod mikroskopem tkanki zwierzęce: nabłonkową, mięśniową i nerwową, • wskazać cechy adaptacyjne tkanek zwierzęcych – nabłonkowej, mięśniowej i nerwowej – do pełnienia określonych funkcji. Metody pracy Obserwacja mikroskopowa. Formy pracy Indywidualna, w parach, grupowa. Środki dydaktyczne • podręcznik, • mikroskop, • preparaty tkanek zwierzęcych (mięśniowej gładkiej, mięśniowej poprzecznie prążkowanej szkieletowej, poprzecznie prążkowanej mięśnia sercowego, nabłonka wielowarstwowego, nabłonka płaskiego, nerwowej), • ilustracje omawianych tkanek – mogą pochodzić z dowolnego źródła, • plansze edukacyjne przedstawiające rodzaje tkanek zwierzęcych, • sześć kart pracy dla każdego ucznia (każda karta z innym rodzajem tkanki zwierzęcej). Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne. Nauczyciel dzieli uczniów na sześć grup. Uczniowie losują kartki z numerami 1–6 i zgodnie z wylosowanym numerem siadają przy właściwym stanowisku pracy z mikroskopami. Każde stanowisko jest opisane odpowiednim rodzajem tkanki zwierzęcej: Stanowisko 1. Nabłonek jednowarstwowy płaski. Stanowisko 2. Nabłonek wielowarstwowy płaski. Stanowisko 3. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa. Stanowisko 4. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca. Stanowisko 5. Tkanka mięśniowa gładka. Stanowisko 6. Tkanka nerwowa. 2. Komórka zwierzęca i komórka roślinna. Tkanki roślinne – uruchomienie wiedzy wyjściowej. Nauczyciel prosi, aby uczniowie: • przypomnieli wiadomości dotyczące komórki zwierzęcej, • zdefiniowali pojęcie tkanki, • wskazali przykłady cech adaptacyjnych tkanek roślinnych, umożliwiających im pełnienie określonych funkcji w roślinie, • przypomnieli zasady mikroskopowania i sporządzania rysunku spod mikroskopu. Faza realizacyjna 1. Tkanki zwierzęce – budowa. Uczniowie odczytują nazwy tkanek na swoich stanowiskach. Nauczyciel informuje, że ciała zwierząt są zbudowane z tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej i łącznej (którą uczniowie poznają na następnej lekcji). Nauczyciel na ilustracji (planszy) lub obrazie spod mikroskopu z kamerą omawia budowę tkanek. Wyjaśnia, że budowa tkanek zwierzęcych, podobnie jak tkanek roślinnych, wynika z przystosowania do pełnienia przez komórkę określonych funkcji. 2. Tkanki nabłonkowa, mięśniowa, nerwowa – obserwacje mikroskopowe. Uczniowie na podstawie obserwacji mikroskopowych tkanek zwierzęcych i lektury tekstu podręcznika samodzielnie uzupełniają karty pracy. Po wykonaniu zadania zespoły zajmują kolejne stanowiska – zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Efektem pracy każdego zespołu jest uzupełnienie wszystkich sześciu kart pracy. Faza podsumowująca Aby utrwalić zdobytą wiedzę, wyznaczony przez zespół uczeń prezentuje informacje o tkance, przy której grupa zakończyła pracę. Nauczyciel prosi o pozostawienie kart pracy do oceny bieżącej. 19 20 Karta pracy Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa, nerwowa imię i nazwisko klasa Stanowisko 1. Nabłonek jednowarstwowy płaski Rysunek Cechy adaptacyjne tkanki Funkcje tkanki Stanowisko 2. Nabłonek wielowarstwowy płaski Rysunek Cechy adaptacyjne tkanki Funkcje tkanki data Karta pracy Stanowisko 3. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa Rysunek Cechy adaptacyjne tkanki Funkcje tkanki Stanowisko 4. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca Rysunek Cechy adaptacyjne tkanki Funkcje tkanki 21 22 Karta pracy Stanowisko 5. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana gładka Rysunek Cechy adaptacyjne tkanki Funkcje tkanki Stanowisko 6. Tkanka nerwowa Rysunek Cechy adaptacyjne tkanki Funkcje tkanki Scenariusz z zastosowaniem obserwacji mikroskopowej i gry dydaktycznej 2 x 45 min lekcji Scenariusze 23 2 x 45 min 45 min 45 min 45 min Tkanka łączna Hasło programowe Różnorodność i jedność świata zwierząt – tkanki zwierzęce. Cele lekcji Uczeń potrafi: • wymienić rodzaje tkanek zwierzęcych, • rozpoznać pod mikroskopem tkankę łączną (kostną, chrzęstną, tłuszczową i płynną – krew), • wskazać cechy adaptacyjne tkanki nabłonkowej do pełnienia określonych funkcji. Metody pracy Obserwacja mikroskopowa, gra dydaktyczna. Formy pracy Indywidualna, grupowa. Środki dydaktyczne • podręcznik, • mikroskop, • preparaty tkanki łącznej (kostnej, chrzęstnej, tłuszczowej i płynnej – krwi), • ilustracje omawianych tkanek – mogą pochodzić z dowolnego źródła, • plansze edukacyjne przedstawiające rodzaje tkanek zwierzęcych, • karty do gry dydaktycznej dla każdej grupy (załącznik 1). Uwagi do realizacji zajęć Przed zajęciami należy przygotować cztery komplety kart do gry Tkankowe memory. Naklejenie wyciętych kart na tekturowe kartoniki pozwoli wykorzystać je wielokrotnie. Na stronie dlanauczyciela.pl można edytować grę – dowolnie zmieniać informacje zamieszczone na kartach. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne. Nauczyciel przedstawia plan pracy i dzieli uczniów na cztery grupy. Każda grupa zajmuje miejsce przy swoim stanowisku. 2. Tkanki zwierzęce – uruchomienie wiedzy wyjściowej. Nauczyciel prosi uczniów, aby: • przypomnieli definicję tkanki, • wymienili poznane tkanki zwierzęce wraz z ich krótką charakterystyką. Uczniowie uzupełniają schemat podziału tkanek (załącznik 2). • przypomnieli zasady mikroskopowania i sporządzania rysunku spod mikroskopu. Faza realizacyjna 1. Budowa i rodzaje tkanki łącznej – prezentacja. Nauczyciel na podstawie ilustracji (planszy) lub obrazu spod mikroskopu z kamerą prezentuje rodzaje tkanki łącznej i krótko je charakteryzuje. 2. Tkanka łączna – obserwacja mikroskopowa. Zespoły oglądają pod mikroskopem cztery preparaty tkanki łącznej. Każdy uczeń rysuje obserwowaną tkankę w zeszycie. Rysunki powinny zawierać nazwę i opis tkanki oraz informację o powiększeniu obrazu. 3. F unkcje i występowanie tkanki łącznej – gra dydaktyczna Tkankowe memory. Każda grupa otrzymuje karty do gry (załącznik 1), które należy ułożyć obrazkami do dołu. Grę rozpoczyna losowo wybrany uczeń, który odkrywa dwie dowolne karty. Gdy odkryte karty są różne, gracz odkłada je w to samo miejsce obrazkami do dołu, a grę kontynuuje kolejny uczeń. Jeśli udało się odwrócić dwie identyczne karty, uczeń pokazuje je pozostałym graczom, zabiera je i odkrywa dwie kolejne. Wygrywa ten, kto zbierze największą liczbę par kart. Uczniowie podczas gry starają się zapamiętać jak najwięcej informacji. Faza podsumowująca Uczniowie przy pomocy nauczyciela powtarzają zdobyte podczas lekcji wiadomości. Załącznik 2. Rodzaje tkanek zwierzęcych ✂ Nazwa tkanki Rodzaje tkanki 24 ✂ Scenariusze lekcji Załącznik 1. Tkankowe memory Tkanka kostna. Tkanka kostna. Tkanka kostna magazynuje sole mineralne. Tkanka kostna magazynuje sole mineralne. Tkanka kostna buduje szkielet kręgowców. Tkanka kostna buduje szkielet kręgowców. Tkanka chrzęstna. Tkanka chrzęstna. Tkanka chrzęstna jest elastyczna, sprężysta i odporna na uszkodzenia. Tkanka chrzęstna jest elastyczna, sprężysta i odporna na uszkodzenia. Tkanka chrzęstna buduje małżowiny uszne ssaków. Tkanka chrzęstna buduje małżowiny uszne ssaków. Tkanka tłuszczowa chroni przed utratą ciepła. Tkanka tłuszczowa chroni przed utratą ciepła. ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ Scenariusze lekcji 25 ✂ Tkanka tłuszczowa chroni przed urazami. Tkanka tłuszczowa chroni przed urazami. Tkanka tłuszczowa jest zapasowym źródłem energii. Tkanka tłuszczowa jest zapasowym źródłem energii. Krew jest tkanką łączną płynną. Krew jest tkanką łączną płynną. Komórki krwi są zanurzone w substancji komórkowej – osoczu. Komórki krwi są zanurzone w substancji komórkowej – osoczu. Krwinki białe zwalczają zarazki. Krwinki białe zwalczają zarazki. Krwinki czerwone transportują tlen i dwutlenek węgla. Krwinki czerwone transportują tlen i dwutlenek węgla. Płytki krwi biorą udział w krzepnięciu krwi. Płytki krwi biorą udział w krzepnięciu krwi. ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ 26 Karty pracy Scenariusz z zastosowaniem metody projektu 2 x 45 min 2 x 45 min 45 min 45 min 45 min Nicienie – zwierzęta, które mają nitkowate ciało Faza realizacyjna Hasło programowe 1. Budowa i środowisko życia nicieni – pogadanka. Różnorodność i jedność świata zwierząt – nicienie. Nauczyciel nawiązuje do nazwy nicienie. Wyjaśnia, że większość nicieni to pasożyty, które żyją w ciałach innych organizmów. 2. Znaczenie nicieni w przyrodzie i ich wpływ na życie człowieka – metoda projektu. Cele lekcji Uczeń potrafi: • przedstawić środowisko i tryb życia nicieni, • przedstawić cechy wspólne tej grupy zwierząt, • wskazać drogi inwazji nicieni pasożytniczych (włosień, glista i owsik), • omówić sposoby profilaktyki chorób człowieka wywoływanych przez te pasożyty, • wyjaśnić znaczenie nicieni w przyrodzie i dla człowieka. Nauczyciel rozdaje uczniom teksty źródłowe i materiały do tworzenia plakatu. Każdy z zespołów otrzymuje polecenie wykonania jednego plakatu, które po połączeniu stworzą jeden wspólny projekt – Nicienie. Każdy zespół losuje do opracowania jeden z poniższych tematów (załącznik 1): Metody pracy Zespół 1. Jak dochodzi do zarażenia nicieniami? Pogadanka, metoda projektu. Zespół 2. Choroby i objawy wywoływane przez nicienie. Zespół 3. Jak uniknąć zarażenia nicieniami? Formy pracy Zespół 4. Znaczenie nicieni w przyrodzie i życiu człowieka. Zespołowa. 3. Uczniowie na podstawie tekstów źródłowych i tekstu z podręcznika (mogą także korzystać z zasobów internetowych) wykonują plakaty. Lider koordynuje pracę zespołu, a Sekretarz czuwa nad poprawnymi zapisami. Nauczyciel obserwuje pracę uczniów, udzielając im informacji zwrotnej. Środki dydaktyczne • podręcznik, • ilustracje nicieni z różnych źródeł, • teksty źródłowe, • materiały oświaty zdrowotnej, • tablety, • arkusze papieru A3, • materiały do tworzenia plakatu. 4. P o zakończeniu pracy Sprawozdawcy omawiają wyniki pracy swoich zespołów. Następnie układają swoje plakaty chronologicznie, dzięki czemu powstaje jeden duży plakat – Nicienie. Przebieg lekcji Faza podsumowująca Faza wprowadzająca 1. Uczniowie w zespołach dyskutują nad ocenami koleżeńskimi plakatów pozostałych zespołów. Wpisują je w rogu plakatu, dodając uzasadnienie wystawionych ocen. Nauczyciel może wykorzystać je do oceniania bieżącego lub tylko skomentować ich trafność. 2. Uczniowie na podstawie informacji zawartych na plakacie wykonują w zeszycie notatkę dotyczącą profilaktyki chorób wywoływanych przez nicienie. 1. Czynności organizacyjne. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery zespoły. Uczniowie wybierają spośród siebie Lidera, Sekretarza i Sprawozdawcę. 2. Nauczyciel przypomina zasady pracy metodą projektu. Załącznik 1. Tematy plakatów ✂ Zespół 1 Zespół 2 Jak dochodzi do zarażenia nicieniami? Choroby i objawy wywoływane przez nicienie. Zespół 3 Zespół 4 Jak uniknąć zarażenia nicieniami? Znaczenie nicieni w przyrodzie i życiu człowieka. ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ Scenariusz z wykorzystaniem obserwacji 2 xScenariusze 45 min lekcji 2 x 45 min 45 min 45 min 45 min Pierścienice – zwierzęta, które mają segmentowane ciało Hasło programowe Różnorodność i jedność świata zwierząt – pierścienice. Cele lekcji Uczeń potrafi: • wskazać środowisko życia pierścienic, • omówić cechy morfologiczne pierścienic, • wymienić przystosowania pierścienic do trybu życia, • przedstawić cechy wspólne pierścienic, • wyjaśnić znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka. Metody pracy Pogadanka, metoda eksponująca – obserwacja, doświadczenia, praca z tekstem. Formy pracy Indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne • • • • podręcznik, plansze edukacyjne, ilustracje pierścienic, pochodzące z różnych źródeł, materiały do przeprowadzenia obserwacji: – dżdżownice, – płytka szklana, – pęsety, – igły preparacyjne, – zakraplacz, – lupy, – po dwie kartki papieru dla każdego zespołu – czarna i biała, – hodowle dżdżownic, – szalki Petriego z dżdżownicą dla każdego zespołu. Uwagi do realizacji lekcji Dwa tygodnie przed lekcją nauczyciel wyznacza czterech uczniów, którzy przygotowują hodowlę dżdżownic według instrukcji (załącznik 1) i będą prowadzić obserwacje. Nauczyciel przygotowuje próbę kontrolną, czyli słoik z podłożem bez dżdżownic. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy. 2. Przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji. Nauczyciel prosi uczniów, aby: • wymienili poznane grupy bezkręgowców, • omówili wspólne cechy poznanych grup bezkręgowców. 3. Środowisko i tryb życia pierścienic na przykładzie dżdżownicy – pogadanka. Uczniowie, którzy zakładali hodowlę dżdżownic, dzielą się swoimi spostrzeżeniami i obserwacjami. Faza realizacyjna 1. Budowa zewnętrzna dżdżownicy – obserwacja. Nauczyciel rozdaje na szalkach Petriego dżdżownice, sprzęt niezbędny do przeprowadzenia obserwacji i instrukcje (załącznik 2). Wyjaśnia, że jeśli obserwacje będą się przedłużały, a ciało dżdżownicy zacznie wysychać, należy delikatnie położyć na nią kroplę wody zakraplaczem lub łagodnie zrosić ją spryskiwaczem. Nauczyciel tłumaczy, że zwierzęta należy traktować etycznie nie tylko podczas obserwacji, lecz także po jej zakończeniu, dlatego po lekcji uczniowie powinni bezpiecznie wynieść dżdżownice na zewnątrz. Uczniowie przeprowadzają obserwacje według instrukcji, a wyniki notują w zeszycie. Sprawozdawca każdego zespołu odczytuje wyniki obserwacji. Sprawozdawcy pozostałych zespołów uzupełniają ją własnymi spostrzeżeniami. Nauczyciel podsumowuje obserwacje uczniów, prosi o formułowanie wniosków i zapisanie ich w zeszycie. 2. Rola pierścienic w przyrodzie i dla człowieka – pogadanka. Nauczyciel zwraca uwagę na to, jak zmieniło się podłoże. Pyta, jaki wpływ na glebę ma działalność dżdżownic. Prezentuje uczniom inne gatunki pierścienic i wyjaśnia ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka. Faza podsumowująca Uczniowie oglądają film o pierścienicach zamieszczony w multibooku. Na podstawie filmu, plansz edukacyjnych i ilustracji różnych gatunków pierścienic formułują notatkę o wspólnych cechach tej grupy organizmów. 27 28 Scenariusze lekcji Załącznik 1. Instrukcja założenia hodowli dżdżownic ✂ W dwóch słoikach (na przykład 0,9 l) ułóż warstwami ziemię ogrodową, piasek i zeschłe liście. Na powierzchni gleby w jednym ze słoików połóż kilka dżdżownic (można je wykopać lub – poza sezonem wegetacyjnym – kupić w sklepie zoologicznym). Lekko zwilż powierzchnię gleby. Słoik przykryj podziurawionym wieczkiem lub osłoń gazą przytrzymaną przez gumkę recepturkę. Słoik owiń czarnym papierem. Lekko skrop ziemię i utrzymaj jej średnią wilgotność. Słoiki przynieś na kolejną lekcję biologii. Załącznik 2. Instrukcja obserwacji dżdżownicy ✂ Połóż obok siebie dwie kartki papieru – białą i czarną. Na środku każdej a nich połóż ostrożnie dżdżownicę i dokonaj obserwacji zgodnie z poniższymi wskazówkami. Do obserwacji wykorzystaj lupę. Wszystkie spostrzeżenia zanotuj. Budowa zewnętrzna •Przyjrzyj się dżdżownicy i opisz jej budowę zewnętrzną. •Ustal, gdzie znajduje się odcinek głowowy. Zwróć uwagę na jego kształt. •Obejrzyj przez lupę szczecinki. Dotknij je delikatnie palcem. Co czujesz? Zachowanie •Na drodze dżdżownicy postaw niewielką przeszkodę, na przykład linijkę lub długopis. Zwróć uwagę na jej zachowanie. •Połóż dżdżownicę na szklaną płytkę. W niewielkiej odległości od jej części głowowej połóż zakraplaczem kroplę wody. Obserwuj kierunek poruszania się dżdżownicy. Popatrz na płytkę od spodu. Czy dżdżownica zostawia na niej ślad? •Dotknij lekko ołówkiem ciała dżdżownicy. Jak się zachowuje? Podłoże Zaobserwuj, jak przemieszały się warstwy gleby w hodowli. Porównaj słoik, w którym żyły dżdżownice z próbą kontrolną. W jaki sposób powstały korytarze widoczne przy ścianach słoika? Scenariusz z zastosowaniem karty pracy 2 xScenariusze 45 min lekcji 2 x 45 min 45 min 45 min 45 min Cechy stawonogów Hasło programowe Różnorodność i jedność świata zwierząt – stawonogi. Cele lekcji Uczeń potrafi: • wymienić przedstawicieli stawonogów, • wskazać środowisko życia stawonogów, • przedstawić znaczenie cech wspólnych stawonogów. Metody pracy Pogadanka, metoda eksponująca – obserwacja, burza mózgów. Formy pracy Indywidualna, zespołowa. Środki dydaktyczne • podręcznik, • ilustracje omawianych grup organizmów z dowolnego źródła, • plansze edukacyjne z przedstawicielami stawonogów, • gabloty z okazami różnych gatunków owadów, • gabloty z przedstawicielami pajęczaków, • modele budowy odnóży raka, pajęczaka, owada, • lupy, • tablet, • karta pracy dla każdego ucznia. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne. Nauczyciel dzieli uczniów na trzy zespoły. 2. Zwierzęta bezkręgowe – uruchomienie wiedzy wyjściowej. Nauczyciel prosi uczniów, aby: •w ymienili grupy organizmów, które poznali na ostatnich lekcjach biologii, •wskazali cechy charakterystyczne wymienionych grup. Faza realizacyjna 1. Wprowadzenie do nowego działu – pogadanka. Nauczyciel wyjaśnia, że stawonogi to najliczniejsza grupa zwierząt. Tłumaczy, że mimo cech wspólnych stawonogi różnią się od siebie budową i trybem życia, dlatego podzielono je na trzy grupy: skorupiaki, owady i pajęczaki. 2. Różnorodność stawonogów – obserwacje. Uczniowie obserwują dostępne okazy stawonogów: okazy w gablotach, plansze dydaktyczne, wycinki z gazet. Próbują określić gatunki obserwowanych stawonogów. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na różnice w budowie poszczególnych gatunków – liczba odnóży, podział ciała na segmenty, obecność lub brak skrzydeł i czułków. Uczniowie podejmują próbę dopasowania gatunków do poszczególnych grup. Zapisują nazwy gatunkowe w karcie pracy – zadanie 1A. Nauczyciel uzupełnia wypowiedzi uczniów: w dowolny sposób prezentuje niewymienione przez uczniów okazy, na które warto według niego zwrócić uwagę. 4. Środowisko życia owadów – praca w zespołach. Uczniowie, korzystając z dostępnych źródeł wiedzy, ustalają środowiska życia poszczególnych grup stawonogów. Sprawozdawca zespołu prezentuje wyniki pracy grupy – karta pracy, zadanie 1B. 5. Stawonogi, pochodzenie nazwy – burza mózgów. Uczniowie w zespołach obserwują za pomocą lupy odnóża stawonogów, następnie zapisują wyjaśnienie w karcie pracy – zadanie 2. 6. Wspólne cechy stawonogów – obserwacje. Uczniowie na podstawie obserwacji ustalają cechy wspólne obserwowanych okazów. Wyniki obserwacji zapisują w karcie pracy – zadanie 3. Faza podsumowująca Każdy zespół układa trzy pytania dotyczące tematu lekcji i przekazuje je kolejnemu zespołowi. Uczniowie opracowują odpowiedzi na pytania i przedstawiają je na forum klasy. 29 30 Scenariusze lekcji Cechy stawonogów imię i nazwisko klasa data 1 Uzupełnijcie tabelę. STAWONOGI A Skorupiaki Owady Pajęczaki ŚRODOWISKO ŻYCIA B 2 Wyjaśnijcie, skąd pochodzi nazwa stawonogi. 3 Uzupełnijcie tabelę. CECHY WSPÓLNE STAWONOGÓW Cecha A B C Znaczenie dla stawonogów Scenariusz z zastosowaniem łańcucha skojarzeń 2 xScenariusze 45 min lekcji 31 2 x 45 min 45 min 45 min 45 min Skorupiaki – stawonogi, które mają twardy pancerz • scharakteryzowali cechy stawonogów, • sklasyfikowali stawonogi. Hasło programowe Różnorodność i jedność świata zwierząt – stawonogi. Faza realizacyjna 1. Środowisko życia skorupiaków – obserwacja. Uczniowie oglądają film o skorupiakach. Określają na jego podstawie środowiska, w których występują skorupiaki. 3. Budowa raka – rozsypanka. Każdy zespół otrzymuje kartkę A4 ze schematycznym rysunkiem raka (załącznik 3). Uczniowie przyklejają dookoła schematu karteczki z nazwami części raka (załącznik 1), a następnie strzałkami łączą je z właściwym miejscem na rysunku. Po wykonaniu zadania grupy kolejno omawiają po jednej cesze budowy raka. 4. Pokrycie ciała skorupiaków – burza mózgów. Nauczyciel odwołuje się do ogólnych cech stawonogów i pyta, czym pokryte jest ich ciało. Zwraca uwagę na nazwę skorupiaki. Uczniowie samodzielnie dochodzą do wniosku, że ciało skorupiaków jest pokryte twardym pancerzem. Nauczyciel prosi uczniów o zastanowienie się w zespołach i zapisanie na kartkach, w jakim okresie życia raki (jako młode czy starsze osobniki) częściej przechodzą wylinkę. Następnie prosi grupy uczniów o uzasadnienie swojej odpowiedzi. 5. Znaczenie skorupiaków – pogadanka. Uczniowie podają przykłady znaczenia skorupiaków w przyrodzie i dla człowieka, które znają z własnego doświadczenia. Uzupełniają swoje wiadomości na podstawie tekstu z podręcznika. Cele lekcji Uczeń potrafi: • wskazać środowisko życia skorupiaków, • omówić cechy morfologiczne skorupiaków, • wykazać przystosowania skorupiaków do trybu życia, • wskazać cechy adaptacyjne skorupiaków, umożliwiające opanowanie środowiska życia. Metody pracy Pogadanka, metoda eksponująca – obserwacja, łańcuch skojarzeń. Formy pracy Indywidualna, zespołowa. Środki dydaktyczne • podręcznik, • ilustracje skorupiaków z dowolnego źródła, • plansze edukacyjne z przedstawicielami stawonogów – skorupiaki, • gabloty z okazami raków, • modele budowy odnóży raka, • filmy o skorupiakach, • r ysunek schematyczny raka o formacie A4 dla każdego zespołu uczniów, • rozsypanka dla każdego zespołu, • rozsypanka dla każdego ucznia. Faza podsumowująca Nauczyciel rozdaje każdemu uczniowi rozsypankę – łańcuch skojarzeń (załącznik 2). Zadaniem uczniów jest dopasowanie do wyboldowanych pojęć odpowiednich opisów, a następnie wklejenie łańcucha skojarzeń do zeszytu. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca Praca domowa 1. Czynności organizacyjne. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery zespoły. 2. Stawonogi – uruchomienie wiedzy wyjściowej. Nauczyciel prosi uczniów, aby: • wskazali środowisko życia stawonogów, Nauczyciel poleca uczniom obejrzenie filmów o owadach dostępnych w internecie. Informacje, które uczniowie zdobędą podczas ich oglądania, będą wykorzystane podczas następnej lekcji. Załącznik 1. Rozsypanka dla zespołu ✂ głowotułów odwłok odnóża kroczne pierwsza para odnóży krocznych czułki ✂ wachlarz oczy ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ 32 Scenariusze lekcji Załącznik 2. Rozsypanka dla każdego ucznia – łańcuch skojarzeń ✂ znajdują się na nim oczy, 5 par odnóży krocznych i czułki OCZY złożone umieszczone na słupkach dostrzeganie zagrożenia CZUŁKI pełnią funkcje narządów zmysłu odbierają słuch, węch, smak ODNÓŻA KROCZNE jest ich 5 par, służą do przemieszczania się i pływania pierwsza para nosi nazwę szczypiec służą do obrony, budowania nor, chwytania pokarmu ODWŁOK zbudowany z ruchomo połączonych segmentów takie połączenie zapewnia swobodne ruchy na jego końcu znajduje się wachlarz zapewnia gwałtowne ruchy podczas zagrożenia PANCERZ Z CHITYNY jest gruby i twardy jest zrzucany podczas linienia, gdy rak rośnie chroni przed uszkodzeniem GŁOWOTUŁÓW ✂ zapewniają duże pole widzenia ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ Załącznik 3. Schematyczny rysunek raka Scenariusz z zastosowaniem metody odwróconej lekcji 2 xScenariusze 45 min lekcji 2 x 45 min 45 min 45 min 45 min Owady – stawonogi zdolne do lotu Hasło programowe Różnorodność i jedność świata zwierząt – stawonogi. Cele lekcji Uczeń potrafi: • wskazać środowisko życia owadów, • omówić cechy morfologiczne owadów, • wymienić przystosowania owadów do trybu życia, • wskazać cechy adaptacyjne owadów, umożliwiające opanowanie różnych środowiska życia. Metody pracy Pogadanka, metoda eksponująca, metoda odwróconej lekcji. Formy pracy Indywidualna, zespołowa. Środki dydaktyczne • podręcznik, • gabloty z okazami owadów, • plansze edukacyjne – aparaty gębowe owadów, • modele lub ilustracje budowy odnóży owadów, • krzyżówka dla każdego zespołu, •materiały do przygotowania Owadziego pudełka: wydrukowane lub wycięte ilustracje owadów z dowolnego źródła, pudełko kartonowe o wymiarach 40 x 40 x 40 cm, nożyczki, flamastry, klej i inne materiały do ozdabiania. Uwagi do realizacji lekcji Nauczyciel prosi, aby uczniowie przed realizacją tematu zapoznali się z lekcją w podręczniku Owady – stawonogi zdolne do lotu oraz obejrzeli dowolnie wybrany film przyrodniczy o owadach. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne. Nauczyciel informuje, na czym polega metoda odwróconej lekcji. Zwraca uwagę, że praca na tej lekcji będzie podlegać samoocenie i ocenie koleżeńskiej. Przedstawia plan pracy. Dzieli uczniów na pięcioosobowe grupy. 2. Owady – uruchomienie wiedzy wyjściowej. Nauczyciel prosi uczniów, aby: •przypomnieli ogólne informacje dotyczące stawonogów, • wskazali środowisko życia owadów. Faza realizacyjna 1. Owady – zastosowanie odwróconej lekcji. Uczniowie w zespołach rozdzielają między siebie tematy do opracowania: •Zespół 1. Budowa owadów na przykładzie dowolnego gatunku. •Zespół 2. Przystosowania owadów do środowiska, w którym żyją. •Zespół 3. Znaczenie owadów w życiu człowieka. •Zespół 4. Znaczenie owadów w przyrodzie. Każdy uczeń na podstawie materiałów przygotowuje swój temat, tworząc do niego infografikę na kartce A3 (tekst + ilustracje). Po zakończeniu prac uczniowie konsultują ze sobą opracowywane tematy. Następnie naklejają arkusze na cztery boki kartonowego pudełka. Pozostałe zespoły oceniają powstałe w ten sposób Owadzie pudełka. Samoocena i ocena koleżeńska w zespołach są przekazywane nauczycielowi. 3. Znaczenie owadów – pogadanka. Nauczyciel prosi, aby uczniowie zastanowili się, co by było, gdyby na świecie zabrakło owadów. Jak wpłynęłoby to na przyrodę i na człowieka. 4. Owady społeczne – pogadanka. Nauczyciel prosi o ułożenie pytań do haseł krzyżówki (załącznik 1) i odczytanie jej rozwiązania. Nawiązuje do społecznego życia owadów. Następnie odtwarza film Mrowisko. Faza podsumowująca Nauczyciel podsumowuje pracę i zaangażowanie uczniów. Każdemu z nich wystawia ocenę. Praca domowa Nauczyciel poleca uczniom obserwację dowolnego gatunku owada (załącznik 2). Uczniowie na kolejną lekcję przynoszą swoje karty obserwacji. 33 34 Scenariusze lekcji Załącznik 1. Krzyżówka ✂ Do podanych w krzyżówce haseł ułóż pytania. Następnie wyjaśnij, jakie znaczenie ma owad, którego nazwa stanowi rozwiązanie krzyżówki. M O T Y L E Y D Ł A 2. S K R Z 3. T U Ł Ó W 4. G Ł O W A 5. O D W Ł O K 6. O D N Ó Ż A 1. 2. 3. 4. 5. 6. Załącznik 2. Karta obserwacji owada ✂ Karta obserwacji owada Gatunek: Miejsce schwytania: Opis: Czym się odżywia: Ciekawostka: 1. Scenariusz z wykorzystaniem oceniania kształtującego 2 xScenariusze 45 min lekcji 35 2 x 45 min 45 min 45 min 45 min Pajęczaki – stawonogi, które mają cztery pary odnóży Hasło programowe Różnorodność i jedność świata zwierząt – stawonogi. Cele lekcji Uczeń potrafi: • wskazać środowisko życia pajęczaków, • omówić cechy morfologiczne pajęczaków, • wykazać przystosowania do trybu życia, • wskazać cechy adaptacyjne pajęczaków umożliwiające opanowanie środowiska życia. Metody pracy Pogadanka, metoda eksponująca – obserwacja. Formy pracy Indywidualna, zespołowa. Środki dydaktyczne • podręcznik, • ilustracje pajęczaków z dowolnego źródła, • plansze edukacyjne, • gabloty z okazami pajęczaków, • film edukacyjny Kleszcze, • pytania kluczowe dla każdego zespołu. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery zespoły. Uczniowie wybierają spośród siebie Liderów i Sprawozdawców. 2. Stawonogi – przypomnienie wiadomości. Uczniowie w zespołach uzupełniają informację o poznanych do tej pory grupach stawonogów (załącznik 1). Nauczyciel informuje, że kolumnę dotyczącą pajęczaków uzupełnią w trakcie lekcji. Faza realizacyjna 1. Budowa i przegląd pajęczaków – prezentacja power point. Nauczyciel wyświetla prezentację power point na temat budowy pająka krzyżaka. Uczniowie na podstawie prezentacji wykazują różnice w budowie trzech grup stawonogów. Uzupełniają kolumnę Pajęczaki w tabeli. 2. Budowa i przegląd pajęczaków. Nauczyciel rozdaje kartki z pytaniami dla każdego zespołu: Zespół 1. Jak myślisz, w jakich sytuacjach życiowych może przydać się umiejętność odróżniania pajęczaków od owadów? Zespół 2. Wyjaśnij słuszność stwierdzenia Każdy pająk jest pajęczakiem, ale nie każdy pajęczak pająkiem. Zespół 3. Pająki w twoim domu to sprzymierzeńcy czy wrogowie? Odpowiedź uzasadnij. Zespół 4. Czy strategie łowieckie pajęczaków są istotne w ich życiu? Uzasadnijcie odpowiedź. Po przygotowaniu odpowiedzi Sprawozdawcy na forum klasy prezentują odpowiedzi. Faza podsumowująca Lider zespołu losuje przedstawiciela pajęczaków (załącznik 2) i otrzymuje od nauczyciela kartkę z cechami stawonogów (załącznik 3). Uczniowie w ze­społach wykonują polecenia. Załącznik 1. Porównanie stawonogów ✂ Pytania Jakie są główne części ciała? Ile mają odnóży krocznych? Czy mają skrzydła? W jakim środowisku żyją? Przedstawiciele Stawonogi Skorupiaki Owady Pajęczaki Scenariusze lekcji 36 Załącznik 2. Przedstawiciele pajęczaków (do wycięcia i losowania) ✂ SKORPION CESARSKI ŚWIERZBOWIEC LUDZKI ✂ KOSARZ POSPOLITY ✂ ✂ KLESZCZ POSPOLITY ✂ ✂ Załącznik 3. Cechy stawonogów Przyporządkujcie właściwe opisy do wylosowanego przez Was pajęczaka. ✂ 1. Jego ciało składa się z podobnych do siebie pierścieni. ✂ 2. Jego ciało pokryte jest chitynowym oskórkiem. ✂ 3. Jego ciało pokryte jest śluzem. ✂ 4. W jego budowie wyróżniamy głowę. ✂ 5. Ma odwłok. ✂ 6. W jego budowie wyróżniamy głowotułów. ✂ 7. Ma trzy pary odnóży krocznych. ✂ 8. Ma cztery pary odnóży krocznych. ✂ 9. Ma długie nitkowate odnóża. ✂ 10. Ma skrzydła. ✂ 11. Odrzuca niektóre odnóża w momencie zagrożenia, a na pozostałych ucieka. ✂ 12. Ma parę czułków. ✂ 13. Nie ma czułków. ✂ 14. Ma oczy proste. ✂ 15. Ma oczy złożone. ✂ 16. Jest stawonogiem. ✂ 17. Ma długi zgięty odwłok. ✂ 18. Nie ma kądziołków przędnych. ✂ 19. Pasożytuje na skórze człowieka. ✂ 20. Żywi się krwią człowieka. ✂ 21. Jego odwłok jest zakończony kolcem jadowym. ✂ 22. Drąży w skórze korytarze, w których składa jaja. ✂ 23. Żywi się krwią ptaków i ssaków. ✂ 24. Przenosi drobnoustroje powodujące boreliozę. ✂ ✂ ✂ ✂ 2 xScenariusze 45 min lekcji Scenariusz z zastosowaniem mapy myśli 37 2 x 45 min 45 min 45 min 45 min Ryby – kręgowce środowisk wodnych 2. Ryby – uruchomienie wiedzy wyjściowej. Nauczyciel prosi uczniów, aby: •w ymienili grupy zwierząt poznanych na lekcjach biologii, •przypomnieli pochodzenie nazw bezkręgowce i kręgowce, • wymienili przedstawicieli ryb. Hasło programowe Różnorodność i jedność świata zwierząt – ryby. Cele lekcji Uczeń potrafi: • przedstawić wspólne cechy ryb, • określić ryby jako zwierzęta zmiennocieplne, • wykazać przystosowania ryb do życia w wodzie, • przedstawić sposób rozmnażania i rozwoju ryb. Faza realizacyjna 1. Warunki życia panujące na lądzie i w wodzie – pogadanka. 2. Wyjaśnienie pojęcia zmiennocieplności – wykład. 3. Przystosowania ryb do życia w wodzie – mapa myśli. Każdy zespół otrzymuje kartkę formatu A3, na której narysowano dużą sylwetkę ryby i wpisano jeden z trzech tematów do opracowania. Od sylwetki ryby powinny odchodzić linie, na których uczniowie zapiszą informacje. Zespół 1. C o w wodzie pluska, czyli gdzie żyją ryby. Zespół 2. Jak ryba w wodzie – przystosowania ryb do środowiska. Zespół 3. Skąd się biorą ryby, czyli rozmnażanie i rozwój ryb. 4. Zespoły kolejno przedstawiają wyniki swojej pracy. Metody pracy Pogadanka, metoda eksponująca – obserwacja, metoda – promyczkowe uszeregowanie. Formy pracy Indywidualna, zespołowa. Środki dydaktyczne • podręcznik, • okazy naturalne ryb w akwarium, • ilustracje ryb z dowolnego źródła, • plansze edukacyjne, • okazy ryb zatopione w żywicy. Faza podsumowująca Uczniowie wykonują zadania w zeszycie ćwiczeń. Przebieg lekcji Praca domowa Faza wprowadzająca Nauczyciel poleca uczniom rozwiązanie krzyżówki i wklejenie jej do zeszytu przedmiotowego (załącznik 1). 1. Czynności organizacyjne. Nauczyciel dzieli uczniów na trzy zespoły. Załącznik 1. Krzyżówka ✂ Rozwiąż krzyżówkę. Jej hasło to nazwa najbardziej jadowitej ryby na świecie. 1. Tworzą twardy i sztywny pancerz, który chroni ciało przed uszkodzeniami. 2. N arząd wymiany gazowej u ryb. 3. Jaja ryb. 4. Ryby akwariowe, które wachlują ikrę płetwami. 5. O kres godowy ryb. 6. Wigilijna ryba. 7. S maczna ryba, która żyje w zimnych wodach Oceanu Atlantyckiego. 8. Płetwa – zmniejsza zawirowania wody. 9. Zawiera je mlecz. 10. L inia – dostarcza rybie informacji o ruchu wody. 11. Środowisko życia ryb. 9. 2. 1. 8. 4. 5. 11. 10. 6. 7. 38 Scenariusze lekcji Scenariusz z wykorzystaniem oceniania kształtującego z zastosowaniem obserwacji 2 x 45 min 2 x 45 min 45 min 45 min 45 min Płazy – kręgowce wodno-lądowe Faza realizacyjna Hasło programowe Różnorodność i jedność świata zwierząt – płazy. Cele lekcji Uczeń potrafi: • przedstawić wspólne cechy płazów, • wykazać przystosowanie płazów do życia w wodzie i na lądzie, • określić płazy jako zwierzęta zmiennocieplne, • przedstawić sposób rozmnażania i rozwoju płazów. Metody pracy Pogadanka, metoda eksponująca – obserwacja, dyskusja dydaktyczna z wykorzystaniem kuli śniegowej, pytania aktywizujące. Formy pracy Indywidualna, praca w parach, zespołowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne • podręcznik, • okazy naturalne w akwariach i terrariach, • plansze edukacyjne, • tablice graficzne, • karty pracy (załączniki 1–3) dla każdego ucznia. Przebieg lekcji 1. Środowisko życia płazów – pogadanka. 2. Zmiennocieplność płazów – burza mózgów. Nauczyciel wyjaśnia, że płazy, podobnie jak ryby, są zmiennocieplne. Prosi, aby uczniowie zastanowili się, dlaczego nie spotykamy płazów zimą. Wyjaśnia zjawisko odrętwienia (hibernacji) płazów. 3. Płazy jako zwierzęta dwuśrodowiskowe – obserwacja. Nauczyciel wyświetla film, który znajduje się na stronie www.docwiczenia.pl (kod: B6NHJP). Prosi uczniów o zwrócenie uwagi na budowę zewnętrzną płazów. Uczniowie na podstawie filmu uzupełniają tabelę dotyczącą przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie, a następnie wklejają ją do zeszytu (załącznik 1). 4. Wspólne cechy płazów – obserwacje. Uczniowie na podstawie obserwacji plansz, atlasów i żywych okazów ustalają cechy wspólne płazów. Najpierw pracują parach, potem kolejno w zespołach 4-, 8i 16-osobowych. Jako podsumowanie tego etapu lekcji jeden uczeń prezentuje uzgodnione przez zespoły cechy wspólne płazów i zapisuje je na tablicy, a pozostali uczniowie – w zeszytach. 5. Rozmnażanie i rozwój płazów – rozsypanka dydaktyczna. Nauczyciel rozdaje każdemu uczniowi kopertę z rozsypanką (załączniki 2–3), prosząc, aby zapoznali się z tekstem na karteczkach, a następnie dopasowali go ilustracji poszczególnych etapów cyklu rozwojowego żaby trawnej. Uczniowie wklejają rozsypankę do zeszytu. Faza wprowadzająca Faza podsumowująca 1. Czynności organizacyjne. 2. Cechy kręgowców i warunki środowisk, w których żyją. Nauczyciel prosi uczniów, aby: • wymienili główne cechy kręgowców, • wyjaśnili, na czym polega zmiennocieplność ryb, •przypomnieli warunki panujące na lądzie i w wodzie. Uczniowie w parach układają zakończenia pytań (załącznik 4), które są związane z celami lekcji. Wzajemnie się oceniają i przekazują ocenę nauczycielowi. Załącznik 1. Przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie ✂ Przystosowanie płazów do życia w wodzie na lądzie Scenariusze lekcji 39 Załącznik 2. Ilustracja etapów rozmnażania i rozwoju żaby trawnej ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ Załącznik 3. Etapy rozmnażania i rozwoju żaby trawnej ✂ W czerwcu młode żaby rozpoczynają życie na lądzie, w pobliżu zbiornika, do którego powrócą jako dorosłe osobniki, gdy nadejdzie czas godów. Kijanki przechodzą przeobrażenie w ciągu 2–4 miesięcy. W tym czasie m.in. rozwijają się płuca, zanikają skrzela i wyrastają kończyny. Samica składa do wody jaja, a samiec polewa je płynem zawierającym plemniki, co prowadzi do zapłodnienia. Z zapłodnionych jaj wylęgają się kijanki. Odżywiają się głównie pokarmem roślinnym. Skrzela są ich narządami wymiany gazowej, a do pływania używają ogona zakończonego płetwą. Załącznik 4. Pytania ✂ Sformułuj pytania. Dlaczego ? Kiedy ? Co się dzieje ? 40 Scenariusze lekcji 2 x 45 min Scenariusz z wykorzystaniem karty pracy 2 x 45 min 45 min 45 min 45 min Ptaki – kręgowce zdolne do lotu Nauczyciel prosi uczniów, aby: • wymienili poznane grupy kręgowców, • wymienili środowiska życia ryb, płazów, gadów, •w ymienili cechy przystosowujące poznane kręgowce do środowiska, w którym żyją, •w yjaśnili, na czym polega zmiennocieplność i zjawisko hibernacji. Hasło programowe Różnorodność i jedność świata zwierząt – ptaki. Cele lekcji Uczeń potrafi: • przedstawić różnorodność środowisk życia ptaków, • określić ptaki jako zwierzęta stałocieplne, • omówić cechy morfologiczne ptaków, • opisać przystosowania ptaka do lotu, • przedstawić sposób rozmnażania i rozwoju ptaków. Faza realizacyjna 1. Stałocieplność – wykład. Nauczyciel nawiązuje do zmiennocieplności organizmów i zjawiska odrętwienia (hibernacji) płazów i gadów. Wyjaśnia, na czym polega stałocieplność. 2. Różnorodność środowisk życia ptaków – pogadanka. 3. Przystosowania ptaków do środowiska – obserwacje. Uczniowie na podstawie obserwacji ptaków z dostępnych źródeł: zdjęć, zasobów internetowych, plansz edukacyjnych, tablic graficznych, atlasów omawiają przystosowania ptaków do bytowania w różnych środowiskach. Uzupełniają zadanie 1 w karcie pracy (załącznik 1). 4. Przystosowania ptaków do lotu – pogadanka. Nauczyciel wyświetla film, na którym uczniowie obserwują lecącego ptaka. Prosi, aby uczniowie wymienili, jakie cechy budowy sprawiają, że ptaki mogą latać. Uczniowie uzupełniają zadanie 2 w karcie pracy. 5. Rodzaje piór – pokaz. Nauczyciel pokazuje różne rodzaje piór i wyjaśnia ich funkcje. Uczniowie rysują i opisują pióra w karcie pracy – zadanie 3 w karcie pracy. 4. Rozmnażanie i rozwój ptaków – pogadanka. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie sposobu rozmnażania i rozwoju ryb, płazów, gadów. Następnie prosi o omówienie rozmnażania ptaków. 5. L iderzy zespołów losują nazwę gatunkową ptaka. Uczniowie w zespołach zbierają i zapisują informacje na temat rozmnażania i rozwoju wylosowanego gatunku ptaka – załącznik 1. Metody pracy Pogadanka, metoda eksponująca – obserwacja, pytania aktywizujące. Formy pracy Indywidualna, praca w parach, zespołowa. Środki dydaktyczne • podręcznik, • filmy o ptakach z dostępnych źródeł, • wypreparowane okazy ptaków, • ilustracje ptaków z różnych źródeł, • pióra ptaków, • model szkieletu ptaka, • plansze edukacyjne, • tablice graficzne, • tablety, • karta pracy dla każdego zespołu. Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery zespoły. 2. Cechy kręgowców i środowisk, w których żyją – pogadanka. Faza podsumowująca Uczniowie wykonują zadania w zeszycie ćwiczeń. Załącznik 1. Nazwy gatunkowe ptaków ✂ ZIMORODEK ZWYCZAJNY SIKORA BOGATKA SŁOWIK RDZAWY KANIA RUDA ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ Scenariusze lekcji Ptaki – kręgowce zdolne do lotu imię i nazwisko klasa data 1 Uzupełnijcie tabelę przedstawiającą przystosowanie ptaków do bytowania w różnych siedliskach. Gatunek ptaka Środowisko życia Rodzaj pokarmu Przystosowanie do bytowania 41 42 Scenariusze lekcji 2 Na ilustracji wskazano elementy budowy ciała ptaków, które pozwalają im latać. Podpiszcie je. 3 Narysujcie i podpiszcie zaobserwowane pióra. 4 Uzupełnijcie tabelę dotyczącą rozmnażania i rozwoju ptaków. Skorzystajcie z zasobów internetowych. Nazwa gatunkowa ptaka Czy samica różni się od samca? Gdzie ptak buduje gniazdo? Czy ptak sprawuje opiekę nad potomstwem? Kartkówki Kartkówki, testy sprawdzające i testy semestralne W niniejszej Książce Nauczyciela znajdą Państwo kartkówki, testy sprawdzające oraz testy semestralne. Wszystkie zamieszczone w nich zadania są zgodne z nową podstawą programową i pozwalają na sprawdzenie stopnia opanowania przez uczniów najważniejszych treści z lekcji. Testy są również dostępne na stronie internetowej: www.dlanauczyciela.pl. Tam znajdą też Państwo klucze odpowiedzi do wszystkich zadań oraz generator testów, który umożliwia zarówno tworzenie testów z już przygotowanych zadań, jak i pisanie własnych. Kartkówki Przygotowaliśmy dla Państwa kartkówki do wybranych lekcji ze wszystkich działów. W niniejszej Książce Nauczyciela zamieściliśmy dziewięć z nich do następujących tematów: Tkanki nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa, Płazińce – zwierzęta, które mają płaskie ciało, Pierścienice – zwierzęta, które mają segmentowane ciało, Skorupiaki – stawonogi, które mają twardy pancerz, Owady – stawonogi zdolne do lotu, Pajęczaki – stawonogi, które mają cztery pary odnóży, Ryby – kręgowce środowisk wodnych, Ptaki – kręgowce zdolne do lotu, Ssaki – kręgowce, które karmią młode mlekiem. Wszystkie kartkówki zostały przygotowane w dwóch wersjach: a i b. Opracowała: Monika Zaleska-Szczygieł Testy sprawdzające W Książce Nauczyciela publikujemy testy sprawdzające poziom opanowania przez uczniów materiału po każdym dziale – łącznie cztery testy sprawdzające, każdy w dwóch wersjach: a i b. Zamieszczone w nich zadania są zgodne z wymaganiami nowej podstawy programowej. Opracowała: Barbara Januszewska-Hasiec, Anna Zdziennicka Testy semestralne Testy semestralne, które znajdą Państwo w Książce Nauczyciela, zostały przygotowane przez naszego eksperta. Sprawdzają one poziom opanowania przez uczniów materiału po każdym semestrze. Test I zawiera zadania z działów I–III, a test II – z działów IV–V. Zadania zostały dobrane w taki sposób, aby zweryfikować znajomość najważniejszych treści z każdego działu. Opracował: Dawid Kaczmarek 43 44 ✂ Kartkówki Temat: Tkanki nabłonkowa, mięśniowa i nerwowa Grupa A 1 Porównaj tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną szkieletową z tkanką poprzecznie prążkowaną serca. Wstaw znak X w odpowiednich miejscach tabeli. (0–4 p.) Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana Cecha szkieletowa serca Kurczy się szybko. Zawiera liczne jądra komórkowe. 3 Do nazw elementów komórki nerwowej (A–C) dopasuj odpowiadające im funkcje, wybierając spośród 1–4. (0–3 p.) A. Akson C. Ciało komórki 1. Przesyła impuls nerwowy do ciała komórki. 2. Przesyła impuls nerwowy z ciała komórki w kierunku innej komórki. 3. Chroni długą wypustkę nerwową. 4. Zawiera elementy komórkowe, w tym jądro komórkowe. A– Jej włókna są walcowate, proste, tępo zakończone. B. Dendryt B– C– 4 Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących Pracuje zależnie od woli. 2 Przyjrzyj się ilustracji, a następnie uzupełnij zdania właściwymi określeniami. (0–2 p.) tkanki nabłonkowej, nerwowej i mięśniowej. Wybierz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe. (0–3 p.) Do funkcji tkanki nabłonkowej należy m.in. 1. wytwarzanie i wydzielanie różnych substancji, np. mleka i śluzu. P F Ilustracja przedstawia nabłonek jednowarstwowy A / B, który występuje np. w C / D. 2. Komórki glejowe dostarczają komórkom mięśniowym substancji odżywczych. P F A. płaski B. sześcienny 3. Skurcze tkanki mięśniowej gładkiej umożliwiają przesuwanie pokarmu w jelitach. P F C. kanalikach nerkowych D. pęcherzykach płucnych ✂ Grupa B 1 Porównaj tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną szkieletową z tkanką poprzecznie prążkowaną serca. Wstaw znak X w odpowiednich miejscach tabeli. (0–4 p.) Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana Cecha szkieletowa serca Zawiera liczne jądra komórkowe. Kurczy się szybko. odpowiadające im funkcje, wybierając spośród 1–4. (0–3 p.) A. Dendryt 2 Przyjrzyj się ilustracji, a następnie uzupełnij zdania C– tkanki nabłonkowej, nerwowej i mięśniowej. Wybierz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe. (0–3 p.) (0–2 p.) 1. Ilustracja przedstawia nabłonek jednowarstwowy A / B, który występuje np. w C / D. C. kanalikach nerkowych D. pęcherzykach płucnych B– 4 Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących Jej włókna są walcowate, proste, tępo zakończone. A. płaski B. sześcienny B. Ciało komórki C. Akson 1. Przesyła impuls nerwowy do ciała komórki. 2. Przesyła impuls nerwowy z ciała komórki w kierunku innej komórki. 3. Chroni długą wypustkę nerwową. 4. Zawiera elementy komórkowe, w tym jądro komórkowe. A– Pracuje zależnie od woli. właściwymi określeniami. 3 Do nazw elementów komórki nerwowej (A–C) dobierz Skurcze tkanki mięśniowej gładkiej umożliwiają przesuwanie pokarmu w jelitach. P F Do funkcji tkanki nabłonkowej należy m.in. 2. wytwarzanie i wydzielanie różnych substancji, np. mleka i śluzu. P F Komórki glejowe dostarczają komórkom mięśniowym substancji odżywczych. P F 3. Kartkówki Temat: Płazińce – zwierzęta, które mają płaskie ciało ✂ Grupa A 1 Podkreśl trzy punkty, w których scharakteryzowano cechy wypławków. (0–3 p.) A. Żyją w środowisku wodnym. 45 3 Dokończ zdanie. Wybierz odpowiedź A lub B oraz jej uzasadnienie 1 lub 2. (0–1 p.) Żywicielem pośrednim tasiemca uzbrojonego jest B. Wchłaniają pokarm całą powierzchnią ciała. A. człowiek, C. Są drapieżne. 1. w jego organizmie żyją dorosłe tasiemce. 2. w jego organizmie żyją larwy tasiemca. ponieważ D. Ich ciało okrywa orzęsiony nabłonek. B. świnia, E. Są pasożytami. 2 Oceń, czy podane informacje dotyczące tasiemców są zgodne z prawdą. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F, jeśli jest fałszywa. (0–5 p.) Tasiemiec nieuzbrojony żyje w jelicie grubym 1. człowieka. P F Dojrzałe człony tasiemca uzbrojonego mają 2. zarówno żeńskie, jak i męskie narządy rozrodcze. P F 3. Główka tasiemca nieuzbrojonego nieustanie wytwarza nowe człony. P F 4. Zarówno tasiemiec uzbrojony, jak i nieuzbrojony jest wyposażony w przyssawki. P F 5. Ciało tasiemców pokrywa nieorzęsiony nabłonek. P F 4 Dokończ zdanie. Wybierz odpowiedź spośród podanych. (0–1 p.) Wągry tasiemca nieuzbrojonego mogą dostać się do organizmu żywiciela ostatecznego A. przez zjedzenie mięsa krowy. B. przez wypicie nieprzegotowanej wody. C. przez zjedzenie nieumytych warzyw. D. wraz z zanieczyszczonym powietrzem. 5 Wyjaśnij, dlaczego tasiemce nie mają układu pokarmowego. (0–1 p.) ✂ Grupa B 1 Podkreśl trzy punkty, w których scharakteryzowano 3 Dokończ zdanie. Wybierz odpowiedź A lub B oraz jej A. Wchłaniają pokarm całą powierzchnią ciała. Żywicielem pośrednim tasiemca nieuzbrojonego jest cechy wypławków. (0–3 p.) B. Żyją w środowisku wodnym. uzasadnienie 1 lub 2. A. krowa, C. Są pasożytami. (0–1 p.) 1. w jego organizmie żyją dorosłe tasiemce. 2. w jego organizmie żyją larwy tasiemca. ponieważ D. Są drapieżne. B. człowiek, E. Ich ciało okrywa orzęsiony nabłonek. 2 Oceń, czy podane informacje dotyczące tasiemców są zgodne z prawdą. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F, jeśli jest fałszywa. (0–5 p.) 1. Dojrzałe człony tasiemca uzbrojonego mają zarówno żeńskie, jak i męskie narządy rozrodcze. P F 2. Tasiemiec nieuzbrojony żyje w jelicie grubym człowieka. P F 3. Zarówno tasiemiec uzbrojony, jak i nieuzbrojony jest wyposażony w przyssawki. P F 4. Główka tasiemca nieuzbrojonego nieustanie wytwarza nowe człony. P F 5. Ciało tasiemców pokrywa nieorzęsiony nabłonek. P F 4 Dokończ zdanie. Wybierz odpowiedź spośród podanych. (0–1 p.) Wągry tasiemca uzbrojonego mogą dostać się do organizmu żywiciela ostatecznego A. wraz z zanieczyszczonym powietrzem. B. przez zjedzenie nieumytych warzyw. C. przez wypicie nieprzegotowanej wody. D. przez zjedzenie mięsa świni. 5 Wyjaśnij, dlaczego tasiemce nie są trawione przez organizm żywiciela. (0–1 p.) 46 ✂ Kartkówki Temat: Pierścienice – zwierzęta, które mają segmentowane ciało Grupa A 1 Wyjaśnij, jaką funkcję pełnią pęki sztywnych szczecinek po bokach ciała niektórych pierścienic. 2 Zaznacz poprawne zakończenie zdania. (0–1 p.) (0–1 p.) 4 Spośród podanych niżej cech wybierz dwie, które stanowią przystosowania pijawek do pasożytnictwa. (0–2 p.) A. Pokrycie ciała śluzem. B. Podział ciała na segmenty. C. Obecność przyssawek. D. Otwór gębowy zaopatrzony w szczęki. 5 Podaj przykład pozytywnego znaczenia pierścienic w życiu człowieka. (0–1 p.) 6 Dokończ zdanie. Wybierz odpowiedź A lub B oraz jej Element zaznaczony strzałką uzasadnienie 1 lub 2. A. ułatwia dżdżownicy oddychanie pod ziemią. B. dostarcza dżdżownicy informacji o otoczeniu. C. pełni ważną funkcję podczas rozmnażania płciowego. D. ułatwia dżdżownicy poruszanie się. Działalność dżdżownic jest dla roślin 3 Podaj jedną cechę budowy charakterystyczną dla wszystkich pierścienic. (0–1 p.) A. korzystna, B. niekorzystna, (0–1 p.) zwierzęta te przyczyniają się do powstawania 1. próchnicy, co wspomaga ich rozwój. ponieważ zwierzęta te drążą w ziemi 2. korytarze, co utrudnia im wzrost. ✂ Grupa B 1 Wyjaśnij, jaką funkcję pełni śluz pokrywający ciało pierścienic. 2 Zaznacz poprawne zakończenie zdania. (0–1 p.) (0–1 p.) 4 Spośród podanych niżej cech wybierz dwie, które stanowią przystosowania pijawek do pasożytnictwa. (0–2 p.) A. Otwór gębowy zaopatrzony w szczęki. B. Obecność przyssawek. C. Podział ciała na segmenty. D. Pokrycie ciała śluzem. 5 Podaj przykład negatywnego znaczenia pierścienic w życiu człowieka. (0–1 p.) 6 Dokończ zdanie. Wybierz odpowiedź A lub B oraz jej Element zaznaczony strzałką uzasadnienie 1 lub 2. A. dostarcza dżdżownicy informacji o otoczeniu. B. ułatwia dżdżownicy oddychanie pod ziemią. C. ułatwia dżdżownicy poruszanie się. D. pełni ważną funkcję podczas rozmnażania płciowego. Działalność dżdżownic jest dla roślin 3 Podaj jedną cechę budowy charakterystyczną dla wszystkich pierścienic. zwierzęta te drążą w ziemi 1. korytarze, co utrudnia im wzrost. A. niekorzystna, ponieważ (0–1 p.) B. korzystna, (0–1 p.) zwierzęta te przyczyniają się do powstawania 2. próchnicy, co wspomaga ich rozwój. Kartkówki Temat: Skorupiaki – stawonogi, które mają twardy pancerz ✂ Grupa A 1 Spośród podanych cech wskaż dwie, które są charakterystyczne wyłącznie dla skorupiaków. (0–2 p.) A. Ciało podzielone na głowotułów i odwłok. B. Trzy pary odnóży krocznych. C. Dwie pary czułków. D. Występowanie wyłącznie w środowisku lądowym. 2 Na ilustracji przedstawiono raka stawowego. Zapisz nazwy i określ funkcje wskazanych elementów. (0–2 p.) C B 3 Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących raka stawowego. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe. (0–3 p.) 1. Szczypce są przekształconymi odnóżami krocznymi drugiej pary. P F 2. Oczy są umieszczone na nieruchomych słupkach. P F 3. Odwłok tworzy jeden sztywny segment. P F 4 Określ środowisko życia podanych gatunków skoru- piaków, wstawiając znak X w odpowiednich miejscach tabeli. (0–3 p.) Środowisko życia A 47 Raki Langusty Rozwielitki Wody słodkie A. Wody słone 5 Niektóre skorupiaki wchodzą w związki z innymi B. zwierzętami. Wyjaśnij, na czym polega związek kraba pustelnika z ukwiałem. (0–1 p.) C. ✂ Grupa B 1 Spośród podanych cech wskaż dwie, które są charakterystyczne wyłącznie dla skorupiaków. (0–2 p.) A. Trzy pary odnóży krocznych. B. Dwie pary czułków. C. Występowanie wyłącznie w środowisku lądowym. D. Ciało podzielone na głowotułów i odwłok. 3 Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących raka stawowego. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe. (0–3 p.) 1. Oczy są umieszczone na nieruchomych słupkach. P F 2. Odwłok tworzy jeden sztywny segment. P F Szczypce są przekształconymi odnóżami krocznymi drugiej pary. P F 2 Na ilustracji przedstawiono raka stawowego. Zapisz nazwy i określ funkcje wskazanych elementów. (0–2 p.) C A B 3. 4 Określ środowisko życia podanych gatunków skoru- piaków, wstawiając znak X w odpowiednich miejscach tabeli. (0–3 p.) Środowisko życia Langusty Rozwielitki Raki Wody słodkie A. B. C. Wody słone 5 Niektóre skorupiaki wchodzą w związki z innymi zwie- rzętami. Wyjaśnij, na czym polega związek krewetki czyściciela z rybą. (0–1 p.) 48 ✂ Kartkówki Temat: Owady – stawonogi zdolne do lotu Grupa A 1 Wykreśl ze zdań niepotrzebne wyrazy tak, aby zawierały prawdziwe informacje dotyczące owadów. (0–3 p.) Ciało owada jest podzielone na dwie / trzy części. Na głowie ma on jedną parę / dwie pary czułków. Poruszanie się umożliwiają mu trzy / cztery pary odnóży krocznych. 2 U owadów odnóża kroczne ulegają przekształceniom ze względu na pełnione funkcje. Na podstawie poniższego opisu i ilustracji rozpoznaj przedstawiony typ odnóża krocznego, a następnie uzupełnij zdania. (0–2 p.) Odnóża tego typu są długie, spłaszczone i pokryte chitynowymi włoskami. 3 Do każdego typu aparatu gębowego (A–C) dobierz właściwy opis, wybierając spośród 1–4. A. Ssący aparat gębowy B. Kłująco-ssący aparat gębowy C. Gryzący aparat gębowy 1. Umożliwia nakłuwanie tkanek żywiciela. 2. Służy do odcinania i miażdżenia fragmentów pokarmu. 3. Pozwala wysysać nektar z dna kwiatu. 4. P rzystosowany do zlizywania pokarmów w stanie płynnym. A– B– C– 4 Rozpoznaj i zapisz nazwy gatunkowe owadów na podstawie poniższych opisów. Odnóże na ilustracji to odnóże (0–3 p.) (0–3 p.) Niszczy kołdry oraz ubrania. , które umożliwia Występuje np. u Przenosi zarodźce malarii. . Wytwarza nici służące do produkcji jedwabiu. . Zjada mszyce, które żerują na roślinach uprawnych. ✂ Grupa B 1 Wykreśl ze zdań niepotrzebne wyrazy tak, aby zawierały prawdziwe informacje dotyczące owadów. (0–3 p.) Ciało owada jest podzielone na trzy / dwie części. Na głowie ma on dwie pary / jedną parę czułków. Poruszanie się umożliwiają mu cztery / trzy pary odnóży krocznych. 2 U owadów odnóża kroczne ulegają przekształceniom ze względu na pełnione funkcje. Na podstawie poniższego opisu i ilustracji, a następnie uzupełnij zdania. (0–2 p.) właściwy opis, wybierając spośród 1–4. 1. Umożliwia nakłuwanie tkanek żywiciela. 2. Służy do odcinania i miażdżenia fragmentów pokarmu. 3. Pozwala wysysać nektar z dna kwiatu. 4. P rzystosowany do zlizywania pokarmów w stanie płynnym. B– C– 4 Rozpoznaj i zapisz nazwy gatunkowe owadów Odnóże na ilustracji to odnóże na podstawie poniższych opisów. , które umożliwia . . (0–3 p.) A. Kłująco-ssący aparat gębowy B. Gryzący aparat gębowy C. Ssący aparat gębowy A– Odnóża tego typu są skrócone, silne, wyposażone w drobne ząbki. Występuje np. u 3 Do każdego typu aparatu gębowego (A–C) dobierz (0–3 p.) Wytwarza nici służące do produkcji jedwabiu. Zjada mszyce, które żerują na roślinach uprawnych. Niszczy kołdry oraz ubrania. Przenosi zarodźce malarii. Kartkówki Temat: Pajęczaki – stawonogi, które mają cztery pary odnóży 49 ✂ Grupa A 1 Wskaż dwie cechy, na podstawie których można odróżnić pajęczaki od pozostałych stawonogów. (0–2 p.) A. Obecność chitynowego oskórka. B. Brak czułków. C. Ciało podzielone na głowotułów i odwłok. D. Występowanie dwóch par odnóży gębowych. 2 Przyjrzyj się ilustracji przedstawiającej fragment głowotułowia pająka. Zapisz nazwę, a następnie wyjaśnij funkcję elementu, który oznaczono strzałką. (0–2 p.) oko 3 Zaznacz poprawne zakończenie zdania. (0–1 p.) Substancja, która tworzy nici wykorzystywane przez pająki do budowy gniazd, jest produkowana przez A. kolce jadowe. B. nogogłaszczki. C. kądziołki przędne. D. pierwszą parę odnóży krocznych. 4 Na podstawie opisu rozpoznaj, do której grupy należy opisywany pajęczak. Zakreśl jedną z podanych propozycji. (0–1 p.) Pasożytuje na ptakach i ssakach, w tym na człowieku. Podczas ugryzienia może przenosić drobnoustroje wywołujące groźne choroby, np. boreliozę. skorpiony, kleszcze, kosarze, świerzbowce 5 Podaj jeden przykład pozytywnego i jeden przykład negatywnego znaczenia pajęczaków dla człowieka. (0–1 p.) ✂ Grupa B 1 Wskaż dwie cechy, na podstawie których można odróżnić pajęczaki od pozostałych stawonogów. (0–2 p.) A. Brak czułków. B. Obecność chitynowego oskórka. C. Występowanie dwóch par odnóży gębowych. D. Ciało podzielone na głowotułów i odwłok. 2 Przyjrzyj się ilustracji przedstawiającej fragment głowotułowia pająka. Zapisz nazwę, a następnie wyjaśnij funkcję elementu, który oznaczono strzałką. (0–2 p.) 3 Zaznacz poprawne zakończenie zdania. (0–1 p.) Substancja, która tworzy nici wykorzystywane przez pająki do budowy gniazd, jest produkowana przez A. szczękoczułki. B. kolce jadowe. C. pierwszą parę odnóży krocznych. D. kądziołki przędne. 4 Na podstawie opisu rozpoznaj, do której grupy należy opisywany pajęczak. Zakreśl jedną z podanych propozycji. (0–1 p.) Jego odnóża są długie i nitkowate. Zaatakowany może je odrzucać. Nie buduje sieci łownych. oko skorpiony, kleszcze, kosarze, świerzbowce 5 Podaj jeden przykład pozytywnego i jeden przykład negatywnego znaczenia pajęczaków dla człowieka. (0–1 p.) 50 ✂ Kartkówki Temat: Ryby – kręgowce środowisk wodnych Grupa A 1 Rysunek przedstawia budowę ryby. (0–3 p.) Podaj nazwę płetwy zaznaczonej na rysunku znakiem X. 3 Dokończ zdanie. Wybierz odpowiedź spośród podanych. (0–1 p.) U ryb pokonywanie oporu wody ułatwia obecność A. płetw parzystych. B. łusek. C. linii nabocznej. D. skrzel. X 4 Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących a) O kreśl, czy należy ona do płetw parzystych czy rozmnażania się ryb. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe. (0–5 p.) nieparzystych. b) O pisz jej funkcję. 1. Ryby to w większości zwierzęta żyworodne. P F 2. U ryb występuje zapłodnienie zewnętrzne. P F 3. U wszystkich gatunków ryb tarło występuje o tej samej porze roku. P F 4. Mlecz to płyn, który zawiera męskie komórki rozrodcze ryby. P F 5. Większość ryb opiekuje się swoim potomstwem. P F 2 Wyjaśnij, co to znaczy, że ryby są zwierzętami zmiennocieplnymi. (0–1 p.) ✂ Grupa B 1 Rysunek przedstawia budowę ryby. (0–3 p.) Podaj nazwę płetwy zaznaczonej na rysunku znakiem X. 3 Dokończ zdanie. Wybierz odpowiedź spośród podanych. (0–1 p.) U ryb pokonywanie oporu wody ułatwia obecność A. łusek. B. płetw parzystych. C. skrzel. D. linii nabocznej. 4 Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących rozmnażania się ryb. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe. (0–5 p.) X a) O kreśl, czy należy ona do płetw parzystych czy nieparzystych. b) O pisz jej funkcję. 1. U ryb występuje zapłodnienie zewnętrzne. P F 2. Ryby to w większości zwierzęta żyworodne. P F 3. Mlecz to płyn, który zawiera męskie komórki rozrodcze ryby. P F 4. U wszystkich gatunków ryb tarło występuje o tej samej porze roku. P F 5. Większość ryb opiekuje się swoim potomstwem. P F 2 Wyjaśnij, co to znaczy, że ryby są zwierzętami zmiennocieplnymi. (0–1 p.) Kartkówki Temat: Ptaki – kręgowce zdolne do lotu ✂ Grupa A 1 Wskaż dwie cechy budowy ptaków, które decydują o ich przystosowaniu do lotu. (0–2 p.) wijające się w jaju pisklę. (0–3 p.) 5 W tabeli przedstawiono wyniki badań prowadzonych 2 Na ilustracji przedstawiono układ oddechowy ptaka. Zapisz nazwę elementu oznaczonego strzałką i wyjaśnij jego funkcję. (0–2 p.) 3 Uzupełnij zdanie. Wybierz właściwe określenia spośród (0–3 p.) Na tylnych krawędziach kończyn przednich są osadzone A / B, które tworzą powierzchnie lotne. A. lotki 4 Podkreśl nazwy trzech elementów, które chronią rozskorupka wapienna, błona pergaminowa, żółtko, białko, komora powietrzna A. Obecność gruczołu kuprowego. B. Kości wypełnione powietrzem. D. Kończyny tylne zaopatrzone w pazury. E. Kończyny przednie przekształcone w skrzydła. podanych. B. sterówki przez ekologów. Badania te miały sprawdzić, czy ocieplanie budynków w miastach wpływa na to, jakie miejsca ptaki wybierają na gniazdowanie. (0–1 p.) Miejsce gniazdowania Liczba gniazd w budynkach Poddasze Szczeliny w ścianach Rynna przed ociepleniem 20 27 15 po ociepleniu 10 3 6 Spośród podanych hipotez wybierz tę, którą sformułowali ekolodzy, gdy przystępowali do swoich badań. A. W wyniku ocieplania budynków ptaki tracą swoje miejsca lęgowe. B. Przyczyną śmiertelności ptaków są remonty budynków. C. Ptaki najchętniej zakładają gniazda w szczelinach elewacji. ✂ Grupa B 1 Wskaż dwie cechy budowy ptaków, które decydują o ich przystosowaniu do lotu. (0–2 p.) Zapisz nazwę elementu oznaczonego strzałką i wyjaśnij jego funkcję. (0–2 p.) 3 Uzupełnij zdanie. Wybierz właściwe określenia spośród (0–3 p.) Pokrywające ciało ptaka pióra A / B zmniejszają opór powietrza podczas lotu. B. pokrywowe rozwijające się w jaju pisklę. (0–3 p.) 5 W tabeli przedstawiono wyniki badań prowadzonych 2 Na ilustracji przedstawiono układ oddechowy ptaka. podanych. 4 Podkreśl nazwy trzech elementów, które chronią błona pergaminowa, żółtko, komora powietrzna, skorupka wapienna, białko A. Kończyny przednie przekształcone w skrzydła B. Kończyny tylne zaopatrzone w pazury C. Obecność gruczołu kuprowego D. Kości wypełnione powietrzem A. puchowe 51 przez ekologów. Badania te miały sprawdzić, czy ocieplanie budynków w miastach wpływa na to, jakie miejsca ptaki wybierają na gniazdowanie. (0–1 p.) Miejsce gniazdowania Liczba gniazd w budynkach Poddasze Szczeliny w ścianach Rynna przed ociepleniem 20 27 15 po ociepleniu 10 3 6 Spośród podanych hipotez wybierz tę, którą sformułowali ekolodzy, gdy przystępowali do swoich badań. A. Przyczyną śmiertelności ptaków są remonty budynków. B. W wyniku ocieplania budynków ptaki tracą swoje miejsca lęgowe. C. Ptaki najchętniej zakładają gniazda w szczelinach elewacji. 52 ✂ Kartkówki Temat: Ssaki – kręgowce, które karmią młode mlekiem Grupa A 1 Wskaż cechy charakterystyczne wyłącznie dla ssaków. (0–3 p.) A. Występowanie małżowiny usznej. B. Pokrycie ciała włosami. C. Umięśnione kończyny. D. Płuca zbudowane z milionów pęcherzyków. A. stałocieplnymi, wydzielania łoju, potu i mleka. Do każdego pojęcia (A–C) dopasuj właściwy opis (1–4). (0–3 p.) B. Pot oraz jego uzasadnienie (1 lub 2). (0–1 p.) Ssaki są organizmami 2 Charakterystyczną cechą komórek skóry jest zdolność do A. Łój 3 Wybierz poprawne zakończenia zdania (A lub B) ponieważ B. zmiennocieplnymi, temperatura ich ciała 1. zależy od temperatury otoczenia. temperatura ich ciała 2. nie zależy od temperatury otoczenia. 4 Poniższe zdjęcie przedstawia zebrę. Wyjaśnij funkcję C. Mleko elementu wskazanego na zdjęciu. 1. Umożliwia m.in. ochładzanie ciała. 2. Pierwszy pokarm ssaków. 3. Natłuszcza skórę i włosy. 4. Stanowi rezerwę energetyczną. (0–1 p.) A. B. C. 5 Wyjaśnij, czym jest łożysko. ✂ (0–1 p.) Grupa B 1 Wskaż cechy charakterystyczne wyłącznie dla ssaków. (0–3 p.) A. Pokrycie ciała włosami. B. Występowanie małżowiny usznej. C. Płuca zbudowane z milionów pęcherzyków D. Umięśnione kończyny. 2 Charakterystyczną cechą komórek skóry jest zdolność do wydzielania łoju, potu i mleka. Do każdego pojęcia (A–C) dopasuj właściwy opis (1–4). (0–3 p.) A. Mleko B. Łój C. Pot 1. Umożliwia m.in. ochładzanie ciała. 2. Pierwszy pokarm ssaków. 3. Natłuszcza skórę i włosy. 4. Stanowi rezerwę energetyczną. 3 Wybierz poprawne zakończenia zdania (A lub B) oraz jego uzasadnienie (1 lub 2). (0–1 p.) Ssaki są organizmami A. zmiennocieplnymi, ponieważ B. stałocieplnymi, temperatura ich ciała 1. nie zależy od temperatury otoczenia. temperatura ich ciała 2. zależy od temperatury otoczenia. 4 Poniższe zdjęcie przedstawia nosorożca. Wyjaśnij funkcję elementu wskazanego na zdjęciu. (0–1 p.) A. B. C. 5 Wyjaśnij, czym jest łożysko. (0–1 p.) Test Świat zwierząt Test sprawdzający – rozdział I imię i nazwisko klasa Grupa A data 1 Z aznacz punkt, w którym prawidłowo wskazano wspólne cechy zwierząt. 0–1 p. A. Samożywne lub cudzożywne, wielokomórkowe, brak jądra komórkowego i ściany komórkowej. B. Samożywne lub cudzożywne, wielokomórkowe, obecne jądro komórkowe, brak ściany komórkowej. C. Cudzożywne, jednokomórkowe i wielokomórkowe, obecne jądro komórkowe i ściana komórkowa. D. Cudzożywne, wielokomórkowe, obecne jądro komórkowe, brak ściany komórkowej. 2 U zupełnij schemat tak, aby poprawnie opisywał poziomy organizacji ciała zwierząt. Wykorzystaj podane 0–1 p. poniżej elementy. organizm, narząd, komórka, układ narządów, tkanka 3 Uzupełnij zdania właściwymi określeniami. 0–2 p. Grupę zwierząt, w których ciele nie występuje sztywny szkielet składający się z czaszki i kręgosłupa zbudowanego z kręgów nazywamy A / B. Należą do nich C / D. A. kręgowcami C. ryby, płazy, gady, ptaki, ssaki B. bezkręgowcami D. parzydełkowce, nicienie, płazińce, stawonogi, mięczaki 4 Rozpoznaj i zapisz, do których grup należą zwierzęta kręgowe przedstawione na zdjęciach. 0–5 p. 5 Do każdej grupy bezkręgowców (1–3) dobierz właściwy opis (A–D). 0–3 p. 1. Parzydełkowce 2. Płazińce 3. Mięczaki A. W większości pasożyty o wydłużonym, silnie spłaszczonym ciele. B. Zwierzęta o delikatnym, miękkim ciele, które u większości z nich jest ochronione muszlą. C. Ich charakterystyczną cechą są odnóża zbudowane z odcinków połączonych stawami. D. Swoją nazwę zawdzięczają komórkom, które zawierają parzący płyn. A. B. C. A A Test 6 Wskaż, której tkanki dotyczy poniższy opis. 0–1 p. Wchodzi w skład większości narządów wewnętrznych, między innymi buduje kości. A. Tkanka łączna. C. Tkanka nabłonkowa. B. Tkanka mięśniowa. D. Tkanka nerwowa. 7 O ceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących tkanki nabłonkowej. Wybierz P, jeśli stwierdzenie jest 0–3 p. prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe. 1. Jest zbudowana z komórek ściśle do siebie przylegających, ułożonych w jednej lub kilku warstwach. P F 2. Nabłonki jednowarstwowe występują u wszystkich zwierząt. P F 3. Nabłonki wielowarstwowe występują wyłącznie u zwierząt bezkręgowych. P F 8 Rozpoznaj tkankę przedstawioną na rysunku. Następnie wykreśl w podanych zdaniach niepotrzebne 0–3 p. wyrazy tak, aby zdania zawierały prawdziwe informacje. Tkanka przedstawiona na rysunku to tkanka mięśniowa gładka / poprzecznie prążkowana. Jej komórki kurczą się powoli / szybko i zależnie / niezależnie od woli. Buduje mięśnie szkieletowe / ściany narządów wewnętrznych. 9 Podpisz wskazane na rysunku elementy komórki nerwowej. 0–3 p. A A. B. B 10 Zaznacz zdanie zawierające błędną informację na temat tkanki nerwowej. 0–1 p. A. Umożliwia kontrolowanie wszystkich czynności ogranizmu. B. W jej skład wchodzą neurony oraz komóki gleju. C. Transportuje substancje odżywcze w organizmie. D. Odpowiada za odbieranie i przekazywanie informacji. 11 Uzupełnij tabelę. Wpisz w odpowiednich rubrykach brakujące informacje, które dotyczą tkanki łącznej. Rodzaj tkanki łącznej Występowanie tkanki pod skórą i wokół narządów wewnętrznych 0–6 p. Funkcje tkanki • chroni przed urazami i utratą ciepła • stanowi materiał zapasowy Tkanka chrzęstna Tkanka kostna w szkielecie kręgowców • transportuje różne substancje • uczestniczy w obronie organizmu przed bakteriami Test Świat zwierząt Test sprawdzający – rozdział I imię i nazwisko klasa Grupa B data 1 Z aznacz punkt, w którym prawidłowo wskazano wspólne cechy zwierząt. 0–1 p. A. Cudzożywne, jednokomórkowe i wielokomórkowe, obecne jądro komórkowe i ściana komórkowa. B. Cudzożywne, wielokomórkowe, obecne jądro komórkowe, brak ściany komórkowej. C. Samożywne lub cudzożywne, wielokomórkowe, brak jądra komórkowego i ściany komórkowej. D. Samożywne lub cudzożywne, wielokomórkowe, obecne jądro komórkowe, brak ściany komórkowej. 2 U zupełnij schemat tak, aby poprawnie opisywał poziomy organizacji ciała zwierząt. Wykorzystaj podane 0–1 p. poniżej elementy. układ narządów, narząd, komórka, tkanka, organizm 3 Uzupełnij zdania właściwymi określeniami. 0–2 p. Grupę zwierząt, w których ciele nie występuje sztywny szkielet składający się z czaszki i kręgosłupa zbudowanego z kręgów nazywamy A / B. Należą do nich C / D. A. bezkręgowcami C. parzydełkowce, nicienie, płazińce, stawonogi, mięczaki B. kręgowcami D. ryby, płazy, gady, ptaki, ssaki 4 Rozpoznaj i zapisz, do których grup należą zwierzęta kręgowe przedstawione na zdjęciach. 0–5 p. 5 Do każdej grupy bezkręgowców (1–3) dobierz właściwy opis (A–D). 0–3 p. 1. Mięczaki 2. Parzydełkowce 3. Płazińce A. W większości pasożyty o wydłużonym, silnie spłaszczonym ciele. B. Zwierzęta o delikatnym, miękkim ciele, które u większości z nich jest ochronione muszlą. C. Ich charakterystyczną cechą są odnóża zbudowane z odcinków połączonych stawami. D. Swoją nazwę zawdzięczają komórkom, które zawierają parzący płyn. A. B. C. B B Test 6 Wskaż, której tkanki dotyczy poniższy opis. 0–1 p. Wchodzi w skład większości narządów wewnętrznych, między innymi buduje kości. A. Tkanka nabłonkowa. C. Tkanka łączna. B. Tkanka nerwowa. D. Tkanka mięśniowa. 7 O ceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących tkanki nabłonkowej. Wybierz P, jeśli stwierdzenie jest 0–3 p. prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe. 1. Nabłonki wielowarstwowe występują wyłącznie u zwierząt bezkręgowych. P F 2. Jest zbudowana z komórek ściśle do siebie przylegających, ułożonych w jednej lub kilku warstwach. P F 3. Nabłonki jednowarstwowe występują u wszystkich zwierząt. P F 8 Rozpoznaj tkankę przedstawioną na rysunku. Następnie wykreśl w podanych zdaniach niepotrzebne 0–3 p. wyrazy tak, aby zdania zawierały prawdziwe informacje. Tkanka przedstawiona na rysunku to tkanka mięśniowa gładka / poprzecznie prążkowana. Jej komórki kurczą się powoli / szybko i zależnie / niezależnie od woli. Buduje mięśnie szkieletowe / ściany narządów wewnętrznych. 9 Podpisz wskazane na rysunku elementy komórki nerwowej. 0–3 p. A A. B. B 10 Zaznacz zdanie zawierające błędną informację na temat tkanki nerwowej. 0–1 p. A. Transportuje substancje odżywcze w organizmie. B. Umożliwia kontrolowanie wszystkich czynności ogranizmu. C. Odpowiada za odbieranie i przekazywanie informacji. D.W jej skład wchodzą neurony oraz komóki gleju. 11 Uzupełnij tabelę. Wpisz w odpowiednich rubrykach brakujące informacje, które dotyczą tkanki łącznej. Rodzaj tkanki łącznej Występowanie tkanki 0–6 p. Funkcje tkanki Tkanka chrzęstna pod skórą i wokół narządów wewnętrznych • chroni przed urazami i utratą ciepła • stanowi materiał zapasowy • transportuje różne substancje • uczestniczy w obronie organizmu przed bakteriami Tkanka kostna w szkielecie kręgowców Test Od parzydełkowców do pierścienic imię i nazwisko Test sprawdzający – rozdział II klasa data Grupa A 1 I lustracja przedstawia przekrój ciała stułbi płowej. 0–3 p. a) Wpisz we właściwych miejscach litery odpowiadające elementom wskazanym na ilustracji. A. otwór gębowy B. jama chłonąco-trawiąca C. czułek D. stopa b) Wykreśl w podanych zdaniach niepotrzebne wyrazy tak, aby zawierały prawdziwe informacje. Stułbia płowa żyje w wodach słodkich / słonych. Przez całe życie występuje w postaci polipa / meduzy. 2 O ceń prawdziwość informacji dotyczących parzydełkowców. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, 0–3 p. lub F, jeśli jest fałszywa. 1. Parzydełkowce występują wyłącznie w środowisku wodnym. P F 2. Wśród parzydełkowców występują zarówno gatunki roślinożerne, jak i drapieżne. P F 3. Parzydełkowce mogą tworzyć kolonie lub żyć pojedynczo. P F 3 P rzyporządkuj poniższe informacje do właściwej grupy płazińców. Wpisz T, jeśli informacja dotyczy 0–6 p. tasiemców, lub W, jeśli dotyczy wypławków. A. Najczęściej zasiedlają środowiska wodne. B. Są drapieżnikami. C. Wchłaniają substancje pokarmowe z jelita żywiciela. D. Ich ciało jest okryte cienkim nabłonkiem zaopatrzonym w rzęski. E. Mają ciało pokryte nabłonkiem bez rzęsek, który jest odporny na działanie enzymów. F. Nie mają oczu. 4 N a ilustracji przedstawiono tasiemca uzbrojonego. 0–2 p. Podpisz części tasiemca, które zaznaczono strzałkami, a następnie wyjaśnij, jaką funkcję pełnią wskazane elementy. A A. B. B A A Test 5 U stal właściwą kolejność etapów zakażenia się glistą ludzką. Wpisz w okienka cyfry 1–4. 0–1 p. Samice glisty składają w jelicie człowieka jaja, które wraz z kałem dostają się do gleby. 1 Człowiek połyka jaja glisty, znajdujące się w wodzie lub na nieumytych warzywach. Larwy kończą wędrówkę w jelicie cienkim, gdzie rozwijają się w dorosłe samce i samice. W jelicie człowieka z jaj wylęgają się larwy glisty, które wędrują przez liczne narządy ciała. 6 O ceń prawdziwość informacji dotyczących pasożytów człowieka. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, 0–4 p. lub F, jeśli jest fałszywa. 1. Glistą ludzką można zarazić się przez zjedzenie surowego lub niedogotowanego mięsa. P F 2. Owsikami można zarazić się przez połknięcie ich jaj. P F 3. Włośniem krętym można zarazić się, zjadając surowe lub niedogotowane mięso świni lub dzika, które zawiera larwy włośnia. P F 3. Człowiek zaraża się tasiemcem uzbrojonym przez zjedzenie mięsa świni zawierającego wągry. P F 7 Z apisz nazwy przedstawionych na ilustracjach pierścienic. Nstępnie zaznacz tę pierścienicę, 0–1 p. której dotyczy poniższy opis. Żyje na lądzie. Ma wydłużone, walcowate ciało, które jest podzielone na segmenty. Okrywa je cienki oskórek oraz warstwa śluzu. Zwężony przód ciała ułatwia drążenie korytarzy w glebie. A. B. C. 8 W yjaśnij, jaką funkcję pełnią u pijawki: 0–1 p. – przyssawki: – szczęki w otworze gębowym: 9 P odaj po dwa przykłady pozytywnego znaczenia pierścienic w przyrodzie i dla człowieka. W przyrodzie: 1. 2. Dla człowieka: 1. 2. 0–4 p. Test Od parzydełkowców do pierścienic imię i nazwisko Test sprawdzający – rozdział II klasa data Grupa B 1 I lustracja przedstawia przekrój ciała chełbii modrej. 0–3 p. a) Wpisz we właściwych miejscach litery odpowiadające elementom wskazanym na ilustracji. A. jama chłonąco-trawiąca B. otwór gębowy C. ramiona D. gruczoł płciowy b) Wykreśl w podanych zdaniach niepotrzebne wyrazy tak, aby zawierały prawdziwe informacje. Chełbia modra żyje w wodach słodkich / słonych. Przez większość życia występuje w postaci polipa / meduzy. 2 O ceń prawdziwość informacji dotyczących parzydełkowców. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, 0–3 p. lub F, jeśli jest fałszywa. 1. Wśród parzydełkowców występują zarówno gatunki roślinożerne, jak i drapieżne. P F 2. Parzydełkowce mogą tworzyć kolonie lub żyć pojedynczo. P F 3. Parzydełkowce występują wyłącznie w środowisku wodnym. P F 3 P rzyporządkuj poniższe informacje do właściwej grupy płazińców. Wpisz T, jeśli informacja dotyczy 0–6 p. tasiemców, lub W, jeśli dotyczy wypławków. A. Wchłaniają substancje pokarmowe z jelita żywiciela. B. Najczęściej zasiedlają środowiska wodne. C. Są drapieżnikami. D. Mają ciało pokryte nabłonkiem bez rzęsek, który jest odporny na działanie enzymów. E. Nie mają oczu. F. Ich ciało jest okryte cienkim nabłonkiem zaopatrzonym w rzęski. 4 N a ilustracji przedstawiono tasiemca uzbrojonego. 0–2 p. Podpisz części tasiemca, które zaznaczono strzałkami, a następnie wyjaśnij, jaką funkcję pełnią wskazane elementy. A A. B B. B B Test 5 U stal właściwą kolejność etapów zakażenia się glistą ludzką. Wpisz w okienka cyfry 1–4. 1 0–1 p. Człowiek połyka jaja glisty, znajdujące się w wodzie lub na nieumytych warzywach. Samice glisty składają w jelicie człowieka jaja, które wraz z kałem dostają się do gleby. W jelicie człowieka z jaj wylęgają się larwy glisty, które wędrują prze liczne narządy ciała. Larwy kończą wędrówkę w jelicie cienkim, gdzie rozwijają się w dorosłe samce i samice. 6 O ceń prawdziwość informacji dotyczących pasożytów człowieka. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F, jeśli jest fałszywa. 0–4 p. 1. Owsikami można zarazić się przez połknięcie ich jaj. P F 2. Glistą ludzką można zarazić się przez zjedzenie surowego lub niedogotowanego mięsa. P F 3. Człowiek zaraża się tasiemcem uzbrojonym przez zjedzenie mięsa świni zawierającego wągry. P F 3. Włośniem krętym można zarazić się, zjadając surowe lub niedogotowane mięso świni lub dzika, które zawiera larwy włośnia. P F 7 Z apisz nazwy przedstawionych na ilustracjach pierścienic. Nstępnie zaznacz tę pierścienicę, której dotyczy 0–1 p. poniższy opis. Żyje w słonej wodzie. Ma wyodrębnioną głowę, na której znajdują się dwie pary oczu oraz liczne narządy zmysłów. Ze specjalnych wyrostków ciała wyrastają liczne szczecinki, umożliwiające m.in. pływanie. A. B. C. 8 W yjaśnij, jaką funkcję pełnią u dżdżownicy : 0–1 p. – szczecinki: – śluz: 9 P odaj po dwa przykłady pozytywnego znaczenia pierścienic w przyrodzie i dla człowieka. Dla człowieka: 1. 2. W przyrodzie: 1. 2. 0–4 p. Test Stawonogi i mięczaki Test sprawdzający – rozdział III imię i nazwisko klasa data Grupa A 1 W skaż trzy cechy, które są charakterystyczne dla wszystkich stawonogów. 0–3 p. A. Obecność skrzydeł. B. Ciało podzielone na segmenty. C. Odnóża zbudowane z odcinków połączonych stawami. D. Obecność czułków. E. Ciało pokryte chitynowym oskórkiem. F. Oczy złożone. 2 Przeanalizuj tabelę, w której porównano środowisko życia i budowę trzech grup stawonogów. Następnie 0–3 p. podaj nazwy grup stawonogów oznaczonych jako A, B i C. Cechy A B C Środowisko życia głównie ląd głównie ląd wody słone, słodkie, rzadziej ląd Główne części ciała głowa, tułów, odwłok głowotułów, odwłok głowotułów, odwłok Liczba odnóży trzy pary cztery pary pięć par Liczba czułków jedna para brak dwie pary A. B. C. 3 Przyporządkuj częściom raka stawowego (A–C) właściwe funkcje, wybierając spośród 1–4. 0–3 p. A. Wachlarz B. Czułki pierwszej i drugiej pary C. Pierwsza para odnóży krocznych 1. Pozwala na wykonywanie gwałtownych skoków w sytuacji zagrożenia. 2. Narząd zmysłów dotyku, smaku i węchu. 3. Służy do chwytania pokarmu i obrony przed drapieżnikami. 4. Chroni ciało przed uszkodzeniami. A. B. C. 4 W yjaśnij, jakie znaczenie dla pasikonika mają wymienione poniżej cechy. 0–2 p. Długa i silnie umięśniona trzecia para odnóży: Obecność czułków: 5 R ozpoznaj typ aparatu gębowego przedstawionego na rysunku, a następnie wykreśl niewłaściwe wyrazy tak, aby podane zdania zawierały prawdziwe informacje. Aparat przedstawiony na zdjęciu to aparat typu ssącego / liżącego, który występuje np. u motyla / muchy. Aparat ten jest przystosowany do wysysania nektaru z kwiatów / zlizywania pokarmów płynnych. 0–2 p. A A Test 6 P odaj jeden przykład pozytywnego oraz jeden przykład negatywnego znaczenia owadów dla człowieka. 0–2 p. Znaczenie pozytywne: Znaczenie negatywne: 7 O ceń, czy poniższe informacje dotyczące pajęczaków są prawdziwe. Zaznacz literę P, jeśli informacja 0–5 p. jest prawdziwa, albo literę F, jeśli jest fałszywa. 1. U pająków wstępne trawienie odbywa się poza organizmem. P F 2. Większość pajęczaków to zwierzęta roślinożerne. P F 3. Nogogłaszczki to odnóża gębowe, które służą do ataku i obrony. P F 4. Kleszcze mogą przenosić bakterie tężca. P F 5. Skorpiony są wyposażone w kolec jadowy na końcu odwłoka. P F 8 Z aznacz dwie funkcje, które pełni muszla u mięczaków. 0–2 p. A. Chroni worek trzewiowy. B. Pełni funkcję szkieletu zewnętrznego. C. Umożliwia pełzanie. D. Służy do odbierania bodźców ze środowiska. 9 W yjaśnij, do czego służą wymienione części ciała mięczaków. 0–1 p. Lejek u głowonogów: Syfony u małży: Krótsze czułki u ślimaków: 10 M ięczaki odżywiają się różnorodnym pokarmem. W poniższej tabeli zaznacz literę M, jeśli zdanie dotyczy 0–4 p. odżywiania się małży, Ś – jeśli dotyczy ślimaków, albo G – jeśli dotyczy głowonogów. 1. Są drapieżnikami polującymi najczęściej na ryby i skorupiaki. M Ś G 2. Pobieranie i rozdrabnianie pokarmu umożliwiają tarka i szczęka. M Ś G 3. Część przedstawicieli grupy jest roślinożerna, a część mięsożerna. Istnieją też gatunki wszystkożerne. M Ś G 4. Odżywiają się drobnymi cząstkami pokarmu, które wciągają wraz z wodą do wnętrza ciała. M Ś G 11 S pośród wymienionych nazw przedstawicieli mięczaków podkreśl trzy, które są nazwami ślimaków. 0–2 p. wstężyk gajowy, bursztynka pospolita, omułek jadalny, stożek królewski, racicznica zmienna, małgiew piaskowa 12 Uzupełnij tabelę. Porównaj znaczenie różnych grup mięczaków, wstawiając znak X we właściwych miejscach. Znaczenie Są wykorzystywane do wyrobu pereł. Są ważnym składnikiem pożywienia dla człowieka. Wyrządzają szkody wśród roślin uprawnych. Ślimaki Głowonogi 0–3 p. Małże Test Stawonogi i mięczaki Test sprawdzający – rozdział III imię i nazwisko klasa data Grupa B 1 W skaż trzy cechy, które są charakterystyczne dla wszystkich stawonogów. 0–3 p. A. Ciało podzielone na segmenty. B. Obecność skrzydeł. C. Obecność czułków. D. Odnóża zbudowane z odcinków połączonych stawami. E. Oczy złożone. F. Ciało pokryte chitynowym oskórkiem. 2 Przeanalizuj tabelę, w której porównano środowisko życia i budowę trzech grup stawonogów. Następnie 0–3 p. podaj nazwy grup stawonogów oznaczonych jako A, B i C. Cechy A B C Środowisko życia głównie ląd wody słone, słodkie, rzadziej ląd głównie ląd Główne części ciała głowotułów, odwłok głowotułów, odwłok głowa, tułów, odwłok Liczba odnóży cztery pary pięć par trzy pary Liczba czułków brak dwie pary jedna para A. B. C. 3 Przyporządkuj częściom raka stawowego (A–C) właściwe funkcje, wybierając spośród 1–4. 0–3 p. A. Czułki pierwszej i drugiej pary B. Pierwsza para odnóży krocznych C. Wachlarz 1. Pozwala na wykonywanie gwałtownych skoków w sytuacji zagrożenia. 2. Narząd zmysłów dotyku, smaku i węchu. 3. Służy do chwytania pokarmu i obrony przed drapieżnikami. 4. Chroni ciało przed uszkodzeniami. A. B. C. 4 W yjaśnij, jakie znaczenie dla pasikonika mają wymienione poniżej cechy. 0–2 p. Druga para skrzydeł: Chitynowy oskórek: 5 R ozpoznaj typ aparatu gębowego przedstawionego na rysunku, a następnie wykreśl niewłaściwe wyrazy tak, aby podane zdania zawierały prawdziwe informacje. Aparat przedstawiony na zdjęciu to aparat typu ssącego / liżącego, który występuje np. u motyla / muchy. Aparat ten jest przystosowany do wysysania nektaru z kwiatów / zlizywania pokarmów płynnych. 0–2 p. B B Test 6 P odaj jeden przykład pozytywnego oraz jeden przykład negatywnego znaczenia pajęczaków dla człowieka. 0–2 p. Znaczenie pozytywne: Znaczenie negatywne: 7 O ceń, czy poniższe informacje dotyczące pajęczaków są prawdziwe. Zaznacz literę P, jeśli informacja jest 0–5 p. prawdziwa, albo literę F, jeśli jest fałszywa. 1. Większość pajęczaków to zwierzęta roślinożerne. P F 2. U pająków wstępne trawienie odbywa się poza organizmem. P F 3. Kleszcze mogą przenosić bakterie tężca. P F 4. Skorpiony są wyposażone w kolec jadowy na końcu odwłoka. P F 5. Nogogłaszczki to odnóża gębowe, które służą do ataku i obrony. P F 8 Z aznacz dwie funkcje, które pełni muszla u mięczaków. 0–2 p. A. Służy do odbierania bodźców ze środowiska. C. Umożliwia pełzanie. B. Pełni funkcję szkieletu zewnętrznego. D. Chroni worek trzewiowy. 9 W yjaśnij, do czego służą wymienione części ciała mięczaków. 0–1 p. Lejek u głowonogów: Syfony u małży: Krótsze czułki u ślimaków: 10 M ięczaki odżywiają się różnorodnym pokarmem. W poniższej tabeli zaznacz literę M, jeśli zdanie dotyczy 0–4 p. odżywiania się małży, Ś – jeśli dotyczy ślimaków, albo G – jeśli dotyczy głowonogów. 1. Część przedstawicieli grupy jest roślinożerna, a część mięsożerna. Istnieją też gatunki wszystkożerne. M Ś G 2. Odżywiają się drobnymi cząstkami pokarmu, które wciągają wraz z wodą do wnętrza ciała. M Ś G 3. Są drapieżnikami polującymi najczęściej na ryby i skorupiaki. M Ś G 4. Pobieranie i rozdrabnianie pokarmu umożliwiają tarka i szczęka. M Ś G 11 S pośród wymienionych nazw przedstawicieli mięczaków podkreśl trzy, które są nazwami małży. 0–2 p. wstężyk gajowy, bursztynka pospolita, omułek jadalny, stożek królewski, racicznica zmienna, małgiew piaskowa 12 Uzupełnij tabelę. Porównaj znaczenie różnych grup mięczaków, wstawiając znak X we właściwych miejscach. Znaczenie Wyrządzają szkody wśród roślin uprawnych. Są ważnym składnikiem pożywienia dla człowieka. Są wykorzystywane do wyrobu pereł. Ślimaki Głowonogi 0–3 p. Małże Test Kręgowce zmiennocieplne Test sprawdzający – rozdział IV imię i nazwisko klasa data Grupa A 1 Z aznacz poprawne dokończenie zdania. 0–1 p. Zwierzęta zmiennocieplne to zwierzęta, których temperatura ciała A. jest zawsze wyższa od temperatury otoczenia. B. jest zależna od temperatury otoczenia. C. jest zawsze niższa od temperatury otoczenia. D. jest stała – niezależnie od temperatury otoczenia. 2 N apisz, jakie znaczenie dla ryb mają poniższe cechy ich budowy. 0–3 p. Głowa sztywno połączona z tułowiem: Występowanie płetwy ogonowej: Dachówkowato ułożone łuski: 3 P oniższe rysunki przedstawiają narządy oddechowe przedstawicieli dwóch różnych grup kręgowców 0–2 p. zmiennocieplnych. A. B. Wykreśl niepotrzebne wyrazy tak, aby zdania zawierały prawdziwe informacje. Gady oddychają za pomocą płuc przedstawionych na ilustracji A / B. Ich ściany są silnie / słabo pofałdowane, przez co powierzchnia oddechowa jest duża / mała. 4 Z aznacz, której grupy kręgowców dotyczą poniższe opisy. Uwaga: Niektóre stwierdzenia mogą dotyczyć 0–5 p. więcej niż jednej grupy. Do zapłodnienia dochodzi poza organizmem samicy. Ryby Płazy Gady Okres rozmnażania tej grupy nazywamy tarłem. Ryby Płazy Gady Jaja tej grupy kręgowców nazywamy skrzekiem. Ryby Płazy Gady Są zwierzętami jajorodnymi. Ryby Płazy Gady Składają jaja na lądzie. Ryby Płazy Gady A A Test 5 P łazy – jako zwierzęta dwuśrodowiskowe – są przystosowane zarówno do życia na lądzie, jak i w wodzie. 0–2 p. Podaj jeden przykład przystosowania płazów do życia na lądzie i jeden przykład przystosowania do życia w wodzie. Przystosowanie do życia na lądzie: Przystosowanie do życia w wodzie: 6 O ceń, czy poniższe informacje dotyczące gadów są prawdziwe. Zaznacz literę P, jeśli informacja 0–4 p. jest prawdziwa, albo literę F, jeśli jest fałszywa. 1. Skóra gadów jest nieprzepuszczalna dla gazów i wody. P F 2. Gady mają oczy pozbawione powiek. P F 3. W Polsce żyją przedstawiciele wszystkich grup gadów: jaszczurki, krokodyle, węże i żółwie. P F 4. Większość gadów żyje na lądzie. P F 7 N a zdjęciach przedstawiono trzy gatunki gadów żyjących w Polsce. Rozpoznaj je, a następnie zapisz ich 0–2 p. nazwy gatunkowe. A. B. C. 8 P odaj po dwa przykłady pozytywnego znaczenia dla człowieka wymienionych grup kręgowców: 0–4 p. A. ryb – B. płazów – C. gadów – 9 P rzeczytaj poniższy tekst dotyczący jednego ze sposobów ochrony i ratowania przedstawicieli grupy kręgowców zmiennocieplnych, a następnie wykonaj polecenia. Duże znaczenie dla ratowania tych zwierząt ma dbanie o miejsca, w których żyją i się rozmnażają. Są to głównie duże, suche i dobrze nasłonecznione łąki oraz śródleśne polany. a) Zapisz, o której grupie kręgowców jest mowa. b) Podaj inny przykład ochrony tych zwierząt. 0–2 p. Test Kręgowce zmiennocieplne Test sprawdzający – rozdział IV imię i nazwisko klasa data Grupa B 1 Z aznacz poprawne dokończenie zdania. 0–1 p. Zwierzęta zmiennocieplne to zwierzęta, których temperatura ciała A. jest zależna od temperatury otoczenia. B. jest zawsze wyższa od temperatury otoczenia. C. jest stała – niezależnie od temperatury otoczenia. D. jest zawsze niższa od temperatury otoczenia. 2 N apisz, jakie znaczenie dla ryb mają poniższe cechy ich budowy. 0–3 p. Opływowy kształt ciała: Występowanie płetwy grzbietowej: Obecność linii bocznej: 3 P oniższe rysunki przedstawiają narządy oddechowe przedstawicieli dwóch rożnych grup kręgowców 0–2 p. zmiennocieplnych. A. B. Wykreśl niepotrzebne wyrazy tak, aby zdania zawierały prawdziwe informacje. Dorosłe płazy oddychają za pomocą płuc przedstawionych na ilustracji A / B. Ich ściany są silnie / słabo pofałdowane, więc powierzchnia oddechowa jest duża / mała. 4 Z aznacz, której grupy kręgowców dotyczą poniższe opisy. Uwaga: Niektóre stwierdzenia mogą dotyczyć 0–5 p. więcej niż jednej grupy. Okres rozmnażania tej grupy nazywamy tarłem. Ryby Płazy Gady Jaja tej grupy kręgowców nazywamy skrzekiem. Ryby Płazy Gady Do zapłodnienia dochodzi poza organizmem samicy. Ryby Płazy Gady Składają jaja na lądzie. Ryby Płazy Gady Są zwierzętami jajorodnymi. Ryby Płazy Gady B B Test 5 P łazy – jako zwierzęta dwuśrodowiskowe – są przystosowane zarówno do życia na lądzie, jak i w wodzie. 0–2 p. Podaj jeden przykład przystosowania płazów do życia na lądzie i jeden przykład przystosowania do życia w wodzie. Przystosowanie do życia na lądzie: Przystosowanie do życia w wodzie: 6 O ceń, czy poniższe informacje dotyczące gadów są prawdziwe. Zaznacz literę P, jeśli informacja 0–4 p. jest prawdziwa, albo literę F, jeśli jest fałszywa. 1. Gady mają oczy pozbawione powiek. P F 2. Skóra gadów jest nieprzepuszczalna dla gazów i wody. P F 3. Większość gadów żyje na lądzie. P F 4. W Polsce żyją przedstawiciele wszystkich grup gadów: jaszczurki, krokodyle, węże i żółwie. P F 7 N a zdjęciach przedstawiono trzy gatunki gadów żyjących w Polsce. Rozpoznaj je, a następnie zapisz ich 0–2 p. nazwy gatunkowe. A. B. C. 8 P odaj po dwa przykłady pozytywnego znaczenia dla człowieka wymienionych grup kręgowców: 0–4 p. A. ryb – B. płazów – C. gadów – 9 P rzeczytaj poniższy tekst dotyczący jednego ze sposobów ochrony i ratowania przedstawicieli grupy kręgowców zmiennocieplnych, a następnie wykonaj polecenia. Aby chronić te zwierzęta, tworzy się nowe oczka wodne oraz dba się o zachowanie tych, które już istnieją – nie wolno ich osuszać, zasypywać i zanieczyszczać. a) Zapisz, o której grupie kręgowców jest mowa. b) Podaj inny przykład ochrony tych zwierząt. 0–2 p. Test semestralny Kręgowce stałocieplne Test sprawdzający – rozdział V imię i nazwisko klasa data Grupa A 1 N a poniższej ilustracji przedstawiono ptaka w locie. 0–5 p. a) Podpisz wskazane na ilustracji rodzaje piór. b) Do poniższych opisów dopasuj nazwy piór wpisane w podpunkcie a. Zapewniają opływowy kształt ciała. Umożliwiają kierowanie lotem. Tworzą powierzchnie lotne. 2 W skaż trzy cechy, które są przystosowaniem ptaków do lotu. 0–3 p. dziób zamiast zębów, kości wypełnione powietrzem, palce zaopatrzone w pazury, obecność gruczołu kuprowego, kończyny przednie przekształcone w skrzydła 3 W ykreśl ze zdań niepotrzebne wyrazy tak, aby zawierały prawdziwe informacje. 0–2 p. Płuca ptaków / ssaków składają się z cienkich rurek oplecionych gęstą siecią naczyń krwionośnych. Są one połączone są z workami powietrznymi / pęcherzykami płucnymi. Dzięki temu podczas wdechu i wydechu przepływa przez nie powietrze bogate w tlen / dwutlenek węgla. 4 P oniższy rysunek przedstawia budowę jaja ptaka. Wpisz do tabeli nazwy elementów budowy jaja (1– 2), a następnie dopasuj do nich odpowiednie funkcje (A– B). 1 Element 2 Nazwa 1. 2. A. Chroni organizm przed urazami, jest źródłem wody oraz innych substancji pokarmowych. B. Pełni funkcję ochronną oraz zapewnia wymianę gazową między organizmem a otoczeniem. Funkcja 0–2 p. A A Test semestralny 6 D o tabeli wypisano informacje związane z rozmnażaniem i rozwojem kręgowców stałocieplnych. Zaznacz 0–5 p. literę P, jeśli zdanie dotyczy rozmnażania się ptaków, albo S – jeśli dotyczy rozmnażania się ssaków. Uwaga: Niektóre stwierdzenia mogą pasować do obu grup. 1. Zapłodnienie odbywa się wewnątrz organizmu matki. P S 2. Wszystkie gatunki tej grupy są jajorodne. P S 3. Ich pierwszym pokarmem jest mleko. P S 4. Młode rodzą się po okresie nazywanym ciążą. P S 5. Okres, w którym zwierzęta te łączą się w pary, nazywamy tokami. P S 7 P rzeczytaj poniższy opis ptaka, a następnie odpowiedz na pytanie. 0–1 p. Jego nogi są żółte, mocno umięśnione. Ma czarny, ostry i hakowato zakrzywiony dziób. Jaki pokarm pobiera opisywany ptak? A. Nektar z dna kwiatów. B. Drobne bezkręgowce wygrzebane z gleby. C. Mięso niewielkich ssaków, np. zajęcy. D. Nasiona zbóż. 8 S pośród podanych cech wskaż trzy, które występują wyłącznie u ssaków. 0–3 p. ogon, cztery kończyny, łożysko, włosy, powieki, małżowina uszna 9 D okończ zdanie. Wybierz odpowiedź (A lub B) oraz jej uzasadnienie (1 lub 2). 0–1 p. Na rysunku przedstawiono zęby ssaka A. mięsożernego, 1. ma duże i silne kły, a zęby przedtrzonowe i trzonowe mają ostre krawędzie. ponieważ B. roślinożernego, ma płaskie i szerokie zęby przedtrzonowe 2. oraz trzonowe, a także bardzo małe kły. 10 P odaj dwa przykłady pozytywnego znaczenia ptaków w przyrodzie i dwa przykłady negatywnego znaczenia 0–4 p. ssaków w życiu człowieka. Pozytywne znaczenie ptaków w przyrodzie: Negatywne znaczenie ssaków w życiu człowieka: 11 Z apisz dwie propozycje ochrony ssaków. 0–2 p. Test semestralny Kręgowce stałocieplne Test sprawdzający – rozdział V imię i nazwisko klasa data Grupa B 1 N a poniższej ilustracji przedstawiono ptaka w locie. 0–5 p. a) Podpisz wskazane na ilustracji rodzaje piór. b) Do poniższych opisów dopasuj nazwy piór wpisane w podpunkcie a. Tworzą powierzchnie lotne. Umożliwiają kierowanie lotem. Zapewniają opływowy kształt ciała. 2 Wskaż trzy cechy, które są przystosowaniem ptaków do lotu. 0–3 p. kończyny przednie przekształcone w skrzydła, palce zaopatrzone w pazury, kości wypełnione powietrzem, obecność gruczołu kuprowego, dziób zamiast zębów 3 W ykreśl ze zdań niepotrzebne wyrazy tak, aby zawierały prawdziwe informacje. 0–2 p. Płuca ssaków / ptaków składają się z cienkich rurek oplecionych gęstą siecią naczyń krwionośnych. Są one połączone są z pęcherzykami płucnymi / workami powietrznymi. Dzięki temu podczas wdechu i wydechu przepływa przez nie powietrze bogate w dwutlenek węgla / tlen. 4 P oniższy rysunek przedstawia budowę jaja ptaka. Wpisz do tabeli nazwy elementów budowy jaja (1– 2), a następnie dopasuj do nich odpowiednie funkcje (A– B). 1 2 Element Nazwa 1. 2. A. Jest głównym źródłem substancji pokarmowych dla rozwijającego się organizmu. B. Zawiera powietrze, którym pisklę oddycha tuż przed wykluciem. Funkcja 0–2 p. B A Test semestralny 6 D o tabeli wypisano informacje związane z rozmnażaniem i rozwojem kręgowców stałocieplnych. Zaznacz 0–5 p. literę P, jeśli zdanie dotyczy rozmnażania się ptaków, albo S – jeśli dotyczy rozmnażania się ssaków. Uwaga: Niektóre stwierdzenia mogą pasować do obu grup. 1. Młode rodzą się po okresie nazywanym ciążą. P S 2. Ich pierwszym pokarmem jest mleko. P S 3. Wszystkie gatunki tej grupy są jajorodne. P S 4. Okres, w którym te zwierzęta łącza się w pary, nazywamy tokami. P S 5. Zapłodnienie odbywa się wewnątrz organizmu matki. P S 7 P rzeczytaj poniższy opis ptaka, a następnie odpowiedz na pytanie. 0–1 p. Ma krótkie brązowe nogi. Jego dziób jest żółty, krótki, stożkowaty i zakrzywiony dziób. Jaki pokarm pobiera opisywany ptak? A. Nektar z dna kwiatów. B. Drobne bezkręgowce wygrzebane z gleby. C. Mięso niewielkich ssaków, np. zajęcy. D. Nasiona zbóż. 8 S pośród podanych cech wskaż trzy, które występują wyłącznie u ssaków. 0–3 p. małżowina uszna, łożysko, powieki, ogon cztery kończyny, włosy 9 D okończ zdanie. Wybierz odpowiedź (A lub B) oraz jej uzasadnienie (1 lub 2). 0–1 p. Na rysunku przedstawiono zęby ssaka A. mięsożernego, 1. ma duże i silne kły, a zęby przedtrzonowe i trzonowe mają ostre krawędzie. ponieważ B. roślinożernego, ma płaskie i szerokie zęby przedtrzonowe 2. oraz trzonowe, a także bardzo małe kły. 10 P odaj dwa przykłady pozytywnego znaczenia ptaków w przyrodzie i dwa przykłady negatywnego znaczenia 0–4 p. ssaków w życiu człowieka. Pozytywne znaczenie ptaków w przyrodzie: Negatywne znaczenie ssaków w życiu człowieka: 11 Z apisz dwie propozycje ochrony ptaków. 0–2 p. Test semestralny Test semestralny Test po zakończeniu I semestru klasy szóstej imię i nazwisko klasa Grupa A data 1 W skaż trzy cechy, które charakteryzują zwierzęta. 0–3 p. A. Ich komórki zawierają liczne chloroplasty. B. Należą do organizmów jednokomórkowych. C. Są zbudowane z wielu komórek. D. Są wyłącznie samożywne. E. Są samożywne i cudzożywne. F. Są wyłącznie cudzożywne. G. Ich komórki nie zawierają jądra komórkowego. H. Najbardziej zewnętrzną warstwą ich komórek jest błona komórkowa. 2 U zwierząt wyróżniamy tkankę nabłonkową, łączną, mięśniową i nerwową. Przyporządkuj podanym 0–4 p. opisom (1–8) nazwę właściwej tkanki (A–D). A. Tkanka nabłonkowa B. Tkanka łączna C. Tkanka mięśniowa D. Tkanka nerwowa 1. Komórki tej tkanki mogą zawierać jedno lub wiele jąder. 2. Komórki tej tkanki odbierają i przesyłają informacje w postaci impulsów. 3. Komórki tej tkanki mogą tworzyć jedną lub kilka warstw. 4. Tkanka ta składa się z neuronów i gleju. 5. Komórki tej tkanki są luźno rozrzucone w substancji międzykomór­kowej. 6. Komórki tej tkanki ściśle do siebie przylegają. 7. Komórki tej tkanki mogą się kurczyć i rozkurczać. 8. Substancja międzykomórkowa tej tkanki może zawierać włókna białkowe. 3 P oniżej przedstawiono cztery tkanki zwierzęce. 1. 2. 0–4 p. 3. 4. a) Uzupełnij tabelę, wpisując numer tkanki, która pełni opisane funkcje. Tkanka nr Tkanka nr Odbiera informacje z wnętrza organizmu i ze środowiska zewnętrznego. Buduje szkielet większości kręgowców. Tkanka nr Buduje ściany pęcherzyków płucnych. Tkanka nr Buduje ściany żołądka i jelit. b) P odkreśl nazwę struktury, która nie wchodzi w skład komórek budujących tkanki zwierzęce. mitochondrium, ściana komórkowa, jądro komórkowe, rybosom, błona komórkowa A A Test semestralny 4 P oniżej przedstawiono dwie postaci parzydełkowców. 0–5 p. A. B. a) U zupełnij poniższą tabelę, w której przedstawiono różnice między postacią A a postacią B parzydełkowców. Wybierz spośród podanych w tabeli określeń. Cecha różniąca Postać A Postać B Postać parzydełkowca (polip / meduza) Tryb życia (osiadły / wolno pływający) Obecność stopy (jest / brak) Położenie otworu gębowego (po górnej stronie ciała / po dolnej stronie ciała) Narządy służące do ataku i obrony (czułki / ramiona) b) Wskaż dwie funkcje, które pełnią komórki parzydełkowe. ułatwiają poruszanie się, służą do wymiany gazowej, umożliwiają obronę, uczestniczą w rozmnażaniu, umożliwiają zdobywanie pokarmu 5 S chemat przedstawia cykl rozwojowy pewnego tasiemca. 0–3 p. człowiek dojrzały człon z jajami mięso z wągrami świnia a) Zapisz nazwę tasiemca, którego cykl rozwojowy przedstawiono na rysunku. b) Zaznacz poprawne dokończenie zadania (A lub B) oraz jego uzasadnienie (1 lub 2). Świnia w przedstawionym cyklu rozwojowym jest żywicielem A. ostatecznym, 1. w jej organizmie znajdują się larwy pasożyta. ponieważ B. pośrednim, 2. w jej organizmie znajdują się postaci dorosłe pasożyta. Test semestralny 6 N a rysunkach przedstawiono dwa gatunki, które należą do różnych grup zwierząt. A. 0–2 p. B. a) Wskaż, który z przedstawionych gatunków należy do nicieni. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. b) Wskaż wspólną cechę obu gatunków. Pasożytniczy tryb życia. Cudzożywność. Środowisko życia. 7 O ceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących pierścienic. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, 0–2 p. lub F, jeśli fałszywa. 1. Wszystkie pierścienice są pasożytami zewnętrznymi kręgowców. P F 2. Ciało pierścienic jest zbudowane z odcinków i pokryte cienkim oskórkiem. P F 3. Pierścienice zamieszkują głównie suche i ciepłe środowiska. P F 4. Na głowie wszystkich pierścienic znajdują się narządy zmysłów. P F 8 N a zdjęciach widoczni są trzej przedstawiciele stawonogów. a) Zapisz, do jakiej grupy należy każdy z powyższych stawonogów. b) Wskaż trzy cechy wspólne dla wszystkich przedstawionych gatunków. Podział ciała na głowotułów i odwłok. Podział ciała na głowę, tułów i odwłok. Występowanie czułków. Ciało okryte sztywnym, chitynowym oskórkiem. Odnóża zbudowane z kilku części połączonych stawami. Ciało podzielone na segmenty. 0–2 p. A B Test semestralny 9 P rzyporządkuj podanym terminom (A–E) odpowiednie definicje (1–5). A. Szczękoczułki B. Linienie C. Syfony D. Siodełko 0–5 p. E. Szyjka 1. Odnóża gębowe pajęczaków służące do obrony i ataku. 2. Uczestniczy w rozmnażaniu pierścienic. 3. Wymiana chitynowego oskórka u stawonogów. 4. Nieustannie produkuje nowe człony u tasiemców. 5. Długie rurki u małży, przez które przepływa woda. A– B– C– D– E– 10 P oniżej przedstawiono dwa typy aparatów gębowych owadów. A. 0–2 p. B. Uzupełnij zdania tak, aby zawierały prawdziwe informacje. Na rysunku A przedstawiono aparat gębowy. Ten typ aparatu występuje np. u . Na rysunku B przedstawiono aparat gębowy. Ten typ aparatu występuje np. u . 11 Przyporządkuj podane niżej cechy do odpowiednich grup mięczaków: małży, ślimaków lub głowonogów. 0–4 p. Wpisz nazwę jednej z trzech grup mięczaków przy każdym z opisów. 1. Nie mają głowy, ich ciało składa się z worka trzewiowego i nogi. 2. Pobierają i usuwają pokarm się za pomocą syfonów. 3. Mają ciało zbudowane z worka trzewiowego i głowy. 4. Mają ciało zazwyczaj osłonięte jednoczęściową muszlą. 5. Mogą występować zarówno na lądzie, jak i w wodzie. 6. Są to wyłącznie morskie drapieżniki, prowadzące aktywny tryb życia. 12 U zupełnij tabelę. Porównaj znaczenie różnych grup zwierząt, wstawiając znak X we właściwych miejscach. Znaczenie Są składnikiem sieci pokarmowych. Są pożywieniem dla ludzi. Są pasożytami. Zapylają rośliny. Wyrządzają szkody w uprawach. Parzydełkowce Płazińce Nicienie Pierścienice Stawonogi 0–5 p. Małże Test semestralny Test semestralny Test po zakończeniu I semestru klasy szóstej imię i nazwisko klasa Grupa B data 1 W skaż trzy cechy, które charakteryzują zwierzęta. 0–3 p. A. Należą do organizmów jednokomórkowych. B. Ich komórki zawierają liczne chloroplasty. C. Są wyłącznie samożywne. D. Są zbudowane z wielu komórek. E. Są wyłącznie cudzożywne. F. Są samożywne i cudzożywne. G. Najbardziej zewnętrzną warstwą ich komórek jest błona komórkowe. H. Ich komórki nie zawierają jądra komórkowego. 2 U zwierząt wyróżniamy tkankę nabłonkową, łączną, mięśniową i nerwową. Przyporządkuj podanym 0–4 p. opisom (1–8) nazwę właściwej tkanki (A–D). A. Tkanka łączna B. Tkanka nabłonkowa C. Tkanka nerwowa D. Tkanka mięśniowa 1. Komórki tej tkanki mogą zawierać jedno lub wiele jąder. 2. Komórki tej tkanki odbierają i przesyłają informacje w postaci impulsów. 3. Komórki tej tkanki mogą tworzyć jedną lub kilka warstw. 4. Tkanka ta składa się z neuronów i gleju. 5. Komórki tej tkanki są luźno rozrzucone w substancji międzykomór­kowej. 6. Komórki tej tkanki ściśle do siebie przylegają. 7. Komórki tej tkanki mogą się kurczyć i rozkurczać. 8. Substancja międzykomórkowa tej tkanki może zawierać włókna białkowe. 3 P oniżej przedstawiono cztery tkanki zwierzęce. 1. 2. 0–4 p. 3. 4. a) Uzupełnij tabelę, wpisując numer tkanki, która pełni opisane funkcje. Tkanka nr Tkanka nr Odbiera informacje z wnętrza organizmu i ze środowiska zewnętrznego. Buduje szkielet większości kręgowców. Tkanka nr Buduje ściany pęcherzyków płucnych. Tkanka nr Buduje ściany żołądka i jelit. b) P odkreśl nazwę struktury, która nie wchodzi w skład komórek budujących tkanki zwierzęce. mitochondrium, ściana komórkowa, jądro komórkowe, rybosom, błona komórkowa B B Test semestralny 4 P oniżej przedstawiono dwie postaci parzydełkowców. 0–5 p. A. B. a) U zupełnij poniższą tabelę, w której przedstawiono różnice między postacią A a postacią B parzydełkowców. Wybierz spośród podanych w tabeli określeń. Cecha różniąca Postać A Postać B Postać parzydełkowca (polip / meduza) Tryb życia (osiadły / wolno pływający) Obecność stopy (jest / brak) Położenie otworu gębowego (po górnej stronie ciała / po dolnej stronie ciała) Narządy służące do ataku i obrony (czułki / ramiona) b) Wskaż dwie funkcje, które pełnią komórki parzydełkowe. ułatwiają poruszanie się, służą do wymiany gazowej, umożliwiają obronę, uczestniczą w rozmnażaniu, umożliwiają zdobywanie pokarmu 5 S chemat przedstawia cykl rozwojowy pewnego tasiemca. 0–3 p. człowiek dojrzały człon z jajami mięso z wągrami świnia a) Zapisz nazwę tasiemca, którego cykl rozwojowy przedstawiono na rysunku. b) Zaznacz poprawne dokończenie zadania (A lub B) oraz jego uzasadnienie (1 lub 2). Krowa w przedstawionym cyklu rozwojowym jest żywicielem A. pośrednim, 1. w jej organizmie znajdują się postaci dorosłe pasożyta. ponieważ B. ostatecznym, 2. w jej organizmie znajdują się larwy pasożyta. Test semestralny 6 N a rysunkach przedstawiono dwa gatunki, które należą do różnych grup zwierząt. A. 0–2 p. B. a) Wskaż, który z przedstawionych gatunków należy do nicieni. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem. b) Wskaż wspólną cechę obu gatunków. Środowisko życia. Pasożytniczy tryb życia. Cudzożywność. 7 O ceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących pierścienic. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, 0–2 p. lub F, jeśli fałszywa. 1. Ciało pierścienic jest zbudowane z odcinków i pokryte cienkim oskórkiem. P F 2. Wszystkie pierścienice są pasożytami zewnętrznymi kręgowców. P F 3. Na głowie wszystkich pierścienic znajdują się narządy zmysłów. P F 4. Pierścienice zamieszkują głównie suche i ciepłe środowiska. P F 8 N a zdjęciach widoczni są trzej przedstawiciele stawonogów. a) Zapisz, do jakiej grupy należy każdy z powyższych stawonogów. b) Wskaż trzy cechy wspólne dla wszystkich przedstawionych gatunków. Podział ciała na głowę, tułów i odwłok. Podział ciała na głowotułów i odwłok. Ciało okryte sztywnym, chitynowym oskórkiem. Występowanie czułków. Ciało podzielone na segmenty. Odnóża zbudowane z kilku części połączonych stawami. 0–2 p. A A Test semestralny 9 P rzyporządkuj podanym terminom (A–E) odpowiednie definicje (1–5). A. Szyjka B. Syfony C. Linienie D. Siodełko 0–2 p. E. Szczękoczułki 1. Odnóża gębowe pajęczaków służące do obrony i ataku. 2. Uczestniczy w rozmnażaniu pierścienic. 3. Wymiana chitynowego oskórka u stawonogów. 4. Nieustannie produkuje nowe człony u tasiemców. 5. Długie rurki u małży, przez które przepływa woda. A– B– C– D– E– 10 P oniżej przedstawiono różne typy aparatów gębowych owadów. A. 0–3 p. B. Uzupełnij zdania tak, aby zawierały prawdziwe informacje. Na rysunku A przedstawiono aparat gębowy. Ten typ aparatu występuje np. u . Na rysunku B przedstawiono aparat gębowy. Ten typ aparatu występuje np. u . 11 Przyporządkuj podane niżej cechy do odpowiednich grup mięczaków: małży, ślimaków lub głowonogów. 0–4 p. Wpisz nazwę jednej z trzech grup mięczaków przy każdym z opisów. 1. Pobierają i usuwają pokarm się za pomocą syfonów. 2. Nie mają głowy, ich ciało składa się z worka trzewiowego i nogi. 3. Mają ciało zazwyczaj osłonięte jednoczęściową muszlą. 4. Są to wyłącznie morskie drapieżniki, prowadzące aktywny tryb życia. 5. Mogą występować zarówno na lądzie, jak i w wodzie. 6. Mają ciało zbudowane z worka trzewiowego i głowy. 12 U zupełnij tabelę. Porównaj znaczenie różnych grup zwierząt, wstawiając znak X we właściwych miejscach. Znaczenie Są pasożytami. Są składnikiem sieci pokarmowych. Są pożywieniem dla ludzi. Wyrządzają szkody w uprawach. Zapylają rośliny. Parzydełkowce Płazińce Nicienie Pierścienice Stawonogi 0–5 p. Małże Test semestralny B Test semestralny Test po zakończeniu II semestru klasy szóstej imię i nazwisko klasa Grupa A data 1 S pośród podanych niżej cech wskaż trzy, które najdokładniej charakteryzują wszystkie grupy kręgowców. 0–3 p. A. Mają szkielet wewnętrzny. B. Ich narządem oddechowym są płuca. C. Oddychają skrzelami lub płucami. D. Ich ciało chroni szkielet zewnętrzny. E. Są wyłącznie stałocieplne. F. Są stałocieplne lub zmiennocieplne. G. Wszystkie są zmiennocieplne. 2 N a zdjęciach widoczni są przedstawiciele czterech grup kręgowców. A. B. 0–4 p. C. D. Uzupełnij zdania odpowiednimi nazwami zwierząt. Kręgowcami stałocieplnymi są , ponieważ temperatura ich ciała . Kręgowcami zmiennocieplnymi są , ponieważ temperatura ich ciała . 3 O ceń prawdziwość informacji dotyczących ryb. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, 0–4 p. lub F, jeśli jest fałszywe. 1. Większość ryb oddycha powietrzem atmosferycznym. P F 2. Temperatura ciała ryb zależy od temperatury otoczenia. P F 3. Skóra ryb jest pokryta kostnymi tarczkami. P F 4. Śluz pokrywający ciało ryby zwiększa opór wody podczas pływania. P F 4 P rzeanalizuj tabelę zawierającą informacje dotyczące rozmnażania się trzech różnych grup kręgowców. Następnie zapisz, którą z grup oznaczono literami A, B i C. Cecha A B C Zapłodnienie wewnętrzne zewnętrzne zewnętrzne Forma rozrodu jajorodność jajorodność jajorodność Występowanie larwy nie tak nie A. B. C. 0–3 p. A Test semestralny 5 P rzyporządkuj podanym opisom (A–E) odpowiednie definicje (1–6). A. Mlecz B. Toki C. Skrzek D. Tarczka zarodkowa 0–5 p. E. Tarło 1. Grupa komórek, z której powstaje nowy organizm ptaka. 2. Komórki jajowe u płazów. 3. Biały płyn zawierający plemniki produkowany przez samce ryb. 4. Okres godowy u ryb. 5. Czas, w którym ptaki szukają partnera do rozrodu. 6. Rodzaj zapłodnienia u kręgowców. A– B– C– D– E– 6 P oniżej przedstawiono budowę zewnętrzną żaby. oczy z powiekami 0–3 p. nozdrza po górnej stronie głowy cienka, stale wilgotna skóra silne, umięśnione kończyny błona pławna między palcami a) Zapisz, które ze wskazanych cech budowy żaby są przystosowaniem do życia na lądzie. b) Zaznacz poprawne uzupełnienia zdania. Wybierz odpowiedzi spośród podanych. Dorosłe żaby prowadzą wymianę gazową przez A / B, a ich larwy – przez A / B. A. skórę i płuca B. skrzela 7 Poniżej opisano narządy oddechowe trzech grup kręgowców. 0–3 p. a) Wskaż, który opis przedstawia płuca ptaka. Wykaż związek między taką budową płuc a przystosowaniem ptaków do lotu. A. Są zbudowane z milionów drobnych pęcherzyków oplecionych gęstą siecią włosowatych naczyń krwionośnych. B. Składają się z cienkich rurek oplecionych gęstą siecią naczyń krwionośnych. Są z nimi połączone duże pęcherze – worki powietrzne. C. Mają cienkie, silnie unaczynione ściany i gąbczastą budowę. Ich wnętrze jest podzielone na liczne komory. Płuca ptaka opisano w punkcie . Dzięki takiej budowie . b) Podaj dwa inne przystosowania ptaków do lotu. Test semestralny 8 N ogal brunatny występuje głównie w Australii, gdzie żyje w wilgotnych lasach, zaroślach 0–2 p. oraz zaniedbanych ogrodach. Ptak ten ma bardzo silne nogi i stopy zakończone mocnymi pazurami. Na piersi nogala pióra pokrywowe są jaśniejsze, na pozostałych częściach ciała – ciemnobrunatne. Samica składa jaja w dołku, a następnie przykrywa je zbutwiałymi liśćmi, które zapewniają im ciepło. Po wykluciu młode są od razu samodzielne. a) Wskaż poprawną odpowiedź. Nogal brunatny jest A. ssakiem. B. gadem. C. ptakiem. D. płazem. b) Uzupełnij zdanie tak, aby zawierało prawdziwe informacje. Pisklęta nogala są samodzielne zaraz po wykluciu, dlatego nazywamy je . 9 W skaż trzy cechy, dzięki którym można zaliczyć poniższe zwierzęta do ssaków. 0–3 p. 1. Wytwarzanie łożyska podczas ciąży. 2. Gruba skóra pokryta łuskami lub tarczkami. 3. Obecność pęcherzykowatych płuc. 4. Występowanie gruczołów mlekowych. 5. Oczy chronione powiekami. 10 P odkreśl w podanych zdaniach właściwe określenia tak, aby zawierały prawdziwe informacje. 0–5 p. A. Ciało gadów pokrywa wilgotna / sucha skóra. B. Narządem zmysłu ryby informującym o ruchach wody jest pokrywa skrzelowa / linia boczna. C. Duże i szerokie zęby trzonowe i przedtrzonowe są charakterystyczne dla ssaków roślinożernych / drapieżnych. D. Pióra na ogonie ptaków to sterówki / lotki. E. Płetwa u ryb tłumi zawirowania wody, to płetwa odbytowa / ogonowa. 11 U zupełnij tabelę. Porównaj znaczenie różnych grup zwierząt, wstawiając znak X we właściwych miejscach. Znaczenie Ryby Płazy Gady Ptaki 0–5 p. Ssaki Biorą udział w zapylaniu kwiatów i rozsiewaniu nasion. Są pożywieniem dla człowieka. Dostarczają skór i mięsa. Regulują liczbę organizmów w przyrodzie. Są szkodnikami upraw. Mogą stanowić zagrożenie dla człowieka. 12 Zaproponuj dwa przykłady działań, które mają na celu ochronę kręgowców stałocieplnych. 1. 2. 0–2 p. A B Test semestralny Test semestralny Test po zakończeniu II semestru klasy szóstej imię i nazwisko klasa Grupa B data 1 S pośród podanych niżej cech wskaż trzy, które najdokładniej charakteryzują wszystkie grupy kręgowców. 0–3 p. A. Ich narządem oddechowym są płuca. B. Mają szkielet wewnętrzny. C. Ich ciało chroni szkielet zewnętrzny. D. Oddychają skrzelami lub płucami. E. Wszystkie są zmiennocieplne. F. Są wyłącznie stałocieplne. G. Są stałocieplne lub zmiennocieplne. 2 N a zdjęciach widoczni są przedstawiciele czterech grup kręgowców. A. B. 0–4 p. C. D. Uzupełnij zdania odpowiednimi nazwami zwierząt. Kręgowcami stałocieplnymi są , ponieważ temperatura ich ciała . Kręgowcami zmiennocieplnymi są , ponieważ temperatura ich ciała . 3 O ceń prawdziwość informacji dotyczących ryb. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, 0–2 p. lub F, jeśli jest fałszywe. 1. Skóra ryb jest pokryta kostnymi tarczkami. P F 2. Śluz pokrywający ciało ryby zwiększa opór wody podczas pływania. P F 3. Większość ryb oddycha powietrzem atmosferycznym. P F 4. Temperatura ciała ryb zależy od temperatury otoczenia. P F 4 P rzeanalizuj tabelę zawierającą informacje dotyczące rozmnażania się trzech różnych grup kręgowców. Następnie zapisz, którą z grup oznaczono literami A, B i C. Cecha A B C Zapłodnienie zewnętrzne zewnętrzne wewnętrzne Forma rozrodu jajorodność jajorodność jajorodność Występowanie larwy nie tak nie A. B. C. 0–4 p. Test semestralny 5 P rzyporządkuj podanym opisom (A–E) odpowiednie definicje (1–6). A. Skrzek B. Toki C. Tarczka zarodkowa D. Tarło 0–5 p. E. Mlecz 1. Grupa komórek, z której powstaje nowy organizm ptaka. 2. Komórki jajowe u płazów. 3. Biały płyn zawierający plemniki produkowany przez samce ryb. 4. Okres godowy u ryb. 5. Czas, w którym ptaki szukają partnera do rozrodu. 6. Rodzaj zapłodnienia u kręgowców. A– B– C– D– E– 6 P oniżej przedstawiono budowę zewnętrzną żaby. oczy z powiekami 0–3 p. nozdrza po górnej stronie głowy cienka, stale wilgotna skóra silne, umięśnione kończyny błona pławna między palcami a) Zapisz, które ze wskazanych cech budowy żaby są przystosowaniem do życia w wodzie. b) Zaznacz poprawne uzupełnienia zdania. Wybierz odpowiedzi spośród podanych. Dorosłe żaby prowadzą wymianę gazową przez A / B, a ich larwy – przez A / B. A. skrzela B. skórę i płuca 7 P oniżej opisano narządy oddechowe trzech grup kręgowców. 0–3 p. a) Wskaż, który opis przedstawia płuca ptaka. Wykaż związek między taką budową płuc a przystosowaniem ptaków do lotu. A. Składają się z cienkich rurek oplecionych gęstą siecią naczyń krwionośnych. Są z nimi połączone duże pęcherze – worki powietrzne. B. Są zbudowane z milionów drobnych pęcherzyków oplecionych gęstą siecią włosowatych naczyń krwionośnych. C. Mają cienkie, silnie unaczynione ściany i gąbczastą budowę. Ich wnętrze jest podzielone na liczne komory. Płuca ptaka opisano w punkcie . Dzięki takiej budowie . b) Podaj dwa inne przystosowania ptaków do lotu. B B Test semestralny 8 Ż wirowiec stepowy występuje w Europie, a na czas zimowy udaje się do Afryki. Żyje na stepach, łąkach 0–2 p. i polach uprawnych – jednak zawsze w pobliżu wody. Pierś i podbrzusze żwirowca pokrywają jasne pióra pokrywowe. Na pozostałych częściach ciała są one oliwkowobrunatne. Samica składa jaja w dołku, a następnie razem z samcem wysiaduje je do czasu wyklucia się młodych, którymi oboje rodzice zajmują się przez 5–6 tygodni. a) Wskaż poprawną odpowiedź. Żwirowiec stepowy jest A. gadem. B. ssakiem. C. płazem. D. ptakiem. b) Uzupełnij zdanie tak, aby zawierało prawdziwe informacje. Pisklęta żwirowca są samodzielne zaraz po wykluciu, dlatego nazywamy je . 9 W skaż trzy cechy, dzięki którym można zaliczyć poniższe zwierzęta do ssaków. 0–3 p. 1. Gruba skóra pokryta łuskami lub tarczkami. 2. Występowanie gruczołów mlekowych. 3. Oczy chronione powiekami. 4. Wytwarzanie łożyska podczas ciąży. 5. Obecność pęcherzykowatych płuc. 10 P odkreśl w podanych zdaniach właściwe określenia tak, aby zawierały prawdziwe informacje. 0–5 p. A. Ciało gadów pokrywa sucha / wilgotna skóra. B. Narządem zmysłu ryby informującym o ruchach wody jest linia boczna / pokrywa skrzelowa. C. Duże i szerokie zęby trzonowe i przedtrzonowe są charakterystyczne dla ssaków drapieżnych / roślinożernych. D. Pióra na ogonie ptaków to lotki / sterówki. E. Płetwa u ryb tłumi zawirowania wody, to płetwa ogonowa / odbytowa. 11 U zupełnij tabelę. Porównaj znaczenie różnych grup zwierząt, wstawiając znak X we właściwych miejscach. Znaczenie Ryby Płazy Gady Ptaki 0–5 p. Ssaki Są pożywieniem dla człowieka. Biorą udział w zapylaniu kwiatów i rozsiewaniu nasion. Regulują liczbę organizmów w przyrodzie. Dostarczają skór i mięsa. Mogą stanowić zagrożenie dla człowieka. Są szkodnikami upraw. 12 Zaproponuj dwa przykłady działań, które mają na celu ochronę kręgowców zmiennocieplnych. 1. 2. 0–2 p. Konkurs „Tropami zwierząt” „Tropami zwierząt” – szkolny konkurs wiedzy dla klas 6 Eliminacje szkolne odbywają się na dużej sali, w obecności wszystkich uczniów klas szóstych oraz komisji konkursowej i zaproszonych gości. Do konkursu przechodzi po trzech uczniów z każdej klasy szóstej, którzy uzyskali największą liczbę punktów podczas eliminacji. Konkurs ma formę gry prowadzonej przez Mistrza Gry – Króla Zwierząt, którym jest nauczyciel lub wybrany uczeń. Zawodnicy pracują w trzyosobowych zespołach wytypowanych przez nauczyciela, które przyjmują nazwy pochodzące od nazw gromad zwierząt. Gra przeznaczona jest dla zebranych na sali uczniów i składa się zarówno z zadań zespołowych, jak i indywidualnych. Zawodnicy i publiczność zbierają fanty (np. muszelkę, pióro ptaka). Drużyna, która zbierze ich najwięcej, otrzymuje Medal Przyjaciela Zwierząt. Czas wykonania zadań odmierza Strażnik Czasu, nad punktacją i przyznawaniem fantów czuwa Sekretarz, a komputer obsługuje Asystent (wszystkie te funkcje pełnią uczniowie wybrani spośród widowni). Przygotowanie • tabliczki z nazwami lub grafikami zespołów na kolorowej tekturze • fanty w postaci muszelek, piór ptaków itp. • koszyki lub ozdobne pudełka na fanty dla każdego zespołu • Medal Przyjaciela Zwierząt • dyplomy i nagrody dla zwycięzców • korona dla prowadzącego – Króla Zwierząt • opaski dla pomocników prowadzącego: Sekretarza, Strażnika Czasu i Asystenta • czasomierz • komputer z dostępem do internetu • głośniki do emisji głosów ptaków • prezentacja multimedialna Etap I. Jednym słowem… • karty z pytaniami i odpowiedziami (załącznik 1) • karty z napisami: ZMIANA, NASTĘPNY (załącznik 2) Etap II. Kto tu mieszka? • karty z ilustracjami różnych środowisk: las, łąka, rzeka, jezioro, Morze Bałtyckie, ciało człowieka • prezentacja multimedialna – slajdy z ilustracjami różnych środowisk życia zwierząt Etap III. Wyjaśnij, dlaczego? • papierowe paski z pytaniami Etap IV. Pewnego razu… • pięć sześciennych, papierowych kostek do gry z ilustracjami różnych zwierząt – po jednym zestawie dla każdego zespołu Etap V. Zwierzaki – Pytaki • papierowe paski z pytaniami • wydruk pytań i odpowiedzi dla prowadzącego • prezentacja multimedialna ze zdjęciami zwierząt Etap VI. Głosy ptaków • strona internetowa: https://www.glosy-ptakow.pl/ lub inne źródło z nagraniami głosów różnych pospolitych ptaków 87 88 Konkurs „Tropami zwierząt” Czy my się znamy? Zespoły przyjmują nazwy pochodzące od dowolnej grupy królestwa zwierząt (małże, koralowce, pająki itp.). Prezentują je w dowolnej formie – np. przygotowane przed konkursem ilustracje, scenki, rebusy, gry w skojarzenia lub nagrania odgłosów wydawanych przez zwierzęta. Kto pierwszy z publiczności zgadnie nazwę zespołu, ten otrzymuje nagrodę w formie fantu. Po prezentacji zespoły zajmują wyznaczone przez prowadzącego miejsca. I. Jednym słowem… Gra sprawdzająca znajomość pojęć i podstawowych wiadomości o zwierzętach. Odpowiedzią na pytanie jest zwykle jedno słowo lub dwuczłonowa nazwa. Mistrz Gry dysponuje zestawem 47 pytań zapisanych na kartach. Losuje karty z pudełka i odczytuje po jednym pytaniu dla każdego zespołu. Kiedy zespół usłyszy pytanie, Strażnik Czasu odmierza dokładnie 5 sekund, które są przeznaczone na udzielenie odpowiedzi. Jeśli prawidłowa odpowiedź nie pada, pytanie przechodzi na następny zespół. Gracze mogą posłużyć się specjalnymi kartami, dzięki którym zamienią pytanie (karta ZMIANA) lub przekażą je przeciwnikowi (karta NASTĘPNY). Decyzję – grać czy ryzykować, że przeciwnik odpowie poprawnie – należy podjąć w ciągu 5 sekund. Za każdą poprawną odpowiedź zespół otrzymuje jeden fant. Gra trwa 3–4 rundy, a więc każdy zespół ma szansę zdobyć maksymalnie 3–4 fanty. II. Kto tu mieszka? Zespoły losują kartę z nazwą środowiska (załącznik 3), do którego przyporządkowują zamieszkujące je zwierzęta. Czas przygotowania do zadania – jedna minuta. Zwycięża ten zespół, który poda w tym czasie największą liczbę gatunków zwierząt. Podczas gdy kolejne zespoły wymieniają nazwy zwierząt, Asystent prezentuje na ekranie ilustracje wylosowanych środowisk. III. Wyjaśnij, dlaczego? Zadanie sprawdzające umiejętność rozumowania, myślenia przyczynowo-skutkowego i argumentowania. Zespoły losują po jednym pytaniu (załącznik 4) i w ciągu dwóch minut przygotowują odpowiedź. Na wyjaśnienie mają po jednej minucie. Każdy zawodnik musi być przygotowany do udzielenia odpowiedzi. Prowadzący wskazuje ucznia, który będzie odpowiadał i walczył o punkty dla swojego zespołu. Za poprawną odpowiedź zespół może otrzymać maksymalnie dwa fanty, które są przyznawane po wysłuchaniu wszystkich mówców. Rundy można powtarzać aż do momentu wyczerpania się pytań. IV. Pewnego razu… Gra polega na opowiedzeniu historyjki na podstawie rysunków zwierząt umieszczone na kostkach do gry (załącznik 5). Każdy zespół otrzymuje pięć sześciennych, papierowych kostek, z których każda ma na ściankach inny zestaw ilustracji różnych zwierząt. Uczestnicy rzucają wszystkimi kostkami i rozpoczynają układanie opowieści na podstawie pięciu obrazków, które wypadły na kostkach. Zaczynają od słów: „Pewnego razu…”. Historyjkę może opowiadać jedna osoba (po ustaleniu fabuły z zespołem), można ją także podzielić ją na fragmenty opowiadane przez różnych uczniów. Na ustalenie fabuły zespoły mają cztery minuty. Zwycięża ten zespół, którego historyjka trwa najdłużej. Czas opowieści odmierza Strażnik Czasu. Zadanie wymaga od uczestników pomysłowości, wyobraźni i kreatywnego myślenia. Ponadto sprawdza umiejętność łączenia faktów dotyczących nazw, budowy, trybu życia i środowiska życia różnych gatunków zwierząt. V. Zwierzaki – Pytaki Zadanie sprawdza znajomość rekordów w świecie zwierząt i ciekawostek ich dotyczących. Prowadzący dysponuje dwoma rodzajami pytań (załącznik 6), za które można otrzymać jeden lub 2 fanty. Najpierw zawodnicy wybierają, czy chcą pytanie jeden czy za 2 punkty, następnie je losują i udzielają odpowiedzi, na którą mają 30 sekund. Gra trwa do momentu, w którym zostaną wykorzystane wszystkie pytania. Zwycięża zespół, który zbierze najwięcej fantów. Gra może być ilustrowana zdjęciami zwierząt, których dotyczą pytania – po ustaleniu prawidłowej odpowiedzi przez zespół, Asystent prezentuje na ekranie zdjęcie opisywanego zwierzęcia (z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej). Konkurs „Tropami zwierząt” 89 VI. Głosy ptaków Rozpoznawanie głosów pospolitych ptaków. Asystent prezentuje głosy ptaków, wykorzystując nagrania multimedialne, np. ze strony internetowej https://www.glosy-ptakow.pl/. Drużyny przez podniesienie ręki sygnalizują chęć udzielenia odpowiedzi. Za każdy poprawnie rozpoznany głos ptaka otrzymują jeden fant. Podsumowanie wyników indywidualnych i zespołowych. Wręczenie nagród i dyplomów. Załączniki Załącznik 1. Karty z pytaniami i odpowiedziami do etapu Jednym słowem… ✂ Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Odpowiedź Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Odpowiedź Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Odpowiedź Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Odpowiedź Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Odpowiedź Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Odpowiedź Jedna z postaci parzydełkowców. Mięczaki z dwuczęściową muszlą. Polip lub meduza. Okrywa ciało stawonogów. Małże. Chitynowy oskórek. ✂ Służą parzydełkowcom do paraliżowania ofiar. Płazińce, które żyją w jelicie cienkim kręgowców. Komórki parzydełkowe. Nicień, którym można się zarazić, jedząc surowe mięso. Tasiemce. Włosień spiralny. ✂ Drapieżne płazińce, które chwytają swe ofiary za pomocą wysuwanej na zewnątrz ciała gardzieli. Zwierzęta, których odnóża składają się z krótkich odcinków połączonych stawami. Wypławki. Chroni ciało nicieni pasożytniczych pasożytów przed działaniem enzymów trawiennych żywiciela. Stawonogi. Oskórek. ✂ Czynność życiowa, w której bierze udział siodełko dżdżownicy. Różnokolorowa pierścienica zamieszkująca dno Bałtyku. Rozmnażanie się. Nicień, który pasożytuje w jelicie cienkim człowieka. Nereida. Glista ludzka. ✂ Okryta grubą warstwą śluzu, umożliwia ślimakom pełzanie. Okresowa wymiana chitynowego oskórka u stawonogów. Noga. Czy stonoga ma mniej czy więcej niż 10 par odnóży? Linienie. Mniej. ✂ Podwodne skały, które powstają z wapiennych szkieletów obumierających koralowców. Odnóża gębowe pająka, które służą do chwytania i rozdrabniania pokarmu. Rafy koralowe. Zbudowana z drobnych, chitynowych ząbków służy ślimakom do pobierania pokarmu. Nogogłaszczki. Tarka. ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ 90 Konkurs „Tropami zwierząt” ✂ Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Odpowiedź Pytanie Pytanie Pytanie Typ oka owadów zbudowanego z tysięcy małych oczek. Kleszcze. Oko złożone. Żyje w koloniach, w których białe polipy wytwarzają wspólny czerwony szkielet. Rurka, przez którą do wnętrza ciała małża wpływa woda bogata w tlen i cząstki pokarmu. Odpowiedź ✂ Odpowiedź Odpowiedź Syfon wypustowy. Gruczoł kuprowy. Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Odpowiedź Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Odpowiedź Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Odpowiedź Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Odpowiedź Pytanie Pytanie Pytanie Narząd oddechowy larw płazów. Rogowe łuski / tarczki. Skrzela. Narząd oddechowy płazów. Ławica. Jaja płazów. Workowatwe płuca. Ich ruch zapewnia stały przepływ wody przez skrzela ryby. Skrzek. Pióra, które występują na całym ciele ptaków. Odpowiedź Długie pióra ogonowe ułatwiające kierowanie lotem. Pokrywy skrzelowe. Odpowiedź Odpowiedź Pióra pokrywowe. Sterówki. Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Duże pióra osadzone na krawędziach skrzydeł, tworzące powierzchnię lotną. Ptaki, których pisklęta pozostają długo pod opieką rodziców. Odpowiedź Ptaki, których pisklęta po wykluciu opuszczają gniazdo. Gniazdowniki. ✂ Lotki. ✂ Narząd oddechowy ryb. Ikra. Stado ryb. ✂ Przedtrzonowce / trzonowce. Jaja ryb. Tarło. ✂ Zęby ssaków, które służą do gryzienia, miażdżenia i rozcierania pożywienia. Żółtko. Okres rozmnażania ryb. ✂ Kijanka. Główne źródło substancji pokarmowych dla rozwijającego się w jaju pisklęcia. Kły. ✂ Larwa salamandry plamistej. Skrzela. Zęby ssaków, które są wykorzystywane do chwytania i zabijania ofiary. ✂ Gruczoł u ptaków, który wydziela substancję wykorzystywaną do natłuszczania piór. Koral szlachetny. Pokrywają skórę gadów. ✂ Szczękoczułki. Zagniazdowniki. ✂ ✂ Odnóża gębowe pająka, które służą do ataku i obrony. ✂ Pajęczaki przenoszące bakterie boreliozy i wirusy zapalenia mózgu. Konkurs „Tropami zwierząt” 91 ✂ Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Odpowiedź Pytanie Pytanie Pytanie Odpowiedź Odpowiedź Zęby ssaków, które służą do odcinania części pokarmu. Grupa komórek w jaju ptaka, z których rozwija się pisklę. Siekacze. Pierwszy pokarm noworodka delfina. Tarczka zarodkowa. Mleko. ✂ Rurka, przez którą z wnętrza ciała małża wypływa woda zawierająca m.in. dwutlenek węgla i niestrawione resztki pokarmu. Beznogi płaz. Powstaje u ciężarnych samic ssaków. Marszczelec. Łożysko. Odpowiedź Syfon wypustowy. ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ Załącznik 2. Karty ZMIANA i NASTĘPNY ZMIANA NASTĘPNY ✂ Załącznik 3. Karty z nazwami środowisk życia zwierząt ✂ LAS ŁĄKA RZEKA JEZIORO MORZE BAŁTYCKIE CIAŁO CZŁOWIEKA 92 ✂ Konkurs „Tropami zwierząt” Załącznik 4. Pytania do etapu Wyjaśnij, dlaczego… 1. Dlaczego tasiemce i glisty nie mają oczu? 2. Dlaczego nie należy kupować mięsa nieprzebadanego przez weterynarza? 3. Dlaczego dżdżownice są sprzymierzeńcami działkowców i rolników? 4. Dlaczego rak pręgowany jest szkodnikiem? 5. Dlaczego biedronki są pożyteczne? 6. Dlaczego komary widliszki są niebezpieczne dla człowieka? 7. Dlaczego człowiek hoduje jedwabniki? 8. Dlaczego pająki budują pajęczyny? 9. Dlaczego ślimaki są śliskie? 10. Dlaczego małże żyją zagrzebane w mule na dnie? 11. Dlaczego ośmiornica nie ma muszli? 12. Dlaczego mątwy wystrzeliwują do wody ciemną substancję? 13. Dlaczego człowiek hoduje perłopławy? 14. Dlaczego świdrak okrętowy jest szkodnikiem? 15. Dlaczego ryby mają różne kształty ciała? 16. Dlaczego skóra ryb jest gładka i śliska? 17. Dlaczego węgorze europejskie wędrują do Morza Sargassowego? 18. Dlaczego ryby głębinowe mają szerokie otwory gębowe z ostrymi zębami? 19. Dlaczego makrele tworzą ławice? 20. Dlaczego ciało flądry jest płaskie? 21. Dlaczego dla większości gatunków ryb żyjących w Polsce wyznaczono okresy ochronne? 22. Dlaczego płazy to zwierzęta dwuśrodowiskowe? 23. Dlaczego ciało płazów jest pokryte śluzem? 24. D laczego płazy i gady, które żyją w klimacie umiarkowanym, są aktywne tylko przez kilka miesięcy w roku, a gdy temperatura znacznie się obniża, zapadają w stan odrętwienia zimowego? 25. Dlaczego u płazów wymiana gazowa może odbywać się przez skórę? 26. D laczego wczesną wiosną żaby trawne opuszczają swoje siedliska na lądzie i wyruszają w kierunku najbliższego zbiornika wodnego? 27. Dlaczego ropuchy kroczą lub biegają, a nie skaczą tak jak żaby? 28. Dlaczego płazy są dobrymi wskaźnikami stanu czystości środowiska? 29. Dlaczego gady mają grubą, suchą skórę, w której znajdują się liczne rogowe łuski i tarczki? 30. Dlaczego skóra gadów nie może uczestniczyć w wymianie gazowej? 31. Dlaczego klimacie umiarkowanym żyje niewiele gatunków gadów i mają one małe rozmiary ciała? 32. Dlaczego krokodyle, które żyją w wodzie, czasem wychodzą na ląd? 33. Dlaczego jaszczurki wygrzewają się na słońcu? 34. Dlaczego jaszczurki czasem odrzucają część ogona? 35. Dlaczego ptaki – w odróżnieniu od płazów i gadów – mogą żyć na wszystkich kontynentach? 36. Dlaczego ptaki muszą dużo jeść? 37. Dlaczego ptaki mogą latać? 38. Dlaczego bociany odlatują z Polski na zimę? 39. Dlaczego płuca ptaków dostarczają tlen zarówno w czasie wdechu, jak i wydechu? 40. Dlaczego ciało ssaków jest pokryte włosami? 41. Dlaczego skóra ssaków wydziela łój i pot? 42. Dlaczego niedźwiedzie zapadają w sen zimowy? 43. Dlaczego kończyny przednie kreta są masywne i krótkie, przypominające łopaty? 44. Dlaczego krowa nie ma kłów? 45. Dlaczego wilki mają ostre zęby i duże kły? 46. Dlaczego niektóre zwierzęta obejmuje się ochroną gatunkową? 47. Dlaczego człowieka zalicza się do ssaków? Konkurs „Tropami zwierząt” 93 Załącznik 5. Szablon kostki do gry ✂ Kostka 1: chełbia, dżdżownica, ukwiał, pijawka lekarska, tasiemiec uzbrojony, glista ludzka Kostka 2: biedronka, komar, pająk krzyżak, rak szlachetny, kleszcz, ważka Kostka 3: szczupak, rekin, flądra, żaba trawna, ropucha, salamandra Kostka 4: jaszczurka zwinka, żmija zygzakowata, żółw błotny, sroka, wróbel, bocian biały Kostka 5: kozica, zając, niedźwiedź, sarna, wilk, człowiek 94 ✂ Konkurs „Tropami zwierząt” Załącznik 6. Karta pytań i odpowiedzi wraz z punktacją dla prowadzącego Pytanie Odpowiedź Maksymalna liczba punktów 1.Które zwierzę jest najmniejszym polskim ssakiem lądowym? Jakie są jego rozmiary? Ryjówka. Od czubka nosa do końca ogona mierzy od 7 do 10 cm. 2 2. K tóre zwierzę jest największym polskim ssakiem lądowym? Jakie są jego rozmiary? Żubr. Osiąga do 2 m wysokości i może ważyć nawet tonę. 2 3. K tóre zwierzę jest najszybszym polskim ssakiem lądowym? Jaką prędkość osiąga? Zając. Do 80 km/godz. 2 4. Który polski ssak lądowy skacze najdalej? Jak długie skoki wykonuje? Kozica. Około 8 m. 2 5. Które ssaki są prawnie chronione w Polsce? Kozica, bóbr, wilk, niedźwiedź. 2 6. Które płazy opiekują się swoim potomstwem? Grzbietoród amerykański, pętówka babienica. 2 7. Które zwierzę jest największą znaną rybą? Jakie osiąga rozmiary? Rekin wielorybi. Ma około 16 m długości i waży ponad 100 ton. 2 8. K tóra ryba jest najszybszą rybą świata? Jaką prędkość osiąga podczas pływania? Żaglica. 110 km/godz. 2 9. Które zwierzę jest największym małżem świata? Jakie osiąga rozmiary? Przydacznia olbrzymia. Może ważyć 250 kg i osiągać około 1,5 m długości. 2 10. Które gady są prawnie chronione w Polsce? Wszystkie. 1 11. Które płazy są prawnie chronione w Polsce? Wszystkie. 1 12. Jak długo trwa ciąża u słonia? 2 lata. 1 13. Które ssaki składają jaja? Dziobaki. 1 14. Jaką prędkość osiąga struś podczas biegu? Około 70 km/godz. 1 15. Jaką odległość pokonuje bocian w trakcie wędrówki do Afryki? Od 2 do 10 tys. km w każdą stronę. 1 16. Który polski gad jest jadowity? Żmija zygzakowata. 1 17. Który polski gad nie ma kończyn i porusza się, pełzając jak węże? Padalec zwyczajny. 1 18. Jak długo żyje żółw błotny? Około 120 lat. 1 19. Jaką odległość pokonuje węgorz europejski w drodze do Morza Sargassowego? Około 7 tys. km. 1 20. Który pająk żyje w wodzie? Pająk topik. 1 21. Jaką długość osiąga ciało tasiemca uzbrojonego? Około 2 m. 1 22. Jak długo pijawka lekarska może przeżyć bez pokarmu? Prawie 2 lata. 1 NOTATKI NOTATKI
