Karta płatnicza
advertisement
Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu Arkadiusz Jagłowski Karta płatnicza jako produkt bankowy Promotor Dr Halina Stanisławiszyn kierunek: zarządzanie i marketing Opole 2000 1 SPIS TREŚCI WSTĘP________________________________________________________ 1 ROZDZIAŁ I___________________________________________________ 3 ISTODA I ZASADY FUNKCJONOWANIA KART PŁATNICZYCH 1. Geneza powstania kart płatniczych______________________________ 4 2. Pojęcie, cechy i funkcje bankowych kart płatniczych_______________21 3. Rodzaje bankowych kart płatniczych___________________________ 29 4. Użytkowanie kart płatniczych__________________________________33 ROZDZIAŁ II PRAWNE ASPEKTY OBROTU PRZY UŻYCIU KART PŁATNICZYCH__ 38 1. Umowa rachunku bankowego i umowa kredytu___________________ 39 2. Umowa karty płatniczej_______________________________________ 43 3. Akceptacja kart płatniczych____________________________________ 48 ROZDZIAŁ III_________________________________________________51 KARTY PŁATNICZE JAKO PRZEDMIOT DZIAŁALNOŚCI PRZESTĘPCZEJ. 1. Rodzaje przestępstw popełnianych przy użyciu kart płatniczych_____52 2. Problematyka uregulowania prawnego systemu kart płatniczych w Polsce_________________________________________________________57 ROZDZIAŁ IV_________________________________________________60 KARTY PŁATNICZE JAKO PRODUKT BANKOWY NA POLSKIM RYNKU FINANSOWYM NA PRZYKŁADZIE BANKU POLSKA KASA OPIEKI S.A. 1. Geneza powstania Banku Polska Kasa Opieki S.A.________________ 61 2. Rodzaje i cechy kart płatniczych Banku polska Kasa Opieki S.A.____70 3. Zasady użytkowania kart płatniczych___________________________ 88 ZKOŃCZENIE_________________________________________________94 BIBLIGRAFIA_________________________________________________96 ZAŁĄCZNIKI 2 Wstęp Według przeprowadzonych analiz i ekspertyz Polska wejdzie w XXI wiek z liczbą około 3 mln kart płatniczych. W każdym miesiącu przybywa placówek handlowo – usługowych, które akceptują zapłatę kartami. Kart przestają więc być przedmiotem snobistycznych upodobań – powoli stają się wyrazem konieczności życiowej. Coraz częściej bowiem są one niezastąpionym i bezpiecznym sposobem regulowania zobowiązań. Wraz z upowszechnianiem się kart płatniczych przybywa banków i innych organizacji, które emitują swoje karty. Obecnie każdy liczący się bank ma w swojej ofercie co najmniej jeden rodzaj karty płatniczej, która znajduje się w systemie liczącej się na świecie organizacji kart płatniczych. Nie należy już do wyjątków oferta bankowa składająca się z kilku rodzajów kart o zasięgu krajowym i zagranicznym. Z rozwojem kart płatniczych nie idzie natomiast w parze działalność ustawodawcy zmierzająca do prawnego uregulowania tego nowego zjawiska. W prawdzie nowe Prawo bankowe zawiera kilka przepisów odnoszących się do kart płatniczych, w tym również definicję karty płatniczej, ale nie można tego faktu uznać za wystarczający. Oprócz ogólnych podstaw prawnych istniejące przepisy prawa pisanego nie ustosunkowują się do kart bankowych. W wyniku takich sytuacji emitenci kart mają daleko idącą swobodę umownego i regulaminowego kształtowania pozycji prawnej uczestników tego obrotu, co powoduje zwiększoną ochronę interesów własnych kosztem interesów posiadaczy kart. O ile było to korzystne na etapie wstępnym, związanym z początkami oferowania kart płatniczych na polskim rynku bankowym, o tyle obecnie należałoby postulować obecnie obowiązujących ram prawnych dotyczących obrotu z wykorzystaniem kart płatniczych. Regulacje ustawowe mogą już opierać się nie tylko na doświadczeniach zagranicznych, ale także na rodzimej wiedzy zdobytej w czasie kilku lat funkcjonowania kart płatniczych. 3 Przykładem może być wypracowana i ogólnie stosowana terminologia charakterystyczna dla tej sfery usług bankowych. Polecamy prace mgr z bankowości - serwis z pracami dyplomowymi - prace magisterskie i licencjackie - całkowicie za darmo 4 ROZDZIAŁ I ISTOTA I ZASADY FUNKCJONOWANIA KART PŁATNICZYCH Polecamy prace mgr z bankowości - serwis z pracami dyplomowymi - prace magisterskie i licencjackie - całkowicie za darmo 5 1. Geneza powstania kart płatniczych. Karty płatnicze narodziły się w Stanach Zjednoczonych już początkiem dwudziestego wieku. Najpierw miały charakter papierowych książeczek bądź metalowych płytek. Pierwsze karty wydały dla swoich klientów takie firmy jak Western Union i General Petroleum Corporation of California w 1914 roku oraz Smart And Roebuck w 1917 roku. Podstawą pojawienia się kart płatniczych był fakt powszechnego udzielania kredytów. Klienci tego typu kredyt otrzymywali w kilku sklepach, których właściciele wydawali swoim klientom tabliczki zawierajęce informacje o zadłużeniu. Rozwój kart kredytowych przypadł na przełom lat czterdziestych i pięćdziesiątych, kiedy to Stany Zjednoczone przeżywały szybki rozwój gospodarki - a co za tym idzie zwiększyło się zapotrzebowanie na takiego rodzaju produkty finansowe. Do wydawania kart przystąpiły różne firmy oferując różne produkty1. Szybki rozwój kart kredytowych zainteresował również banki, które zorientowały się, że karty stanowią doskonałe źródło dochodu. Pierwszą kartę o zasięgu lokalnym wydał Flatbush National Bank w roku 1947, a pierwszą kartę o zasięgu ponadstanowym wydał Franklin National Bank z Nowego Jorku w roku 1951, wówczas karta płatnicza zaczęła zmieniać swój charakter z instrumentu udzielania kredytu konsumpcyjnego na instrument rozliczeniowy. Oprócz kart wydawanych przez banki dużą popularnością zaczęły cieszyć się karty typu "Travel And Entertainment" czyli karty "pobytowo - podróżnicze" 1 Kukulski J., Pluta I.: Karty płatnicze. Teoria i praktyka. Warszawa 1998 6 przeznaczone dla zamożnych osób dużo podróżujących po kraju. Stanowiły one idealny środek wyeliminowania konieczności wożenia ze sobą gotówki. Tak narodziły się karty American Express i Carte Blanche które wkrótce miały zasięg międzynarodowy. Po pierwszej fascynacji wydawanymi lokalnie kartami banki przystąpiły do wydawania kart o zasięgu krajowym a później międzynarodowym. Tak właśnie powstały w latach sześćdziesiątych dwa duże systemy zajmujące się emisją, obsługą, rozliczaniem i rozwojem kart znane dziś jako Visa i MasterCard. Korzenie systemu Visa International Service Association (Międzynarodowe Stowarzyszenie Usług VISA) wywodzą się z systemu BankAmericad stosowanego od 1958 roku przez Bank of America. W 1961 roku liczba wydanych kart BankAmericad przekroczyła milion sztuk. W 1964 roku rozpoczęto sprzedaż praw do wydawania karty także innym bankom - za pomocą utworzonej w 1966 roku instytucji BankAmericard Service Corporation (BSC). Pomysł okazał się sukcesem, ponieważ wiele banków wolało skorzystać z gotowych rozwiązań niż borykać się samodzielnie ze wszystkimi problemami towarzyszącymi opracowywaniu, wdrażaniu i rozwijaniu własnego, nowego projektu. Ponadto banki, jak i posiadacze BankAmericard dostrzegli korzyści jakie niosło za sobą umożliwienie posługiwania się kartami na coraz większym obszarze kraju. Do końca 1970 roku do systemu przyłączyło się ponad 3 tysiące banków. W Europie pierwszą licencję sprzedano angielskiemu Barclays Bank w 1966 roku. W 1974 roku zawiązana została Międzynarodowa Korporacja BankAmericard (International BankAmericard Corporation - IBANCO), która zrzeszała instytucje finansowe z wielu krajów świata, emitujące karty BankAmericard. Organizacja starała się stworzyć płaszczyznę współpracy bankom działającym w różnych systemach prawnych i strukturach. Sama idea karty okazała się sukcesem, lecz wiele banków nie chciało wydawać karty 7 związanej tylko z jednym bankiem. Dlatego w 1977 roku kartę BankAmericard przemianowano na kartę Visa, zaś korporację IBANCO na Visa International oddając jednocześnie starą nazwę BankAmericard firmie macierzystej (Bank Of America) a zachowując prawo do znanego już na świecie logo kart emitowanych pod nową nazwą Visa. Obecnie organizację VISA tworzy ok. 20 tys. banków działających w ponad 180 krajach świata. Znak „VISA” widoczny jest na ponad połowie kart płatniczych znajdujących się w obiegu. Visa oferuje kilka typów kart, które przeznaczone są dla konkretnych grup użytkowników. Należą do nich karty typu classic, business, gold, electron i plus oraz wzbogacone o mikroprocesory karty VISA Cash, CCPS, COPAC. VISA International nie jest instytucją nastawioną na zysk, jest podmiotem prawnym zarejestrowanym w stanie Delaware w Stanach Zjednoczonych. VISA jest organizacją otwartą. Każdy bank działający na zasadach komercyjnych, po przedstawieniu odpowiedniego wniosku, może zostać jej członkiem. VISA International pełni dwie główne funkcje: - promuje i ochrania własny znak firmowy, - jest międzynarodową izbą rozliczeniową dla kart swojego systemu. Jednostką rozliczeniową w systemie VISA jest dolar amerykański. W walucie tej denominowane są wszystkie międzynarodowe transakcje. VISA International nie wydaje kart, nie organizuje sieci akceptantów swoich kart. Te funkcje przejmują na siebie banki będące członkami Stowarzyszenia. 8 logo systemu VISA International System MasterCard swoje początki wywodzi z Kalifornii, gdzie w 1960 roku banki: Wells Fargo Bank, United California Bank, Bank of California, Crocker Bank utworzyły organizację California Bank Card Association (CBCA) powołaną do wspólnego wydawania karty kredytowej o nazwie MasterCharge. W 1969 roku CBCA przeniosła prawa do całego swojego znaku (MasterCharge) na Interbank Card Association (ICA) organizację utworzoną przez siedem banków amerykańskich w celu ułatwienia rozliczeń płatności kartami w różnych częściach Stanów Zjednoczonych. Z czasem do organizacji zaczęło przystępować coraz więcej nowych banków amerykańskich. W 1979 roku InterBank Card Association ogłosił zmianę nazwy i wyglądu karty. Pod koniec roku 1983 ostatecznie zmieniono nazwę karty MasterCharge na MasterCard. Należy wspomnieć, iż MasterCard jest instytucją finansową "non profit". Zadaniem MasterCard jest promocja i ochrona znaków firmowych: MasterCard, Maestro, Cirrus oraz autoryzacja i obsługa rozliczeń transakcji. logo systemu MasterCard W 1964 roku powstała pierwsza europejska organizacja płatnicza Eurocard International. Została założona przez szwedzkiego bankiera jako alternatywa dla amerykańskiej organizacji American Express, która najszybciej zawitała na stary kontynent. W 1965 roku Eurocard 9 International przekształca się w holding, przeniosła swoją siedzibę do Brukseli i rozpoczęła wydawanie karty Eurocard na szeroką skalę. W 1968 roku Eurocard International nawiązała strategiczną współpracę z amerykańską organizacją Interbank Card Association, wydawcę karty MasterCharge. Rok później obie organizacje połączyły się finansowo. Również w 1968 roku powstała europejska organizacja Eurocheque International, która łączyła krajowe systemy czekowe tworząc w 1972 roku jednolity system czeków o nazwie Eurocheque ze znanym do dziś niebieskoczerwonym symbolem EC. Pierwszy euroczek został wystawiony już w 1969 roku, w 1972 roku do euroczeków rozpoczęto wydawanie kart euroczekowych. Ostateczne ukształtowanie się charakteru i zakresu działalności Eurocheque International nastąpiło w 1974 roku. Warto przypomnieć, że organizacja Eurocheque International rozpoczęła w 1980 roku standaryzację swoich kart w celu umożliwienia dokonywania wypłat w różnych bankomatach co nastąpiło już w 1984 roku. W 1991 roku organizacje Eurocard International i Cirrus (należąca do MasterCard) podpisały wspólną umowę, która umożliwiła posługiwanie się kartami tych organizacji w bankomatach na całym świecie. „Euroczek” wzór blankietu euroczeku emitowanego przez Bank Polska Kasa Opieki S.A. W 1972 roku powstała także brytyjska organizacja płatnicza o nazwie Joint Credit Card Company (JCCC), którą utworzyły następujące banki: Lloyds Bank, Midland Bank, National Westminster Bank, Royal Bank Of Scotland. Organizacja ta rozpoczęła wydawanie brytyjskiej karty płatniczej o nazwie Access. W celu zwiększenia możliwości akceptacji kart w Europie, Eurocard International przejęła w 1975 roku organizację JCCC, a w 1979 roku połączyła się finansowo z ówczesną organizacją MasterCharge. W wyniku tego połączenia obie organizacje zmodyfikowały wydawane przez siebie karty, tak aby możliwe 10 stało się wydanie wspólnej karty obejmującej oba systemy: MasterCharge i Eurocard. Obie organizacje: Eurocard International i Eurocheque International Holding połączyły ostatecznie się we wrześniu 1992 roku tworząc największą europejską organizację płatniczą o nazwie Europay International z siedzibą w Waterloo. Ponieważ Eurocard jest finansowo połączona z MasterCard, każdy bank wstępujący do organizacji Europay International staje się automatycznie członkiem MasterCard International. Poprzez przystąpienie do Europay bank członkowski uzyskuje prawo do emisji produktów finansowych objętych licencją tej organizacji. Europay International jest wyłącznym licencjodawcą w Europie systemów finansowych noszących następujące znaki handlowe: - Eurocheque - system euroczeków wraz z kartą gwarancyjną, - Maestro - płatnicza karta debetowa, tylko do użytku elektronicznego, - Cirrus - karta bankomatowa, - Edc - funkcja europejskiej karty płatniczej, obecnie zastępowana przez Maestro, - Eurocheque Pictogram - funkcja europejskiej karty bankomatowej, obecnie zastępowana przez Cirrus, - Eurocard/MasterCard - karta płatnicza, - Etc/Thomas Cook/MasterCard - systemy czeków prodróżnych, - Clip - karta procesorowa wydawana przez Europay, - Mondex - karta procesorowa wydawana przez MasterCard. Wszystkie te systemy mogą być ze sobą łączone w jednym produkcie finansowym, co daje bankom członkowskim duże możliwości dostosowania własnych produktów do standardów światowych. Udziałowcami Europay International są instytucje finansowe z wielu krajów Europy. Główne usługi oferowane bankom członkowskim z Europy i basenu Morza Śródziemnego to: - autoryzacja transakcji dokonywanych przez posiadaczy kart, - codzienny "clearing" transakcji z całego świata, 11 - codzienne informowanie banków członkowskich o wyniku rozliczeń między nimi, - zapobieganie i walka z fałszerstwami czeków i kart, - szkolenie kadr bankowych, - promowanie własnych znaków handlowych w krajach emitentów produktów Europay International. Europay International jako organizacja "non profit" łączy budowane właśnie systemy płatnicze w krajach Europy Wschodniej z infrastrukturą istniejącą już w Europie Zachodniej. Aby zapewnić efektywniejsze wspieranie banków członkowskich zostały otwarte przedstawicielstwa: - Frankfurt nad Menem (Europa Środkowa) - Rzym (Europa Południowa), - Sztokholm (Państwa Nordyckie i Republiki Nadbałtyckie), - Warszawa (Polska, Ukraina, Białoruś, Mołdawia), - Madryt (Portugalia, Hiszpania), - Istambuł (Turcja, Republiki Środkowoazjatyckie), - Londyn (Wielka Brytania, Irlandia), - Moskwa (Rosja). American Express (AmEx) jest organizacją typu klubowego, tworząca scentralizowany system. Rozpoczęła wydawanie własnej karty "Travel And Entertainment" już w 1958 roku. Firma jednak została założona prawie sto lat wcześniej - bo aż w 1850 roku przez Henry'ego Wellsa i Williama George'a Fargo. Początkowo firma American Express zajmowała się transportem i finansowaniem towarów przewożonych w Ameryce. W 1881 roku założyła pierwsze europejskie przedstawicielstwo w Liverpoolu. W 1890 firma miała już ponad 300 przedstawicieli w Europie. Wprowadzenie czeków podróżnych spowodowało, że firma przeniosła uwagę z transportu towarów na usługi finansowe i turystykę. Warto wspomnieć, że firma American Express jako pierwsza wprowadziła nowe rodzaje kart: kartę złotą w 1966 roku oraz kartę 12 platynową w 1984 roku. Głównymi jednostkami operacyjnymi American Express są: - American Express Travel Related Services Company Inc. - emitent kart płatniczych i czeków podróżnych, - IDS Financial Services Inc. - doradztwo finansowe dla osób prywatnych, - American Express Bank Ltd. - międzynarodowy bank utworzony w 1918 roku, - American Express Information Services Company - świadczy usługi w dziedzinie przetwarzania danych oraz telekomunikacji dla przedsiębiorstw oraz administracji i agend rządowych, - Shearson Lehman Hutton Inc. - przedsiębiorstwo zajmujące się rynkiem papierów wartościowych, którego klientami są inwestorzy na całym świecie. Jak więc widać działalność firmy American Express nie ogranicza się tylko do samych czeków i kart płatniczych jak to ma miejsce w innych organizacjach. Z bardziej znanych organizacji płatniczych na świecie należy wymienić również japońską organizację JCB (Japan Credit Bureau). Jej członkami są banki japońskie. Należy do niej ponad 3000 instytucji finansowych. Karty JCB zostały wydane po raz pierwszy w 1961 roku jednak aż przez dwadzieścia lat karta była dostępna tylko w Japonii. Dopiero w 1981 roku karty JCB rozpoczęto wydawać w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Obecnie akceptowane są w 167 krajach, w ponad 5,3 mln punktach handlowo – usługowych. Posiada je ponad 38 mln osób, z czego około 90 % stanowią Japończycy. Zakres działalności Japanese Credit Bureau obejmuje nie tylko działalność związaną z wydawaniem, ale również prowadzenie biura podróży i działalność leasingową. W Polsce karty JCB akceptowane są w punktach handlowo-usługowych korzystających z usług spółki PolCard. Kolejną organizacją kartową na świecie jest Diners Club. Anegdota powstania tego systemu mówi, iż wszystko zaczęło się od przygody 13 amerykańskiego dżentelmena w restauracji. Frank McNamara w trakcie pobytu w Nowym Jorku chciał po kolacji z przyjaciółmi zapłacić rachunek, lecz sięgnąwszy do kieszenie po portfel trafił na pustkę. W następstwie tego przypadku opracował wspólnie z przyjaciółmi rodzaj dokumentu, który wybrane restauracje akceptowały w miejsce gotówki przy zapłacie rachunku miało to miejsce w 1950 roku. Od tego czasu karta Diners Club jest ekskluzywnym środkiem płatniczym dla ludzi o specjalnych wymaganiach. Organizacja rozpoczęła działalność od wydawania 200 kart akceptowanych w 27 restauracjach w Nowym Jorku. Sukces pierwszego roku działalności był tak duży, że na początku 1951 r. było już 42 000 posiadaczy kart, którzy dokonali w 330 restauracjach i hotelach transakcji na kwotę 1 mln dolarów. Od 1990 r. właścicielem Diners Club jest Citibank. Główna siedziba Diners Club International mieści się w Chicago. Prowadzi działalność na świecie za pośrednictwem sieci organizacji członkowskich w poszczególnych krajach, które należą do czterech regionów geograficznych: EMEA (Europa, Bliski Wschód i Afryka), Ameryka Północna, Ameryka Południowa, Azja – Pacyfik. Liczba wydanych kart i wartość transakcji największych na świecie systemów kart płatniczych na dzień 31.03.1998 roku Tabela 1 Organizacja Ilość kart Wart. transakcji w mln szt. w mln USD Amrican Express 42,7 209 200 Diners Club (31.12.1997) 8,0 32 000 Master Card (30.06.1998) 561,1 608 600 Maestro i Cirrus 215,8 Bd EuroCard/ MasterCard 345,3 Bd VISA Ogółem (30.06.98) 623,1 1 235 000 VISA Electron 62,5 102 800 VISA 560,5 Bd 14 JCB 38,0 36 000 * bd – brak danych Banki w Polsce rozpoczęły wydawanie kart płatniczych dopiero w 1991 roku. Wcześniej istniała wyłącznie możliwość ich akceptacji w dużych punktach handlowo-usługowych (hotele, restauracje, biura podróży). Działalnością związaną z akceptacją kart płatniczych w Polsce zajmował się wówczas Dział Legitymacji Kart Polskiego Biura Podróży „ORBIS”, który podpisywał odpowiednie umowy na akceptacje kart już od 1968 roku: - 1968 - Diners Club, - 1971 - American Express, - 1973 - Carte Blanche, - 1974 – BankAmericard, - 1975 – Eurocard, - 1975 – MasterCharge, - 1975 – Access, - 1986 – JCB, - 1989 – AirPlus. Karta Carte Blanche była akceptowana tylko do roku 1989 - organizacja została bowiem przejęta przez Diners Club. Karta AirPlus była akceptowana tylko do marca 1992 roku ponieważ firma zlikwidowała swoją działalność wydawcy kart ze względu na dużą konkurencję. Również nie jest już akceptowana karta Access, jak już wspomniałem, została ona bowiem przejęta przez organizację MasterCard. Do roku 1990 Orbis był jedynym w Polsce przedstawicielem organizacji-wystawców kart płatniczych. Oprócz firmy Orbis rozliczenia kartami płatniczymi realizowały wtedy również PLL LOT, które akceptowały wszystkie karty płatnicze honorowane przez Orbis 15 a dodatkowo można było płacić również kartami płatniczymi służącymi wyłącznie do regulowania płatności za połączenia lotnicze, np. karty organizacji UATP lub Enroute. Ponieważ liczba turystów z kartami zaczęła się gwałtownie zwiększać na bazie dotychczasowej działalności Orbisu nową postanowiono stworzyć spółkę o nazwie PolCard, która jest dziś największym centrum autoryzacyjno rozliczeniowym w Polsce. Płatności przy pomocy kart do lat 90 były zjawiskiem marginalnym, a karty akceptowało około 400 punktów handlowo – usługowych. W grudniu 1990 roku Orbis wraz z Bankiem Inicjatyw Gospodarczych S.A. zawiązał spółkę o nazwie PolCard mającą na celu rozliczanie transakcji dokonywanych przy użyciu kart płatniczych. Ponad połowę udziałów (51%) w spółce PolCard posiadał bank, resztę zachował dla siebie Orbis. Ponieważ Orbis zajmował się tą działalnością już od ponad trzydziestu lat, wniósł do spółki swoich pracowników podpisane umowy z organizacjami płatniczymi oraz umowy z akceptantami kart. Swoją działalność PolCard rozpoczął 1 stycznia 1991 roku i obecnie zajmuje się autoryzacją i rozliczeniem transakcji dokonanych następującymi kartami: - American Express, - Diners Club, - Eurocard/MasterCard, - JCB, - Visa, - PBK Hermes, - PolCard. Punkty handlowo-usługowe wyposażone są w elektroniczne terminale, które PolCard instaluje od listopada 1992 roku, mogą one dodatkowo akceptować karty działające wyłącznie w środowisku elektronicznym, wymagające każdorazowej autoryzacji, czyli: - Maestro, 16 - Visa Electron, - PolCard Bis. PolCard zyskał również bezpośredni dostęp do międzynarodowych sieci służących do dokonywania autoryzacji i rozliczeń transakcji, w sierpniu 1991 roku do sieci VisaNet oraz w styczniu 1996 roku do sieci EPS-Net. PolCard świadczy również szereg usług związanych z wdrożeniem i obsługą kart płatniczych oraz bankomatów dla wielu banków, co pozwoliło mniejszym bankom na wydanie kart oraz uruchomienie bankomatów. Pośrednictwo spółki dotyczy nie tylko wydawania kart krajowych PolCard, ale również kart światowych organizacji Visa i Europay. Pierwszym bankiem, który skorzystał z usług spółki PolCard w celu wydania własnej karty Visa był w marcu 1993 roku Kredyt Bank S.A., natomiast pierwsza karta PolCard została wydana w lipcu 1993 roku przez Bank Inicjatyw Gospodarczych S.A. W zakresie obsługi bankomatów dla innych banków, PolCard oferuje pełną współpracę od pomocy w wyborze i zakupie bankomatów, poprzez ich dołączenie do systemu zarządzania, ciągły monitoring ich stanu, autoryzację i rozliczanie wszystkich transakcji, aż do wdrażania innych usług takich jak przyjmowanie depozytów, wydruk zestawień czy umożliwienie akceptacji kart innych wystawców w tym również kart Visa czy Europay. Do spółki PolCard dołączyły jako banki członkowskie posiadające udziały w spółce również inne polskie banki. Od 1 stycznia 1998 roku PolCard stał się Spółką Akcyjną. Aktualnie akcjonariuszami spółki są: Bank Pekao S.A., Bank Gospodarki Żywnościowej S.A., Bank Przemysłowo-Handlowy S.A. w Krakowie, Kredyt Bank S.A., Powszechny Bank Kredytowy S.A., BIG Bank Gdański S.A., Bank Rozwoju Eksportu S.A., Orbis S.A., Związek Banków Polskich. Każdy bank posiada 9.9% akcji oprócz BIG Banku Gdańskiego S.A., który posiada po 19.8% (składa się na to 9.9% akcji byłego Banku Inicjatyw Gospodarczych BIG S.A. oraz 9.9% akcji byłego Banku Gdańskiego S.A. w 17 Gdańsku) oraz Banku Rozwoju Eksportu, który posiada 0.67% akcji. Spółka Orbis posiada również 9.9% akcji, natomiast Związek Banków Polskich posiada 0.33% akcji. Bank Pekao S.A. posiada aż 29.7% akcji (po 9.9% akcji z trzech byłych banków Banku Depozytowo-Kredytowego S.A. w Lublinie, Pomorskiego Banku Kredytowego S.A. w Szczecinie i Powszechnego Banku Gospodarczego S.A. w Łodzi). Wielkość sieci akceptującej karty z uwzględnieniem POS Tabela 2 Rok PolCard CKC Pekao S.A. Razem POS Razem POS Ogółem Razem POS 1993 6800 174 - - 6800 174 1994 11000 375 1347 14 12347 389 1995 16000 1025 3352 202 19352 1227 1996 22000 2008 5884 572 27884 2580 1997 30000 3570 8702 1011 38702 4581 1998.09 36800 4930 10588 1849 47388 6779 Express M to firma prywatna działającą od 1991. Została założona z inicjatywy Agnieszki i Mirosława Mejerów. Powstawała bez jasno sprecyzowanego celu, właściwie jako intuicyjne antidotum na stagnację lombardowych interesów prowadzonych przez Mejerów w zakładach Ursusa. Biznes lombardowy był bowiem i jest dochodowy, ale siłą rzeczy nie pozwalał wziąć głębszego oddechu, stał się zbyt ciasny, przestał zaspakajać ich ambicje. Jednakże to właśnie lombard pozwolił zorientować się Mejerom w rynkowych realiach. Ich głównymi klientami byli prywatni handlowcy i wiedza o ich 18 potrzebach została wykorzystana. Mejerowie zaproponowali handlowcom, przede wszystkim warszawskim, pomoc inną od dotychczasowej, a mianowicie obsługę sprzedaży ratalnej, umożliwiającej zwiększenie sprzedaży. Wielu na to przystało i Express M wszedł na rynek. Środki na obsługę finansową przedsięwzięcia pochodziły początkowo z kasy Express M, ale wkrótce przestały wystarczać i spółkę zaczął wspomagać Bank DepozytowoPowierniczy Glob S.A. Szybko Express M jak i Glob Bank S.A. zdali sobie sprawę, że można wyprzeć tradycyjne metody sprzedaży ratalnej poprzez wprowadzenie pierwszej w Polsce karty kredytowej. Przystąpiono do realizacji tego zamierzenia i we wrześniu 1993 roku pojawiła się pierwsza karta kredytowa w Polsce. Glob Bank S.A. wziął na siebie ciężar finansowej obsługi karty, a Express M zadowolił się rolą emitenta zarządzającego wydawanymi kartami. Wkrótce po tym spółka Express M przekształciła się w spółkę akcyjną, gdzie państwo Mejerowie posiadali 78% udziałów a sama spółka została agencją banku działającą w jego imieniu i na jego rzecz. Kartą Express M można było się posługiwać w punktach handlowych działających głównie w Warszawie i Wrocławiu. Dobra passa karty Express M skończyła się 1 marca 1996 roku kiedy Glob Bank S.A. mimo, iż karty posiadało już wówczas ponad 25 tysięcy posiadaczy zakończył wydawanie nowych kart i wypowiedział umowę ze spółką Express M z powodów znanych tylko bankowi, nieoficjalnie mówiło się, iż było to wynikiem przejęcia Glob Banku S.A. przez Kredyt Bank S.A., który nie był zainteresowany dalszym wydawaniem karty. W odpowiedzi na takie posunięcia szybko zmalała liczba punktów akceptujących kartę. Ponieważ wydane karty nie zostały już nigdy przedłużone, wszystko wskazuje na to, że historia pierwszej polskiej karty kredytowej Express M została już zakończona. Pierwsze krajowe banki zostały przyjęte do organizacji Visa International już w 1990 roku i były to: Bank Pekao S.A., Bank Przemysłowo-Handlowy S.A. w Krakowie, Bank Inicjatyw Gospodarczy S.A. (dzisiejszy BIG Bank Gdański S.A.) Następnie do Visa International zaczęły przystępować inne banki zainteresowane współpracą z Visa i wydawaniem kart tej organizacji. Wszystkie te banki należą do utworzonej w lutym 1993 roku Visa Forum Polska, która powstała w celu wspierania wszelkich przedsięwzięć nakierowanych na 19 tworzenie infrastruktury umożliwiającej funkcjonowanie kart płatniczych w Polsce oraz upowszechnianie kart Visa. W maju 1995 roku zarząd Visa International wydzielił nową jednostkę organizacyjną: Visa Europa Środkowo-Wschodnia, Bliski Wschód i Afryka (Visa Central and Eastern Europe, Middle East, Africa - CEMEA). Działania tej jednostki koncentrują się na: - przekazywaniu klientom zalet korzystania z kart płatniczych i przewagi kart nad innymi formami płatności, zwłaszcza nad gotówką, - rozwoju krajowych systemów płatniczych, - minimalizacji strat związanych z oszustwami dokonywanymi przy użyciu kart, - wykorzystaniu doświadczeń stowarzyszenia Visa we wprowadzaniu w życie odpowiedniej technologii i przekazywaniu wiedzy, - pomocy członkom stowarzyszenia Visa w tworzeniu sieci placówek handlowo-usługowych oraz sieci bankomatów akceptujących karty Visa. Siedziba Visa CEMEA znajduje się w Londynie. 25 lutego 1993 roku Bank Pekao S.A., jako pierwszy w Europie Wschodniej wydał kartę VISA dla klientów indywidualnych. Polska stała się oficjalnie członkiem Wspólnoty Euroczekowej w 1973 roku, kiedy to na podstawie uzgodnień pomiędzy Narodowym Bankiem Polskim a Eurocheque International SC w Brukseli, banki polskie zaczęły skupować euroczeki było to członkostwo bierne. Dopiero w 1988 roku zostały podjęte działania mające na celu zorganizowanie w Polsce Centrum Rozliczania Euroczeków. Działanie zostało podjęte przez kilka polskich banków: Bank Pekao S.A., Bank Handlowy S.A., Powszechna Kasa Oszczędności Bank Państwowy pod przewodnictwem Narodowego Banku Polskiego. W wyniku tych prac przedstawiciele Narodowego Banku Polskiego i Banku Pekao S.A. podpisali w październiku 1990 roku z Eurocheque 20 International "Package Deal Agreement". Podział ról przedstawiał się następująco: - Bank Pekao S.A. został zobowiązany do zorganizowania Centrum Rozliczeniowego Euroczeków dla całej Polski, - Narodowy Bank Polski przejął na siebie obowiązek opracowania dalszych wytycznych dotyczących rozwoju, - Powszechna Kasa Oszczędności Bank Państwowy przyjęła na siebie prace zmierzające do popularyzacji euroczeków w firmach i sklepach. Pierwsze euroczeki opiewające na złotówki były skupowane już od stycznia 1991roku. Połączenie w 1992 roku Eurocheque International i Eurocard International oraz utworzenie organizacji Europay International zmieniło również charakter działalności tej instytucji w Polsce. Strategia Europay International na rynku polskim oparta jest na trzech głównych filarach: - pomoc w budowie kontrolowanej przez banki infrastruktury technicznej dla powszechnego użycia kart w Polsce, - przekazywanie doświadczeń dla rozwoju w Polsce usług bezgotówkowych, zwłaszcza w zakresie kart procesorowych, - indywidualizacja zakresu usług Europay w zależności od potrzeb polskich banków i ich klientów. Należy przypomnieć, że Europay International - dzięki swoim powiązaniom finansowym z MasterCard International jest również przedstawicielem tej organizacji w Polsce. Przy Europay International powstało stowarzyszenie Europay Forum Poland skupiające ponad dwadzieścia polskich banków - członków Europay International. Organizacja American Express istnieje przeszło wiek i swoje biuro w Polsce otworzyła już przed wojną, jednak działania wojenne spowodowały konieczność zamknięcia biura. W czerwcu 1991 roku biuro zostało otwarte ponownie. 21 American Express Travel Poland oferuje pełny zakres usług turystycznych i finansowych, między innymi rezerwację biletów lotniczych, miejsc w hotelach, wynajem samochodów, wymianę walut, realizację czeków podróżnych, wydawanie oraz refundację kart płatniczych. Biuro przejęło również rozliczenia z punktami handlowymi przyjmującymi zapłatę kartami American Express pozostawiając spółce PolCard jedynie akwizycję i obsługę punktów akceptujących kartę. W czerwcu 1999 roku American Express zawarł umowę z Millennium (BIG Bank S.A.) na podstawie której Millennium zaoferuje swoim klientom kartę wydaną w systemie American Express do rachunków złotowych. Struktura kart wydanych w Polsce na koniec września 1998 roku 1% karty bankomatowe Maestro 5% 0% 7% VISA Electron VISA 12% 44% EC/MC ind 13% PolCard/PBK Hermes VISA Biz 18% EC/MC Biz 22 2. Pojęcie, cechy i funkcje bankowych kart płatniczych. Karta płatnicza stanowi produkt bankowy, dzięki któremu jego właściciel ma dostęp do swoich środków pieniężnych zgromadzonych na koncie. Obecnie funkcjonujące karty płatnicze są wykonane z plastyku i posiadają wymiary: - 54 mm – wysokość, - 86 mm – szerokość, - 0,8 mm – grubość. Standardowy wymiar karty został określony w 1985 roku przez ISO (International Organization for Standarization). Organizacja ta uporządkowała również zasady wydawania kart przez wystawców i ustaliła standardy oznaczeń kart poszczególnych systemów. Reguluje to akt ISO 7812 – Numbering system and regustration procedur for issuer identifiers – według którego początkowe numery kart określają: 0 – zarezerwowane czasowo bez przydziału, 1 – linie lotnicze, 2 – linie lotnicze i inne przyszłe cele, 3 – karty Travel and Entertainment, 4 – banki, instytucje finansowe, 5 – banki, instytucje finansowe, 6 – sieci handlowe i banki, 7 – sieci sprzedaży paliw, 8 – zarezerwowane czasowo bez przydziału, 9 – dla państwowych instytucji finansowych. Oprócz tych cech przynależności do systemu na karcie znajdują się elementy służące do identyfikacji okaziciela, sprawdzenia ważności i zabezpieczające kartę przed użyciem przez osoby niepowołane. 23 karty Na awersie karty widnieją: - cechy systemów ( logo, hologram, numer początkowy), - dane okaziciela, - data ważności karty, - oznaczenie lokalności bądź międzynarodowości karty, - opcjonalnie zdjęcie okaziciela. Rewers zawiera: - pasek magnetyczny z naniesionymi danymi o karcie i jej okazicielu (do odczytu przez elektroniczne terminale), - pasek do podpisu ( z dodatkowymi zabezpieczeniami charakterystycznymi dla systemów ), - informacje od wystawcy ( czyją własnością jest karta i co robić w przypadku zagubienia), - opcjonalnie – zdjęcie posiadacza karty. Numer karty, data ważności karty, typ karty wraz z rokiem przystąpienia do organizacji (o ile występuje) i dane posiadacza karty są najczęściej wytłoczone na karcie. Wytłoczenie danych pozwala na szybkie ich przeniesienie na dowód sprzedaży za pomocą mechanicznego urządzenia zwanego imprinterem. Coraz częściej dane te nie są tłoczone, lecz nadrukowane i wówczas karty mogą być używane w środowisku elektronicznym. Numer karty bankowej jest jej najważniejszym elementem, zawiera informacje dotyczące: - rachunku posiadacza karty, - banku – wydawcy karty, - organizacji kart płatniczych, do której należy karta. Zasady numeracji kart zostały określone międzynarodowymi standardami ISO i każda karta bankowa powinna być Numer karty bankowej składa się z: 24 zgodna z tymi standardami - numeru BIN (Bank Indentification Number), określającego organizację płatniczą, do której należy karta i bank wydający kartę, najczęściej numer ten składa się 6 cyfr : numery karty i cyfry kontrolnej. W zależności od organizacji płatniczej do której należy karta, numer karty może składać się z różnej ilości cyfr: - organizacja VISA – 16 cyfr rozpoczynających się cyfrą 4, - MasterCard, Eurocard lub Access – 16 cyfr rozpoczynających się cyfrą 5, czasami karty są dodatkowo sygnowane dodatkowym czterocyfrowym identyfikatorem wystawcy (ICA), - American Express – 15 cyfr rozpoczynających się od liczby 37, - Diners Club – 14 cyfr rozpoczynających się od cyfr 30, 36, lub 38, - JCB – 16 cyfr rozpoczynających się od liczby 35. Karta płatnicza jest ważna przez określony czas, najczęściej rok, nie dłużej jednak niż trzy lata z uwagi na trwałość danych zapisanych na pasku magnetycznym. Kartą można posługiwać się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa jej ważność. Data ważności (ważna – expires end) podana jest w dokładności do miesiąca w formacie MM/RR. Na kartach płatniczych często podawana jest również data początkowa ważności karty (ważna od – valid from). Karta nieważna, w przypadku usiłowania dokonania nią transakcji, zostanie zatrzymana przez bankomat lub obsługę punktu handlowo – usługowego. Każda karta płatnicza posiada dane o jej posiadaczu. Na karcie umieszczone jest imię i nazwisko posiadacza karty oraz jeśli jest to karta typu buisness umieszczona jest również nazwa firmy. Karty płatnicze oznaczone są symbolem organizacji płatniczej, do której należą. Symbol ten jest umieszczany w ściśle określonym miejscu na karcie. Na karcie możliwe jest umieszczenie symboli charakteryzujących różne funkcje danej karty, bądź nawet organizacji, np. karty ze wspólnym logo dwóch organizacji 25 ( np. EuroCard i MasterCard ), bądź karty pozwalające do korzystania z różnych systemów ( np. Cirrus i Maestro lub VISA i Plus ). Kolejnym elementem występującym na kartach płatniczych jest hologram. Jest to bardzo cienka metaliczna folia z naniesionym techniką laserową dwu lub trójwymiarowym rysunkiem, bądź tekstem. W przypadku kart płatniczych przedstawia on najczęściej logo lub nazwę organizacji. Hologram jest niezwykle trudny do podrobienia i dlatego jest jednym z najczęściej stosowanych zabezpieczeń. To zabezpieczanie kart po raz pierwszy zastosowała organizacja MasterCard. W zależności od organizacji może on się znajdować na awersie lub rewersie karty. Wzór graficzny kart płatniczych nie jest objęty standaryzacją. Nie stanowi on też istotnego zabezpieczenia karty, choć przez niektóre banki jest również w tym celu wykorzystywany. Niektóre organizacje wprowadziły ograniczenia dotyczące stosowanych kolorów tła karty, np. kolor złoty zastrzeżony jest dla kart Gold, a srebrny dla kart Buisness. Niektóre banki oferują klientowi kilka wzorów graficznych danego typu karty. Podpis posiadacza karty to jedno z najważniejszych zabezpieczeń każdej karty płatniczej. Jest on umieszczony na specjalnie do tego celu przeznaczonym silikonowym pasku znajdującym się na rewersie karty pod paskiem magnetycznym. Pasek ten jest dodatkowo zabezpieczony przed sfałszowaniem poprzez umieszczenie na nim mikrodruku oraz elementów widocznych tylko w promieniach ultrafioletowych. Pasek silikonowy posiada takie właściwości, że raz umieszczony w tym miejscu nie może być zmieniony. Międzynarodowe normy dopuszczają również umieszczenie podpisu posiadacza karty w momencie wyrabiania przez bank kart dla danego klienta (tzw. personifikacja karty). W tym przypadku podpis jest umieszczany elektronicznie w miejscu tradycyjnego paska silikonowego. Niektóre banki oprócz podpisu posiadacza, w trakcie personifikacji karty umieszczają na niej zdjęcie osoby, do której należy karta. 26 Zastosowanie zdjęcia jest jednak zabezpieczeniem wzbudzającym liczne wątpliwości fachowców. Często można spotkać opinie, że zamieszczenie zdjęcia zmniejsza czujność sprzedawców i nie zwracają oni już uwagi w sposób dostateczny na pozostałe zabezpieczenia karty. Każda karta płatnicza zawiera dane konieczne do wykonania transakcji. W większości kart znajdują się one na pasku magnetycznym. Karty płatnicze zaczęto wyposażać w paski magnetyczne pod koniec lat 60-tych. Zapisuje się na nim nie tylko numer karty i dane o jej posiadaczu, ale również inne informacje, pozwalające na sprawdzenie czy dana osoba jest posiadaczem karty, a wysokość transakcji jest dopuszczalna, jak też elektroniczny podpis (kod PIN), wysokość limitu. Rozwój techniki spowodował, że dziś odczytanie zawartości paska magnetycznego nie stanowi już wielkiego problemu. Nie jest problemem także modyfikacja informacji na nim zapisanych ani przekopiowanie zawartości paska, np. na inną kartę. Dlatego też karty z paskiem magnetycznym dają potencjalne duże pole do nadużyć. Nie oznacza to jednak, że organizacje wydające karty nie stosują zabezpieczeń ograniczających nadużycia. Właśnie dlatego na całym świecie w ostatnich latach masowo wprowadza się elektroniczne terminale POS, a banki instalują bankomaty typu on-line. Te systemy bowiem uniemożliwiają wypłacanie kwot przekraczających stan konta. Karty płatnicze z paskiem magnetycznym są też mało odporne na przypadkowe rozmagnesowanie. Głośniki, telewizory, stosowane zabezpieczenia przed kradzieżą towarów w niektórych supermarketach nie są dla nich bezpieczne. Sam pasek magnetyczny ma zresztą ograniczoną trwałość do trzech lat. Często zdarza się, że ulega on samoistnemu rozmagnesowaniu jeszcze przed końcem terminu ważności samej karty. Koszt wytworzenia kart magnetycznych jest bardzo niski, dlatego też mimo ich ogólnie znanych wad, są stosowane na masową skalę. Konkurencją dla karty z paskiem magnetycznym staje się karta z mikroprocesorem. Jest ona znacznie bezpieczniejsza, ale zanim wyprze 27 z rynku kartę magnetyczną upłynie kilka lat związane jest to z dużymi kosztami wprowadzania nowego systemu. Nie ograniczają się one do samej wymiany kart, ale przede wszystkim do wymiany urządzeń przeznaczonych do ich akceptacji czyli kilku tysięcy bankomatów i znacznie większej ilości liczby urządzeń zainstalowanych w punktach usługowo – handlowych. Dlatego też w okresie przejściowym karty płatnicze będą wyposażone w pasek magnetyczny i w mikroprocesor tak, aby mogły być akceptowane w jak największej ilości urządzeń służących do ich akceptacji. Karty procesorowe obecnie stosowane są w wysokorozwiniętych krajach na masową skalę w telefonii. Są również standardowym wyposażeniem telefonów komórkowych. Karty te charakteryzują się złotym polem o najczęściej okrągłym, bądź kwadratowym kształcie. Połączenie układu elektronicznego karty z elektronicznymi czytnikami innych urządzeń odbywa się właśnie przez to pole, które najczęściej składa się z ośmiu pozłacanych styków. Pierwsze zgłoszenie patentowe tego typu miało miejsce już na początku lat 60 – tych w Niemczech. Zastosowanie układu elektronicznego, który byłby w stanie zmieścić się na karcie bankowej stało się możliwe dopiero w latach 70 – tych. Na dużą skalę karty elektroniczne zaczęto stosować we Francji przy przebudowie telefonii publicznej w drugiej połowie lat 80 – tych. Popularny chip (układ elektroniczny) umieszczany jest wewnątrz karty w ściśle określonym miejscu. Położenie oraz znaczenie poszczególnych styków określają międzynarodowe normy ISO, co porządkuje i ułatwia produkcję samych kart i sprzętu służącego do ich odczytywania, a także gwarantuje bezpieczeństwo zarówno użytkownikom kart, jak i firmom oferującym te usługi. Karty elektroniczne dzielą się na karty pamięciowe i procesorowe. Karty pamięciowe są najprostszymi kartami elektronicznymi zawierającymi tylko układ pamięci. Nie posiadają zaawansowanych zabezpieczeń i stosowane są tylko jako karty telefoniczne i parkingowe. Karty procesorowe wyposażone są 28 w procesor, który daje możliwość stosowania wielu procedur ochronnych. Procesor zastosowany w karcie elektronicznej może kontrolować odczyt i zapis danych zawartych w pamięci karty. Każda karta procesorowa ma nadany specjalny kod, który stanowi zabezpieczenie w przypadku kradzieży kart jeszcze nie spersonifikowanych. Kartę procesorową można porównać do miniaturowego komputera. Procesor zawiera pamięć stałą ROM, która służy do załadowania systemu operacyjnego karty. Karty procesorowe funkcjonują obecnie w bankowości w trzech zasadniczych formach: - elektronicznej portmonetki ( electronic purse ), - elektronicznego portfela ( electronic wallet ), - wielofunkcyjnej karty z mikroprocesorem. Elektroniczna portmonetka jest karta wstępnie opłaconą, tzn. że do pamięci karty wprowadzane są środki, o kwotę pomniejszany jest rachunek klienta. Elektroniczna portmonetka ma możliwość uzupełniania informacji. Oznacza to, że jej posiadacz może udać się do bankomatu lub specjalnego stanowiska i po wykorzystaniu elektronicznych pieniędzy załadować nowe ze swojego konta. Za pomocą tej karty można przeprowadzać transakcje finansowe o niewielkiej wartości. Po każdej transakcji liczba impulsów jest zmniejszana w karcie kupującego i przepływa do terminala sprzedawcy. Podstawową zaletą elektronicznej portmonetki jest brak autoryzacji, co powoduje ograniczenie kosztów działających systemów telekomunikacyjnych. Posiada jednak znaczne wady: posiadacz karty nie ma naliczanych odsetek od środków zdeponowanych na karcie, w przypadku kradzieży karty posiadacz „traci” zablokowane na niej środki, a ich odzyskanie jest znacznie odroczone w czasie, istnieje duże pole do nadużyć w przypadku skutecznego posługiwania się sfałszowaną kartą, ponieważ system elektronicznej portmonetki działa w trybie off-line, anonimowość impulsów ogranicza zasięg stosowanej karty. Elektroniczna portmonetka jest traktowana jako rozwiązanie dla małych lokalnych systemów. 29 Elektroniczny portfel jest wersją elektronicznej portmonetki. W przeciwieństwie do niej elektronicznego portfela nie trzeba ładować. Funkcjonuje on na zasadzie tygodniowego limitu wydatków. Limit ten odnawiany jest w ustalonym przez wydawcę cyklu. Elektroniczny portfel rozliczany jest w systemie off – line. Tego typu rozwiązanie jest stosowane w Austrii. Wielofunkcyjna karta z mikroprocesorem daje możliwość realizacji wielu funkcji bankowych i płatniczych przy użyciu jednej tylko karty bez wychodzenia z domu, np. dostęp do wielu kont banku, elektroniczny handel w internecie. W przeciwieństwie do zasady działania elektronicznej portmonetki wielofunkcyjne karty procesorowe nie posiadają anonimowości środków przekazywanych przy pomocy karty. Każdy impuls jest oznaczony. 30 3. RODZAJE KART PŁATNICZYCH. Pod względem zasięgu funkcjonowania karty możemy podzielić na: karty krajowe i karty międzynarodowe. Karty krajowe (Domestic Cards) ważne są wyłącznie na terenie jednego kraju tego, w którym karta została wydana. Próba posłużenia się kartą w zagranicznym banku lub punkcie handlowo usługowym może spowodować jej zatrzymanie. Na awersie lub rewersie karty krajowej powinna znaleźć się informacja o lokalnej ważności karty np. "Valid Only in Poland” (dla krajowych kart wydawanych w Polsce). W szczególności informacja ta jest konieczna w przypadku kart krajowych wydanych z logo międzynarodowych organizacji płatniczych jak Visa, Eurocard/MasterCard czy Diners Club. Karty międzynarodowe (International Cards) ważne są na całym świecie, niezależnie od kraju w którym zostały wydane. Wszystkie karty z symbolami międzynarodowych organizacji płatniczych wydawanych przez polskie banki są kartami międzynarodowymi. Do niedawna jednak kilka banków wydawało karty krajowe z logo międzynarodowych organizacji płatniczych i były to karty bankomatowe (ATM Cards lub Cash Cards). Służą one wyłącznie do przeprowadzania wypłaty gotówki lub innych operacji w bankomacie. Każda karta bankomatowa musi więc posiadać pasek magnetyczny lub elektroniczny układ pamięciowy, tak aby była możliwość odczytania informacji o karcie przez bankomat. Dodatkowo karta musi być zabezpieczona kodem PIN (Personal Identification Number), który chroni posiadacza karty przed użyciem jej przez osoby do tego nieupoważnione. Karta bankomatowa nie może być używana poza bankomatami. Karty bankomatowe są obecnie wypierane przez karty płatnicze z logo Visa Electron lub Maestro. Taka zamiana pozwala na zachowanie dotychczasowego 31 bezpieczeństwa jakie oferuje karta bankomatowa przy jednoczesnym zaoferowaniu możliwości dokonywania kartą transakcji bezgotówkowych. Tradycyjne metody sprawdzenia tożsamości klienta (wzór podpisu, dokument tożsamości) są z pewnością bardzo skuteczne ale niestety posiadają również wiele wad z których do najważniejszych należą: możliwość wykorzystania skradzionego lub zgubionego dokumentu tożsamości przez obcą osobę, brak możliwości weryfikacji złożonego przez klienta podpisu (np. podczas realizacji czeku poza oddziałem banku posiadającym wzór podpisu posiadacza rachunku). Szczególnie druga z wymienionych wad jest coraz częściej odczuwana przez banki, które starają się wprowadzić "odmiejscowienie rachunku" czyli umożliwienie jego posiadaczowi składanie wszelkich dyspozycji w dowolnym oddziale banku a nie tylko w tym, w którym został założony rachunek i gdzie znajduje się karta wzorów podpisów. Przesyłanie wzoru podpisu siecią informatyczną jest skomplikowane, wymaga dobrych parametrów sieci oraz odpowiedniego oprogramowania, a i tak ogranicza się wówczas do oddziałów tego samego banku. Poza tym przekształcony na obraz komputerowy podpis traci wiele ze swoich cech, dzięki którym można wykryć jego sfałszowanie. Aby umożliwić łatwą i pewną identyfikację klienta banki wprowadziły więc tzw. karty identyfikacyjne (ID Cards). Spełniają one wiele funkcji, z których najważniejsze to: wprowadzenie na kartę kodu PIN znanemu tylko jej posiadaczowi co skutecznie uniemożliwia posłużenie się kartą przez obcą osobę, umieszczenie na karcie miejsca do złożenia wzoru podpisu, dzięki czemu zawsze istnieje możliwość porównania podpisu na karcie z podpisem np. na czeku. W naszym kraju pierwszym bankiem, który zdecydował się na powszechne wydawanie kart identyfikacyjnych swoim klientom jest Bank Pekao S.A., który już od 1992 roku wydaje tzw. karty IKM (Identyfikacyjna Karta Magnetyczna). 32 Wydawane są one każdemu posiadaczowi rachunku i służą do weryfikacji posiadacza rachunku zarówno podczas składania wszelkich dyspozycji jak i podczas dokonywania wypłaty gotówki w kasie. Weryfikacja posiadacza odbywa się na podstawie numeru PIN. Podobną kartę identyfikacyjną wydaje również Lukas Bank - przy czym, zamiast tradycyjnego paska magnetycznego karta zawiera układ mikroprocesorowy. Innego rodzaju kartą identyfikacyjną - zawierającą wzór podpisu posiadacza - jest karta euroczekowa wydawana przez banki do euroczeków. Aby posiadacz mógł zrealizować euroczek powinien on w obecności pracownika realizującego wypłatę złożyć podpis, który następnie jest weryfikowany z podpisem na karcie euroczekowej. Zasada funkcjonowania kart debetowych (DebetCards) opiera się na obciążeniu rachunku bankowego w dniu otrzymania przez bank informacji o dokonanej transakcji. Najczęściej karty debetowe funkcjonują w oparciu o saldo rachunku, co oznacza, że kartą można dokonywać transakcji wyłącznie do wysokości salda rachunku (wraz z dostępnym limitem debetowym). Niektóre banki oferują jednak kartę debetową funkcjonującą na zasadzie miesięcznego limitu wydatków lub łączą obie możliwości ograniczeń - bieżące saldo rachunku i miesięczny limit wydatków. Karty debetowe są z reguły wydawane klientom nie znanym bliżej bankowi, bądź nie posiadającym zdolności kredytowych (studenci, osoby bezrobotne itp.) szczególnie jeżeli wydana karta funkcjonuje na zasadzie autoryzacji każdej transakcji (karty Visa Electron, Maestro lub PolCard Bis). Karty obciążeniowe (Charge Cards) znane są również pod nazwą kart z odroczonym terminem płatności. Ich funkcjonowanie opiera się na kilku podstawowych zasadach: wszystkie transakcje wykonane kartą obciążeniową rozliczane są z rachunku klienta tylko raz w ciągu miesiąca (w dniu ustalonym przez bank lub wybranym przez posiadacza karty), przez cały miesiąc (okres 33 rozliczeniowy) posiadacz karty może wykonywać transakcje do wysokości przyznanego limitu wydatków (obliczanego przez bank indywidualnie dla każdej karty). Każda dokonana transakcja zmniejsza dostępny limit. Ważną cechą karty obciążeniowej jest również fakt, że na wysokość dostępnego limitu miesięcznego nie ma żadnego wpływu aktualny stan środków na rachunku. Z jednej strony jest to niewątpliwa zaleta, a mianowicie możemy dokonywać transakcji nie mając wystarczających środków na rachunku ale w niektórych sytuacjach może stanowić to poważne ograniczenie, ponieważ możemy dokonywać transakcji wyłącznie do wysokości przyznanego limitu. Wysokość stanu konta ma znaczenie tylko w jednym dniu w miesiącu - w dniu rozliczenia transakcji. Wówczas bank sumuje wszystkie dokonane transakcje i zbiorczą kwotą (powiększoną o należne prowizje) obciąża rachunek. Jak łatwo zauważyć, posiadacz karty obciążeniowej jest kredytowany przez bank - ponieważ od dnia dokonania transakcji do dnia jej rozliczenia z rachunku może upłynąć pewien czas (niekiedy mogący wynosić miesiąc lub nawet dłużej). Dlatego też bank pobiera od posiadacza niewielką prowizję od każdej operacji w wysokości około 1-2% wartości transakcji. Aby uzyskać kartę kredytową (Credit Card) nie trzeba otwierać ani posiadać żadnego rachunku w banku wystarczy jedynie, że osoba ubiegająca się o przyznanie karty posiada odpowiednią zdolność kredytową. Na jej podstawie bank przyznaje odnawialny limit kredytowy do wysokości którego możemy dokonywać transakcji gotówkowych i bezgotówkowych. Raz w miesiącu bank oczekuje spłaty części zaciągniętego kredytu (np. w wysokości 10%). Niektóre banki nie naliczają żadnych odsetek, jeżeli cały zaciągnięty kredyt zostanie spłacony w ciągu kilku dni, najczęściej jednak dotyczy to wyłącznie transakcji bezgotówkowych. 34 4. Użytkowanie kart płatniczych. Karty płatnicze dają możliwość 24 - godzinnego dostępu do środków zdeponowanych na koncie bankowym. Większość kart umożliwia również wypłatę gotówki z bankomatu. Wypłaty gotówki przy pomocy karty płatniczej można dokonywać w bankomatach lub w placówkach bankowych realizujących tego typu usługi. Pierwsze bankomaty zostały udostępnione w Stanach Zjednoczonych przez First Pensylwania Bank w 1964 roku. Bank zainstalował je po to, aby jego klienci mogli mieć dostęp do swoich pieniędzy również poza godzinami otwarcia banku. W Europie pierwsze bankomaty zostały zainstalowane w Wielkiej Brytanii. Nie działały one na karty magnetyczne, lecz na specjalnie perforowane talony. Bankomaty akceptujące plastykowe karty magnetyczne zostały wprowadzone na rynek w 1972 roku. Bankomaty ze względu na pełnione funkcje dzielimy na: - bankomaty typu ATM ( Automated Teller Machine ) będące bankomatami wielofunkcyjnymi, - bankomaty typu CD ( Cash Dispensder ) dysponujące wyłącznie funkcją wypłaty gotówki. Oprócz wypłaty gotówki, w zależności od typu, bankomaty wielofunkcyjne umożliwiają: sprawdzanie bieżącego stanu rachunku posiadacza karty bankowej, wydruk historii rachunku, zmianę numeru PIN karty, zapoznanie się z informacjami i ogłoszeniami banku, przyjmowanie wpłat gotówkowych, wydruk i wydawanie czeków, realizację czeków, polecenia przelewu, wymianę walut, obsługę czeków podróżniczych, zamawianie dodatkowych usług i produktów bankowych, np. książeczki czekowej. 35 Bankomaty oferują również funkcje nie związane bezpośrednio z produktami bankowymi, jak np. sprzedaż znaczków pocztowych, rezerwację biletów lotniczych. Dostępność funkcji w bankomacie jest uzależniona od jego typu oraz sposobu podłączenia do sieci informatycznej banku. Pod tym względem bankomaty dzielą się na pracujące w trybie: - standalone, - off – line, - on – line. Bankomaty pracujące w trybie standalone nie mają żadnego połączenia z systemem informatycznym banku. Pełnią najprostsze funkcje, najczęściej jest to tylko wypłata gotówki w bardzo ograniczonym zakresie. Bankomaty typu off – line pracują w podobny sposób jak bankomaty typu standalone. Najczęściej są podłączone do lokalnego komputera bankowego np. oddziału banku, który nie ma połączenia z systemem informatycznym banku. Bankomaty off – line i standalone najczęściej nie akceptują kart międzynarodowych organizacji płatniczych. Bankomaty pracujący w typie on – line, czyli z bezpośrednim dostępem komputera bankomatu do sieci informatycznej banku, a za jej pośrednictwem również do światowych sieci autoryzacyjno – rozliczeniowych. Bankomaty te dają możliwość dokonywania natychmiastowej autoryzacji i są bezpieczniejsze. Akceptują karty wielu systemów płatniczych. Dzięki bezpośredniemu połączeniu mogą oferować wszelkie dodatkowe usługi. Obsługa bankomatu jest prosta i łatwa. Bankomaty posiadają klawiatury numeryczne i trzy kolorowe przyciski: - zielony – służy do potwierdzania każdej operacji, np. naciskamy go po wprowadzeniu numeru PIN lub po wybraniu kwoty wypłacanej gotówki. Przycisk może być oznaczony słowem np. „Enter”, „Accept”, lub „Wykonaj”. 36 - żółty – służy do anulowania bieżącej operacji. Po jego naciśnięciu bankomat z reguły wraca do głównego menu i daje możliwość ponownego przeprowadzenie operacji. Przycisk może być oznaczony słowem np. „Cancel” lub „Anuluj”, - czerwony – naciśnięcie tego przycisku powoduje zaprzestanie wykonywania bieżącej operacji i zwrot karty. Przycisk może być oznaczony słowem np. „Stop”. Klawiatura numeryczna znajduje się najczęściej pod lub z boku ekranu bankomatu. W niektórych bankomatach klawiatura numeryczna po włożeniu karty pojawia się na ekranie. W tym przypadku należy dotykać poszczególne cyfry lub inne polecenia ukazujące się na ekranie bankomatu. Aby skorzystać z bankomatu należy włożyć kartę do odpowiedniej szczeliny oznaczonej z reguły wizerunkiem karty lub logo systemu płatniczego. Kartę wkłada się tak, aby pasek magnetyczny znajdował się u dołu karty po jej prawej stronie. Po włożeniu karty do szczeliny bankomat prosi o wprowadzenie kodu PIN. Kod wprowadza się używając klawiatury numerycznej. Każda wprowadzona cyfra ukazuje się na ekranie bankomatu w postaci specjalnego znaku, najczęściej gwiazdki. Kod PIN należy wprowadzić w taki sposób aby inne osoby nie były w stanie go zobaczyć. Karta może zostać zatrzymana przez bankomat w wypadku wprowadzenia trzykrotnie błędnego kodu PIN, gdy posiada uszkodzony pasek magnetyczny, minął jej termin ważności, została zastrzeżona ( np. w wypadku kradzieży ). Wybrane bankomaty posiadają również funkcje depozytowe, tzn. mogą wpłacać gotówkę na konto, zlecić przelanie pieniędzy na inne konto itp. Aby skorzystać z funkcji depozytowej należy z bankomatu pobrać specjalną kopertę, na której wypełnia się dane dotyczące zlecenia przelewu bądź wpłaty, a do jej środka wkłada odpowiednie banknoty lub wypełniony czek. Czasami, aby zrealizować taka transakcję, trzeba jeszcze posiadać formularze opracowane i wydawane przez bank, które po wypełnieniu wkłada się do specjalnej koperty. 37 Następnie należy wybrać odpowiednią funkcję w bankomacie. Po jej wybraniu bankomat zabierze kopertę do środka. Najczęściej funkcje depozytowe w bankomatach są dostępne tylko dla klientów posiadających kartę banku do którego należy bankomat. Karty płatnicze umożliwiają płacenie w punktach handlowo – usługowych. Realizacja tych operacji odbywa się w następujący sposób: zamiast gotówki podaje się sprzedawcy kartę, który ją sprawdza i autoryzuje transakcję w Centrum Autoryzacyjnym. Gdy punkt handlowo – usługowy nie posiada terminala elektronicznego, sprzedawca sprawdza kartę w wykazie kart zastrzeżonych, a powyżej pewnej kwoty dzwoni do Centrum Autoryzacyjnego i podaje: numer identyfikacyjny usługodawcy znajdujący się na płytce adresowej imprintera, numer karty, kwotę transakcji, datę ważności karty. Sprzedawca posiada także prawo uzyskania innych informacji w trakcie rozmowy z pracownikiem Centrum Autoryzacji takich jak: imię i nazwisko wytłoczone na karcie, miejsce zamieszkania oraz telefon domowy, datę urodzenia, numer dokumentu stwierdzający tożsamość klienta, nazwę banku – wydawcy karty. W sytuacji gdy w sklepie znajduje się terminal elektroniczny proces autoryzacji odbywa się automatycznie po tym, jak sprzedawca przeciągnie pasek magnetyczny karty przez odpowiedni czytnik terminala. Po otrzymaniu numeru autoryzacji sprzedawca przedstawia rachunek do podpisu i porównuje go ze złożonym na karcie. W przypadku terminala elektronicznego terminal sam drukuje rachunek. W wypadku zapłaty kartą w restauracji kelner (sprzedawca) przedstawia częściowo wypisany dowód sprzedaży. Można go wówczas uzupełnić o napiwek, na rachunku znajduje specjalnie do tego przeznaczona rubryka o nazwie TIP bądź napiwek, i o kwotę łączną transakcji. Jeśli nie zamierza się dawać kelnerowi napiwku koniecznie należy wpisać tylko 38 ostateczną kwotę transakcji. Nie powinniśmy podpisywać rachunku tylko częściowo wypisanego. Karty międzynarodowe pozwalają posiadaczowi karty wypłacać gotówkę za granicą w bankomatach akceptujących karty danej organizacji. Wypłacając gotówkę jej kwota będzie najczęściej określana limitem dziennym. Dodatkowym atutem wypłaty gotówki z bankomatu za granicą może być kurs wymiany stosowany przez międzynarodowe systemy kart. Związane jest to z tym, iż w miejscowościach turystycznych, często stosowane są kursy dalekie od oficjalnych, a wymiana walut praktycznie w każdym kraju obarczona jest stosunkowo wysoką prowizją. Ważną zaletą kart płatniczych podczas posługiwania się nimi za granicą jest poczucie bezpieczeństwa w sytuacjach, gdy w wyniku nieprzewidzianych okoliczności, zabraknie nam gotówki. Innym atutem jest to, że wiele banków bezpłatnie dodaje do swoich kart płatniczych różnego rodzaju ubezpieczenia. 39 ROZDZIAŁ II PRAWNE ASPEKTY OBROTU PRZY UŻYCIU KART PŁATNICZYCH. Polecamy prace mgr z bankowości - serwis z pracami dyplomowymi - prace magisterskie i licencjackie - całkowicie za darmo 40 1. UMOWA RACHUNKU BANKOWEGO I UMOWA KREDYTU. Z kartami płatniczymi bardzo ściśle związana jest konieczność dysponowania przez posiadacza karty środkami pieniężnymi, które bądź pochodzą z rachunku bankowego, bądź z rachunku kredytowego otwartego na podstawie zawartej z bankiem umowy kredytu. Umowa rachunku bankowego jest stosunkiem cywilnoprawnym uregulowanym w art. 725 – 733 Kodeksu Postępowania Cywilnego. W umowie bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nie oznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca, ale nie wzajemna, odpłatna lub nieodpłatna. Zgodnie z prawem bankowym otwarcie rachunku bankowego następuje przez zawarcie z bankiem umowy w formie pisemnej. Umowa ta powinna określać przede wszystkim strony, rodzaj otwieranego rachunku, walutę, w jakiej rachunek jest prowadzony, czas, na jaki został otworzony, zasady oprocentowania i jego wysokość, sposób dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku, terminy wypłaty lub kapitalizacji odsetek, terminy dokonywania rozliczeń pieniężnych, wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku, tryb i warunki dokonywania zmian w umowie, sposób i termin wypowiedzenia lub rozwiązania umowy rachunku, zasady rozwiązania umowy. Bank gromadząc środki pieniężne od osób posiadających ich nadwyżki przeznacza je na inne cele, które mają przynieść taki dochód, aby po zapłacie należnego deponentom oprocentowania bank osiągnął dodatkowy przychód. Czas trwania umowy rachunku bankowego może być oznaczony lub nie 41 oznaczony, uzależnione jest to od woli stron. Z reguły rachunki oszczędnościowo – rozliczeniowe, bieżące lub pomocnicze otwierane są na czas nie oznaczony, a rachunki lokat terminowych na ściśle oznaczony w umowie okres, który jednak może być przedłużany. Umowa rachunku bankowego zawarta na czas nieoznaczony może zostać rozwiązana w każdym czasie wskutek wypowiedzenia przez którąkolwiek ze stron, z tym że bank może wypowiedzieć taką umowę tylko z ważnych powodów. W praktyce za rażące naruszenie umowy rachunku bankowego przez posiadacza rachunku uznaje się np. wykorzystanie go do celów przestępstwa, zanik obrotów na rachunku i niewykorzystywanie go przez dłuższy czas, ustanie celu gospodarczego, na jaki został otwarty rachunek, lub zmiana przepisów regulujących jakąś sferę życia gospodarczego, np. prawa dewizowego, niepłacenie bankowi należnych mu prowizji, a także zmiany strukturalne w samym banku bądź jego przekształcenia własnościowe. Wypowiedzenie umowy przez posiadacza rachunku nie wymaga żadnego uzasadnienia, wystarczy, że złoży on stosowne oświadczenie woli banku. Umowa rachunku bankowego zawarta na czas oznaczony rozwiązuje się z chwilą upływu tego czasu. Banki otwierają i prowadzą rachunki bankowe podmiotów gospodarczych. Z ustawy o działalności gospodarczej, wynika że podmiot gospodarczy jest obowiązany do posiadania rachunku bankowego i gromadzenia oraz wydatkowania środków pieniężnych za pośrednictwem tego rachunku w każdym wypadku, gdy stroną transakcji jest inny podmiot gospodarczy. Należy jednak zaznaczyć, że występują odstępstwa tzn. obowiązek posiadania rachunku bankowego uzależniony jest od przekroczenia określonych w przepisie wielkości kwotowych. W skład rachunków bankowych prowadzonych przez banki w celu przechowywania środków pieniężnych i prowadzenia rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą zalicza się: rachunki bieżące, rachunki pomocnicze, 42 rachunki lokat terminowych i rachunki oszczędnościowe (wkłady oszczędnościowe), rachunki dla rozliczeń zagranicznych. Rachunki bieżące służą do gromadzenia środków pieniężnych posiadacza rachunku oraz do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych krajowych. Rachunek pomocniczy służy zaś do przeprowadzania przez posiadacza rachunku określonych rozliczeń pieniężnych w innym oddziale tego samego banku lub w innym banku. Oprócz rachunków lokat terminowych środki pieniężne znajdujące się na rachunkach bankowych płatne są na każde żądanie. Środki pieniężne zgromadzone na rachunku lokaty terminowej są wypłacane na żądanie posiadacza rachunku, ale podjęcie wypłaty przed upływem terminu określonego w umowie może być uznane przez bank za naruszenie warunków umowy i stanowić podstawę do odmowy naliczenia oprocentowania lub obniżenia jego wysokości. Podmiot gospodarczy otwiera rachunek bankowy, zawierając z bankiem stosowną umowę, po złożeniu dokumentu stwierdzającego uzyskanie przez ten podmiot osobowości prawnej lub zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, koncesji albo oświadczenia o podjęciu działalności gospodarczej. Muszą również zostać wskazane osoby upoważnione do składania oświadczeń woli w zakresie praw i obowiązków majątkowych. Oprócz tych dokumentów podmiot gospodarczy powinien złożyć zawiadomienie o nadaniu numeru statystycznego oraz inne dokumenty wymagane przez odrębne przepisy. Imiona i nazwiska oraz wzory podpisów osób uprawnionych do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym zamieszcza się w umowie rachunku bankowego. W przypadku używania kart kredytowych i charge mamy do czynienia z elementami umowy kredytu. Zawierając zwykłą umowę kredytu bank może pozostawić warunek, że wykorzystanie kredytu będzie następowało przez kartę płatniczą, której każdorazowe wykorzystanie będzie pomniejszało przyznany jego limit. W takim wypadku w celu wykorzystania kredytu bank musi otworzyć 43 rachunek, na którym będą ewidencjonowane: kwota przyznanego kredytu oraz dokonywane rozliczenia z wykorzystaniem karty. Kwota kredytu nie będzie stanowiła własności posiadacza karty, lecz będzie mu oddana do dyspozycji, ale w stosunku zewnętrznym, dla dokonywanych przez posiadacza karty transakcji zakupu dóbr lub usług. 44 2.UMOWA KARTY PŁATNICZEJ . Umowa o wydanie i używanie bankowej karty płatniczej jest zawierana pomiędzy bankiem a posiadaczem karty, którym może być osoba fizyczna lub osoba prawna, a także jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, utworzona zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Bank stanowi podmiot prawny, który został utworzony i działa na podstawie ustawy Prawo Bankowe. Druga strona umowy to posiadacz karty, który może na mocy własnych czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania na swoją rzecz. Osoba fizyczna działa samodzielnie, natomiast osoba prawna zgodnie z art. 38 k.c. - „Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie”. W regulaminach bankowych znajdują się postanowienia, że posiadaczem karty może być tylko pełnoletnia krajowa osoba fizyczna. Zgodnie z art. 10 k.c. pełnoletność uzyskuje się wraz z ukończeniem 18 lat życia. Z tą też chwilą nabywa się pełną zdolność do czynności prawnych czyli możliwość podejmowania czynności prawnych samodzielnie, bez pomocy przedstawicieli ustawowych. Wprowadzenie tego ograniczenia pozbawia możliwości otrzymania karty płatniczej małoletnich, w tym także tych, którzy ukończyli lat 13 i posiadają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Nie ma jednak przeszkód prawnych, aby banki, które wprowadziły takie ograniczenia, 45 zrezygnowały z nich i rozszerzyły tym samym krąg osób fizycznych uprawnionych do otrzymania i posługiwania się kartą płatniczą. Zgodnie z art. 56 Prawa Bankowego osoba małoletnia może posiadać rachunek oszczędnościowy, a po ukończeniu lat 13 także podejmować z tego rachunku wypłatę, jeżeli nie sprzeciwi się temu jej przedstawiciel ustawowy. Drugie z istniejących ograniczeń wskazuje na osoby fizyczne zagraniczne, przez które polska ustawa dewizowa rozumie osoby fizyczne nie mające miejsca zamieszkania w kraju. Takie ograniczenie wynika z faktu, że polskie banki nie posiadają jeszcze zbyt szerokich możliwości kontroli nad posiadaczem karty, który ma miejsce zamieszkania za granicą. W praktyce nie ma jednak przeszkód, aby polskie banki wydawały karty osobom zagranicznym, jeżeli te otworzą w polskim banku rachunek i będą na nim gromadzić środki pieniężne oraz dokonywać rozliczeń pieniężnych. Prawo dewizowe umożliwia założenie w banku przez osobę zagraniczną rachunku zagranicznego wolnego, na którym mogą być gromadzone waluty wymienialne przekazane z zagranicy bądź pochodzące z tytułów, z których, zgodnie z obowiązującymi przepisami, jest możliwy transfer za granicę walut wymienialnych, a także z tytułów określonych w indywidualnym zezwoleniu dewizowym, a także waluta polska pochodząca z tytułów, z których zgodnie z obowiązującymi przepisami lub indywidualnym zezwoleniem dewizowym, możliwy jest zakup walut wymienialnych za walutę polską i ich transfer za granicę. Rachunek ten może być oprocentowany lub nieoprocentowany. Niektóre z banków umożliwiają korzystanie z wydawanych przez siebie kart płatniczych osobom zagranicznym, z tym że ograniczeniem dla nich są postanowienia regulaminów, z których wynika, że mogą one dokonywać wszelkich transakcji w kraju i za granicą w ciężar rachunku walutowego karty, natomiast w ciężar złotowego rachunku karty – tylko w ramach transakcji dokonywanych na terenie kraju. Ograniczenie to sprowadza się tu tylko do dyferencjacji na transakcje krajowe i zagraniczne. 46 Otrzymanie karty płatniczej przez osoby fizyczne lub prawne może nastąpić z reguły już w momencie posiadania rachunku bankowo – oszczędnościowo – rozliczeniowego albo bieżącego lub zawarcia z bankiem umowy rachunku bankowego i uiszczenia opłaty za jej wydanie. W przypadku założenia nowego rachunku bank może wyznaczyć posiadaczowi okres karencji od 3 do 6 miesięcy, po upływie którego będzie dopiero możliwe złożenie wniosku o wydanie karty. Jest to okres w którym bank może dokonać sprawdzenia cykliczności wpłat na rachunek, ich wysokości i utrzymywanego salda na rachunku. Informacje te wraz z danymi wynikającymi ze złożonego wniosku o wydanie karty składają się na ocenę wiarygodności klienta i jego „zdolności płatniczej”. Zdolność ta może być traktowana na równi ze znanym pojęciem „zdolności kredytowej”. W celu przyspieszenia możliwości uzyskania karty, niektóre z banków oferują klientowi od razu wejście w posiadanie karty pod warunkiem otworzenia tzw. rachunku kart i wpłacenie kwoty gwarancyjnej. Niekiedy nawet, oprócz rachunku karty, występuje rachunek kwoty gwarancyjnej, czyli wydzielony terminowy rachunek bankowy, na którym posiadacz karty zobowiązuje się na okres ważności karty zdeponować kwotę gwarancyjną zabezpieczającą transakcje dokonywane w ciężar rachunku karty. Kolejnym warunkiem, który należy spełnić aby móc stać się posiadaczem karty, jest złożenie wniosku o wydanie karty na specjalnie przygotowanym blankiecie zawierającym następujące informacje: - dane personalne wnioskodawcy wraz z datą i miejscem urodzenia, obywatelstwem, stanem cywilnym i liczbą osób pozostających na utrzymaniu, - oznaczenie dokumentów stwierdzających tożsamość, - adres zamieszkania i korespondencji, okres zamieszkania pod podanym adresem, wraz z informacją dotyczącą warunków mieszkaniowych, w tym prawa do domu lub lokalu mieszkalnego, 47 - o wykształceniu oraz zatrudnieniu, w tym źródle dochodów, miejscu zatrudnienia, okresie zatrudnienia, zajmowanym stanowisku, - określające stan finansów wnioskodawcy, w tym określenie przeciętnego miesięcznego dochodu netto (brutto) według skali podanej przez bank. Jeżeli wnioskodawca pozostałe w związku małżeńskim, bank prosi o określenie dochodów współmałżonka. Stan finansowy obejmuje także istniejące zobowiązania finansowe wnioskodawcy (w tym jego współmałżonka), - o posiadanych rachunkach bankowych lub kartach płatniczych. Wniosek może zawierać również: - upoważnienie dla banku do obciążania wskazanego rachunku bankowego kwotą rozliczeń dokonywanych za pośrednictwem karty płatniczej, - oświadczenie o prawdziwości podanych informacji wraz z zobowiązaniem się do informowania banku o wszelkich zmianach danych zamieszczonych we wniosku, - potwierdzenie otrzymania i akceptacji postanowień regulaminu wydawania i używania karty płatniczej, o której wydanie wnosi wnioskodawca, - zobowiązanie się do przestrzegania postanowień regulaminu. Jeżeli na karcie ma się znajdować fotografia posiadacza, bank prosi o dołączenie zdjęć do wniosku. Wniosek musi być podpisany przez osobę, która go składa. Wniosek o wydanie karty dodatkowej zawiera informacje o osobie, na rzecz której ma być wydana karta dodatkowa. Wniosek ten musi zostać podpisany przez posiadacza rachunku, z którym będzie związana karta dodatkowa i którym jest z reguły posiadacz karty, oraz osobę, na rzecz której karta ma być wydana. We wniosku zawarte są zwykle te same informacje, co wyżej przedstawione, z podaniem stopnia pokrewieństwa lub zależności osoby mającej się posługiwać kartą dodatkową w stosunku do posiadacza rachunku. Ponadto we wniosku zawarte jest też: 48 - upoważnienie dla banku do wydania karty dodatkowej dla osoby trzeciej wraz z pełnomocnictwem do obciążania rachunku posiadacza, - upoważnienie dla osoby trzeciej do dokonywania transakcji do wysokości przyznanego przez bank limitu indywidualnego dla karty. Umowa karty płatniczej, która jest określana przez regulamin bankowy, zwykle nie jest negocjowana i ma charakter adhezyjny. Cechą charakterystyczną tych umów jest to, że strona, do której jest kierowana oferta, nie ma możliwości żadnych negocjacji kontraktu. Może tylko dokonać wyboru jednego z dwóch rozwiązań: albo ofertę odrzucić w całości, albo ją w całości przyjąć na warunkach określonych przez oferenta. Oferta powinna być tak skonstruowana, aby umowa mogła dojść do skutku bez konieczności przeprowadzania dalszych negocjacji. Jeżeli oferta nie zawiera wszystkich uregulowań lub odnosi się do jakichś kwestii nie mających istotnego znaczenia, sprawy te są wówczas regulowane przepisami ogólnymi. Każda oferta powinna być starannie zredagowana i używać właściwej lub zrozumiałej terminologii, gdyż oferent jest z nią związany. Nie można jednak wykluczyć, aby w niektórych przypadkach umowa ta nie mogła być zawarta w trybie negocjacji. Dotyczyć to może wybranych klientów banku, którzy należą do grupy szczególnie ważnych dla danego banku. 49 3. AKCEPTACJA KART PŁATNICZYCH. Akceptantem kart płatniczych może zostać punkt handlowy lub usługowy. Może on przyjmować zapłatę kartą płatniczą po podpisaniu odpowiedniej umowy z Centrum Autoryzacyjno – Rozliczeniowym bądź bankiem. W Polsce działalność taką prowadzi m.in. spółka PolCard oraz Bank Polska Kasa Opieki S.A. Centra autoryzacji nie stawiają żadnych specjalnych wymogów dla chcących akceptować karty płatnicze. Od strony formalnej niezbędne są: - pozwolenie na działalność lub wpisu do rejestru handlowego, - numer NIP (dla płatników podatku VAT), - numer konta firmy i nazwa posiadacza rachunku, - obecność osoby, która ma prawo do reprezentowania firmy, - stempel firmowy i imienny reprezentanta firmy. Punkt chcący honorować płatności kartami powinien posiadać linię telefoniczną jest ona potrzebna do kontaktów z Centrum Autoryzacji. W przypadku instalacji terminala elektronicznego istotne jest również posiadanie źródła prądu w pobliżu miejsca, w którym będzie on zainstalowany. Podłączenie terminala do linii telefonicznej nie powoduje blokowania tej linii. Do zainstalowania terminala nie jest wymagana oddzielna linia telefoniczna. Korzyści jakie występują z akceptacji kart to: - gwarantowana płatność, - zmniejszenie ryzyka przyjmowania fałszywych banknotów i czeków, 50 - ograniczenie skutków ewentualnej kradzieży w kasie sprzedawcy, - ograniczenie obrotu czekami i niedogodności związane z przyjmowaniem i akceptacją czeków, - zwiększenie obrotów firmy – klient częściej kupuje towary, których zakupu wcześniej nie planował. W skład urządzeń służących do rozliczania transakcji bezgotówkowych zalicza się: - imprinter (powielacz mechaniczny, tzw. żelazko), - terminal elektroniczny POS, - terminal elektroniczny POS z PIN Padem, - terminal EMV. Przy użyciu powielaczy mechanicznych, rachunek jest wypełniany ręcznie przez pracownika, po odbiciu danych z karty i danych punktu. Do osoby obsługującej klienta należy również wykonanie telefonu do Centrum Autoryzacyjno – Rozliczeniowego w celu uzyskania zgody na przeprowadzenie transakcji lub sprawdzenie numeru karty w wykazie kart zastrzeżonych. Rachunek zawiera trzy kopie. Po podpisaniu przez klienta, jedna kopia jest mu wręczana. Z pozostałych dwóch jedna jest dla punktu sprzedaży, druga dla Centrum Autoryzacyjno – Rozliczeniowego. Kopie rachunków dla Centrum Autoryzacyjno – Rozliczeniowego przekazuje się przy zestawieniu zbiorczym transakcji. Terminal POS jest urządzeniem posiadającym czytnik kart magnetycznych, który odczytuje dane zapisane na pasku magnetycznym karty. Osoba przyjmująca zapłatę karta płatniczą, przeciąga kartę przez czytnik terminala. Po odczytaniu przez czytnik informacji o karcie obsługujący musi podać kwotę transakcji. 51 Terminal POS zapewnia większe bezpieczeństwo dokonywanych transakcji przy użyciu karty płatniczej przy jednoczesnym usprawnieniu obsługi klienta i ułatwieniu pracy personelu. Terminal elektroniczny POS automatycznie przeprowadza autoryzacje transakcji i przesyła transakcję do Centrum Rozliczeniowego. Terminal automatycznie rozpoznaje rodzaj karty i sprawdza czy kwota transakcji nie przekroczyła limitu dla danego rodzaju karty. Jeśli kwota przekroczy limit, terminal automatycznie dokona autoryzacji tej transakcji za pośrednictwem Centrum Autoryzacyjno – Rozliczeniowego. Po wykonaniu tych wszystkich operacji terminal drukuje potwierdzenie dla klienta. Obsługujący terminal musi jeszcze tylko sprawdzić podpis klienta i zaakceptować wykonaną transakcję. Terminal elektroniczny POS z PIN Padem nie jest oferowany jeszcze w Polsce przez Centra Autoryzacyjno – Rozliczeniowe. Terminal ten nie wiele się różni od terminali elektronicznych POS nowej generacji. Posiada on dodatkowo specjalną klawiaturę numeryczną dostępną dla klienta punktu handlowo – usługowego, na której wyciska swój numer PIN. EMV jest stosowanym w branży skrótem dla standardu kart mikroprocesorowych oraz terminali je akceptujących, opracowanym wspólnie przez Europay International, MasterCard i VISA. Organizacje te wspólnie ustaliły globalne standardy dla aplikacji finansowych. Wyniki ich pracy stały się wytycznymi dla światowych producentów mikroprocesorów i terminali. Standard EMV obejmuje akceptację dwóch rodzajów kart mikroprocesorowych: - typu cash – tzw. elektronicznych portmonetek gdzie transakcje zapisywane są w pamięci terminala i rozlicznie jest dokonywane raz dziennie, - wielofunkcyjnych kart procesorowych, gdzie autoryzacja dokonywana jest w tryby on-line. 52 Pierwszy na świecie projekt kart debetowych i kredytowych wydanych według standardów EMV został uruchomiony w dwóch brytyjskich miastach w październiku 1997 roku. 53 ROZDZIAŁ III KARTY PŁATNICZE JAKO PRZEDMIOT DZIAŁALNOŚCI PRZESTĘPCZEJ. Polecamy prace mgr z bankowości - serwis z pracami dyplomowymi - prace magisterskie i licencjackie - całkowicie za darmo 54 1. RODZAJE PRZESTĘPSTW POPEŁNIANYCH PRZY UŻYCIU KART PŁATNICZYCH. Zgodnie z przesłaniem, karty płatnicze miały dawać możliwość nieskrępowanego korzystania z posiadanych zasobów finansowych i jednocześnie chronić posiadaczy karty przed niewygodą noszenia ze sobą pieniędzy, zwłaszcza ich znaczną ilość. Jedną z zalet, obok wyżej wymienionych, które miały cechować karty płatnicze jako instrument płatniczy miało być właśnie bezpieczeństwo. Niestety, trzeba tu zaznaczyć, że jak każda dziedzina życia mogą być przedmiotem działalności przestępczej. Przybliżę kilka sposobów na nielegalne zdobycie środków finansowych przy pomocy kart płatniczych. Wyłudzenia: Do najczęściej powtarzających się należą zdarzenia o charakterze wyłudzeń wszelkiego rodzaju, czy to na szkodę banku – emitenta karty, czy na szkodę posiadacza rachunku, oraz fałszerstwa kart płatniczych lub bankomatowych. Jak do nich dochodzi? – otóż bywa, iż wykorzystana zostaje autentyczna karta płatnicza zgubiona bądź skradziona wraz z innymi przedmiotami danej osoby przed jej zastrzeżeniem lub upływem terminu, po którym odpowiedzialność za użycie lub dokonane wypłaty przechodzi na bank. W takich sytuacjach posiadacz karty jest zobligowany do uregulowania dokonanych wypłat. Jeżeli odbywa się to po przejściu odpowiedzialności za jej wykorzystanie na banki, to on staje się pokrzywdzony tego rodzaju czynem. Fałszowanie: Obok samych wyłudzeń przy użyciu sfałszowanych kart płatniczych istnieje niebezpieczeństwo podrabiania czy też przerabiania autentycznych kart. Przestępstwo tego typu wygląda następująco: fałszerz wykonuje kartę na podstawie karty oryginalnej i autentycznych danych lub danych częściowo fikcyjnych. Źródłem danych są oryginalne karty, dowody transakcji albo informacje z innych źródeł. Tłoczenia karty wykonywane są przy użyciu profesjonalnych emboserów lub urządzeń do tego przystosowanych. Technika nadrukowania elementów graficznych na karcie to offset, sitodruk i barwna kserokopia oraz częściej spotykany nadruk komputerowy. Na tak przygotowaną kartę nanoszony jest pasek magnetyczny lub jego imitacja, który może zawierać dane albo stanowić jedyny element uwiarygodniający kartę. Karta wyposażona jest także w pasek z podpisem użytkownika. Hologramy stanowią dla większości fałszerzy znaczne utrudnienie, ale są one przenoszone z innych kart danego emitenta lub imitowane na podstawie odpowiednio dobranych elementów holograficznych. Zagrożenie tego typu przestępstwami jest bardzo duże, ponieważ zorganizowane grupy przestępcze są w stanie w bardzo krótkim czasie po wejściu w posiadanie danych z oryginalnej karty wykonać jej duplikat, a posiadacz nie podejrzewa, że istnieje bliźniacza karta do czasu otrzymania bardzo wysokich rachunków. Jeżeli do tego fałszerz dokona fałszerstwa elektronicznego poprzez przeniesienie zapisu paska magnetycznego, powstaje karta trudna do zidentyfikowania w punkcie akceptacji karty. 55 Następny sposób fałszowania kart polega na zestruganiu i doklejeniu lub sprasowaniu i ponownym wytłoczeniu, zmiany numerów kart, daty ich ważności i podobnych danych ograniczających ważność kart. Poważnym problemem są fałszerstwa elektroniczne, polegające na zmianie zawartości zapisu na pasku magnetycznym, są najszybciej rozwijającą się grupą fałszerstw kart płatniczych. Sczytywanie oryginalnych pasków magnetycznych (ang. skimming) i nanoszenie ich na inne karty stało się popularne wśród przestępców na przełomie lat 1997 – 1998. W przypadku kart mikroprocesorowych sytuacja sfałszowania lub podrobienia kart jest o wiele trudniejsza, ponieważ są one lepiej zabezpieczone. Jak już wspomniałem wcześniej, ze względu na koszty są one w ofercie polskich banków rzadkością, ale z całą Ryzyko wystąpienia skimmingu Sprzedaż detaliczna 8% Hotele 4% Inne 12% Stacje benzynow e 18% Restauracj e 58% pewnością będą wdrażać rozwiązania mające na celu ograniczenia możliwości posługiwania się cudzą kartą. Jednym z nich jest zamieszczenie na karcie fotografii jej posiadacza. Umożliwi to sprzedawcy weryfikację osoby uprawnionej nie tylko na podstawie podpisu. Niefrasobliwość posiadaczy: Wiem z własnych obserwacji, że niekiedy sami posiadacze kart swoim niefrasobliwym zachowaniem znacznie ułatwiają potencjalnym fałszerzom możliwość działania. Do takich sytuacji zaliczę przypadki pozostawiania przy bankomatach wydruków z dokonanej operacji. Tymczasem taki wydruk zawiera cenne informacje dla fałszerza karty bankomatowej, m.in. wielkość wypłaty, numer karty, który jest powiązany z rachunkiem oszczędnościowo – rozliczeniowym, czy wysokość salda po wykonaniu bieżącej operacji. Tyle danych wystarczy, by zostały one wykorzystane w podrobionej karcie , którą sprawcy posłużą się do dokonania wypłat z poznanego w ten sposób rachunku. 56 wyk. Nadużycia kartowe w Polsce (liczba oszukańczych transakcji) 10000 8000 6000 4000 2000 0 1994 r. 1995 r. 1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. 57 Nieuczciwość sprzedawcy: Może się zdarzyć, że nie tracąc karty płatniczej, jej posiadacz zostanie oszukany w sposób bardzo prosty. Bywa, że sprzedawca w sklepie lub zakładzie usługowym, korzystając z nieuwagi właściciela karty, dwukrotnie odbija rachunek na daną kwotę i po podpisaniu przez niczego nie podejrzewającego klienta obydwa realizuje. Takie nieprzyjemne sytuacje najczęściej nas spotykają podczas podróżowania po obcych krajach. Po powrocie, kiedy otrzymamy rozliczenie i odkryjemy, że padliśmy ofiarą naciągaczy trudno nam będzie kwestionować i udowodnić fakt, że tylko raz nabyliśmy dany towar lub usługę. Doświadczeni w takie nieprzyjemne sytuacje radzą, by szczególnie w niektórych krajach śródziemnomorskich bacznie zwracać uwagę na to, co dzieje się z naszą kartą podczas płacenia za towar lub usługę. Inne przypadki przestępstw polegają na przełamaniu stosownych zabezpieczeń do systemów telekomunikacyjnych czy bankowych baz danych. Następstwem takiego „włamania” mogą być straty dla banku lub jego klientów w wyniku zmiany odpowiednich zapisów na kontach. Takie zdarzenia mogą stać się realnym zagrożeniem, zważywszy na przyspieszoną komputeryzację sektora bankowego. Niebezpieczeństwa wiązać się mogą także z promowaniem kart płatniczych. Polega ono na wysyłaniu ich listem poleconym wybranej grupie potencjalnych klientów co jest obecnie w wielu krajach zabronione, w naszym również. Ta praktyka, stosowana w Stanach Zjednoczonych, doprowadziła do znacznego spopularyzowania niektórych kart płatniczych. Przyczyniła się też do pojawienia nowych zagrożeń. „Znany jest bowiem przypadek pewnego nastolatka, który bez wiedzy i zgody rodziców skorzystał z nadesłanej w ramach 58 promocji karty i udał się oczywiście na ich koszt w wakacyjną podróż. Wydał w ten sposób dość pokaźne kwoty, których spłata obciążyła nie kogo innego jak rodziców.”2 Tego rodzaju przypadki zmusiły do refleksji na temat zakresu i momentu przejęcia odpowiedzialności osób, którym karta jest przyznana. Efektem było ograniczenie tej formy promocji i zabroniono przesyłania kart nie zamówionych przez klientów. Wyżej wymienione przypadki nie powinny zrazić użytkowników kart – ani obecnych, ani przyszłych – do korzystania z nich. Odrobina ostrożności i wyobraźni sprawi, że bezpieczeństwo i wygoda staną się niepodważalnymi zaletami kart płatniczych. 2.Problematyka uregulowania prawnego systemu kart płatniczych w Polsce. System kart płatniczych nie ma w Polsce wystarczających uregulowań prawnych. Ramową regulacją prawną kart płatniczych w Polsce zawierają przepisy ustawy z 27 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Przepisy tej ustawy ograniczają się jednak do zdefiniowania tej instytucji w systemie prawnym oraz 2 Kukulski J., Pluta I., „Karty płatnicze. Teoria i praktyka.” Warszawa 1998 59 uregulowania niektórych elementarnych zagadnień obrotu z wykorzystaniem kart płatniczych. Przepis art. 5 ust. 2 w związku z ust. 3 Prawa bankowego zalicza emitowanie kart płatniczych przez banki i podmioty niebankowe oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu do czynności bankowych, o ile są one wykonywane na zlecenie banków. Zgodnie z art. 104 Prawa Bankowego stanowią one tajemnicę bankową. Wprowadza to wiele problemów dla organów policji, które w świetle obowiązujących w Polsce przepisów nie są dopuszczone do informacji stanowiących taką tajemnicę. Prawo bankowe pozwala także traktować kartę płatniczą jako dokument w ramach czynności bankowych. Zgodnie z art. 7 Prawa bankowego dokumenty związane z czynnościami bankowymi mogą być sporządzane za pomocą elektronicznych nośników informacji, jeśli dokumenty te zostaną w sposób należyty utrwalone i zabezpieczone. Czynność dokonana w tej formie spełnia wymagania formy pisemnej. Należy także podkreślić, że przepisy Prawa bankowego traktują karty płatnicze jako instrument bezgotówkowych rozliczeń pieniężnych. Jednakże ani przepisy Prawa bankowego, ani inne przepisy nie odnoszą się bezpośrednio do czynności zapłaty karta płatniczą tj. do cywilnoprawnej sfery stosunków prawnych, jakie występują pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w płatnościach dokonywanych przy użyciu kart płatniczych. Nie regulują zwłaszcza stosunków z uwzględnieniem powiązań tych podmiotów na tle całego obiegu rozliczeń transakcji dokonywanych za pomocą kart, stanowiącego pewną całość pod względem ekonomicznym i prawnym. Istotą karty płatniczej jest to, że zapłatę tą kartą akceptuje inny podmiot niż jej wystawca, często też nie związany z nim bezpośrednią umową. W obowiązującym prawie brak jest tym czasem konstrukcji konfiguracji prawnej, powiązań w zadowalający zachodzących między sposób odpowiadałaby uczestnikami transakcji dokonywanych przy użyciu karty. Istniejące w polskim prawie konstrukcje prawne nie mogą być bez znaczących modyfikacji przyswojone na potrzeby obrotu kartowego. 60 Umowa o wydanie karty płatniczej, łącząca wystawcę karty z jej posiadaczem, jak również umowa wystawcy z podmiotem akceptującym zapłatę kartą, należą do umów nienazwanych, ukształtowanych na podstawie ogólnych zasad kodeksu cywilnego, w tym na zasadzie swobody konkurowania. Głównym regulatorem praw i obowiązków podmiotów uczestniczących w stosunku prawnym, jaki powstaje w wyniku wydania karty płatniczej i dokonywaniu płatności za jej pośrednictwem, są umowy, a przede wszystkim wzorce umów, tj. regulaminy i wzory umów wydawane przez wystawców kart płatniczych. Typowe regulaminy bankowe są wzorcami umów, które dla klientów banku mają charakter adhezyjny. Doświadczenia innych państw, w których systemy kart płatniczych funkcjonują od wielu lat, a także polskie doświadczenia z ostatnich lat wyraźnie wskazują, że również przepisy prawa karnego nie w pełni zabezpieczają ochronę obrotu z wykorzystaniem kart płatniczych. Karta płatnicza stanowi bowiem specyficzny przedmiot ochrony, a realizowanie jej w ramach ujęcia syntetycznego, czyli nie wymieniającego karty płatniczej czy rachunku obciążeniowego jako przedmiotów czynności wykonawczej, lecz zaliczającego je do takich dóbr prawnych, jak: mienie, dokument, dokument upoważniający do otrzymania sumy pieniężnej, środek płatniczy, kredyt czy nośnik informacji, może prowadzić do chwiejności i niejednolitości dokonywanych w praktyce kwalifikacji prawnych oraz wątpliwości, czy w ogóle w danym przypadku karta płatnicza i mechanizm zapłaty kartą są przedmiotem ochrony prawnej. Wydaje się, że dokonanie koniecznych uzupełnień i modyfikacji w obowiązujących przepisach prawnych regulujących funkcjonowanie systemu kart płatniczych w sposób znaczący przyczyniłoby się do podniesienia bezpieczeństwa obrotu kartowego w Polsce. 61 ROZDZIAŁ IV KARTY PŁATNICZE JAKO PRODUKT BANKOWY NA POLSKIM RYNKUFINANSOWYM NA PRZYKŁADZIE BANKU POLSKA KASA OPIEKI S.A. Polecamy prace mgr z bankowości - serwis z pracami dyplomowymi - prace magisterskie i licencjackie - całkowicie za darmo 62 1. GENEZA POWSTANIA BANKU POLSKA KASA OPIEKI S.A. Decyzję o założeniu Banku Polska Kasa Opieki S.A. podjęło Ministerstwo Skarbu dnia 17 marca 1929 roku. Założycielami Banku byli: Pocztowa Kasa Oszczędności, Bank Gospodarstwa Krajowego i Państwowy Bank Rolny. Pierwszym Prezesem Rady Nadzorczej Banku był pomysłodawca powołania Banku, Prezes Pocztowej Kasy Oszczędności - Henryk Gruber. W dniu 29 października 1929 roku Bank został wpisany do rejestru handlowego, pod nazwą Bank Polska Kasa Opieki S.A. Kapitał akcyjny Banku wynosił 2.500.000 złotych i podzielony był na 500 akcji o nominalnej wartości 5.000 złotych każda. Jedynym akcjonariuszem była Pocztowa Kasa Oszczędności. W 1937 roku kapitał akcyjny podwyższono do kwoty 5.000.000 złotych i wszystkie akcje nowej emisji przejęła Pocztowa Kasa Oszczędności. Bank został powołany do życia przede wszystkim w celu finansowej obsługi Polonii, której liczebność w okresie międzywojennym określano na około 8 milionów ludzi. Chodziło przede wszystkim o gromadzenie oszczędności polskich emigrantów oraz o pośredniczenie w przekazywaniu pieniędzy do ich rodzin w kraju. Pierwszy oddział Banku powstał w Paryżu i rozpoczął on swoją działalność 3 lutego 1930 roku, zdobywając w krótkim czasie dużą popularność i zaufanie środowisk emigracyjnych. W ciągu pierwszych 10 lat istnienia Bank zorganizował placówki w czterech krajach, które łącznie dysponowały 25 oddziałami i agencjami. Tworzenie i funkcjonowanie oddziałów zagranicznych miało zasadnicze znaczenie dla wykonywania zadań Banku, gdyż tylko one mogły zapewnić obsługę emigrantów. Stanowiły też warunek konieczny włączenia Banku do obsługi obrotów polskiego handlu zagranicznego. W 1930 roku Rada Banku podjęła decyzję o utworzeniu oddziału w Argentynie - ze względu na przeszkody natury formalnej utworzono odrębną formalnie spółkę akcyjną pod nazwą Banco Polaca Polska Kasa Opieki. Kolejny oddział Banku został otwarty 15 maja 1933 roku w Izraelu (Tel-Awiw), 63 a w 1938 roku w Stanach Zjednoczonych (Nowy Jork). Wybuch II wojny światowej spowodował ustanie działalności centrali Banku w Warszawie i zerwanie kontaktów z oddziałami. Pod koniec września 1939 roku utworzono wojenną centralę Banku w Paryżu, której głównym zadaniem było zabezpieczenie środków Banku znajdujących się w zagranicznych instytucjach finansowych. Po klęsce Francji centrala została przeniesiona do Londynu. Głównym efektem działalności tej placówki było przejęcie przez nią wszystkich zagranicznych rachunków Banku. Równolegle z Centralą działającą na emigracji, istniała w formie również centrala warszawska. Podobnie jak inne polskie banki, otrzymała ona powiernika oraz niemiecki zarząd powierniczy, jednak jej działalność ograniczała się do konserwacji i administracji pozostałego w kraju mienia Banku. W wyniku reformy systemu bankowego, która została wprowadzona w życie dekretem z 25 października 1948 roku, obsługę obrotów z krajami kapitalistycznymi powierzono Bankowi Handlowemu w Warszawie, w związku z tym sfera działalności Banku Pekao S.A. uległa ograniczeniu do pośredniczenia w przekazywaniu pieniędzy od emigrantów dla ich rodzin w kraju oraz organizacji przesyłek z darami dla mieszkańców Polski. W 1948 roku za pomocą emisji nowych akcji o łącznej wartości 45.000.000 złotych, które w całości zostały przejęte przez Pocztową Kasę Oszczędności, kapitał akcyjny Banku został podwyższony do kwoty 50.000.000. W 1950 roku prawną następczynią Pocztowej Kasy Oszczędności stała się Powszechna Kasa Oszczędności. Po zmianie systemu pieniężnego w 1950 roku kapitał akcyjny wynosił 1.500.000 złotych. W 1967 roku pakiet akcji wartości 150.000 PLZ przejął Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Finansów. W 1969 roku przeprowadzoną konwersję starych akcji oraz podwyższono kapitał akcyjny do kwoty 50.000.000 PLZ. Kapitał podzielono na 5.000 sztuk akcji po 10.000 PLZ każda akcja. Skarb Państwa przejął 4.865 sztuk akcji, Powszechna Kasa Oszczędności 135 sztuk. W 64 1976 roku kapitał akcyjny Banku podwyższono do kwoty 1 mld PLZ i podzielono na 50.000 sztuk po 20.000 PLZ każda. Skarb Państwa posiadał 48.650 sztuk akcji, Narodowy Bank Polski (który wchłonął Powszechną Kasę Oszczędności) 1.350 sztuk akcji. Na początku lat 70. rozwój eksportu wewnętrznego, rozbudowa sieci sklepów i rozszerzenie asortymentu oferowanych klientom towarów powodowały, że operacje bankowe były w coraz większej mierze zdominowane przez operacje handlowe. Bank oprócz instytucji finansowej o zróżnicowanym zakresie działalności, stał się wielkim przedsiębiorstwem handlowym. W związku z tym w latach 1972-73 przeprowadzono reorganizację działalności Banku, w wyniku której wydzielono z Banku operacje handlowe i powierzono je wyspecjalizowanym przedsiębiorstwom. W 1980 roku kapitał akcyjny podwyższono do kwoty 2 mld PLZ poprzez wyemitowanie 50.000 sztuk akcji nowej emisji, w całości przejętych przez Skarb Państwa, który od tego momentu posiadał 98.650 sztuk akcji. W związku z wyodrębnieniem ze struktur Narodowego Banku Polskiego, Powszechnej Kasy Oszczędności i przekształceniem jej w Powszechną Kasę Oszczędności Bank Państwowy, NBP przekazał PKO BP, w dwóch transzach posiadane akcje Banku Pekao S.A. W latach 80. Bank znacznie rozszerzył zakres swych zadań, a także ilość operacji. Rosła liczba obsługiwanych podmiotów gospodarczych, głównie tak zwanych przedsiębiorstw eksportu wewnętrznego i firm polonijnych, zwiększyły się sumy udzielanych im kredytów, rozwijały rozliczenia transakcji handlu zagranicznego. Rozpoczęto dokonywanie operacji na rynkach pieniężno - walutowych na własny rachunek. W okres dynamicznych przemian politycznych i gospodarczych, Bank Pekao S.A. wkroczył z dużym doświadczeniem, zarówno w operacjach krajowych, jak i zagranicznych, oraz z zamiarem przekształcenia się w bank uniwersalny, to jest pełniący funkcję banku oszczędnościowego, komercyjnego i 65 inwestycyjnego. W 1990 roku Bank opracował i przyjął nową strategię rozwoju. Wprowadzono marketingową koncepcję kierowania zorientowaną na potrzeby klienta. W wyniku przemodelowania struktury organizacyjnej Banku powstały trzy piony: obsługi klienta indywidualnego, obsługi podmiotów gospodarczych oraz pion inwestycyjny. Bank zaangażował się również między innymi w obsługę i finansowanie dużych przedsiębiorstw, finansowanie handlu zagranicznego, obsługę kart płatniczych, zarządzanie funduszami powierniczymi, doradztwo i pośrednictwo finansowe oraz bankowość hipoteczną, świadczenie usług powierniczych. W dniu 16 września 1996 roku została zawarta Umowa o zawiązaniu Grupy Pekao S.A. i wszystkie akcje Banków Zależnych (Banki Zależne zostały utworzone 1 lutego 1989 roku poprzez wyłonienie banków państwowych ze struktur Narodowego Banku Polskiego i przekształcone w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa) zostały wniesione do Banku Pekao S.A. Miała ona na celu zwiększenie możliwości rozwojowych jej członków poprzez podniesienie jakości i rozszerzenie zakresu usług świadczonych klientom oraz zwiększenie bezpieczeństwa jej członków poprzez wzajemne gwarantowanie płynności płatniczej. W dniu 25 listopada 1996 roku zarejestrowano podwyższenie kapitału akcyjnego Banku o kwotę 97.650.000 PLN. Wszystkie akcje wyemitowane na podwyższenie kapitału akcyjnego zostały objęte przez Skarb Państwa i opłacone wkładem niepieniężnym w postaci akcji Banku Depozytowo - Kredytowego S.A. w Lublinie, Pomorskiego Banku Kredytowego S.A. w Szczecinie oraz Powszechnego Banku Gospodarczego w Łodzi. W I kwartale 1998 roku Zarząd Banku dokonał przeglądu struktur organizacyjnych i strategii Grupy Pekao S.A. po czym przyjął plan jej głębokiej reorganizacji i nową strategię rozwoju. Filarami tej strategii jest pełna prywatyzacja Banku Pekao S.A. oraz szybkie połączenie banków Grupy. 66 W ramach realizacji nowej strategii w dniu 24 kwietnia 1998 roku Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy podjęło uchwałę w sprawie zatwierdzenia połączenia czterech banków Grupy Pekao S.A. w jeden, największy w Polsce bank uniwersalny. 14 maja 1998 roku Komisja Papierów Wartościowych i Giełd dopuściła do publicznego obrotu akcje Banku Pekao S.A. - Grupa Pekao S.A. Decyzja ta rozpoczęła proces prywatyzacji Banku. W wyniku przeprowadzonej w dniach od 15 do 19 czerwca oferty publicznej, 20 czerwca dokonano sprzedaży 15 proc. akcji Banku Pekao S.A. Oferta cieszyła się ogromnym powodzeniem, którego efektem była wysoka nadsubskrybcja (88,2% w transzy dla małych inwestorów i 95,4% w transzy dla dużych inwestorów). W dniu 30 czerwca 1998 roku akcje Banku Pekao S.A. były po raz pierwszy notowane na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Zgodnie z wymogami polskiego prawa rozpoczęto również procedurę przekazania 15 proc. akcji pracownikom Grupy Pekao S.A. W dniu 19 czerwca 1998 roku podniesiono kapitał akcyjny Banku poprzez emisję 7.690.000 nowych akcji i w dniu 29 czerwca podpisano umowę z Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju, w ramach której EBOiR zobowiązał się kupić wszystkie wyemitowane akcje. W 1991 roku utworzono Centralne Biuro Maklerskie, a w 1996 roku Kasę Mieszkaniową. W październiku 1998 roku w Banku uruchomiono pierwszy w Europie Środkowej Oddział Elektroniczny. W dniu 1 stycznia 1999 roku rozpoczął działalność nowy Bank Pekao S.A. powstały z połączenia czterech banków Grupy Pekao S.A. Obecnie Bank dysponuje siecią ponad 700 placówek na terenie całego kraju, prowadzi również działalność za granicą poprzez swoje oddziały, spółki zależne oraz przedstawicielstwa. 67 W dniu 23 czerwca 1999 roku w siedzibie Ministerstwa Skarbu Państwa została zawarta umowa warunkowa sprzedaży pakietu 75.707.500 akcji Banku Pekao SA na rzecz konsorcjum UniCredito Italiano SpA i Allianz Aktiengesellschaft. Akcje będące przedmiotem umowy, stanowią 52,09% kapitału akcyjnego Banku Pekao SA. W dniu 3 sierpnia 1999 roku została zrealizowana transakcja sprzedaży akcji Banku Pekao SA poza rynkiem regulowanym, na rzecz konsorcjum UniCredito Italiano SpA i Allianz Aktiengesellschaft. Z dniem 1 listopada 1999 r. Bank Polska Kasa Opieki S.A. jako pierwszy bank w Polsce wprowadził ofertę rachunków oszczędnościowo – rozliczeniowych w pełni dostosowaną do potrzeb zdefiniowanych grup klientów. Oferta ta jest wynikiem analizy oczekiwań potencjalnych adresatów rachunku Eurokonto, w której podstawowe kryteria pozwalające na wyodrębnienie określonych grup klientów o podobnych oczekiwaniach oparte zostały o ich status społeczny mierzony wysokością dochodów, o wiek, czy preferencje w korzystaniu z bankowości elektronicznej oraz specyfikę wykonywanego zwodu. Poprzez wdrożenie tego programu Bank odszedł od polityki oferowania identycznej usługi dla całego spektrum swoich klientów na rzecz oferowania zindywidualizowanych pakietów produktów dla różniących się od siebie pod względem oczekiwań segmentów odbiorców. Oferta ta składa się z pakietów, których wspólną częścią i platformą zarazem jest standardowy rachunek Eurokonto. Rachunek ten uległ określonym modyfikacjom w zależności od tego, czy oferowany jest: - osobom małoletnim, dla których rodzice otwierają subkonto, - młodzieży, której rodzice lub opiekunowie otwierają osobny rachunek, - pełnoletniej młodzieży uczącej lub studiującej, - masowemu klientowi korzystającemu z podstawowych usług, - klientowi oczekującemu szerszego zakresu usług i ryczałtowej za nie wyceny, 68 - klientowi preferującemu zindywidualizowaną obsługę wynikającą ze skali współpracy z macierzystym odziałem, - klientowi bankowości prywatnej, - osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, - klientowi unikającemu bezpośredniego kontaktu z oddziałem, preferującemu bankowe usługi elektroniczne. W konsekwencji tej analizy powstały następujące pakiety: 1. Eurokonto Junior – adresatem tej oferty jest dziecko od lat 13, pozostające na utrzymaniu rodziców lub opiekunów. Posiadaczem rachunku jest osoba o pełnej zdolności do czynności prawnych, która deklaruje systematyczne zasilanie rachunku. Adresat oferty jako pełnomocnik rachunku otrzymuje debetową międzynarodową kartę płatniczo – bankomatową Junior, wydawaną w systemie Maestro. 2. Eurokonto O.K. – adresat oferty to młodzież (rezydenci) w wieku 15 – 18 lat. Rachunek ten prowadzony jest na rzecz osoby małoletniej lecz umowa zawierana jest z jej przedstawicielem ustawowym na czas oznaczony, określony terminem ważności debetowej, międzynarodowej, bankomatowo – płatniczej karty O.K. wydawanej w systemie Maestro. 3. Eurokonto Akademickie – adresat oferty osoby pełnoletnie, uczące się lub studiujące we wszystkich typach szkół ponadgimnazjalnych, policealnych i wyższych. Dostępność wszystkich podstawowych usług w zakresie produktów oferowanych wraz z Eurokontem (włącznie z możliwością zaciągania pożyczki lub overdraftu). 4. Eurokonto – adresat oferty to klient deklarujący wpływ na rachunek w przedziale od 500 do 1800 zł w przeliczeniu miesięcznym lub przekazujący na rachunek całość uposażenia, renty lub emerytury (w przypadku gdy deklarowany wpływ jest niższy niż 500 zł). Instrumenty dostępu do środków na rachunku: karta IKM, Maestro, Eurokarta, VISA 69 Concerto, Euroczeki. Usługi dodatkowe – overdraft, pożyczka, teleserwis, zlecenia stałe. 5. Eurokonto Plus – adresat oferty klient deklarujący wpływ na rachunek w przedziale 1800 – 5000 zł w przeliczeniu miesięcznym. Cechy produktu: Eurokarta i VISA Concerto, pożyczka – maksymalna wysokość limitu 50.000 zł, zwolnienie z opłat za realizację zleceń stałych, bezpłatna premia w postaci ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków w Towarzystwie Allianz. 6. Eurokonto VIP – adresat oferty klient zasilający rachunek kwotą nie niższą niż 5 000 zł w przeliczeniu miesięcznym. Umowa o prowadzenie rachunku może być zawarta po co najmniej 3 miesiącach prowadzenia Eurokonta lub Eurokonta Plus. Różnice w stosunku do Eurokonta Plus: - karta IKM VIP, termin ważności 2 lata, zindywidualizowana obsługa, - złote karty: Eurokarta lub VISA Concerto, pożyczka - maksymalne limity do 12 m-cy 50.000 zł, powyżej 12 m-cy do 100.000 zł. Realizacja zleceń stałych i teleserwis bezpłatnie. Bezpłatna premia w postaci ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków w AIG Polska S.A. 7. Eurokonto Prestiż – klient Centrum Bankowości Prywatnej. Posiadacz Eurokonta Prestiż obsługiwany jest przez indywidualnego doradcę Centrum Bankowości Prywatnej. Zapewnia to sprawną i dyskretną obsługę na najwyższym poziomie oraz efektywne lokowanie środków zgromadzonych na rachunku. 8. Eurokonto www – klienci preferujący korzystanie z usług banku przez internet. Parametry Eurokonta www oraz pakiet produktów i usług dodatkowych identyczne jak dla Eurokonta. Obsługa rachunku przez Centrum Bankowości Elektronicznej TELEPEKAO 24, z wyłączeniem zawarcia umowy o prowadzenie rachunku, które następuje za pośrednictwem wybranego przez klienta oddziału pośredniczącego. Wydanie karty maestro nie jest obligatoryjne. 70 9. Eurokonto Buisness – adresat oferty osoby fizyczne, prowadzące jednoosobowo działalność gospodarczą, opodatkowane w formie ryczałtu ewidencjonowanego, karty podatkowej lub wykonujące wolny zawód. Jest to rachunek łączący zalety indywidualnego rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego i rachunku służącego do rozliczeń związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Jak widać Bank Polska Kasa Opieki S.A. dysponując znacznym doświadczeniem w zakresie bankowości zajmuje ważne i liczące się miejsce na rynku finansowym, oferuje bardzo szeroki wachlarz usług i produktów dostosowanych indywidualnie do poszczególnych grup klientów, dba o swój wizerunek i dobro klientów. 71 Zakończenie Należy stwierdzić, że karta płatnicza jako produkt bankowy spełnia swoje zadanie. Jest instrumentem finansowym, który cieszy się ogromnym poparciem. Obecnie nie stanowi już oznaki prestiżu, a w dobie masowego korzystania z usług bankowych staje się koniecznością, pozwala nie tylko w pełni wykorzystywać środki zgromadzone na rachunku bankowym, ale także często unikać kłopotów związanych z kolejkami przy okienkach kasowych w banku, czy z brakiem akceptacji czeków u sprzedawców. Dziś posiadaczami kart może stać się praktycznie każdy. Oferta banków nie dotyczy już tylko osób z udokumentowanymi dochodami - stała pensja, emerytura - stałych klientów banków. Banki oferują karty nawet dla osób niepełnoletnich, a także dla studentów i osób bez stałych lub udokumentowanych dochodów. Korzystanie z kart płatniczych pozwala ich posiadaczom na oszczędność czasu, który w dzisiejszych czasach ma bardzo wysoką cenę. Obecny rynek usług finansowych przechodzi znaczną transformację. Pojawiają się coraz to nowe produkty z tego sektora, mające na celu podwyższenie bezpieczeństwa klientów i przede wszystkim ułatwienie korzystania ze środków pieniężnych. Innowacje te związane są głównie z postępem informatycznym i dzięki dużemu popytowi stają się one coraz szersze i bardziej dostępne. Jedynym mankamentem przeszkadzającym posiadaczom kart jest to, że tak jak pieniądz gotówkowy i każda cenna rzecz czasami kuszą przestępców, aby uniknąć takich sytuacji należy wykazać się odrobiną czujności i wyobraźni, bo tylko te czynniki są nas w stanie uratować od sytuacji, w której karta dostaje się w niepowołane ręce. Bacząc na dynamikę rozwoju na rynku finansowym istnieją podejrzenia, że w przyszłości karty płatnicze będą co najmniej przeżytkiem, a czeki i inne 72 formy dokonywania transakcji finansowych – prymitywem stosowanym tylko przez tradycjonalistów. 73 BIBLIOGRAFIA 1. Adamowicz W.: Karty magnetyczne w bankach (1), „Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy” 1995, nr 5. 2. Adamowicz W.: Karty magnetyczne w bankach (2), „Bank. Miesięcznik Finansowo-Bankowy” 1995, nr 6. 3. Bury A.: Karty płatnicze, „Przewodniki finansowe” Warszawa 1998. 4. Kukulski J., Pluta I.: Karty płatnicze. Teoria i praktyka., Warszawa 1998. 5. Myczkowska A., Dąbrowski T.: Karty płatnicze. Przewodnik po świecie plastykowego pieniądza, Warszawa 1997. 6. Skoczek A.: Karty kredytowe, Warszawa 1992. 7. Smaga M.: Karty płatnicze, Warszawa 1998. 8. Stecki L.: Karty kredytowe, Toruń 1998. 9. Kodeks cywilny, stan prawny Dz.U.Nr 117 z dnia 9 września 1998r. 10. Regulamin Eurokarta oraz karat Visa Concerto Banku Polska Kasa Opieki S.A. rozliczane w ciężar Eurokonta, Warszawa 22.12.1998 r. 11. Regulamin Złote Karty Banku Polska Kasa Opieki S.A. Złota Eurokarta oraz Złota Karta Visa Concerto, Warszawa 01.01.1999r. 12. Regulamin Karty Visa Buisness Lider Banku Polska Kasa Opieki S.A., 01.03.1999r. Warszawa. 74