Zbieg procesu rozwodowego z procesem o alimenty
advertisement
Zdzisław Krzemiński, Władysław
Żywicki
Zbieg procesu rozwodowego z
procesem o alimenty
Palestra 11/4(112), 28-42
1967
ZDZISŁAW KRZEMIŃSKI I WŁADYSŁAW ŻYWICKI
Zbieg procesu rozwodowego z procesem
o alimenty
Sąd rozw odow y, w y d ają c w y ro k orzekający rozw ód, ro zstrzy g a m. in.:
a) o w ysokości, w ja k ie j k ażdy z m ałżonków obow iązany je s t do ponoszenia
kosztów u trzy m an ia i w ycho w ania dziecka (art. 58. k.r.o.),
b) o roszczeniach alim en tacy jn y ch m iędzy m ałżonkam i (art. 444 k.p.c.).
W tra k c ie zaś sp raw y rozw odow ej sąd orzeka (art. 443 k.p.c.) o obow iązku m a ł­
żonków p rzy czyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny p rzez czas trw a n ia
procesu.
P oniew aż sp raw y o alim en ty dla dzieci i w spółm ałżonka m ogą być w y taczan e
rów nież przed w niesieniem sp raw y rozw odow ej — a zd arza się także, że stro n y ,
niezależnie od toczącego się procesu rozw odow ego, w noszą pozw y alim en tacy jn e —
przeto zachodzi p o trzeb a u reg u lo w an ia ta k ich k olizyjnych sy tu a cji procesow ych.
Jednoczesne prow ad zen ie obu procesów mogłoby doprow adzić do w y d an ia dw óch
sprzecznych ze sobą orzeczeń. S tąd konieczność znalezienia tego ro d zaju „w y jścia”,
k tó re w yłączałoby pow stanie ta k ich sytuacji.
P ro b lem ten zarysow ał się szczególnie ostro pod rząd em d.k.p.c., k tó ry n ie z a ­
w ierał przepisów zajm u jący ch się bezpośrednio ro zw iązan iem p o danych w yżej tr u d ­
ności. W ty c h w a ru n k a c h trz e b a b yło szu kać ro zw iązan ia p rzez odpow iednie z a ­
stosow anie przepisów procesow ych dotyczących in sty tu cji zaw ieszenia p ostępow ania.
O p ierając się w ięc n a tych przepisach, zarów no d o k try n a, ja k i orzecznictw o sąd o ­
w e w ypracow ały pew ien schem at, k tó ry u ła tw ia ł w yjście z tru d n o ści. S prow adzał
się on do założenia, że w razie rów noczesnego toczenia się dw óch procesów , tj.
o alim en ty i o rozw ód, należy do czasu praw om ocnego zakończenia procesu o ro z­
w ód zaw iesić postępow anie w sp raw ie o alim enty. Z aw ieszenie n ie w yłączało oczy­
w iście m ożliw ości w y d an ia p ostan o w ien ia w k w estii zabezpieczenia pow ództw a *.
A czkolw iek obow iązujący obecnie k.p.c. ro zstrzy g n ął szereg niejasn o ści p ro ced u ­
ra ln y c h istn iejących p rzed tem w w y p ad k ach zbiegu p rocesu rozw odow ego z p ro ­
cesem alim en tacyjn ym , to je d n a k n a d a l są jeszcze p ew n e w ątp liw o ści i tru d n o ści
in te rp re ta c y jn e zw iązane z ty m zbiegiem procesów .
P oniżej om ów im y n asu w a ją ce się w ątp liw ości p rzy uw zględnieniu w y o d ręb n ien ia
zbiegu p ro cesu rozw odow ego:
1) z procesem oalim en ty dla dziecka m ałoletniego,
2) z procesem oalim en ty dla dziecka pełnoletniego,
3) z procesem oalim en ty d la w spółm ałżonka.
i P o r .: z . W i s z n i e w s k i : Z & p g p r o c e s u o n lim e n l.y d la d zia;?ta z p r o c e s e m o r o z ­
w ó d j e g o r o d z ic ó w , N P 10/51, s. 48 i n .; o r z e c z . S N z d n . 10.VIII.1948 r. III C 1568/47, P iP
11/48, s. 134; o r z e c z . S N z d n . 19.X.1949 r. W aC 91/49, D P P 4/1059, s. 49; o r z e c z . S N ,z d n .
19.IV.1951 r . ZC 2061/50, O S N 16/1952; o r z e c z . S N z d n . 26.11.1954 r. I I C 695/53, P iP 10—11/1951,
s. 660 o r a z k r y ty c z n e u w a g i d o te g o o r z e c z e n ia Z. W i s z n i e w s k i e g o w k o m e n ta r z u :
„ K o d e k s R o d z in n y ” , w y d . 1959, s . 267—268; o r z e c z . S ą d u W o je w . d la m . s t. W a r sz a w y III
C r 505/59, O S P iK A 302/60 o raz g lo s a K . L i p i ń s k i e g o ; o r z e c z . S ą d u W o je w ó d z k ie g o w P o z ­
n a n iu z d n . 13.XI.1962 r. III C r 1663/62, O S P iK A 253/63 o ra z g lo s a B . D o b r z a ń s k i e g o ;
Z. K r z e m i ń s k i W. 2 y w i e k i : R o z w ó d , W a r sz a w a 1961 r., s. 175 i n .
Zbieg procesu rozw odow ego z procesem o a lim e n ty
N r 4 (112)
I.
29
Z B IE G P R O C E S U R O ZW O D O W E G O Z PR O C E SE M O A L IM E N T Y
D L A D Z IE C K A M A Ł O L E T N IE G O
W ym aga oddzielnego om ów ienia zagadnienie zbiegu pro cesu rozw odow ego z p r o ­
cesem alim en tacy jn y m , k tó ry :
a) p oprzedza proces rozw odow y, ale n ie je st jeszcze zakończony praw om ocnie,
b) poprzedza proces rozw odow y i je st zakończony praw om ocnie,
c) w ytoczony je st w tra k c ie trw a n ia p rocesu rozw odow ego,
d) w ytoczony je st ju ż po zakończeniu procesu rozw odow ego.
P o n ad to oddzielnego om ów ienia w y m aga sp raw a zabezpieczenia roszczeń alim e n ­
tacyjnych .
1. Proces o alim e n ty w ytoczony przed w niesieniem sp raw y rozw odow ej, ale do te j
d aty nie zakończony.
W sy tu a cji gdy proces o alim enty był w ytoczony p rzed w niesieniem sp raw y ro z ­
w odow ej, ale do tej daty nie został jeszcze zakończony, n a s u w a ją się zagadnienia:
A)
B)
C)
D)
zaw ieszenia spraw y alim entacyjnej,
zabezpieczenia pow ództw a w spraw ie o alim enty,
w strzy m a n ia w y k o n an ia niepraw om ocnych orzeczeń alim entacyjnych,
sposobu i try b u zakończenia sp raw y alim e n tac y jn ej po zakończeniu sp raw y
rozw odow ej.
P oniżej om aw iam y kolejno te zagadnienia.
Ad A). Jeżeli postępow anie w spraw ie o zaspokojenie potrzeb rodziny lub o a li­
m enty zostało w szczęte przed w ytoczeniem pow ództw a o rozw ód, to z chw ilą
w ytoczenia takiego pow ództw a podlega ono zaw ieszeniu z u rzędu co do św iadczeń
za okres od jego w ytoczenia. W ty m w yp ad ku zaw ieszenie m u s i n astąp ić, jeśli
chodzi o św iadczenia za okres od w ytoczenia pozw u o rozw ód („ulega z u rzęd u
zaw ieszeniu”) (por. uchw ałę SN z dnia 20.X.1966 r. I II CZP 84/66 — O SNCP 45/1967).
P o w staje n a to m ia st kw estia, czy zaw ieszenie m o ż e n astąp ić, jeśli chodzi o okres
do w ytoczenia pozw u rozw odow ego. W tym w y p ad k u pow inny m ieć zastosow anie
ogólne przepisy dotyczące zaw ieszenia postępow ania, o k reślone p rzep isam i a rt.
173—178 k.p.c. Je żeli spełnione zostały w a ru n k i w ym ienione w ty ch ogólnych
przepisach, to zaw ieszenie niew ątp liw ie m oże m ieć m iejsce.
W p rak ty c e sądow ej przyjęło się dość pow szechnie, że sądy zaw ieszają po stęp o ­
w an ie w spraw ie o całość roszczeń alim en tacy jn y ch w raz ie pow zięcia w iadom ości
o w niesienie sp raw y rozw odow ej i w y d ają orzeczenie końcow e dopiero po zak o ń ­
czeniu procesu rozw odow ego. P ra k ty k a ta budzi w ątp liw o ści i trze b a ją chyba
uznać za niesłuszną. R oszczenia alim en tacy jn e bow iem m a ją ch a ra k te r roszczeń
uprzyw ilejow any ch i pow inny być rozpoznaw ane m ożliw ie szybko. O czekiw anie n a
praw om ocne rozstrzygnięcie spraw y rozw odow ej pow oduje — w razie zaw ieszenia
p o stępo w ania w sp raw ie alim en tacy jn ej — odroczenie rozstrzygnięcia n a okres
w ielu m iesięcy, a n ie ra z n aw e t k ilk u lat. D latego też w y d a je się rzeczą słuszną,
żeby w w y p ad k u w ytoczenia spraw y rozw odow ej sąd, k tó ry ro zp a tru je sp raw ę
alim e n tac y jn ą uprzednio w niesioną, zaw iesił po stępo w an ie co do roszczeń alim e n ­
ta cy jn y c h należnych za czas po w ytoczeniu pozw u rozw odow ego oraz w y d ał w y ro k
częściow y oo do alim entów należnych za czas ubiegły d'o d aty w n iesien ia pozw u
rozw odow ego (art. 317 kjp.c.). W uch w ale z d n ia 14 lipca 1966 r. III CZP 52/66
Zdzisław
Krzemiński,
Władysław
Ż y w i cki
N r 4 (112)
(OSNCP 9/1966) S ąd N ajw yższy w y jaśn ił, „że zaw ieszenie p o stęp o w an ia z mocy
a rt. 445 § 2 k.p.c. odnosi się ty lk o do św iadczenia za okres od w ytoczenia pow ódz­
tw a o rozw ód. W sto su n k u w ięc do św iadczeń alim e n tac y jn y ch p rzy p ad ający ch za
okres p o p rzed zający w ytoczenie pow ództw a o rozw ód p o stęp o w an ia m oże się to ­
czyć n a d a l bez p rzeszkó d”.
O czyw iście p rzedstaw io ny w yżej try b po stęp ow an ia będzie w łaściw y w ów czas,
gdy pow ództw o o alim en ty zostało w niesione n a dłuższy czas p rzed w niesieniem
pozw u rozw odow ego. N ato m iast jeżeli różnica m iędzy d a tą złożenia obu pozwów
w ynosi zaledw ie k ilk a ty go dn i lu b m iesięcy, to rzeczą b ard z iej p rak ty c zn ą będzie
zaw ieszenie całości p o stęp ow ania w spraw ie alim en tacy jn ej do czasu zakończenia
sp raw y rozw odow ej.
Ad B). Je śli w sp raw ie o alim e n ty w ytoczonej p rzed w n iesien iem sp raw y roz­
w odow ej sąd w y d ał zarządzenie tym czasow e co do zabezpieczenia pow ództw a, to
zabezpieczenie takie, je śli je st niepraw om ocne, tra c i m oc z chw ilą w y d a n ia przez
sąd rozw odow y postan o w ien ia w try b ie a rt. 443 k.p.c. (art. 445 § 3 k.p.c.).
W sp raw ie o zaspokojenie p o trzeb rodziny lu b o alim en ty , w szczętej przed
sp raw ą rozw odow ą, sąd m oże zabezpieczyć pow ództw o ta k ż e po w szczęciu spraw y
rozw odow ej (por. orzecz. S ąd u W ojew ódzkiego d la m. st. W arszaw y z 19.11.1966 r.,
O SPiK A z 1966 r., poz. 252). W pow oływ anym orzeczeniu słusznie stw ierdzono,
że sąd ro zp a tru jąc y sp raw ę o alim enty, jeśli dow ie się o w n iesien iu sp raw y roz­
w odow ej, zaw iesza p o stęp ow anie (art. 445 § 2 k.p.c.), ale m oże zarazem zabezpie­
czyć pow ództw o (art. 179 § 3 k.p.c.). „Jeśli n ato m ia st — ja k głosi to orzeczenie —
p ostanow ien ie o zabezpieczeniu upraw om ocniło się przed w y d an iem przez sąd
rozw odow y orzeczenia z art. 443 § 1 k.p.c., to p ozostaje ju ż ono w p ełn i w mocy
i p rze staje obow iązyw ać dopiero w raz ie jego zm iany przez sąd rozw odow y w w a ­
ru n k a c h w skazanych w a rt. 443 § 3 k.p.c., tj. gdy zachodzi p o trzeb a zm iany w y ­
sokości św iadczeń ze w zględu n a zm ianę okoliczności, a w ięc n a zasadach ogólnie
obow iązujących przy zm ianie orzeczeń alim e n tac y jn y ch ”.
W cytow anej ju ż w yżej u ch w ale z d nia 14 lip ca 1966 r. I II CZP 52/66 (OSNCP
9/1966) S ąd N ajw yższy w y jaśn ił, że „w spraw ie o alim en ty w szczętej przed w y to ­
czeniem p ow ó dztw a o rozw ód sąd, zaw ieszając p o stępow anie zgodnie z art. 445
§ 2 k.p.c., pow inien ro zp atrzyć w niosek o zabezpieczenie”. W uzasad n ien iu te j
uchw ały S ąd N ajw yższy ro z p a tru je zarazem zagadnienie, ja k i je st w zajem n y sto ­
su n ek zarządzenia tym czasow ego w przedm iocie zabezpieczenia pow ództw a do
p ostanow ień, ja k ie n astęp n ie m oże w y dać sąd, p rzed k tó ry m w ytoczono pow ództw o
o rozw ód, w try b ie art. 443 k.p.c. S ąd N ajw yższy stw ierd za, że odpow iedzi n a to
p y ta n ie n ależy szukać w a rt. 445 § 2 k.p.c. (zdanie ostatnie). „Z p rzep isu tego —
pisze SN — w ynika, że gdyby w sp raw ie o rozw ód orzeczenie w try b ie a rt. 443
k.p.c. zostało w y d an e w m om encie, gdy zarządzenie tym czasow e o zabezpieczeniu
pow ództw a nie je st jeszcze praw om ocne, to w y k on an ie tego ostatn ieg o w strzy m u je
się z m ocy p raw a. Je śli n ato m ia st zarządzenie tym czasow e je s t ju ż praw om ocne,
to uznać w ypadnie, że w y d an ie p o stan ow ienia z a rt. 443 k.p.c. m oże być a k tu aln e
ty lk o w ów czas, gdy zachodzi p otrzeb a podw yższenia (na w niosek jednego z m a ł­
żonków albo z urzędu) lu b obniżenia (w yłącznie n a w niosek zainteresow anego m a ł­
żonka) św iadczeń alim e n tac y jn y ch p rzy zn an ych w try b ie zabezpieczenia pow ódz­
tw a ”.
Ad C). Z te k stu art. 445 k.p.c. w y n ik a, że z ch w ilą w y d an ia w sp raw ie o rozw ód
orzeczenia o obow iązku zaspokojenia potrzeb rodziny w strzy m u je się z mocy
p raw a w y konanie niepraw om ocnych orzeczeń o obow iązku św iadczeń, w ydan y ch
w poprzednio w szczętej spraw ie, za okres od w y to czen ia p ow ództw a o ro z w ó d 2.
N r 4 (112)
Zbieg procesu rozw odow ego z p rocesem o a lim e n ty
31
W ty m zakresie w ięc ulega w strzy m an iu z u rzęd u egzekucja p row adzona n a
podstaw ie postan ow ienia o zabezpieczeniu (art. 753 k.p.c.) lub n a p o d staw ie n ie ­
praw om ocnego w y ro k u alim entacy jnego opatrzonego rygorem n aty ch m iasto w ej
w ykon alności (a rt. 333 § 1 p k t 1 k.p.c.), jeżeli są d rozw odow y w y d a w try b ie
art. 443 § 1 k.p.c. postanow ienie dotyczące alim en tacji.
N a tle stosow anej dotychczas pow szechnie p ra k ty k i, że w sp raw ach o rozw ód
sąd, w y d ają c postanow ienie w try b ie art. 443 k.p.c. (zw ykle po u pływ ie k ilk u
m iesięcy od d aty pozw u rozwodowego), nie stw ierd za, iż alim en ty należą się od
w ytoczenia pow ództw a o rozw ód — m oże się zdarzyć, że ścisłe stosow anie a rt.
445 § 2 k.p.c. doprow adzi do sy tu acji krzyw dzącej osobę u p raw n io n ą do alim en tacji..
S p raw ę tę w y jaśn i n ajlep iej n astęp u jący p rzy k ła d :
W styczniu 1966 r. w niesiono pozew o alim en ty d la n ie letn ich dzieci. W d niu
15 m arca 1966 r. sąd w y d ał w tej sp raw ie niepraw o m o cn e jeszcze orzeczenie. W d n iu
15 k w ietn ia 1966 r. został w niesiony pozew rozw odow y, a po p rzep ro w ad zen iu
próby p o je d n an ia m ałżonków sąd rozw odow y n a p ierw szej rozpraw ie, m ającej
m iejsce w dniu 15 lipca 1966 r., w y d ał p o stan ow ien ie w try b ie a rt. 443 k.p.c. P o ­
stanow ienie ta k ie z reguły nie m a m ocy w stecznej, działa zatem od 15 lipca 1966 r.
do czasu zakończenia procesu rozw odow ego. "Gdyby p o stanow ienie to w strz y m a ­
ło — z mocy p ra w a — w y konanie niepraw om ocnego w y ro k u z d n ia 15 m arca 1966 r.,
to w ierzyciel nie otrzym a alim entów za czas od d aty w niesienia pozw u rozw odo­
wego (15 kw iecień 1966 r.) do d aty postan ow ienia sąd u rozw odow ego (15 lipiec
1966 r.).
P ły n ie stąd w niosek, że w spraw ach rozw odow ych sąd, w y d ając p ostanow ienie
n a p od staw ie art. 443 § 1 k.p.c., pow inien podaw ać jak o datę, od k tó re j m ałżo n ­
kow ie m a ją przyczyniać się do zaspokojenia potrzeb rodziny, dzień w ytoczenia
pow ództw a o rozw ód.
Ad D). W zależności od tego, ja k i okres dzieli w ytoczenie sp raw y o alim en ty
od d aty pozw u rozw odow ego, sp raw a o alim en ty m oże się znajdow ać bądź w s ta ­
dium początkow ym , bądź też już po w yd an iu w y ro k u jeszcze niepraw om ocnego.
Jeżeli w y rok w sp raw ie o alim en ty został w y dany ju ż po w n iesien iu pozw u ro z­
w odow ego albo n a w e t przed tą datą, ale je st jeszcze niepraw om ocny, to k ażd a
ze stron, k tó ra się ńie zgadza z treśc ią w y ro k u alim entacyjnego, po w in n a w nieść
rew izję, aby nie dopuścić do upraw om ocnienia się tego w y ro k u . W rew iz ji należy
w nosić: a) o zm ianę lu b ew e n tu aln ie o u ch ylenie w y ro k u i odesłanie sp raw y do
ponow nego rozpoznania w części, dotyczącej roszczeń alim en tacy jn y ch za czas do
d aty pozw u rozw odow ego, oraz b) — je śli chodzi o tę część w yroku, k tó ra dotyczy
alim entów za czas po w niesien iu spraw y rozw odow ej — o u ch y len ie w y ro k u
i odesłanie sp raw y do ponow nego rozpoznania (albow iem w tej części p ostępow anie
pow inno być zaw ieszone).
Istn ie je rów nież m ożliw ość zgłoszenia w rew izji w n io sk u o zaw ieszenie całego
postępow ania.
Po praw om ocnym zakończeniu procesu rozw odow ego zaw ieszone postępow anie
w sp raw ie alim en tacy jn ej zostaje pod jęte z urzędu . P o d jęcie p o stępow ania może
się odnosić ty lk o do alim entów za okres, za k tó ry w sp raw ie rozw odow ej nie
w ydano orzeczenia (art. 445 § 3 k.p.c.). W zakresie, ja k i został u regulow any orze­
2 A r ty k u ł 445 k .p .c . m ó w i t y lk o o p o tr z e b a c h r o d z in y i o a lim e n ta c h , n ie w s p o m in a j ą c
n ic o p o s tę p o w a n iu z z a k r e s u w y k o n y w a n ia w ła d z y r o d z ic ie ls k ie j n a d d z ie ć m i. U w a ż a m y
je d n a k , ż e je ś li c h o d z i o te z a g a d n ie n ia , to d z ia ła ć b ę d ą t e s a m e z a s a d y d o t y c z ą c e z a w ie ­
s z e n ia p o s tę p o w a n ia .
32
Zdzisław
Krzemiński,
Władysław
Ż y w ick l
N r 4 (112)
czeniem rozw odow ym , p ostępow anie ulega z m ocy p ra w a um orzeniu. J a k w iem y,
p o stan ow ien ie w y d an e p rzez sąd rozw odow y w try b ie a rt. 443 k.p.c. m a c h a ra k te r
„ostateczny”. Z asadność tego p o stano w ienia m oże być k o n tro lo w an a tylko w try b ie
zażaleniow ym , nie m oże być n ato m ia st przedm iotem rozw ażań w żadnym ian y m
procesie. Je że li w ięc sąd rozw odow y ok reślił obow iązek alim e n tac y jn y rodziców
w p ew nej w ysokości, to u reg u lo w an ie to nie może być później kw estionow ane
w innym procesie (np. alim en tacy jny m ). O czyw iście ta „ostateczność” m a sw oją
o kreślo n ą granicę czasow ą, gdyż p o stan ow ien ia te d ziała ją ty lk o p rzez czas trw a n ia
procesu rozw odow ego. Sum y w yegzekw ow ane n a p o d staw ie tak ich postanow ień
n ie podleg ają zw rotow i.
Po p odjęciu w ięc po stępo w ania w sp raw ie alim e n tac y jn ej sąd n ie będzie mógł
zajm ow ać się okresem , w k tó ry m „d ziałało” orzeczenie w y d an e n a podstaw ie art.
443 k.p.c. O kres te n zn ajd zie się poza sferą, w k tó rej m oże in terw en io w ać sąd
rozpoznający spraw ę alim e n tac y jn ą. D la tego sąd u pozostanie n ato m ia st okres
sięgający aż do d aty skuteczności p ra w n e j p ostan o w ien ia w ydanego w try b ie a rt.
443 k.p.c.
W ypada je d n a k rozw ażyć, czy sąd rozpoznający sp raw ę alim e n tac y jn ą może się
zajm ow ać okresem zaczynającym się od daty praw om ocności w y ro k u rozw odow e­
go. N ależy tu rozróżnić dw ie m ożliw e sytu acje: pierw sza — gdy pow ództw o w s p r a ­
w ie rozw odow ej zostanie oddalone i d ru g a — gdy sąd rozw odow y orzeka roziwód.
W pierw szym w y padk u, jeżeli pow ództw o o rozw ód zostało oddalone, w yrok
w sp raw ie rozw odow ej nie będzie zaw ierać rozstrzygnięcia o alim en tach d la n ie ­
letniego dziecka. W w y p ad k u tak im , po praw om ocnym zakończeniu procesu ro z­
wodow ego, sąd w sp raw ie alim en tacy jn ej, k tó ra b y ła zaw ieszona, w y d a orzeczenie
reg u lu jące obow iązek alim en tacy jn y za czas: a) do chw ili w ytoczenia pozw u ro z­
w odow ego, a ściśle b io rąc — do daty w y d an ia przez sąd rozw odow y p o stanow ienia
w try b ie a rt. 443 § 1 k.p.c., b) po dacie upraw om o cn ien ia się w y ro k u oddalającego
pozew rozw odow y. P rz y jm u je m y przy tym , że w sp raw ie rozw odow ej sąd w ydał
postano w ienie alim en tacy jn e w try b ie art. 443 § 1 k.p.c.
Inaczej je d n ak p rzed staw ia się ta sp raw a w razie orzeczenia rozw odu. W tym
w y p ad k u bow iem sąd ob lig ato ry jn ie m usi się w ypow iedzieć w k w estii alim entów
dla dziecka. M am y tu zatem sytu ację, w k tó rej stro n y m ogą pow oływ ać się n a
zasadę re i iudicatae. Z m iana obow iązku alim en tacy jn eg o co do tego o k resu mo­
głaby w ięc n astąp ić ty lk o w ów czas, gdyby się zm ieniły sto su n k i, czyli gdyby się
spełniły p rze słan k i ok reślone w art. 138 k.r.o. W b ra k u ta k ich p rzesłan ek sąd
w sp raw ie alim en tacy jn ej w y d a orzeczenie co do alim en tó w za czas poprzedzający
w niesienie pozw u rozw odow ego, a w pozostałej części p o stępow anie w sp raw ie
um orzy (wobec u reg u lo w an ia sp raw y p rzez sąd rozw odow y — a rt. 445 § 3 k.p.c.).
2. Proces o alim enty prawom ocnie rozstrzygnięty przed w niesieniem sprawy
rozwodowej
W sy tu a cji gdy przed w niesien iem sp raw y rozw odow ej upraw om ocnił się w yrok
u sta la ją c y alim enty, p o w stają d w a zagadnienia:
A) m ożności odm iennego u reg u lo w a n ia sp raw y n a czas trw a n ia p rocesu rozw o­
dowego,
B) w p ły w u w y ro k u alim entacyjneg o n a orzeczenie o alim en tach za w arte w w y ­
rok u rozw odow ym ,
N r 4 (112)
Zbieg procesu rozw odow ego z procesem o a lim e n ty
Ad A). A rty k u ł 4^3 § 3 k.p.c. stanow i, że jeżeli w sp ra w ie zaspokojenia potrzeb
rodziny lub alim e' ió w pom iędzy m ałżo nkam i oraz pom iędzy n im i a ich w spólnym i
m ałoletnim i dziećm i zapadło praw om ocne orzeczenie p rzed wszczęciem spraw y
o rozw ód, a zachodzi p o trzeb a zm *iny w ysokości św iadczeń ze w zględu n a zm ianę
okoliczności, to sąd w y d aje w tym zak resie p ostano w ien ie stosow nie do a rt. 443
§ 1 k.p.c. U staw a dopuszcza podw yższenie alim en tó w z urzęd u , jeżeli zm ieniły
się okoliczności, a w ięc jeżeli spełniły się p rz e sła n k i o k reślone w a rt. 138 k.r.o.
O bniżenie w ysokości św iadczeń może m ieć m iejsce ta k ż e w ted y , gdy spełniły się p o ­
d an e w yżej w a ru n k i (tzn. zm ieniły się okoliczności) o raz gdy stro n a zgłosiła odpo­
w iedni w niosek w te j m a te rii (w ty m w y p ad k u zm iana z u rzęd u je st niedopuszczalna)W tego ro d z a ju w y p ad k a ch postanow ienie sąd u rozw odow ego w y d an e w try b ie
art. 443 § 3 k.p.c. pow inno m ieć brzm ienie n astęp u jące :
„O bow iązek alim en tacy jn y X w sto su n k u do jego m ałoletniego dziecka Y,
u stalo n y praw om ocnym w yro kiem sądu w A z d n
sygn. a k t (...) — n a
czas trw a n ia procesu rozw odow ego — poczynając od d n ia (...), zm ienić w ten
sposób, że kw o tę (...) podw yższyć (zm niejszyć) do kw oty (...) w sto su n k u m ie­
sięcznym ”.
Je śli proces rozw odow y zakończy się orzeczeniem rozw odu, to sąd u sta li w w y ­
rok u w ysokość należnych alim entów .
Ad B). P od rząd em daw nego k.p.c. zachodziła k o n tro w e rsja co do tego, w j a ­
kim sto p n iu sąd, k tó ry ro z p a tru je sp raw ę rozw odow ą, zw iązany je st w cz eśn iej­
szym praw om ocnym w y rokiem zasądzającym alim en ty n a rzecz d z ie c k a 3. O becnie,
stosow nie do a rt. 58 k.r.o., w w y ro k u orzekający m rozw ód sąd zaw sze m a obo­
w iązek orzec o tym , w ja k iej w ysokości każde z m ałżonków pow inno ponosić kosz­
ty u trzy m an ia i w ychow ania dzieci. Dotyczy to ta k ż e sy tu acji, gdy istn ieje ju ż
w y rok zasądzający alim enty.
W m yśl a rt. 443 § 3 k.p.c., jeśli zachodzi po trzeb a zm iany w ysokości św iadczeń
alim en tacy jn y ch ze w zględu n a zm ianę okoliczności, sąd w y d a je w ty m zakresie
odpow iednie postanow ienie.
W praw dzie p rzedstaw ione uregulo w an ie dotyczy, ściśle rzecz biorąc, ty lk o zaspo­
k ojenia potrzeb rodziny p rze z czas trw a n ia pro cesu rozw odow ego, jed n ak że te
sam e zasady pow inno się stosow ać do u stalen ia obow iązku alim en tacy jn eg o w w y ­
rok u rozw odow ym .
T akie stanow isko za jm u je rów nież B. D o b rz a ń sk i4, k tó ry w y ra ża pogląd, że
jeśli nie zachodzi żadna zm iana stosunków , to sąd w w y ro k u o rzekającym rozw ód
n ie pow inien orzekać n a now o o alim en tach (wobec p ow agi rzeczy osądzonej p o ­
przednio w ydanego w y ro k u alim entacyjnego), n a to m ia st p o w in ien stw ierdzić
w sen tencji, że św iadczenia alim en tacy jn e są ok reślone w praw om ocnym w y ro k u
poprzednio w ydanym (z jednoczesnym dokładnym oznaczeniem danych dotyczących
tego w yroku).
W yrok rozw odow y u reg u lu je spraw ę alim entó w dla dziecka w sposób odm ienny,
niż to czynił poprzednio w y dany w y ro k w procesie alim en tacy jn y m , jeżeli w ty m
3 W m y ś l o r z e c z . S N z d n ia 26.11.1954 r. II C 659/53 (P iP 10/11/1954, s . 660) są d r o z ­
w o d o w y m ó g ł o k r e ś lić a lim e n ty o d m ie n n ie , n iż t o u c z y n ił p o p r z e d n io w y d a n y w y r o k a lim e n ­
ta c y j n y , c h o c ia ż b y n ie z a c h o d z iła z m ia n a o k o lic z n o ś c i. W y r o k t e n k r y ty k o w a ł Z . W i s z ­
n i e w s k i w K o m e n ta r z u d o K o d e k s u r o d z in n e g o (w y d . 1959, s. 267—268) tw ie r d z ą c , ż e
z m ia n a w y s o k o ś c i a lim e n tó w m o ż e b y ć o r z e c z o n a t y lk o w r a z ie z m ia n y o k o lic z n o ś c i.
4 P o r . K o m e n ta r z d o K o d e k s u r o d z in n e g o , w y d . 1966 r., s. 307.
3—
P a le s tr a
Zdzisław
34
Krzemiński,
Władysław
Ży w ick i
N r 4 (112)
czasie zaszły zm iany sta n u faktycznego u zasad n iające m o d y fik ację w ysokości
alim entów . Rów nież i w ty m w y p ad k u celow e będzie n aw ią za n ie sen ten c ji w y ro k u
rozw odow ego do w y ro k u poprzedniego, aby u n ik n ąć w te n sposób w ątpliw ości
przy egzekucji oraz ew e n tu aln y ch dalszych p ro c e só w 5.
Je śli n ato m ia st sąd rozw odow y oddali pow ództw o o rozw ód, to w ów czas w yrok
ta k i nie będzie zaw ierał orzeczenia o alim en tach d la dziecka. P o praw om ocnym
odd aleniu pow ództw a rozw odow ego dziecku b ędą się należeć alim en ty w w yso­
kości ustalonej w po przed nio w y d an y m praw om ocnym w y ro k u w sp raw ie alim en ­
ta cy jn e j (chociażby n a czas trw a n ia procesu rozw odow ego sąd rozw odow y u sta lił
obow iązek alim en tacy jn y w innej wysokości). Rzecz jasn a, w m ia rę zm iany oko­
liczności p op rzedni w y ro k alim e n tac y jn y m oże być zm ieniony w oddzielnym p ro ­
cesie n a p odstaw ie a rt. 138 k.r.o.
3. Proces o alim enty w ytoczony w trakcie trwania spraw y rozwodowej
W sy tu a cji gdy pozew o alim en ty w p ły n ą ł do sąd u w tra k c ie trw a n ia sp raw y ro z­
w odow ej, w y m ag ają rozw ażenia n a stę p u ją c e zagadnienia:
A)
B)
C)
D)
p rzek azan ie sp raw y o alim e n ty sądow i rozw odow em u,
zabezpieczenie pow ód ztw a w sp ra w ie alim en tacy jn ej,
w strzy m an ie w y k o n an ia n iepraw om ocnych orzeczeń alim en tacy jn y ch ,
zakończenie sp raw y o alim enty.
Ad A). W now ym k.p.c. ustaw o d aw ca w p row ad ził p rzep is (art. 445 '§ 1 k.p.c.)
stw ierd zający , że w czasie trw a n ia p ro cesu o rozw ód n ie m o żn a w szczynać o d ręb ­
nej sp raw y o zaspokojenie potrzeb rodziny i o alim en ty pom iędzy m ałżonkam i
albo pom iędzy nim i a ich w spó lny m i m ało letn im i dziećm i co do św iadczeń za okres
od w y toczenia pow ództw a o rozw ód. P ozew ta k i lub w niosek o zabezpieczenie
p ow ództw a w ta k ie j sp raw ie sąd p rzekaże sądow i, w k tó ry m toczy się sp raw a
o rozw ód, w celu ro zstrzy g n ięcia o nich n a po dstaw ie a rt. 443 k.p.c.
Z p rzepisu a rt. 445 § 1 k.p.c. w y n ik a obow iązek sądu, k tó ry ro z p a tru je sp raw ę
alim en tacy jn ą, dokładnego zb ad an ia (przez w y p y tan ie stron), czy nie toczy się
rów nolegle sp raw a rozw odow a m iędzy rodzicam i dziecka.
J a k należy postąpić, jeżeli n a sk u te k przeoczenia lu b w p ro w ad zen ia w błąd
sąd u ro zp a tru jąc eg o sp raw ę alim e n tac y jn ą zostanie w y d an y w y ro k u sta la jąc y w y ­
sokość obow iązku alim entacyjnego, aczkolw iek pozew został w ytoczony ju ż po
w szczęciu sp raw y rozw odow ej? W ydaje się, że nie m ożna uznać takiego w y ro k u
za n ie istn iejący lu b n iew ażny . Je d n ak ż e ta k i p raw om ocny w y ro k będzie w iązał
sąd rozw odow y ty lk o w ta k im zakresie, w ja k im praw o m o cn y w y ro k alim en tacy jn y ,
w y d an y przed w szczęciem sp raw y rozw odow ej, w iąże sąd rozw odow y (por. w yżej
p k t 2).
Ad B). Szczególnie częste m ogą być w y p ad k i tego ro d zaju , że sąd, ro zp a tru jąc
w niosek o zabezpieczenie pow ód ztw a alim en tacy jn eg p , w y d a p o stanow ienie o za­
bezpieczeniu, n ie w iedząc nic o tym , że przed tem został w niesiony pozew rozw o­
dowy. Je ś li postan ow ienie to n ie zostanie zask arżo n e zażaleniem i upraw om ocni
się (art. 741 k.p.c.), będzie m ogło być zm ienione p rzez sąd rozw odow y w w a ru n k ac h
w sk azanych w a rt. 443 § 3 k.p.c., tzn. w tedy , gdy zachodzi p o trz e b a zm iany w yso­
5 P o r . z. W i s z n i e w s k i : . Z b ie g p r o c e s u o a lim e n t y d la d z ie c k a z p r o c e s e m
j e g o r o d z ic ó w , N P 1951 r ., n r 10, s. 52.
o rozw ód
N r 4 (H2)
Zbieg procesu rozw odow ego z procesem o a lim en ty
kości św iadczeń ze w zględu n a zm ianę okoliczności (por. w yżej — w p k t I B
orzeczenie opub likow ane w O SPiK A z 1966 r. pod poz. 252).
33
—
Ad C). Skoro a rt. 445 '§ 2 k.p.c. stw ierdza, że z chw ilą w y d an ia w sp raw ie o r o z ­
w ód orzeczenia o obow iązku zaspokojenia potrzeb rod zin y (art. 443 § 1 k.p.c.)
w strzy m u je się z m ocy p ra w a w y kon an ie n iep raw o m o cn y ch orzeczeń w y d an y ch
w poprzednio w szczętej sp raw ie o alim enty, to ta sam a zasada ty m b ard ziej m u si
być stosow ana w w y p ad k ach , gdy sp raw a o alim e n ty z o stała w szczęta w tra k c ie
trw a n ia procesu rozw odow ego.
i
j
Jeżeli zatem w sp raw ie o alim enty w szczętej po w n iesien iu spraw y rozw odow ej
sąd z naru szen iem p rzep isu art. 445 § 1 k.p.c. zabezpieczył — przez om yłkę lu b
p rzez nieśw iadom ość o istn ien iu sp raw y rozw odow ej — pow ództw o o alim en ty ,
p rzy czym postan o w ien ie to nie upraw om ocniło się, to nie może ono być w y k o n an e
w razie w y d an ia p rzez sąd rozw odow y postan o w ien ia w try b ie art. 443 k.p.c.
o obow iązku zaspokojenia p o trze b rodziny.
Ad D). Je żeli sp raw a rozw odow a zakończy się orzeczeniem rozw odu, to sąd
u re g u lu je w w y ro k u rozw odow ym k w estię alim e n tac ji dzieci. Jeżeli n ato m ia st
sąd rozw odow y oddali pow ództw o o rozw ód, to w ów czas n ie będzie orzeczenia
o alim en tach n a przyszłość, po stanow ienie zaś w y d a n e w try b ie a rt. 443 § 1 k.p.c.
obow iązyw ać będzie ty lk o n a czas trw a n ia procesu rozw odow ego. W ta k ie j sy tu a cji
sp raw a alim entów n a czas po u praw om ocnieniu się w y ro k u oddalającego pozew
rozw odow y pozostanie o tw arta.
P ozew o alim en ty w niesion y w tra k c ie sp raw y rozw odow ej u leg a p rze k aza n iu
sądow i rozw odow em u ty lk o w celu ro zstrzy g n ięcia o n im stosow nie do p rzep isu
art. 443 k.p.c. (art. 445 § 1 k.p.c.). S ądzić zatem należy, że oddalając pow ództw o
o rozw ód, sąd rozw odow y pow inien w yłączyć sp ra w ę o alim enty i p rzek azać ją
(po upraw om ocnieniu się orzeczenia oddalającego pow ództw o rozw odow e) do o d ­
dzielnego rozstrzygnięcia. N ie byłoby bow iem p o d sta w do tego, by w ym agać od
strony, k tó ra ju ż ra z d o ż y ła pozew o alim en ty , żeby w n o siła jeszcze je d n ą
spraw ę o te n sam przed m io t sporu, skoro spór te n n ie został rozstrzy g n ięty przez
sąd rozw odow y.
4. Proces o alim enty w ytoczony po zakończeniu procesu rozwodowego
W dotychczasow ej lite ra tu rz e p rzedm iotu n ajo b szern iejsze ro zw ażania sytuacji,
w k tó rej po praw om ocnym orzeczeniu rozw odu dziecko w y stę p u je z roszczeniem
o alim enty, zaw iera a rty k u ł Z. W iszniew skiego pt.: Zbieg p rocesu o alim en ty
dla dziecka z procesem o rozw ód jego rodziców (NP 1951 r. n r 10, s. 48—51). K o n ­
k lu zje tego a rty k u łu , k tó re należy uznać za n a d a l a k tu a ln e w obecnym sta n ie
praw nym , są n astęp u jące :
1) orzeczenie o alim en tach d la dziecka za w arte w w y ro k u rozw odow ym m a sk u te k
tak że w sto su n k u do dziecka. A ni dziecko, an i ża d n e z rodziców nie m oże
w ięc dom agać się zm iany w ysokości tych alim entów , dopóki n ie n a stą p i ja k a ś
zm iana stosunków ;
2) zm iany orzeczenia o alim en tach zaw artego w w y ro k u rozw odow ym m ogą się
dom agać — zarów no dziecko, ja k i jego rodzice — ty lk o w try b ie pow ództw a.
A w ięc rów nież w obecnym stan ie praw n y m zm ian a w ysokości alim en tó w u s ta ­
lonych w w y ro k u rozw odow ym dla m ałoletniego dziecka (zm ierzająca do podw yż­
szenia, obniżenia lub u ch y len ia obow iązku alim entacyjnego) m oże n astąp ić ty lk o
Z d z i si a w
36
Krzemiński,
Władysław
Ż y w i c ki
N r 4 (112)
w m iarę zm ienionych okoliczności — w try b ie p o w ództw a w ytoczonego w m yśl
a rt. 138 k.r.o.
O rzecznictw o S ąd u N ajw yższego dotyczące kodeksu ro dzinnego z 1950 r., k tó re
należy uw ażać za n ad a l ak tu aln e , zajm ow ało się w p ły w em w y ro k u w ydanego
w procesie o zaprzeczenie ojcostw a n a u stalon y uprzednio obow iązek alim en tacy jn y
za w arty w w y ro k u rozw odow ym . G dyby po u praw om ocnieniu się w y ro k u rozw o­
dow ego, k tó ry u regu low ał sto su nek rozw iedzionych m ałżonków do dziecka, zapadł
p raw om ocny w y ro k u stalający , że dziecko to nie pochodzi z m a łżeń stw a — zaw arte
w w y ro k u rozw odow ym orzeczenie dotyczące alim en tó w sta n ie się sam o przez się
bezprzedm iotow e, a e w e n tu aln a egzekucja zasądzonych n a rzecz dziecka alim entów
u leg n ie um orzeniu w sk u te k pow ództw a w ytoczonego n a p o d staw ie a rt. 840 k .p .c .8
II.
Z B IE G
PR O C ESU
ROZW ODOW EGO
ZE
SPR AW Ą
O
A L IM E N T Y
DLA
D Z IE C K A
P E Ł N O L E T N IE G O R O Z W O D Z Ą C Y C H SIĘ R O D Z IC Ó W
1. U stalenie w spraw ie rozwodowej alim entacji pełnoletnich dzieci
Z przep isu a rt. 443 § 1 k.p.c. w y n ik a że sąd rozw odow y, w y d ają c postanow ienie
o obow iązku m ałżonków p rzyczyn iania się do zasp o k o jen ia p o trze b rodziny przez
czas trw a n ia procesu rozw odow ego, pow inien m ieć n a uw adze n ie ty lk o dzieci
m a ło le tn ie , ale rów nież dzieci p ełn oletn ie, k tó re w y m ag ają alim en to w an ia ich.
M ianow icie art. 443 § 1 k.p.c. nie używ a o kreślen ia „m ało letn ie” w sto su n k u do
dzieci, lecz m ów i o „zaspokojeniu po trzeb ro dziny”. U życie słów : p o t r z e b y
r o d z i n y d aje p od staw ę do p rzy jęcia, że chodzi tu ta j o w y d a tk i zw iązane
z u trzy m an iem m ałżonków o raz utrzy m an iem i w y chow aniem dzieci. Zgodnie zaś
z a rt. 133 k.r.o. ciążący n a rodzicach obow iązek u trzy m an ia dziecka trw a ta k długo,
dopóki dziecko nie będzie w stan ie sam odzielnie się u trzy m ać {chyba że dochody
z m a ją tk u dziecka w y sta rc za ją n a p o krycie kosztów jego u trzy m an ia i w ychow ania).
Je ż e li dziecko je st pełnoletnie, ale nie p ra c u je zarobkow o, gdyż np. uczy się, to
obow iązek alim en to w an ia trw a d alej. T ak a sam a zasada w y n ik a z a rt. 27 k.r.o.
A rty k u ł ten n ak a zu je „przyczyniać się do zaspokojenia p o trzeb rodziny, k tó rą przez
sw ój zw iązek założyli”.
Z pow yższego w ynika, że przez pojęcie „dzieci” użyte w a rt. 443 § 1 k.p.c.
należy rozum ieć poza dziećm i, k tó re są m ałoletnie, tak że dzieci p ełnoletnie, k tó re
n ie p ra c u ją zarobkow o i nie są sam odzielne. O dm ienny pogląd rep rezen to w an y
b y ł w orzecz. SN C 1338/51 z dn. 16.X.1951 r. (NP 8—9/1952, s. 95), w k tó ry m
głoszono tezę, że w try b ie a rt. 431 d.k.p.c. (obecnie a rt. 443 k.p.c.) n ie m ożna żądać
środków u trzy m an ia dla dziecka pełnoletniego. P ogląd te n n ie m ógł się je d n ak
długo ostać, gdyż opierał się n a n ie tra fn e j w y k ład n i przepisów . I ta k w orzecz.
z dn. 2.1.1958 r. 1 CZ 181/58 (NP 7—8/1959, s. 953) Sąd N ajw yższy zm ienił sw e
stanow isko, słusznie p rzy jm u jąc , że „w sp raw ie o rozw ód m ałżonek m oże n a p o d ­
staw ie art. 431 k.p.c. (obecnie a rt. 443 k.p.c. — u w . aut.) żądać p rzy zn an ia od
drugiego m ałżo n k a kosztów u trzy m an ia pełnoletniego dziecka pozostającego n a
u trzy m an iu rodziców ”. S tanow isko to zostało p o d trzy m an e w uch w ale sk ład u 7 s ę ­
dziów SN z dn. 29.1.1960 r. 1 CO 43/59 (OSPiKA 108/60), k tó ra zaw iera n astęp u jącą
tezę: „W to k u procesu o rozw ód m ałżonek m oże w try b ie a rt. 431 k.p.c. (obecnie
a rt. 443 k.p.c. — u w . aut.) dochodzić od w sp ółm ałżo n k a p rzy czy n ian ia się do
6 O r z e c z . S N z d n ia 13.IV,1955 r. I CZ 45/55, P iP 11/1955, s. 851.
N r 4 (112)
Zbieg procesu rozw odow ego z procesem o a lim e n ty
37
u trzy m an ia pełnoletniego dziecka stron, jeżeli n ie u zyskało ono jeszcze m ożności
u trzy m an ia się sam odzielnie i nie zaw arło m a łżeń stw a”. J. G w iazdom orski, podzie­
la ją c stanow isko za ję te w orzeczeniu 1 CZ 181/58, p o d aje w obszernej glosie
arg u m en ty p rzem aw iające za proponow anym p rzez S ąd N ajw yższy rozw iązaniem
zagadnienia alim e n tac ji pełn o letn ich dzieci.
P rz y o kreśleniu w ysokości kosztów u trzy m an ia rodziny sąd orzek ający — w w y ­
p ad k u gdy w sk ład rodziny w chodzą dzieci p ełn o letn ie — pow inien przeprow adzić
postępow an ie zm ierzające do w yjaśn ien ia, czy dziecko p ełn o letn ie może się u trz y ­
m ać sam odzielnie oraz czy n ie m a dochodów z w łasnego m a ją tk u (art. 133 k.r.o.).
Jeżeli się okaże, że dziecko p ełnoletn ie m ieszka w p raw d zie z rodzicam i, ale p r a ­
cuje zarobkow o i usam odzielniło się pod w zględem finansow ym , to k oszty u trz y ­
m ania takiego dziecka nie m ogą być w liczone do kosztów u trzy m an ia rodziny.
2. Powództwo o alim enty dla pełnoletniego dziecka w niesione przed wszczęciem
spraw y rozwodowej jego rodziców
Skoro w łaściw a w y k ład n ia te k stu a rt. 443 k.p.c. p ro w ad zi do winiosku, że w czasie
toczącego się postęp ow ania rozw odow ego sąd rozw odow y m oże — o k reślając sum y
niezbędne do zaspokojenia potrzeb rodziny — b rać ta k że pod uw agę koszty u trz y ­
m ania p ełn o letn ich dzieci (nie p o siadających sam odzielności m aterialn ej), to po w ­
sta je zagadnienie, ja k należy postąpić, gdy p rzed w n iesien iem sp raw y rozw odow ej
p ełn oletnie dziecko w niosło pozew o alim enty. Istn ie ją tu 2 m ożliw e rozw iązania
kw estii:
a) zaw ieszenie sp raw y alim en tacy jn ej co do św iadczeń dochodzonych za czas
po w ytoczeniu sprafwy rozw odow ej,
b) niezależne p ro w ad zen ie 2 procesów , tj. sp raw y o alim en ty dla dziecka p ełn o ­
letniego oraz sp raw y rozw odow ej jego rodziców .
W k w estii te j pod rządem obecnie obow iązującego k.p.c. b ra k je st o p u b lik o w a­
nego orzecznictw a SN, ja k rów nież w ypow iedzi p rzed staw icieli n a u k i p ra w a .
Są argum enty, k tó re przem aw iają zarów no za tezą, że do pow ództw o alim en ty ,
w ytoczonych p rzez dzieci p ełn o letn ie w tra k c ie sp raw y rozw odow ej, n ależy stosow ać
art. 445 § 2 k.p.c. (a w ięc zaw ieszać postępow anie w sp raw ie alim e n tac y jn ej
do zakończenia procesu rozwodowego), ja k i przeciw ko te j tezie.
Rów nież autorzy niniejszego a rty k u łu m a ją n a pow yższe zagadnienie rozbieżne
poglądy.
Jed en z au to ró w (Z. K rzem iński) sądzi, że konieczne je st stosow anie p rze p isu
a rt. 445 § 1 k.p.c. ta k że do sp raw alim en tacy jn y ch w ytoczonych p rzez p ełn o letn ie
dzieci co do św iadczeń za okres od w ytoczenia pow ództw a o rozwód. Do ta k ieg o
rozw iązania dochodzi się poprzez zasady określone w art. 173—178 k.p.c. Z aw ie­
szenie będzie tu ta j konieczne, gdyż tylk o w ten sposób u n ik n ie się ry w alizacji
dw óch orzeczeń odnoszących się do alim entacji. K w estia zaw ieszenia sp raw y a li­
m en tacy jn ej nie p o w inna budzić w ątpliw ości, je śli chodzi o § 2 a rt. 445 k.p.c.
W obec bow iem w yraźnego te k stu tego p rzep isu sp raw y o zaspokojenie p o trzeb
rodziny lu b o alim en ty (dla dzieci p ełn o letnich lu b m ałoletnich), w szczęte p rzed
w ytoczeniem pow ództw a o rozw ód, u le g ają z u rzęd u zaw ieszeniu.
D rugi z au to ró w niniejszego opracow ania (W. Żyw icki) b ro n i stanow iska, że a rt.
445 § 2 k.p.c. nie sto su je się do sp ra w o alim enty, w szczętych przez dzieci p ełn o ­
letnie, i n a uzasad nienie sw ego stan o w iska p rzytacza n astęp u jące arg u m en ty :
1) sąd rozw odow y, o p ierając się n a a rt. 443 § 1 k.p.c., ty lk o w ów czas może b rać
38
Zdzisław
Krzemiński,
Władysław
Ży wieki
N r 4 (112)
pod uw agę p otrzeb y alim e n tac y jn e dzieci pełnoletnich, gdy ich p o trzeb y zaspo­
k a ja n e są w ram a ch rodziny, tzn. gdy dziecko (pełnoletnie m ieszka razem
z rodzicam i (lub z je d n y m z nich) oraz gdy w szy stk ie w y d a tk i z ty m zw ią­
zane są p o k ry w an e z fu n d u szu ogólnego przeznaczonego p rzez rodziców
n a u trzy m an ie dom u i dzieci. Je żeli je d n a k dziecko p ełn o letn ie dochodzi od
sw ych rodziców w oddzielnym pozw ie należn y ch m u alim entów , to d aje ty m
sam ym w y ra z dążeniu do w y od ręb n ien ia sw ych p o trzeb z ogólnych potrzeb
.rodziny i do sam odzielnego p o k ry w a n ia sw ych w y d atk ó w . T ym sam ym więc
koszty u trzy m an ia dziecka pełnoletniego nie b ęd ą w ta k ic h okolicznościach
stanow ić części składow ej „p otrzeb ro dzin y”, o k tó ry ch m ów i a rt. 445 § 1
k.p.c.;
2) jeżeli dziecko p ełn o letn ie dochodzi alim en tów od sw ych rodziców , m am y do
czynienia z podm iotem procesow ym , k tó ry nie b ierze u d ziału w sp raw ie
rozw odow ej. T ru d n o byłoby przyjąć, że dziecko p ełn o letn ie n ie m oże sam o ­
dzielnie dochodzić n ależn y ch m u alim en tów i że o w ysokości ty c h alim entów
zadecy du je sąd rozw odow y bez u d ziału pełnoletniego dziecka;
3) dziecko p ełn o letn ie m a p ełn e i niesk ręp o w an e p raw o sam odzielnego u le że­
n ia sw ego życia, p o sia d an ia w łasn y ch dochodów i w y d atk ó w . G dyby w trak c ie
trw a n ia sp raw y rozw odow ej rodziców (a w ięc p rzez okres n ie ra z k ilk u lat)
p ełn o letn ie dziecko n ie m ogło się upom inać o alim en ty d la siebie, to byłoby
to nieu zasad n io n y m — zarów no z p u n k tu w id zen ia praw n eg o , ja k i z p u n k ta
w idzenia życiowego — pozbaw ieniem p ełno letn iej osoby jej isto tn y ch u p ra w ­
n ień ;
4) w razie orzeczenia przez sąd rozw odu rodziców dziecka pełnoletniego w y ro k
rozw odow y nigdy n ie b ędzie reg u lo w ał sp raw y alim en tó w d la tego dziecka
(w yrok rozw odow y rozstrzy ga jed y n ie o alim e n tac ji dzieci m ałoletnich). Byłoby
rzeczą zupełnie bezcelow ą zaw ieszać postępow anie w sp raw ie o alim en ty
do czasu zakończenia p ro cesu rozw odow ego, poniew aż te n proces rozw odow y
w żadnym razie nie u reg u lu je alim e n tac ji dziecka pełnoletniego.
W k onkluzji, zdaniem Żyw ickiego, sąd rozw odow y ty lk o w ów czas może reg u lo ­
w a ć w try b ie art. 443 § 1 k.p.c. sp raw ę ponoszenia kosztów u trzy m an ia p e łn o le t­
niego dziecka rozw odzących się rodziców , gdy dziecko to n ie w y stąp iło p rzedtem
2 pozw em o zasądzenie n a jego rzecz alim entów . Je żeli pozew ta k i w p ły n ął do sądu,
to sąd w sp raw ie o alim en ty ok reśli ich wysokość, n a to m ia st sąd rozw odow y
■w p o stano w ien iu dotyczącym zaspokojenia p otrzeb rodziny n ie będzie b ra ł pod
u w ag ę kosztów u trzy m an ia pełnoletniego dziecka.
3. Żądanie alim entów przez dziecko pełnoletnie
w trakcie spraw y rozwodowej jego rodziców
W k onsękw encji tego, co pow iedziano w yżej pod p k t 2, istn ieje rozbieżność pog iąd ów rów nież n a k w estię dopuszczalności żądan ia alim en tó w p rzez p ełnoletnie
dziecko w tra k c ie sp raw y rozw odow ej jego rodziców .
T akże au torzy niniejszego opraco w an ia m a ją n a pow yższe zagadnienie rozbieżne
zap atry w an ia.
Je d en z au to ró w (Z. K rzem iński) w yp ow iad a się za stosow aniem art. 445 § 1
k.p.c. uw ażając, że w czasie trw a n ia procesu o rozw ód n ie m oże być w szczęta
o d ręb n a sp raw a o zaspokojenie potrzeb rodziny, o alim en ty m iędzy m ałżonkam i
N r 4 (112)
Zbieg procesu rozw odow ego z procesem o alim en ty
39
oraz o alim en ty dla dzieci (niezależnie przy ty m od tego, czy chodzi o alim en ty
d la dzieci m ałoletnich, czy też o alim enty dla dzieci pełnoletnich). Pozew w ta k iej
spraw ie zostaje p rzek azan y sądow i rozw odow em u. Je d n ak ż e w ty ch w yp ad k ach
m usi być spełniona jeszcze je d n a p rze słan k a faktyczn a, a m ianow icie dzieci p ełn o ­
letnie, niesam odzielne m a teria ln ie , m uszą m ieszkać — stan o w iąc w spólnotę ro d zin ­
n ą — z podm iotem procesow ym (z zasady będzie to m atk a), k tó ry w y stąp ił w try b ie
a rt. 443 k.p.c. o zasądzenie k w o t n a zaspokojenie potrzeb rodziny.
N atom iast d ru g i z au to ró w (W. Żyw icki), ze w zględu n a p rzesłan k i p odane
w yżej w p k t 2, b ro n i stan o w isk a, że p ełnoletn ie dziecko m a p ełn e i niesk ręp o w an e
praw o dom agania się oddzielnych alim entów oraz w y o d ręb n ien ia jego potrzeb
z ogólnych potrzeb rodziny. D latego rów nież w czasie trw a n ia procesu o rozw ód
p ełnoletn ie dziecko m oże w ytoczyć pow ództw o o alim en ty i sp raw a ta k a p ow inna
być rozpoznana n iezależnie od spraw y rozw odow ej rodziców dziecka. Za ta k ą w y ­
k ła d n ią przem aw ia, zdaniem Żyw ickiego, dodatkow o fa k t, że a rt. 445 § 1 k.p.c.
m ów i o p rze k azan iu sądow i rozw odow em u w ytoczonych w czasie trw a n ia procesu
o rozw ód sp raw o alim enty pom iędzy m ałżonkam i a ich „w spólnym i m ałoletnim i
dziećm i”. A zatem w y ra źn e brzm ienie art. 445 § 1 k.p.c. ogranicza stosow anie
tego p rzepisu ty lk o do sp raw y alim en tacji dzieci m ało letn ich . G dyby n at.im iast
sąd ro zp a tru jąc y sp raw ę rozw odow ą rodziców pełno letn ieg o dziecka w y d ał n ajp ierw
p ostanow ienie w try b ie art. 445 § 1 k.p.c. (m ając n a u w adze p o trzeby tego dziecka),
a dopiero potem w p ły n ął do sądu pozew o alim en ty złożony przez to pełnoletnie
dziecko, to w ów czas stanow iłoby to po dstaw ę do zm iany p o stan o w ien ia w ydanego
p rzez sąd rozw odow y (przez odpow iednie ograniczenie k w o ty przeznaczonej r.a
zaspokojenie potrzeb rodziny).
4. Istn ie n ie praw om ocnego orzeczenia co do alim entów
w ydanego przed w niesieniem sp raw y rozw odow ej
Jeżeli p ełn o letn ie dziecko uzyskało p raw om ocne orzeczenie co do należnych m u
alim entów , orzeczenie to może być zm ienione ty lk o z uw zględnieniem a rt. 138
k.r.o., tzn. w m ia rę zm iany okoliczności, oraz ty lk o w drodze pow ództw a w y to ­
czonego p rzez je d n ą ze stron, a w ięc b ąd ź przez p ełn o letn ie dziecko u p raw n io n e
do alim entacji, bądź też p rzez tego z rodziców , od k tó reg o alim en ty były z a ­
sądzone.
P óźniej w ytoczony proces rozw odow y rodziców p ełnoletniego dziecka n ie m a
w te j sy tu a cji żadnego w pływ u n a ew e n tu aln ą zm ianę obow iązku alim entacyjnego.
W ynika to zresztą w y raźn ie z treści a rt. 443 § 3 k.p.c., k tó ry w ty m zakresie
p rzy zn aje sądow i rozw odow em u u p raw n ie n ia do zm iany u stalo n y ch poprzednio
alim entów tylko co do orzeczeń alim en tacy jn y ch dotyczących m ało letn ich dzieci.
T akie rozw iązanie sp raw y pow oduje rozbieżne oceny au to ró w niniejszego o p ra ­
cow ania. G dy m ianow icie W. Żyw icki uw aża ta k ie u reg u lo w an ie za słu szn e (zgod­
n ie z w yw odam i podanym i w yżej pod p k t 2 i 3), to Z. K rzem iń sk i za jm u je sta n o ­
w isko k ry ty czn e w sto su n k u do obecnego sfo rm u ło w an ia a rt. 443 § 3 k.p.c. z p rz y ­
czyn następ u jący ch :
W a rt. 443 k.p.c. te k s t § 3 n ie został należycie zsynchronizow any z § 1. J a k
ju ż bow iem w ykazano w yżej, te k st § 1 d aje p odstaw ę do p rzy jęcia, ż e sąd rozw o­
dow y w try b ie tego p rzep isu może orzekać o kosztach u trz y m a n ia pełnoletniego
dziecka pozostającego na u trzy m an iu rodziców . W y k ład n ia w erb aln a § 3 p row adzi
zatem w te j k w estii do n astępującego rozw iązania: sąd rozw odow y m oże w try b ie
art. 443 k.p.c. decydow ać o obow iązkach m ałżonków p rzyczynienia się do zaspoko­
Zdzisław
40
Krzemiński,
W ład y sT w
Ż y wieki
Nr 4 a « f
je n ia potrzeb rodziny zw iązanych z utrzy m aniem dzieci p ełn o letn ich będących
n a u trzy m an iu rodziców , je d n ak że w y d ają c to orzeczenie, sąd nie może zm ieniać
w ysokości św iadczeń (dla dzieci pełnoletnich) u stalo n y ch praw om ocnym w cześniej­
szym orzeczeniem sądow ym .
I II.
Z B IE G
P R O C E SU
ROZW ODOW EGO
Z
P R O C E SE M
O
A L IM E N T Y
D L A W SPÓ ŁM A ŁŻO N K A
W razie zbiegu procesu rozw odow ego z procesem o alim en ty dla w spółm ałżonka,
b ęd ą m iały odpow iednio zastosow anie w y jaśn ien ia p o d an e ju ż w części I niniejszego
o p racow ania a dotyczące zbiegu procesu rozw odow ego z procesem o alim enty
dla dziecka m ałoletniego. O m ów im y w ięc n asu w a ją ce się tu zagadnienia w tej
sam ej co poprzednio kolejności.
1. Pfroces o alim enty w ytoczony przed w niesieniem sprawy rozwodowej,
ale do tej daty nie zakończony
Jeżeli proces o alim enty dla w spółm ałżonka został w ytoczony przed w niesieniem
sp raw y rozw odow ej, ale do te j d aty nie został ukończony, to w ów czas:
a) po stępow anie w sp raw ie o alim en ty ulega z u rzęd u zaw ieszeniu z chw ilą
w ytoczenia pow ództw a rozw odow ego co do św iadczeń za okres od jego w y to ­
czenia (art. 445 § 2 k.p.c.),
b) w spraw ie o alim en ty sąd m oże zabezpieczyć pow ództw o ta k że po w szczęciu
sp raw y rozw odow ej (O SPiK A z 1986 r., poz. 252); zarządzenie tym czasow e
co do zabezpieczenia, w y d an e w spraw ie o alim enty, tra c i moc z chw ilą
w y d an ia przez sąd rozw odow y p ostano w ien ia w try b ie art. 443 k.p.c. (art.
445 § 3); jeśli zarządzenie tym czasow e co do zabezpieczenia w y d an e w sp raw ie
o alim en ty upraw om ocniło się p rzed w ydaniem przez sąd rozw odow y orzecze­
n ia z a rt. 443 k.p.c., po zostaje ono w mocy i m oże być zm ienione przez sąd
rozw odow y tylko w razie zm iany okoliczności (art. 138 k.r.o),
c) z chw ilą w y d an ia w sp raw ie rozw odow ej orzeczenia o obow iązku zaspokojenia
potrzeb rodziny w strzy m u je się — z mocy p ra w a — w y k o n an ie n ie p ra w o ­
m ocnych orzeczeń w y dany ch w poprzednio w szczętej sp raw ie o alim enty;
dotyczy to zarów no niepraw om ocnych zarządzeń tym czasow ych co do za­
bezpieczenia, ja k i niepraw om ocnych w yroków (art. 445 § 2 k.p.c.),
d) po praw om ocnym zakończeniu sp raw y rozw odow ej sąd w sp raw ie o alim enty
w y d a w y ro k bądź co do całości roszczeń (jeśli pow ództw o rozw odow e zostało
oddalone, a sąd rozw odow y nie w yd ał postanow ienia co do alim entów n a
czas trw a n ia procesu), b ąd ź też ty lk o co do roszczeń poprzed zający ch w n ie­
sienie spraw y rozw odow ej (jeżeli sąd rozw odow y w y d ał p ostanow ienie w t r y ­
bie a rt. 443 k.p.c., a n astęp n ie orzekł rozw ód i ro zstrzy g n ął zgłoszony przez
w spółm ałżonka w niosek o alim enty). Je śli sąd rozw odow y oddalił pow ództw o
rozw odow e i tym sam ym nie ro zstrzy gn ął roszczeń alim en tacy jn y ch w sp ó ł­
m ałżonka, n ato m ia st w y d ał po stanow ienie w try b ie art. 443 k.p.c. — to w ów ­
czas sąd ro zp a tru jąc y sp raw ę alim e n tac y jn ą zan iech a o rzekania o okresie
objęty m tym postanow ieniem , gdyż będzie zw iązany rozstrzygnięciem co do
alim entów p rzy jęty m w e w spom nianym p ostanow ieniu sąd u rozwodowego
^por. w yżej p k t I, 1, D niniejszego opracow ania). W reszcie jeżeli sąd rozw o­
N r 4 (112)
Z bieg procesu rozw odow ego z procesem o a lim en ty
41
dowy — przy orzeczeniu rozw odu — u sta lił w p raw d zie w ysokość alim entów
należnych w spółm ałżonkow i, ale nie w y d ał p rze d tem p o stan o w ien ia w try b ie
a rt. 443 k.p.c., to pow stan ie kw estia, w ja k im try b ie osoba u p raw n io n a m oże
się dom agać alim entów za czas trw a n ia procesu. K w estia ta p o w stan ie d la ­
tego, że w y ro k rozw odow y u sta la obow iązek alim en tacy jn y n a przyszłość
(od d aty upraw om ocnienia się w y ro k u rozwodowego), nie m a je d n ak m ocy
w stecznej (art. 444 k.p.c.); nie może on być rów nież zaopatrzony rygorem
natychm iasto w ej w ykonalności. W w y p ad k u ta k im jeżeli an i sąd w e w cześniej
w szczętej sp raw ie o alim enty, an i też sąd w sp raw ie o rozw ód nie zabez­
pieczył pow ództw a o alim en ty d la w spółm ałżonka, to w ów czas — po orze­
czeniu rozw odu — sąd w sp raw ie o alim en ty p o w in ien w znow ić zaw ieszone
postępow anie i w ydać orzeczenie co do obow iązku alim en tacy jn eg o zarów no
za czas do w ytoczenia spraw y rozw odow ej, ja k i za czas trw a n ia procesu
rozw odow ego (za k tó ry to czas m ałżonek nie o trzy m ał alim entów ). O czyw iś­
cie może pow stać w ted y kw estia, czy zachodzi p o trzeb a p rzy zn an ia alim en tó w
za okres w steczny, jeżeli w spółm ałżonek u p raw n io n y do alim en tacji zaspo­
koił — m im o b ra k u alim entów — sw e potrzeb y życiow e.
2. Proces o alim enty prawomocnie rozstrzygnięty
przed wniesieniem sprawy rozwodowej
A. M ałżonek, k tó ry m a już praw om ocny w yrok zasądzający d la niego a li­
m enty od drugiego m ałżonka, nie m usi zgłaszać w sp raw ie rozw odow ej żąd an ia
przy znania m u alim entów (art. 444 k.p.c.), gdyż p o p rzed n i w y ro k n ie tra c i sw ej
praw om ocności n a sk u te k w y d an ia w yroku rozw odow ego. G dyby je d n ak m ałżon ek -w ierzyciel chciał uzyskać podw yższenie alim entów , to p o trzeb n e byłoby w ó w ­
czas zgłoszenie w niosku w try b ie art. 444 k.p.c. (orzecz. SN z 2.VII.1955 r. 1 CO
27/55, OSN 33/1956).
B. Jeżeli przed w szczęciem spraw y rozw odow ej został w y d an y w y ro k u sta la ją c y
alim enty należne od jednego z m ałżonków na rzecz drugiego, a zachodzi p o trzeb a
zm iany w ysokości św iadczeń ze w zględu zm ianę okoliczności, to sąd rozw odow y
w y d aje w tedy po stanow ienie n a podstaw ie art. 443 § 1 k.p.c. dotyczące w ysokości
alim entów n a czas trw a n ia spraw y rozw odow ej. W p o stan o w ien iu ty m sąd rozw o­
dowy bądź podw yższa alim enty (co może uczynić n aw e t z urzędu), b ąd ź też je
obniża (tylko n a w niosek strony). W spraw ie rozw odow ej sąd może w ydać p o sta ­
now ienie w try b ie a rt. 443 i§ 1 k.p.c. co do w ysokości alim entów n a rzecz w spółm ałżonka-w ierzyciela, chociażby ten m ałżonek nie dochodził roszczeń alim e n ta c y j­
nych n a w yp adek orzeczenia rozw odu, n a p o dstaw ie a rt. 444 k.p.c. W y n ik a to
z fak tu , że w m yśl a rt. 443 § 1 w sp raw ie rozw odow ej sąd n a żądanie jednego
z m ałżonków lu b z u rzęd u orzeka postanow ieniem o obow iązku m ałżonków p rz y ­
czyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny na czas trw a n ia procesu, u trzy m an ie
zaś w spółm ałżonka m ieści się w pojęciu „zaspo k ajan ie po trzeb ro dziny”.
C. Jeżeli na sk u te k zm iany okoliczności zachodzi p o trzeb a odm iennego u s ta le n ia
wysokości św iadczeń, niż to czynił poprzednio w y d an y w yrok alim en tacy jn y , to
sąd rozw odow y zm odyfikuje odpow iednio w sw ym w y ro k u obow iązek alim e n ta c y j­
ny n a p odstaw ie a rt. 138 k.r.o. Jed nakże sąd rozw odow y m oże to uczynić je d y n ie
w tedy, gdy m ałżonek-w ierzyciel zgłosi w niosek w k w estii roszczeń alim e n tac y j­
nych (art. 444 k.p.c.). W b ra k u takiego w niosku sąd rozw odow y w w y ro k u o rze­
kającym rozwód n ie orzeka o alim entach, a ty m sam ym n ie m oże on zm ienić
42
Zdzisław
KrzetniJisfci,
Władysław
Żytoicki
N r 4 (112)
w ysokości poprzednio u stalo n y ch ju ż praw om ocnie alim entów , aczkolw iek b ył
u p raw n io n y (z m ocy a rt. 443 § 3 k.p.c.) do odm iennego u reg u lo w an ia w ysokości
alim en tó w n a czas trw a n ia p ro cesu rozw odow ego. W ta k ie j sy tu a c ji m ałżonek-w ierzyciel pow inien — po praw om ocnym zakończeniu p ro cesu rozw odow ego —
dochodzić podw yższenia alim en tó w w try b ie oddzielnego pow ództw a z pow ołaniem
się n a a r t. 138 k.r.o.
D.
Sąd rozw odow y, zm ien iając w sw ym w y ro k u w ysokość alim en tó w należnych
je d n em u z m ałżonków n a p o d staw ie w ydanego ju ż praw om ocnego w y ro k u , p o ­
w inien w w y ro k u o rzekający m roziwód stw ierdzić, że zm ienia w y ro k w sp raw ie
o alim en ty . G dyby ta k ie j w zm iank i nie było, istn iały b y dw a ty tu ły egzekucyjne,
k tó re odm iennie reg ulow ały by w ysokość a lim e n tó w 7.
3. Proces o alim enty w ytoczony w trakcie trwania spraw y rozwodowej
f
Z godnie z a rt. 445 § 1 k.p.c., jeżeli w tra k c ie sp raw y rozw odow ej je d en z m a ł­
żonków w niesie do sąd u oddzielne pow ództw o o zasądzenie alim en tó w od w sp ó ł­
m ałżonka, pozew ta k i lub w niosek o zabezpieczenie pow ó d ztw a zostanie p rz e k a ­
zany sądow i, w k tó ry m toczy się sp ra w a o rozw ód, w celu rozstrzygnięcia o tych
alim e n tac h w m yśl p rzepisu a rt. 443.
R e d ak c ja art: 445 § 1 k.p.c. je st o ty le nieścisła, że sąd rozw odow y po p rz e k a z a ­
n iu m u pozw u o alim en ty pow inien n ie tylko w ydać p o stan o w ien ie w m yśl art.
443 k.p.c. (a w ięc u stalić w ysokość alim en tów n a czas trw a n ia p rocesu rozw odow e­
go), ale rów n ież p o trak to w a ć p rzek azan y m u pozew jak o w niosek złożony w m yśl
a rt. 444 k.p.c. (a zatem jak o w niosek o zasądzenie alim en tó w w w y ro k u rozw o­
dowym ).
P oza tym do procesu o alim enty w niesionego w tra k c ie sp raw y rozw odow ej
b ęd ą m iały odpow iednie zastosow anie w y jaśn ien ia p odane w yżej w p k t I, 1, 3
niniejszego a rty k u łu .
7 P o r . w te j k w e s t ii u c h w a łę s k ła d u 7 s ę d z ió w S N z d n ia 2.V II.1955 r. I CO 27/55 (O S N
33/1956). P a t r z te ż S . W ł o d y k a : P o s tę p o w a n ie s ą d o w e w s p r a w a c h o a lim e n ta c ję , „ Z e s z y ­
t y n a u k o w e U J , P r a w o ” n r 4/1957, s . 227 i n .
