Sektor kamienia naturalnego w Turcji

Sektor kamienia naturalnego w
Turcji
2011-06-09 10:09:03
2
Turcja należy do krajów o wyjątkowo bogatych zasobach naturalnych – z wyłączeniem ropy naftowej i węgla
kamiennego, na jej terytorium występuje 4400 minerałów ziemskich, z czego eksploatuje się 53. Złożona
struktura geologiczna znajduje odbicie w różnorodności pokładów wysokiej jakości kamienia naturalnego o
zróżnicowanej strukturze, wzorach wybarwienia i fakturze.
Turcja należy do krajów o wyjątkowo bogatych zasobach naturalnych - z wyłączeniem ropy naftowej i węgla
kamiennego, na jej terytorium występuje 4400 minerałów ziemskich, z czego eksploatuje się 53. Złożona
struktura geologiczna znajduje odbicie w różnorodności pokładów wysokiej jakości kamienia naturalnego o
zróżnicowanej strukturze, wzorach wybarwienia i fakturze. W Turcji rozpoznano 480 rodzajów i odmian kamienia
naturalnego, w tym głównie granitu, marmuru, trawertynu, onyksu, piaskowca, bazaltu i skał łupkowych, samych
odmian marmuru wyróżnia się ponad 120.
Na rynkach międzynarodowych największym uznaniem cieszą się odmiany: Supreme, różowe Elazig Cherry i
Bilecik Pink, czarne Aksehir Black i Karacabey Black, Milas Kavaklıdere, Aeagan Bordeaux, białe marmury
Manyas White, Afyon White i Marmara White, Afyon Tigerskin i Afyon Sugar, beżowe Bilecik Beige i Golpazarı,
Burdur Brown, trawertyn z Denizli, Ege Bordo, liliowy Milas Leylak, Chocolate Travertine Kutahya (o barwie
czekoladowej), diabaz Gemlik, granity Thracian i Ayvalik.
Zasoby, wydobycie, produkcja
Turcja dysponuje 40% światowych zasobów kamienia naturalnego, tureckie rezerwy szacuje się na ogółem 13,9
mld ton (5,2 mld m3), z czego 589 mln m3 (1,6 mld t.) stanowią zasoby rozpoznane i udokumentowane. W ponad
1 tys. kamieniołomów zlokalizowanych na dużym obszarze Tracji (część europejska Turcji) oraz zachodniej
Anatolii wydobywa się ok. 250 rodzajów kamienia naturalnego (m.in. granit, onyks, andezyt, skały wapienne,
bazalt, andezyt, skały łupkowe i diabaz), w szczególności marmur i trawertyn. Sektor obróbki i przetwarzania
kamienia naturalnego obejmuje ponadto 1500 małych i średniej wielkości zakładów oraz 7,5 tys. mniejszych
warsztatów. 90% kamieniołomów znajduje się w rejonie mórz Egejskiego i Marmara oraz w zachodniej Anatolii.
Do miast o szczególnie intensywnym wydobyciu marmuru należą: Afyonkarahisar (Afyon), Denizli, Mugla, Bilecik,
wyspa Marmara (Marmara Island), Bursa, Tokat, Canakkale, Elazıg, Diyarbakır, Amasya, Burdur, Antalya,
Stambuł, Ankara, Izmir, Kayseri, Balikesir, Eskisehir i Sivas. W ostatnich latach coraz większą popularność w
Turcji zyskuje granit, którego rozległe złoża znajdują się w okolicach Ordu, Rize, Trabzonu, Balikesir, Kirklareli,
Bolu, Kirsehir, Izmitu, Canakkale i Izmiru.
Kamień naturalny stosuje się na posadzki i do celów dekoracyjnych – atrakcyjny, trwały i odporny na wpływ
warunków zewnętrznych granit służy do produkcji elementów elewacji zewnętrznej budynków. Marmur
wykorzystuje się głównie w budownictwie, w dekoracji wnętrz oraz jako materiał na rzeźby, w kamieniarstwie
(kamienie nagrobne), jako wypełniacz przy budowie dróg, produkcji betonu i asfaltu, w przemyśle chemicznym
marmur służy ponadto jako materiał uzupełniający w nawozach sztucznych. Stosunkowo nowym zjawiskiem jest
rosnące zainteresowanie rynków zagranicznych tureckimi skałami pochodzenia wulkanicznego (pumeks, tufa),
łupkiem oraz żwirem morskim (pebble stone).
W 2010 r. wyprodukowano w Turcji 11,5 mln ton kamienia naturalnego, krajowa produkcja zaspakaja w 60%
potrzeby rynku krajowego. Roczna produkcja marmuru w blokach wynosi ok. 1,2 mln t., dodatkowo produkuje się
13 mln m2 marmuru w postaci płyt/tafli i płytek. Ok. 75-80% pozyskanego kamienia poddaje się dalszej obróbce
podwyższającej jego wartość. Kontrybucja sektora kamienia naturalnego do gospodarki narodowej wyniosła w
2010 r. 1,6 mld USD.
Szybki rozwój i wzrost produktywności sektora kamienia naturalnego w Turcji nastąpił po 1985 r. w efekcie
reformatorskich zmian wprowadzanych w gospodarce tureckiej, obejmujących transformację w kierunku
liberalizacji i zmniejszania interwencjonizmu państwowego, poluzowania regulacji eksportowo-importowych,
3
wprowadzenia zachęt dla inwestycji zagranicznych oraz nową strategię uprzemysłowienia. W rezultacie tych
zmian, sektor kamienia naturalnego został wpisany na listę sektorów spełniających kryteria priorytetów
inwestycyjnych (“Investment Prioritized Sector”) i zakwalifikowany do korzystania z dopłat (subsydiów).
Jednocześnie górnictwo i obróbka kamienia zostały w znacznym stopniu zmechanizowane, nadano im także
status procesu przemysłowego. Przyspieszenie prywatyzacji przyniosło w ostatnich latach wzrost udziału sektora
prywatnego, który obecnie zdecydowanie dominuje w branży pozyskiwania i przetwarzania kamienia, domeną
państwa pozostaje górnictwo surowców energetycznych (węgiel kamienny – koncern TTK i brunatny – TKI i
EUAS), boru (Eti Mine) i ród metali, państwowe są również 2 tureckie instytuty badawcze górnictwa MTA i
BOREN.
Wydobycie kamienia w Turcji obejmuje w blisko 50% marmury, w 45% trawertyn, pozostałe 5% stanowią inne
rodzaje skał. W ślad za poprawą warunków ekonomicznych i wprowadzeniem nowoczesnych metod, technologii i
maszyn w górnictwie kamienia naturalnego, obróbce i produkcji wyrobów z kamienia, pojawiły się zwiększone
inwestycje ze strony dużych firm, a Turcja zyskała pozycję jednego z 6 największych producentów kamienia
naturalnego na świecie. Obok unikatowych walorów dekoracyjnych, turecki kamień naturalny ceniony jest ze
względu na wysoką jakość materiału, a poziom obróbki zapewnia jego konkurencyjność na rynkach
międzynarodowych. Tym niemniej, pomimo relatywnie niskich kosztów pracy w Turcji, duża pracochłonność
procesów pozyskiwania i obróbki sprawia, że turecki kamień nie jest w stanie konkurować cenowo z produktami
chińskimi.
Wsród tureckich producentów marmuru przoduje region miasta Afyonkarahisar, gdzie 355 zakładów (w tym 45
dużych) przetwarza i dostarcza 14% marmuru eksportowanego przez Turcję, znaczące są również udziały miast
Bilecik (12%), Denizli (8%), Mugla (6%) i Eskisehir (4%). Ośrodki te odpowiadają łącznie za 65% ogółu produkcji
marmuru w Turcji. Sektor górnictwa i przetwarzania minerałów, obejmujący również branżę kamienia
naturalnego zatrudnia w Turcji ogółem ponad 100 tys. osób.
Eksport
Uznanie sektora kamienia naturalnego za ważny pod-sektor tureckiego górnictwa, zwiększenie nakładów i
poprawa warunków jego funkcjonowania przyniosły znaczący wzrost eksportu kamienia naturalnego, którego
wartość kształtuje się obecnie na poziomie ok. 2 mld USD. W 2008 r., z udziałem 9% w światowym eksporcie
kamienia naturalnego Turcja zajęła 5. miejsce na świecie (wyprzedziły ją Chiny, Indie, Włochy i Hiszpania). W
ostatnich latach Turcja odchodzi od eksportu surowca w postaci bloków marmuru i trawertynu na rzecz wyrobów
przetworzonych, które – szczególnie w przypadku marmuru – reprezentują znacznie wyższą wartość dodaną.
Obecnie ok. 70% stanowi eksport kamienia przetworzonego, kamień naturalny w blokach odpowiada za 15-16%
eksportu, resztę stanowią wyroby pół-przetworzone. Zarówno produkcja jak i eksport kamienia naturalnego
wykazują w Turcji silne tendencje rosnące.
Przetworzony marmur to pozycja o najwyższym udziale (ok. 40-50%) w tureckim eksporcie kamienia
naturalnego. W 2009 r. w czołówce odbiorców marmuru przetworzonego znalazły się USA (28%), Wlk. Brytania
(7%), Arabia Saudyjska (6%), Libia (5%) i Kanada (4%). Przetworzony trawertyn, zaliczany się do najlepszych na
świecie, posiada udział w tureckim eksporcie kamienia naturalnego na poziomie 25% i trafia głównie na rynek
USA (gdzie posiada 67% udział w rynku kamienia naturalnego), Wlk. Brytanii i Kanady. Turcja wykorzystuje nadal
trendy wzrostowe w odniesieniu do popytu na marmur w blokach, którego głównymi odbiorcami są Chiny (udział
ok. 75% w 2009 r.), a ponadto Indie, Syria, Grecja i Tajwan. Chiny, które są największym eksporterem kamienia
na świecie, są jednocześnie ważnym odbiorcą tureckiego kamienia naturalnego w postaci surowych bloków
marmuru i trawertynu wykorzystywanych w budownictwie. Asortyment eksportowy w odniesieniu do kamienia
naturalnego obejmuje ponadto płyty marmurowe, surowe bloki granitu i trawertynu (Brazylia) oraz granit
przetworzony, najchętniej sprowadzany przez Federację Rosyjską.
Turecki kamień naturalny zastosowano w wielu znanych i podziwianych budowlach, m.in. w detalach
4
dekoracyjno-architektonicznych Białego Domu w Waszyngtonie (marmur różowy odmiany Elazig), siedziby
Kongresu USA i francuskiego parlamentu, budynku Google w San Francisco, wiosce olimpijskiej w Chinach
(marmur odmiany Diyarbakir), domach celebrytów, w licznych luksusowych hotelach, portach lotniczych,
centrach kulturalnych i biznesowych, prestiżowych budynkach użyteczności publicznej.
Maszyny i urządzenia stosowane w tureckim sektorze kamienia naturalnego
Z wyjątkiem kilku kopalń głębinowych węgla kamiennego (Zonguldak), dominująca część górnictwa w Turcji ma
charakter odkrywkowy, stąd wysoki stopień unifikacji stosowanego sprzętu z branżą budowlaną. Rozwinięty
sektor budowlany odgrywa kluczową rolę w gospodarce tureckiej, przyciąga krajowe inwestycje publiczne i
prywatne, a jego udział w światowym rynku szacuje się na ponad 2%. Budownictwo w Turcji posiada silne
oparcie w zapleczu materiałowym (produkcja cementu, stali i żelaza, kruszyw, itp.) oraz maszynowym, a silny
wzrost produkcji kamienia naturalnego przyczynił się do rozwoju branży maszyn górniczych. W Turcji produkuje
się większość maszyn i urządzeń niezbędnych do wydobywania, cięcia i obróbki kamienia naturalnego
(buldożery, koparki, spychacze, różnego typu kruszarki, udarowe młoty pneumatyczne do rozbijania skał,
wyciągarki, ładowarki, dźwigi i systemy transportu materiałów rozdrobnionych, maszyny sortujące, szlifierki do
kamienia, itp.), maszyny budowlane i górnicze odpowiadają za blisko 10% ogółu tureckiego eksportu maszyn i
urządzeń. Import jest niewielki - pochodzi głównie z Włoch i obejmuje specjalistyczne urządzeń i narzędzi do
obróbki kamienia. Od 2007 r. obowiązuje w Turcji dyrektywa UE wymagająca stosowania znaku “CE”, obejmująca
również maszyny i urządzenia górniczo-budowlane.
Do największych tureckich producentów maszyn budowlanych i górniczych należą BMC, Temsa, Hema, Hidromek
oraz Cukurowa Insaat Makineleri ile Parsan Makine Parcalari Sanayi A.S., niektóre firmy m.in. Komek Mak. San.
Ltd. Sti. (http://www.komek.com.tr/) czy Altan Machinery Ltd. (http://www.altanmakine.com/) specjalizują się w
produkcji maszyn dla kamieniołomów. Przegląd produkowanych w Turcji maszyn i urządzeń dla branży kamienia
naturalnego można znaleźć na stronie internetowej Stowarzyszenia Tureckich Producentów Marmuru, Kamienia
Naturalnego i Maszyn Górniczych http://www.tummer.org.tr/[1].
Legislacja
Podstawowym aktem prawnym regulującym działalność górniczą w Turcji jest Ustawa o górnictwie nr 3213,
poddana głębokiej nowelizacji w 2004 r. poprzez dostosowanie przepisów, procedur wydawania licencji oraz
wysokości opłat do standardów międzynarodowych w celu stworzenia bardziej zachęcających warunków dla
inwestorów zagranicznych. Rozróżnia sie 2 rodzaje licencji/zezwoleń wydawanych przez MIGEM - Generalny
Dyrektoriat ds. Górnictwa podległy Ministerstwu Energii i Zasobów Naturalnych: licencja na poszukiwania złóż
minerałów, wydawana na okres 3 lat z możliwością przedłużenia do max. 5 lat oraz licencja na eksploatację
kopalni, której okres wynosi min. 10 lat, z możliwością przedłużenia na kolejne 6 lat. Licencje górnicze otrzymać
mogą wyłącznie obywatele tureccy oraz firmy górnicze utworzone na podstawie przepisów prawa tureckiego.
Znowelizowana ustawa o górnictwie rozszerza zakres gruntów, na których dopuszcza się poszukiwania i
wydobycie, ogranicza również biurokratyczną kontrolę państwa i wprowadza bardziej racjonalne zasady ochrony
środowiska. Podziemne zasoby minerałów należą do Skarbu Państwa, który pobiera opłaty w formie tantiem
regulowanych wg 5 grup minerałów: 1. piasek i żwir; 2. marmur; 3. sole uzyskiwane z wód (morza i słone
jeziora); 4. surowce energetyczne i minerały przemysłowe; 5. metale i kamienie szlachetne. Dla grup 1 i 5,
opłata odpowiada 4% rocznych przychodów brutto z eksploatacji kopalni, dla pozostałych grup – 2%. Koszty
wydobycia, w tym maszyn i urządzeń, itp. w odniesieniu do kopalni złota i srebra są zwolnione z podatku VAT.
Potencjał zbytu i kooperacji
Bogate zasoby kamienia naturalnego, różnorodność i atrakcyjność odmian występujących na terenie Turcji oraz
5
relatywna dostępność pokładów sprawiają, że sektor kamienia naturalnego odgrywa w coraz większym stopniu
rolę jednego ze strategicznych sektorów gospodarki tureckiej, reprezentuje również wysoki potencjał rozwoju i
przyciągania inwestycji. W stosunkowo krótkim okresie nastąpił szybki wzrost produkcji i eksportu kamienia
naturalnego, zauważalne podniesienie jakości tureckiego kamienia zapewnia mu konkurencyjność i coraz wyższy
udział w rynkach międzynarodowych.
Poprawy wymaga efektywność sektora, produktowa dywersyfikacja oferty eksportowej i jej dostosowanie do
rosnących wymagań klientów międzynarodowych. Wskazuje się na konieczność wypracowania odpowiednich
strategii promocji zagranicznej, zwiększenia zakresu prac B+R związanych z branżą kamienia naturalnego i
wykorzystanie nowoczesnych technologii pozyskiwania i przerobu kamienia.
Do istotnych czynników hamujących rozwój branży zalicza się niedostateczny rozwój infrastruktury i technologii
górnictwa kamienia, brak kadr odpowiednio przygotowanych zawodowo inżynierów górnictwa oraz
wykwalifikowanego personelu do prac pośrednio-produkcyjnych.
W dwustronnej wymianie handlowej z Turcją Polska notuje saldo ujemne w sekcji produktów mineralnych
(obejmujących m.in. kamień naturalny) jak i w grupie wyrobów z kamienia, mimo iż Turcja nie jest głównym
źródłem importu skał urobionych i wyrobów kamieniarskich do Polski. Polska nie może również konkurować z
Turcją w zakresie eksportu ww. grup towarowych, możliwa jest natomiast współpraca sektorów produkujących
maszyny górnicze do pozyskiwania i obróbki kamienia naturalnego oraz sektorów produkcji materiałów dla
budownictwa, transfer górniczego know-how i eksport usług szkoleniowych.
Szczegółowe rozpoznanie potrzeb i możliwości współpracy polskiego sektora górniczego, pozyskiwania i
przerobu skał z turecką branżą kamienia naturalnego umożliwi udział i prezentacja polskiej oferty na targach
branżowych organizowanych w Turcji, jak również nawiązanie współpracy przez wydziały inżynierii i technologii
górnictwa wyższych uczelni technicznych oraz instytuty badawczo-rozwojowe górnictwa w Polsce z ich
odpowiednikami w Turcji.
Imprezy targowo-wystawiennicze branży w Turcji
Do głównych wystaw i targów branży kamienia naturalnego należą:
- “The International Marble & Natural Stone Technologies Fair” oraz “Mining, Natural Resources and
Technology Fair”, Izmir, http://www.izmirfair.com.tr/ , link do organizatora IZFAS: www.izfas.com.tr
- “Istanbul Natural Stone” - International Marble, Natural Stone Products and Technologies
Stambuł http://www.cnrnaturalstoneturkey.com/
Exhibition Fair,
- “World Mining Expo”, Stambuł, http://www.zed.com.tr/
- Anatolia Stone Fair, Antalya, http://www.arenafuar.com/
Ważne instytucje/linki :
Ministerstwo Energii i Zasobów Naturalnych (MENR), http://www.enerji.gov.tr/
MIGEM - Generalny Dyrektoriat ds. Górnictwa (wydaje licencje, prowadzi monitoring i nadzór nad prowadzeniem
operacji górniczych w Turcji), http://www.migem.gov.tr/ Generalna Dyrekcja Badań Geologicznych i Poszukiwań
Minerałów (MTA), http://mta.gov.tr/
Turecka Izba Inżynierów Górnictwa, http://www.maden.org.tr/
6
Stowarzyszenie Tureckich Producentów Marmuru, Kamienia Naturalnego i Maszyn Górniczych,
http://www.tummer.org.tr/
Sekretariat Generalny Stowarzyszenia Stambulskich Eksporterów Minerałów i Metali, http://www.immib.org.tr/
MIB - Association of Turkish Machine Manufacturers, www.mib.org.tr
Bilecik Marble and Granite Industrialists Association, http://www.cremabil.org/
Elazig Marble and Mining Society, http://www.emmad.org.tr/
16 uniwersytetów w Turcji posiada wydziały górnictwa, przykładowo - Pamukkale University (PAU), Faculty of
Engineering Department of Geological Engineering, Geology and Rock Engineering
Źródła: “Mining Industry in Turkey”, Tülay Uyanik, IGEME 2010 http://www.igeme.gov.tr/ “Mining Industry in
Turkey”, http://www.stoneinturkey.com/
Strona internetowa: http://www.haberpan.com/news/turkey-natural-stone-reserves-degerlendiremiyor
“The Mining Industry in Turkey”, Selahaddin Anaç, [email protected], Nejat Tamzok, [email protected]
[1] Wyłącznie w j. tureckim, należy rozwinąć zakładkę “Kategoriler” i wybrać pozycję “Makinalar”
7