Wojny Punickie
advertisement
Pierwsza wojna punicka toczyła się między Kartaginą i Rzymem w latach264-241 p.n.e. Działania wojenne prowadzono początkowo wyłącznie na terenie Sycylii, gdzie Kartagińczycy dominowali nad zachodnią częścią wyspy, zaś wschodnia i południowa były pod kontrolą Syrakuz. W późniejszym okresie do walk doszło także na macierzystych terytoriach Kartaginy w Afryce Północnej. Wojna zakończyła się klęską Kartaginy, która zrzekła się swych posiadłości na Sycylii na rzecz Rzymu. Sycylia stała się pierwszą prowincją Republiki. Nazwa wojny pochodzi od słowa poeni, którym Rzymianie nazywali Kartagińczyków jako potomków Fenicjan; stąd przydomek punicus - punicki. Bezpośrednią przyczyną wojny był konflikt o północnosycylijskie miasto Mesynę. Od lat było ono kontrolowane przez najemników z Kampanii, tzw.Mamertynów. Zagrożeni przez króla Syrakuz Hierona II zwrócili się o pomoc do Kartaginy, która przysłała do miasta swój garnizon. Później część Mamertynów poprosiła o pomoc Rzymian i usunęła kartagiński garnizon. Punijczycy sprzymierzyli się z Hieronem, który rozpoczął oblężenie Messany. Latem 264 p.n.e. na Sycylię przybył z rzymską armią Appiusz Klaudiusz Kaudeks. Pobił syrakuzańskie wojska pod Messaną i wyruszył na Syrakuzy, które obległ. Przerażony sukcesami Rzymian Hieron przeszedł na ich stronę w 263 r. p.n.e Pozbawieni sojusznika Kartagińczycy nie zdołali obronić Agrigentum, które Rzymianie zdobyli w 262 p.n.e. Przybyłe z Afryki posiłki umożliwiły Kartagińczykom umocnić Drepanum, Lilibeum i Panormus, które stały się trudnymi do zdobycia twierdzami. Jednocześnie flota kartagińska rozpoczęła blokadę wybrzeży Sycylii i Italii, by odciąć Rzymian od dostaw wojskowych i posiłków. Kartagińczycy byli pewni, że ta taktyka przyniesie im sukces. Rzymianie, którzy dzięki swej świetnej piechocie byli niezrównani w wojnie lądowej, nie mieli pojęcia o wojnie morskiej i mieli bardzo słabą flotę. Nieustępliwi Rzymianie zbudowali jednak flotę 100 pięciorzędowców i 20 trójrzędowców, która co prawda w pierwszej bitwie w pobliżu Wysp Liparyjskich w 260 p.n.e. została rozproszona, ale jeszcze w tym samym roku pod Mylae konsul Gajusz Duiliusz pokonał Kartagińczyków stosując pomosty do abordażu (tzw. kruki). Dzięki nim Rzymianie przekształcili bitwę morską w lądową (a dokładniej "pokładową"), w której mogli wykorzystać wszystkie zalety swojej piechoty. Jednak sukces ten nie przełożył się na sukcesy na lądzie. Bezskuteczne ataki Rzymian na ufortyfikowane kartagińskie miasta i twierdze przynosiły tylko straty i zniechęcenie w samym Rzymie. Dlatego pod naciskiem Atiliuszy i Klaudiuszy, wzorem sycylijskiego tyrana Agatoklesa przeniesiono w 256 p.n.e. działania wojenne do Afryki. Wyprawą kierowali konsulowieAtiliusz Regulus i Maniliusz Wulson. Kartagińska flota próbowała zatrzymać Rzymian, ale poniosła klęskę pod Eknomos. Wulson wkrótce został wycofany z Afryki wraz z częścią floty. Mimo to, mający 15 tys. piechoty i 500 jeźdźców Regulus opanował dużą część kartagińskich posiadłości. Na jego stronę z obawy przed zniszczeniem i sprzedaniem w niewolę przeszły niektóre miasta punickie. Na Kartaginę padł strach i wodzem naczelnym został ustanowiony spartański kondotier Ksantippos. Pokonał on armię Regulusa, który dostał się do niewoli. Powracająca z Afryki z resztkami armii flota rzymska została zniszczona przez burzę. Niepowodzenie wyprawy Regulusa spowodowało, że głównym terenem działań wojennych stała się ponownie Sycylia. Dzięki nowej flocie Rzymianie zdobyli Panormos w 254 p.n.e., ale nie potrafili złamać oporu zepchniętych do twierdz w zachodniej części wyspy Punijczyków. Dodatkowo w 249 p.n.e. w wyniku klęski pod Drepanum oraz burzy Rzymianie stracili większość okrętów. W Kartaginie natomiast Hamilkar Barkas zreorganizował w 247 p.n.e. armię i rozpoczął morskie rajdy na wybrzeża Italii. Zmusiło to Rzym do nadzwyczajnego wysiłku, jakim była budowa nowej, jeszcze silniejszej floty w242 p.n.e. Dzięki niej odcięto zaopatrzenie do broniących się kartagińskich miast na Sycylii i w 242 p.n.e. zdobyto wreszcie Drepanum i Lilybaeum. Ostatecznym ciosem było zwycięstwo Lutacjusza Katulusa u Wysp Egadzkich w 241 r. p.n.e. nad flotą kartagińską. Kartagina zgodziła się zawrzeć pokój na następujących warunkach: Kartagińczycy ustąpią z całej Sycylii i nie będą wojować z Hieronem, ani podnosić broni przeciw Syrakuzanom oraz ich sprzymierzeńcom. Kartagińczycy zwrócą Rzymianom bez okupu wszystkich jeńców wojennych, w srebrze wypłacą Kartagińczycy Rzymianom w przeciągu lat dwudziestu dwa tysiące dwieście talentów eubejskich (...) lud (rzymski) nie uznał układów pokojowych, lecz wysłał dziesięciu mężów (...) zaostrzyli (oni) postawione Kartagińczykom warunki. Bo czas spłaty daniny skrócili o połowę, dołożyli jeszcze tysiąc talentów do ogólnej sumy, nadto polecili Kartagińczykom ustąpić z wszystkich wysp jakie leżą między Italią a Sycylią. Tak więc Kartagina zamiast zyskać Messanę utraciła wszystkie posiadłości na Sycylii i musiała zapłacić Rzymowi 3200 talentów srebra kontrybucji w ciągu 10 lat. 264 p.n.e. bitwa pod Messaną(wojska rzymskie Klaudiusza Kaudeksa pokonały siły Hierona z Syrakuz; z pomocą nie zdążył Hannon na czele libijskich żołnierzy, co spowodowało odwrót Hierona) 261 p.n.e. bitwa pod Akragas (Agrigentum) (po raz pierwszy Kartagińczycy użylisłoni w boju) 260 p.n.e. bitwa koło Wysp Liparyjskich bitwa pod Thermai (porażka sycylijskich sprzymierzeńców Rzymu - 4000 zabitych w starciu z siłami Hamilkara) bitwa morska pod Mylae 258 p.n.e. Bitwa morska pod Sulci - 20 okrętów rzymskich pokonuje 18 kartagińskich, straty: Rzymianie:2, Kartagińczycy:5 257 p.n.e. bitwa morska pod Tyndaris (200 rzymskich okrętów pod wodzą konsula Gajusza Atyliusza Regulusa starło się z 80 okrętami Hamilkara, straty: 9 rzymskich penter i 18 kartagińskich korabi) 256 p.n.e. bitwa koło przylądka Eknomos (330 rzymskich okrętów pod Regulusem pokonało 350 kartagińskich jednostek pod Hamilkarem; Rzymianie zatopili 30 okrętów kartagińskich i zdobyli 64, tracąc 24 jednostki) 255 p.n.e. bitwa pod Adys (klęska Kartagińczyków Hamilkara w walce z siłami Regulusa) bitwa pod Aspis - (Kartagińczycy 12000 piechoty, 4000 jazdy, 100 słoni pod Ksantyposem pokonali Rzymian - 15000 piechoty, 500 jazdy (13000 strat) pod Regulusem, który dostał się do niewoli kartagińskiej, gdzie zmarł po kilku latach) bitwa morska u przylądka Hermajskiego (bitwa u wybrzeży Afryki) (zwycięstwo Rzymian 250 okrętów nad Kartagińczykami - 200 okrętów (16 zatopionych, 24 zdobyte)) 250 p.n.e. bitwa pod Panormos (Rzymianie pod wodzą prokonsula Lucjusza Cecyliusza Metellusa Dentera rozbili siły Hasdrubala - 20 000 zabitych) 249 p.n.e. bitwa morska pod Drepanum (Kartagińczycy - 100 okrętów pod Adherbalem zwyciężyli Rzymian - 120 okrętów pod konsulem Publiuszem Klaudiuszem Pulcherem - 93 okręty stracone oraz 20000 ludzi) bitwa morska pod Phintias (klęska Rzymian - 500 straconych transportowców i 17 okrętów wojennych) 241 p.n.e. Bitwa morska koło Wysp Egadzkich (zwycięstwo Rzymian - zdobycie 20 i zatopienie 97 okrętów punickich) Druga wojna punicka toczyła się w latach 218-201 p.n.e. między Kartaginą i Rzymem. Prowadzona była na Półwyspie Apenińskim, Iberyjskim, na Sycylii i w Afryce Północnej. Jej główną postacią był Hannibal, kartagiński wódz z rodu Barkidów. Pretekstem do wojny było zaatakowanie przez Hannibala Saguntu, sprzymierzonego z Rzymem miasta-państwa na obecnym wybrzeżu katalońskim. Hannibal przeprawiwszy się ze swoją armią z Hiszpanii przez Alpy do Italii postanowił zaskoczyć Rzymian od północy. Mimo wyczerpującej przeprawy przez góry (armia straciła m.in. większość słoni bojowych) odniósł szereg imponujących zwycięstw (Bitwa nad Trebią, bitwa nad Jeziorem Trazymeńskim, bitwa pod Kannami), jednakże z uwagi na ograniczone możliwości logistyczne i rekrutacyjne nie mógł wykorzystać swoich zwycięstw. W tym czasie Rzymianie najpierw przystąpili do podboju kartagińskich posiadłości w Hiszpanii, a potem za radą Scypiona Afrykańskiego Starszego zaatakowali afrykańskie centrum kartagińskiego imperium, co spowodowało odwołanie armii Hannibala z Italii. W202 p.n.e. Scypion Afrykański pokonał Hannibala w bitwie pod Zamą. Po wojnie Rzym zagarnął posiadłości Kartaginy w Hiszpanii. Oprócz tego Kartagina musiała zniszczyć swoją flotę, przekazać część posiadłości afrykańskich numidyjskim sprzymierzeńcom Rzymu i zapłacić ogromną kontrybucję. Miasto Sagunt w Hiszpanii wystosowało do Rzymu list, w którymi była prośba o "opiekę", postawiło to w stan gotowości armię Kartaginy i, co za tym idzie, armię przeciwników. Na dodatek to samo miasto w 219 p.n.e. napadło na jedno z podległych Hannibalowi plemion iberyjskich. W odwecie kartagiński wódz rozpoczął oblężenie miasta. Po ośmiu miesiącach oblężenia, pozbawiony rzymskiej pomocy Sagunt skapitulował (219 p.n.e.). W związku z tym Rzym wysłał do Kartaginy poselstwo z żądaniem wydania Hannibala jako podżegacza wojennego. Powróciło ono jednak z niczym. Wojna stała się faktem. Obie strony przyjęły taktykę ofensywną - Rzymianie planowali prowadzić wojnę w Hiszpanii i w Afryce, natomiast Hannibal w Italii. Szybszy okazał się wódz kartagiński. Wiosną 218 p.n.e. Hannibal wyruszył ze swej hiszpańskiej stolicy Nowej Kartaginy z armią liczącą ok. 50 tys. zbrojnych i przez Pireneje wkroczył do Galii. Maszerując wzdłuż śródziemnomorskiego wybrzeża dotarł do ujścia Rodanu. Aby ominąć idącą mu naprzeciw armię konsula Publiusza Korneliusza Scypiona, przeprawił się przez Rodan w górnym jego biegu i znalazł się u podnóża Alp, które przeszedł z dużymi stratami. Uzupełnił je jednak tysiącami Galów, którzy przyłączyli się do jego armii. Do pierwszego starcia z Rzymianami doszło nad rzeką Ticinus, które - tak jak i następna bitwa nad rzeką Trebią - przyniosło Hannibalowi zwycięstwo, otwierające drogę do środkowej Italii. W następnym roku podczas przemarszu doliną rzeki Arno Hannibal zaskoczył konsula Flaminiusza nad Jeziorem Trazymeńskim. Cała rzymska armia została zniszczona. Klęska spowodowała umocnienie się w Rzymie stronnictwa Fabiuszy - dyktatorem zostałKwintus Fabiusz Maksymus. Drugim dyktatorem po kilku miesiącach (bardzo niezwykła sytuacja, bo zazwyczaj dyktator był jeden) obwołano Marka Minucjusza Rufusa, który przy Fabiuszu sprawował dotąd urząd magistra equitum. W roku 216 p.n.e. wybrano konsulami Terencjusza Warrona i Emiliusza Paulusa. Otrzymali oni pod swoje dowództwo gigantyczną armię. Konsulowie wydali Hannibalowi bitwę pod Kannami, w której pomimo dwukrotnej przewagi liczebnej zostali rozgromieni przez kartagińskiego wodza. Sytuacja Rzymu stała się groźna, cześć sprzymierzeńców przeszła na stronę Hannibala (Samnici, Lukanowie, Brucjowie, Kapua i inne miasta kampańskie i greckie). Rzym, nie mogąc pokonać Hannibala, postanowił uderzyć w Hiszpanii i na Sycylii, gdzie Syrakuzy opowiedziały się po stronie Hannibala. W 212 p.n.e. armia dowodzona przez Marka Klaudiusza Marcellusa zdobyła Syrakuzy. W rękach rzymskich znalazła się cała Sycylia. Również sytuacja w Hiszpanii zaczęła sprzyjać Rzymowi. W latach 218 i 217 p.n.e. bracia Scypionowie, Publiusz i Gnejusz, podjęli ofensywę i zdobyli Sagunt. Jednak w 211 p.n.e. zginęli, a ich dzieło kontynuował syn Publiusza, Publiusz Korneliusz Scypion Afrykański. Zdobył on w 209 p.n.e. Nową Kartaginę i pokonał pod Baeculą w 208 p.n.e. brata Hannibala - Hazdrubala. Do206 p.n.e. cała południowa część Półwyspu Pirenejskiego została podbita przez Rzymian. Tymczasem Hazdrubal podążył przez Pireneje i Alpy na pomoc bratu, którego sytuacja znacznie się pogorszyła, gdy w 211 p.n.e. Rzymianie zdobyli jego główną bazę w Italii - Kapuę, a następnie zajęli całą Kampanię i Tarent (209 p.n.e.). W tym czasie armia Hannibala składała się głównie z mieszkańców Italii. Ich morale było dużo słabsze niż wojsk, z którymi Hannibal przybył do Italii dziewięć lat wcześniej. Oligarchowie z Kartaginy nie nadsyłali mu obiecanych posiłków, bo obawiali się wzrostu jego potęgi i z zazdrości o pozycję jaką zajmował ród Barkidów. Hazdrubal dotarł do Italii, ale jego armia została zniszczona a on sam zginął w bitwie nad Metaurusem w 207 p.n.e., zanim połączył się z bratem. Pozbawiony szans na otrzymanie posiłków Hannibal wycofał się na południe Italii i tam zawzięcie odpierał ataki wielokrotnie liczniejszych wojsk Rzymian. W 204 p.n.e. rzymska armia pod wodzą Scypiona wylądowała w Afryce. W następnym roku Kartagina odwołała Hannibala z Italii do Afryki, by powstrzymał i pokonał Scypiona. Szczęście jednak odwróciło się od niego i w 20 p.n.e. pod Zamą poniósł klęskę w bitwie z wojskami rzymsko-numidyjskimi. Kartagina nie była już w stanie dłużej prowadzić wojny. W 201 p.n.e. podpisano pokój, na mocy którego Kartagińczycy mogli zatrzymać tylko swoje posiadłości w Afryce. Nie mogli prowadzić wojen bez zgody Rzymu, a ponadto zmuszeni zostali do zapłacenia gigantycznej kontrybucji 10 tysięcy talentów srebra w ciągu 50 lat oraz musieli wydać Rzymowi cała swoją flotę z wyjątkiem 10 okrętów strażniczych i dać zakładników jako rękojmię wypełnienia wynikających z traktatu warunków. Poczynań Kartaginy w Afryce miał pilnować Masynissa król Numidii, który wspomagał Scypiona w bitwie pod Zamą. Tak opisuje Polibiusz (XV,18) warunki traktatu zamykającego drugą wojnę punicką: Mogą Kartagińczycy zatrzymać w Afryce te miasta, które posiadali przed wydaniem tej ostatniej wojny Rzymowi, a także kraj dawny, bydło, służbę i resztę mienia, zobowiązują się naprawić Rzymowi wszelkie szkody, muszą wydać jeńców i zbiegów wojennych z całego okresu wojny, wydać wszystkie okręty wojenne z wyjątkiem 10 trier, podobnie słonie. Wojny nie wypowiadać nikomu poza Afryką w ogóle, a w Afryce tylko za zgodą Rzymian. (...) cokolwiek należy do króla Masynissy lub jego przodków w obrębie granic jakie im zostaną wskazane, oddać Masynissie (...) dostarczyć wyżywienie dla wojska rzymskiego na trzy miesiące i płacić mu tak długo żołd, aż z Rzymu nie nadejdzie odpowiedź co do warunków pokoju. Wypłacić Rzymowi dziesięć tysięcy talentów w ciągu lat pięćdziesięciu, ratami po 200 talentów eubejskich rocznie. Jako porękę wydać stu zakładników, w wieku od 14 lat do 30 lat. (przekład w: Dąbrowa E. Dzielska M., Wybór tekstów źródłowych...,UJ Kraków 1979). Wojsko Hannibala było istnym tyglem narodowościowym. Samych Kartagińczyków było w nim niewielu - wyjątek stanowiła grupa kilkuset oficerów, wyróżniających się purpurowymi płaszczami, trochę oddziałów saperskich, budujących mosty i machiny wojenne. Znakomitą lekką kawalerię stanowili Numidyjczycy, Maurowie znad Atlantyku i Garamanci w pancerzach ze skór węży. Ci pustynni jeźdźcy, uzbrojeni w oszczepy, sztylety i tarcze obite skórą słoni, specjalizowali się w zwiadzie i pościgu. Przeważnie na koniach poruszali się Balearowie, czyli "miotacze", uznawani za najlepszych procarzy czasów starożytnych. Na ramieniu mieli zawieszone 3 proce różnej długości. Ciężkozbrojną piechotę i jazdę tworzyli libijscy poddani Kartaginy, dzierżący włócznie o długich grotach. Ciężka kawaleria i piechota były rekrutowane również pośród Iberów i Celtyberów. Do tego zaliczyć należy również przeróżnej maści banitów, renegatów, świętokradców, którzy uciekli ze swoich krain spod katowskiego topora. Armię dodatkowo wzmacniało 37 słoni bojowych, wśród nich największy - Syriusz, na którym od czasu do czasu zasiadał sam Hannibal. 218 p.n.e. bitwa nad rzeką Ebro bitwa nad Rodanem bitwa nad rzeką Durencja bitwa pod Cissis (Rzymianie Gnejusza pokonali Kartagińczyków - 600 zabitych, 2000 jeńców) bitwa nad rzeką Ticinus (zwycięstwo Kartagińczyków nad Rzymianami Publiusza Scypiona) bitwa nad Trebią 217 p.n.e. bitwa nad Jeziorem Trazymeńskim bitwa morska u ujścia Ebro (Gnejusz Korneliusz Scypion pokonał flotę punicką zdobywając kilka okrętów) 216 p.n.e. bitwa pod Gerunium (Hannibal wciągnął w zasadzkę armię Rufusa zadając jej wielkie straty) bitwa pod Kannami 215 p.n.e. bitwa pod Grumentum (Rzymianie Longusa - 280 zabitych - zwyciężyli Kartagińczyków Hanno - 2000 zabitych) bitwa pod Nolą (Rzymianie Marcellusa - 1000 zabitych - pobili Kartagińczyków Hannibala - 5000 zabitych) bitwa pod Cagliari (22000 rzymskiej piechoty i 1200 jazdy pod wodzą Torquatusa pokonało Kartagińczyków Hazdrubala (pojmany) - 12000 zabitych, 3700 jeńców) bitwa pod Iberą (Hazdrubal Barkida pokonany przez Scypionów) bitwa pod Iliturgi (16000 Rzymian zwyciężyło 60000 Kartagińczyków) bitwa pod Intibili (zwycięstwo Rzymian nad Kartagińczkami - 13000 zabitych, 2000 jeńców) 214 p.n.e. bitwa pod Beneventum (Rzymianie Grachusa - 2000 zabitych pobili Kartagińczyków Hannona - 16000 zabitych) bitwa pod Nolą (Rzymianie Marcellusa - 400 zabitych - zwyciężyli Kartagińczyków Hannibala - 2000 zabitych) 213 p.n.e. bitwa pod Mundą bitwa pod Aurinks (Rzymianie Gnejusza Scypiona pokonali Kartagińczyków - 8000 zabitych) 212 p.n.e. pierwsza bitwa pod Herdonią oblężenie Syrakuz 211 p.n.e. oblężenie Kapui bitwy pod Lorca, Porta Collina bitwa pod Castulo (Caslona) 211 p.n.e. 210 p.n.e. bitwa morska pod Sapriportis masakra Kartagińczyków w Akragas druga bitwa pod Herdonią (Kartagińczycy Hannibala pobili Rzymian Gnejusza Fulwiusza Centumalusa, który poniósł śmierć) bitwa pod Numistro 209 p.n.e. bitwa pod Canusium (Kartagińczycy Hannibala pokonali Rzymian Marcellusa - 2700 strat) Bitwa o Nową Kartaginę zdobycie Kaulonii (30000 ludzi Rzymianie sprzedali w niewolę) 208 p.n.e. bitwa pod Petelią (5000 Kartagińczyków zabiło w zasadzce 2000 Rzymian a 1500 wzięło do niewoli, krótko potem w tej samej okolicy w zasadzkę wpadli podczas rekonesansu dwaj konsulowie, którym towarzyszyło zaledwie 300 konnych;Klaudiusz Marcellus zginął, ciężko ranny Tytus Kryspinus uszedł z zasadzki, ale zmarł od odniesionych ran) bitwa pod Baeculą (porażka Hazdrubala) bitwa pod Wenuzją (Numidyjczycy pokonali Rzymian Marcellusa (poniósł śmierć) i Crispinusa (odniósł rany)) bitwa morska pod Kelibią (Rzymianie Valeriusa pobili Kartagińczyków, którzy stracili 18 z 83 okrętów) 207 p.n.e. bitwa morska pod Aspis (największa morska bitwa w czasie wojny - 100 okrętów rzymskich pod wodzą Lewinusa pokonało 83 jednostki kartagińskie) bitwa nad Metaurusem 206 p.n.e. bitwa pod Ilipą (Alcala del Rio-klęska wojsk Hazdrubala Giskona) bitwa morska pod Carteią (Rzymianie Laeliusa - 8 okrętów - pokonali Kartagińczyków Adherbala - również 8 okrętów; 2 zatopione, 1 uszkodzony) 204 p.n.e. bitwa pod Kroton (nierozstrzygnięte starcie Kartagińczyków Hannibala i Rzymian Semproniusza) 203 p.n.e. bitwa na przepolach Cyrty (klęska Syfaksa) 23 czerwca 203 p.n.e. bitwa pod Utyką (klęska armii punickiej) bitwa nad rzeką Bagradas (bitwa na Wielkich Równinach) - klęska Punijczyków 202 p.n.e. bitwa pod Zamą (43000 Rzymian Scypiona pokonuje 48000 Kartagińczyków Hannibala; straty rzymskie: 1500 zabitych, 4000 rannych; straty kartagińskie: 20000 zabitych, 15000 jeńców) III wojna punicka (149-146 p.n.e.) - ostatnia z wojen punickich toczona pomiędzy Republiką Rzymską a Kartaginą. Skutkiem było całkowite zniszczenie Kartaginy i wzrost potęgi Rzymu na arenie międzynarodowej. Dowódcy Scypion Afrykański Młodszy Hasdrubal Boeotarch W II wiek p.n.e. Rzymianie świadomi własnej siły prowadzili wobec innych państw coraz bardziej brutalną politykę. Nie zadowalali się już, jak to czynili wiek wcześniej na tworzeniu z podbitych terenów protektoratów czy uzależnianiu ościennych władców. Zaczęli tworzyć prowincje. Aby tego dokonać musieli zlikwidować wiele państw wasalnych. Jednym z nich był ich dawny przeciwnik – Kartagina. W Rzymie stronnictwo zgromadzone wokół Katona Starszego starało się przez lata o ostateczne zniszczenie Kartaginy. Cenzor kończył każde swe przemówienie słowami: Ceterum censeo Carthaginem delendam esse (łac. Poza tym uważam, iż Kartagina powinna zostać zburzona)[1]. W wyniku drugiej wojny punickiej (218-201) Republika rzymska stała się największą potęgą antycznego świata. Złamano mocarstwo Kartaginy. Państwo to przekształciło się w uległego klienta państwa rzymskiego, płacącego należne Rzymianom kontrybucje i dostarczającego posiłków wojskowych. Cały swój zapał Kartagińczycy skierowali na rozwój gospodarki państwa, stając się potęgą gospodarczą. Dobrobyt punickiej stolicy stał się solą w oku rzymskiej arystokracji. Zapragnęła ona przejąć żyzne grunty Kartaginy i sama czerpać z nich profity. Zaczęto szukać pretekstu dla wojny z osłabiona Kartaginą. Zażądano od Kartagińczyków aby wydali na zakładników 300 dzieci arystokratów, wydania wszelkiej broni, w dalszych żądaniach mieli porzucić swe nadmorskie miasto i osiedlić się w głębi lądu na 80 stadiów. Było to nie do przyjęcia dla Punijczyków, którzy zabili posłów przynoszących złe wieści. Aby zaprowadzić porządek Republika wysłała do Afryki armię, na łatwą jak się wszystkim nad Tybrem wydawało wojnę. Armia rzymska wkrótce stanęła pod murami Kartaginy. Kartagina była położona na przylądku między dwoma lagunami. Z resztą kraju łączył ją przesmyk, na którym wybudowano potrójną linię umocnień, składającą się z dwóch kamiennych murów i palisady. Przed częstokołem biegła fosa o szerokości 18-20 metrów. Sercem 200 tys. miasta były sztuczny port podzielony na wojskowy i cywilny. Na północ od portu leżała najstarsza część miasta Byrsa zabudowana wysokimi na 6 pięter kamienicami. W tej części miasta umiejscowiona była agora posiadająca funkcję handlową i polityczną. Z agory trzy ciasne drogi prowadziły ku wzgórzu o tej samej nazwie co dzielnica, gdzie znajdował się akropol i największa świątynia Kartaginy poświęcona Eszmunowi, utożsamianego z greckim Asklepiosem. U podnóża cytadeli rozciągały się obszerne przedmieścia zwane Megarą. Była to elegancka dzielnica zabudowana willami pośród ogrodów, co nadawało jej wiejski wygląd. Konsulowie rzymscy M. Maniliusz i L. Marcjusz Cenzorinus przez wiele dni stali bezradni pod murami miasta. Udało im się co prawda zburzyć przy pomocy taranów część umocnień i wedrzeć do miasta, lecz zostali szybko odparci ponosząc duże straty. Na skutek chorób dziesiątkujących legionistów i zwyczajnej niekompetencji wodzów te działania zaczepne wkrótce ustały. Teraz inicjatywę przejęli Punijczycy, którzy zaatakowali niespodziewanie obóz rzymski. Byli bliscy jego zdobycia, lecz dzięki przytomności umysłu młodego oficera Scypiona Emiliana, udało się przegnać napastników. Kilka dni później zdołał on także obronić prowizoryczny port położony opodal obozu. Złą sytuację Rzymian jeszcze bardziej skomplikowała kartagińska armia polowa szarpiąca tyły legionów, śląca przy tym przez jezioro z twierdzy Neferis żywność do blokowanej Kartaginy. Chcąc zniszczyć to zgrupowanie armia rzymska ruszyła pod warownię. Siły punickie zajęły pozycje na wyniosłościach, położonych nad strumieniem niedaleko miasta. Atak na tak trudną pozycję zakończył się klęską i ogromnymi stratami. Przegrana bitwa podkopała i tak nie najlepsze morale. W 148 roku zmienili się konsulowie. Wcześniejsza parę zastąpili K. Pizon Cezoninus i L. Hostyliusz Mancynus. Zaniechali oni ataków na miasto, zajęli się plądrowaniem kartagińskiego zaplecza i tym samym usiłowali zmusić głodem Kartaginę do uległości, jednak bezskutecznie. Próbowano zdobyć miasta nadmorskie dochowujące wierności swej stolicy, skąd słano dla niej materiały i posiłki potrzebne do prowadzenia wojny. Akcja zakończyła się niepowodzeniem. Nie zdobyto żadnego grodu. Na wieść o nowych klęskach w Rzymie zawrzało. Postanowiono szybko zakończyć przedłużający się konflikt. W tym celu wybrano konsulem zdolnego arystokratę Scypiona Emiliana, który udowodnił wcześniej swoją odwagę. Zwerbowawszy nowe legiony Emilian wyruszył pod Kartaginę. Przybywszy pod miasto szybko zaprowadził porządek w zdemoralizowanej armii i przystąpił do działania. Odniósł od razu duży sukces. Zdobył przedmieścia Kartaginy. Szybko je jednak opuścił, albowiem na obszarze pełnym sadów, zarośli i płotów rzymskie legie mogły ulec rozproszeniu, a na dodatek przy nieznajomości przejść wpaść w zasadzkę. Scypion zablokował kompletnie miasto od strony lądu budując na przesmyku obóz warowny, a kartagiński port zamknął gigantyczną tamą. Następnie zdobył groblę biegnącą niedaleko tamy, wybudowanej swego czasu dla kupców, celem wyładunku towaru. Kartagińczycy nie przejęli się sukcesami wroga. Przekopali nowe przejście z portu na jezioro. Trzy dni później naprędce sklecona flota kartagińska zaatakowała flotę Rzymian, lecz bitwa jaka się wywiązała była nierozstrzygnięta. Zimą 147/146 Emilian podjął akcje mająca na celu zniszczenie polowej armii punickiej i zajęcia terenów do tej pory kontrolowanych przez Punijczyków. Kartagińczycy zamknęli się w obozie warownym niedaleko Neferis. Emilian uderzywszy na obóz z dwóch stron szybko go zdobył. Wiosną 146 roku udało się Rzymianom niespodziewanym wypadem zdobyć port cywilny i wojskowy. Po zdobyciu murów otaczających porty Kwiryci, zajęli kartagińską agorę. Stąd trzema drogami poczęli przebijać się w kierunku górującej nad miastem kartagińskiej cytadei – Byrsy. Walczono zawzięcie o każdy metr ulicy. Legioniści zmuszeni byli zdobywać dom po domu Gdy dotarli pod mury zamku, mieszkańcy nie widząc sensu dalszej walki skapitulowali. Ostatnim punktem oporu była świątynia boga Eszmuna (Eskulapa) lecz i jej obrońcy wkrótce poddali się. Konsul pragnął ocalić bohaterskie miasto, ale senat rzymski nakazał je zburzyć, teren zaorać i zakazać tam osadnictwa, a ludność sprzedać w niewolę. Tak też się stało. Miasto zostało tak gruntownie zniszczone, że z epoki punickiej zachowało się niewiele zabytków. Nędzne szczątki murów, cmentarzy, stele, ołtarz, przedmioty ruchome. Z wysoko rozwiniętych rolniczo afrykańskich terenów Kartaginy utworzono prokonsularną prowincję Afryka, która w szybkim czasie zyskała miano spichlerza Rzymu. Następnie Rzym dokonał dalszych podbojów i zdobył tereny naokoło Morza Śródziemnego. 149 p.n.e. - bitwa pod Nepheris (Kartagińczycy Hasdrubala zwyciężają Rzymian Maniliusa) 148 p.n.e. - oblężenie Hippagrety 147 p.n.e. - bitwa morska przy porcie kartagińskim 147 p.n.e. - II bitwa pod Nepheris 146 p.n.e. - zdobycie Kartaginy przez wojska Publiusza Korneliusza Scypiona Młodszego koniec trzeciej wojny punickiej.Trzecia wojna punicka skończyła się klęską dla Kartagińczyków
