Aplikacje informatyczne w Astronomii Niebo na wyciągnięcie ręki: Przenośne planetaria (cz. I i II) Bogna Pazderska Plan zajęć: • Dostępne planetaria na: – Komputerze: stellarium, kstars – Urządzenia mobilne: sky map, google sky map, starmap • Podstawowe narzędzie - stellarium: – Główne opcje i możliwości – Skrypty – Wtyczki • Stellarium – dodawanie nowych obiektów – Przy użyciu wtyczek – Bezpośrednio przez pliki Bogna Pazderska • Stellarium – wykorzystywanie narzędzia do symulacji zjawisk i obliczeń astronomicznych – Refrakcja – Paralaksa roczna – Ruch własny (gwiazdozbiory) – Dowód Galileusza na teorię heliocentryczną – Współrzędne geograficzne: gwiazda polarna i zaćmienia Księżyców Jowisza – Precesja: gwiazda polarna, znaki Zodiaku – Zaćmienia Słońca, pomiar promienia Ziemi metodą Eratosthenesa i promienia orbity Ziemi metodą Halley'a (tranzyt Wenus) – Prędkość światła: zaćmienia księżyców Jowisza i metoda Romera pomiaru prędkości światła Bogna Pazderska • Kstars – funkcjonalność – Podstawowe wygląd i informacje o źródłach – Kontrola wyświetlania gwiazd i obiektów Układu Słonecznego – Importowanie nowych danych – Kalkulator danych: czas, współrzędne, koniunkcje – Planowanie obserwacji – Kontrola teleskopu w systemie GOTO – Obsługa kstars przy użyciu python'a • Kstars – dodatkowe możliwości – Obserwacje efektów relatywistycznych: symulacja obserwacji Eddingtona (widoczne położenia gwiazd w czasie całkowitego zaćmienia Słońca) Bogna Pazderska DOSTĘPNE PLANETARIA Bogna Pazderska PLANETARIA Darmowe planetaria na PC STELLARIUM ● ● ● Urządzenie do planowania obserwacji Symulacja nieba dla różnych czasów i położeń Wirtualne pomiary i obserwacje zjawisk na sferze niebieskiej Bogna Pazderska PLANETARIA Darmowe planetaria na PC KSTARS ● ● Planetarium: bardziej profesjonalne planetarium, ale z gorszą grafiką Stworzone z myślą o sterowaniu teleskopu i prezentacji widocznego obrazu Bogna Pazderska PLANETARIA Mobilne planetarium, zawsze w zasięgu ręki - komórki Android: Google Sky map - Identyfikacja położenia obserwatora i przy użyciu wewnętrznego kompasu – dokładne pokazanie mapy nieba w miejscu wskazanym przez komórkę - powiększanie obszarów, zdjęcia, mapy - siatki współrzędnych, gwiazdozbiory..podstawowe funkcje planetarium Bogna Pazderska PLANETARIA Mobilne planetarium, zawsze w zasięgu ręki - komórki Nokia: Sky map - dla części: Identyfikacja położenia obserwatora i przy użyciu wewnętrznego kompasu – dokładne pokazanie mapy nieba w miejscu wskazanym przez komórkę - powiększanie obszarów, zdjęcia, mapy - siatki współrzędnych, gwiazdozbiory..podstawowe funkcje planetarium Bogna Pazderska PLANETARIA iPhone: Mobilne planetarium, zawsze w zasięgu ręki - komórki StarMap - Identyfikacja położenia obserwatora i przy użyciu wewnętrznego kompasu – dokładne pokazanie mapy nieba w miejscu wskazanym przez komórkę - powiększanie obszarów, zdjęcia, mapy - pozwala połączyć się z teleskopem przez wifi i oglądać obraz w szukaczu Bogna Pazderska STELLARIUM – PODSTAWOWE MOŻLIWOŚCI Bogna Pazderska STELLARIUM STELLARIUM – data i czas ● ● Obserwacja zjawisk astronomicznym w normalnym i przyśpieszonym tempie, w prawie każdym momencie w historii Oglądanie wyglądu nieba w dalekiej przeszłości i odległej przyszłości Bogna Pazderska STELLARIUM Położenie obserwatora ● ● Obserwacje z dowolnego miejsca na Ziemi, a także innych ciał Układu Słonecznego Obserwacje Ziemi z Księżyca, Marsa, ... Bogna Pazderska STELLARIUM Znalezienie obiektu ● ● Obiekty Układu Słonecznego i Głębokiego Nieba Inne obiekty jak satelity, kwazary, pulsary, egzoplanety... Bogna Pazderska STELLARIUM Informacje o obiekcie Informacje: ● jasność absolutna i obserwowana (mag) ● współrzędne w różnych układach (HA/Dec, Az/Alt) ● odległość (AU, ly) ● średnica kątowa, faza, elongacja (wydłużenie).. Bogna Pazderska STELLARIUM Obrazy Obrazy planet w odpowiedniej wielkości i fazie, obrazy księżyców, obiektów mgławicowych z możliwością dodawania nowych Bogna Pazderska STELLARIUM Gwiazdozbiory ● ● ● Linie gwiazdozbiorów (również przy zmianie epoki) Obrazy w różnych stylach Nazwy łacińskie Bogna Pazderska STELLARIUM Siatki współrzędnych Układ horyzontalny Az – azymut (różne notacje) Alt – wysokość obiektu Układ równikowy Dec – deklinacja, z katalogu RA – rektascencja, z katalogu Kąt godzinny: HA=LST – RA LST – lokalny czas gwiazdowy Bogna Pazderska STELLARIUM Siatki współrzędnych Linie obu układów współrzędnych Bogna Pazderska Ustawienia widoku Limity widoczności gwiazd (w mag) ● Orbity planet ● Skalowanie Księżyca ● Osłabianie światła gwiazd w pobliżu jasnych źródeł ● Ustawienia atmosfery ● Meteory ... ● Bogna Pazderska STELLARIUM Konfiguracja Dodatkowe oznaczenia: ● równik ● ekliptyka ● południk ● Galaktyka Różne rodzaj projekcji ... Bogna Pazderska STELLARIUM Konfiguracja – rodzaje projekcji Bogna Pazderska STELLARIUM Konfiguracja – rodzaj terenu Możliwość włączania różnego terenu i wyłączania go celem obserwacji normalnie niedostępnych zjawisk Bogna Pazderska STELLARIUM Atmosfera Możliwość włączania i wyłączania atmosfery, a wraz z nią wszystkich zjawisk z nią związanych np.. refrakcji Bogna Pazderska STELLARIUM Skrypty Filmy i animacje nakręcone przy użyciu stellarium, np..: ● ● Widok Słońca z różnych planet Zaćmienia Słońca, Księżyca.. Bogna Pazderska STELLARIUM Wtyczki ● ● ● ● ● ● ● Dodatkowe obiekty:kwazary, pulsary, egzoplanety, satelity Widok z teleskopu w danym okularze Kompas Podstawowa kontrola teleskopów z systemem GOTO Pomiar kątów na niebie Nowe obiekty w Układzie Słonecznym ... Bogna Pazderska STELLARIUM Wtyczki – pomiar kąta Pomiar odległości na sferze niebieskiej Bogna Pazderska STELLARIUM Wtyczki – okulary Symulacja widoku z teleskopu: - teleskop (średnica, ogniskowa) - soczewki, np.. Barlowa (podwójna ogniskowa) - okulary (FOV, ogniskowa) Bogna Pazderska STELLARIUM Podstawowe okulary: - 40 mm - 25 mm - 10 mm - 2.5 mm Wtyczki – widok z okularu Pole widzenia (FOV): 40-84o Powiększenie: ● ● (ogniskowa teleskopu) / (ogniskowa okularu). nie większe niż 2xśrednica obiektywu w mm Bogna Pazderska STELLARIUM – DODAWANIE NOWYCH ŹRÓDEŁ Bogna Pazderska STELLARIUM Wtyczka: Edytor Układu Słonecznego Konfiguruj → Importuj dane Bogna Pazderska STELLARIUM Wtyczka: Edytor Układu Słonecznego Dodawanie z baz danych: - komety - asteroidy Przykładowa baza: „MPC's list of observable comets” Bogna Pazderska STELLARIUM Bezpośrednie dodawanie obiektów Układu Słonecznego Plik: ssystem.ini Linux: ~/.stellarium/data/ Windows: C:\Program Files\ Stellarium\data\ssystem.ini Bogna Pazderska [2014ae17] [2014ae17] parent parent==Sun Sun orbit_Inclination orbit_Inclination==13.58145 13.58145 coord_func = comet_orbit coord_func = comet_orbit orbit_Eccentricity orbit_Eccentricity==0.5385304 0.5385304 orbit_ArgOfPericenter orbit_ArgOfPericenter==118.18215 118.18215 absolute_magnitude = 20.8 absolute_magnitude = 20.8 name name==2014 2014AE17 AE17 orbit_Epoch = 2456600.0 orbit_Epoch = 2456600.0 slope_parameter slope_parameter==0.15 0.15 lighting = false lighting = false tex_map tex_map==nomap.png nomap.png color = 1.0, 1.0, color = 1.0, 1.0,1.0 1.0 orbit_AscendingNode orbit_AscendingNode==314.93393 314.93393 orbit_MeanMotion = 0.18488524 orbit_MeanMotion = 0.18488524 orbit_MeanAnomaly orbit_MeanAnomaly==357.22388 357.22388 orbit_SemiMajorAxis = 3.0516488 orbit_SemiMajorAxis = 3.0516488 albedo albedo==0.15 0.15 radius = 1 radius = 1 type type==asteroid asteroid STELLARIUM Bezpośrednie dodawanie obiektów Układu Słonecznego Dane: http://www.minorplanetcenter.net/ http://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi TYPOWE OZNACZENIA: JDCT Epoch Julian Date, Coordinate Time EC Eccentricity, e QR Periapsis distance, q (AU) IN Inclination w.r.t xy-plane, i (degrees) OM Longitude of Ascending Node, OMEGA, (degrees) W Argument of Perifocus, w (degrees) Tp Time of periapsis (Julian day number) N Mean motion, n (degrees/day) MA Mean anomaly, M (degrees) TA True anomaly, nu (degrees) A Semi-major axis, a (AU) AD Apoapsis distance (AU) PR Orbital period (day) Instrukcja: http://www.stellarium.org/wiki/index.php/JPL_HORIZONS Bogna Pazderska STELLARIUM Bezpośrednie dodawanie innych obiektów, np. kwazarów Plik: quasars.json Linux: ~/.stellarium/modules/Quasars/ "3C "3C249.1": 249.1": {{ "RA": "RA":"11h04m13.8s", "11h04m13.8s", "DE": "+76d58m58s", "DE": "+76d58m58s", "Amag": "Amag":-25.1, -25.1, "Vmag": 15.72, "Vmag": 15.72, "z": "z":0.313, 0.313, "bV": "bV":-0.02 -0.02 }, }, Windows (katalog ukryty): "Quasar designation": C:\Users\UserName\AppData\Roa { "RA": "Right ascension (J2000)", ming\Stellarium\modules\Quasars "DE": "Declination (J2000)", UWAGA: Aby plik istniał trzeba najpierw włączyć wtyczke w stellarium i program przeładować Bogna Pazderska "Amag": value of absolute magnitude, "Vmag": value of visual magnitude, "z": value of Z (redshift), "bV": value of B-V colour }, STELLARIUM – Symulacja zjawisk, obliczenia astronomiczne Bogna Pazderska STELLARIUM REFRAKCJA ATMOSFERYCZNA Zjawisko ugięcia promieni świetlnych w atmosferze ziemskiej – domyślnie włączane przy włączaniu atmosfery Bogna Pazderska STELLARIUM PARALAKSA Zjawisko pozornej zmiany położenia obiektu na sferze niebieskiej względem dalszych obiektów związane z przemieszczeniem się obserwatora. Paralaksa heliocentryczna – paralaksa związana z ruchem Ziemi na orbicie wokołosłonecznej STELLARIUM: obserwacja ruchu bliskiej gwiazdy na tle dalszych gwiazd Paralaksa Proxima Centauri: 0,783 ± 0,005″ Bogna Pazderska STELLARIUM Ruch własny gwiazd Miara szybkości zmiany kątowej położenia gwiazdy na niebie z biegiem czasu Pomiar: kątowa odległość gwiazdy do gwiazd tła i zmiana czasu Największy ruch własny: gwiazda Barnarda 10,3 sekundy kątowej na rok (10.3 mas/yr) Bogna Pazderska STELLARIUM Ruch własny - gwiazdozbiory KONSEKWENCJE: znane nam gwiazdozbiory są tylko współczesną projekcją gwiazd na sferze niebieskiej Ludy Mezopotamii (IV BC) miały znacząco inne niebo nisz nasz Przykład: Wielki Wóz w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy Bogna Pazderska STELLARIUM Układ heliocentryczny Teoria Kopernika była hipotezą naukową, puki nie zaprezentowano dowodów, które sam Kopernik nie miał (postulował jedynie elegancje i prostotę modelu) Najlepszy dowód: obserwacja paralaksy gwiazd, ale niezaobserwowana do 1838r. Brak obserwacji mógł oznaczać olbrzymie odległości między gwiazdami, co wielu uważało za absurdalne. De revolutionibus orbium coelestium, 1543r. Bogna Pazderska STELLARIUM Układ heliocentryczny - dowody Pierwsze dowody: Galileo Galilei (XVII wiek): • Ruchy obiektów NIE wokół niezmiennego Słońca: Jowisz z 4 księżycami, rotacja Słońca na podstawie ruchu plam Słonecznych • Bezpośrednie: fazy Wenus Podobny efekt: Merkury, ale trudniejszy do obserwacji Bogna Pazderska STELLARIUM Układ heliocentryczny - stellarium Obserwacje faz i zmiany widocznej wielkości planety w ciągu roku Bogna Pazderska STELLARIUM Współrzędne geograficzne Szerokość geograficzna: wysokość gwiazdy polarnej Długość geograficzna: z różnicy między czasem Słoneczny, a czasem na południku zero, gdzie 15st = 1h Czas lokalny: wysokość Słońca w południe lub innej gwiazdy w czasie górowania Czas w Greenwitch: pierwsze stabilne zegary/chronometry w 1759r. (John Harrison wygrał nagrodę parlamentu Brytyjskiego ustawioną po kolejnym rozbiciu się statków w czasie burzy i śmierci 2tyś osób), wcześniej tylko szacowanie Bogna Pazderska STELLARIUM Współrzędne geograficzne: długość geograficzna Metoda astronomiczna, opracowana przez Galileusza (1610): • obserwacja zaćmień Księżyców Jowisza i porównanie obserwacji z tabelami dla Greenwitch • Dokładne tabele czasów zaćmień obliczone w 1668r przez Cassini'ego • Nawigacja morska i pierwsze dokładne mapy lądowe, nawet dla bliskich miast różnicę rzędu 100km Bogna Pazderska STELLARIUM PRECESJA Zmiany kierunku osi obrotu obracającego się ciała. Podstawowy efekt: zmiana gwiazdy polarnej (najbliższa północy) ● Za 14tyś lat: Wega ● W starożytnym Egipcie: Thuban Stellarium uwzględnia efekt precesji Bogna Pazderska STELLARIUM PRECESJA - gwiazdozbiory Zodiak ● pas na sferze niebieskiej, po którym w ciągu roku porusza się Słońce ● Znane nam 12 znaków Zodiaku „ustanowione” zostały w starożytnej Mezopotamii 500 r. p.n.e. - osoba o znaku Wagi urodziła się, gdy Słońce znajdowało się na tle tego gwiazdozbioru Precesja: zmiana położenia Znaków zodiaku w czasie, a nawet ich ilości Bogna Pazderska STELLARIUM PRECESJA – znaki zodiaku Precesja: ● Średnio przesunięcie o 1 znak/2000lat ● Obecnie 13 gwiazdozbiorów na ekliptyce ● Kiedyś astrologia była tożsama z astrologią, obecnie astrologia oderwała się całkowicie od nauki dołączając do pseudonauk Urodzeni między 29 listopada i 17 grudnia są spod znaku Wężownika Bogna Pazderska STELLARIUM Zmiana położenia - zjawiska • Całkowite, a częściowe zaćmienie Słońca Przykład: 29 maja 1919r., całkowite zaćmienie Słońca obserwowane przez Eddigtona. Zakrzywienie światła gwiazd blisko Słońca potwierdziło Ogólną Teorię Względności Einsteina – efekt ten można zmierzyć w kstars (o tym później) Bogna Pazderska STELLARIUM Zmiana położenia - pomiary • Pomiar promienia orbity Ziemi metodą Halley'a (tranzyt Wenus) Pierwsze dobre pomiary rozmiarów Ziemi: grecki astronom Eratosthenes w 240BC ● ● Pomiar wysokości Słońca na dwóch różnych długościach geograficznych, przy znanej odległości między nimi STELLARIUM do symulacji, choć to jedno z najprostszych obserwacji jakie można zrobić przy współpracy dwóch ośrodków Bogna Pazderska STELLARIUM Zmiana położenia - pomiary Pomiar promienia orbity Ziemi metodą Halley'a (tranzyt Wenus) III prawo Keplera (1619r.) pozwoliło wyznaczyć względne odległości planet wokół Słońca, ale brakowało absolutnej wartości promienia orbity Ziemi (1 AU – jednostka astronomiczna) by „skalibrować” cały Układ Słoneczny Pierwsza poważna metoda: Edmond Halley w 1716: ● Oglądanie tranzytu Wenus z 2 różnych punktów na niebie ● Paralaksa powoduje, że widzimy Wenus podążające innym torem na tarczy Słonecznej ● Pomiar czasów kontaktu z tarczą, celem wyznaczenia długości toru Bogna Pazderska STELLARIUM Zmiana położenia - pomiary Obserwacja różnicy kątowej między 2-ma torami: Użycie III prawa Keplera by przełożyć to na kąt widziany z Ziemi Odległość Venus do Słońca stanowi 0.72 odległości Ziemi od Słońca Bogna Pazderska STELLARIUM Zmiana położenia - pomiary Potrzebna jest też odległość między 2-ma punktami obserwacyjnymi na Ziemi: Używając prostej trygonometrii można obliczyć odległość Ziemi od Wenus i ponownie używając III prawa Keplera, przeliczyć to na odległość Ziemi od Słońca, czyli 1AU Metoda użyta 6 czerwca 1761 roku, tj. ok. 20lat po śmierci Halley'a i dała wartość: 149.7 mln km 1AU (obecnie) = 149 597 871 km Bogna Pazderska STELLARIUM Zmiana położenia - pomiary Metoda użyta 6 czerwca 1761 roku, tj. ok. 20lat po śmierci Halley'a i dała wartość: 149.7 mln km 1AU (obecnie) = 149 597 871 km Bogna Pazderska STELLARIUM Symulacja prędkości światła Stellarium pozwala symulować efekty związane z czasem jaki potrzebuje światło na przebycie danej odległości: widoczne w Układzie Słonecznym Przykład: widoczność zaćmienia Księżyców Jowisza bez i z symulacją skończonej prędkości światła Bogna Pazderska STELLARIUM Symulacja prędkości światła Przykład zastosowania: metoda Romera pomiaru prędkości światła Metoda użyta w 1676r. Pierwsza wykazała, że światło ma skończoną prędkość: ● Obserwacje czasów zaćmień Io (okres obiegu wokół Jowisz ok. 42.5h) w odstępie czasu około pół roku (tj. różnicy drogi jaką musi pokonać światło ~ długość orbity Ziemi) ● Wynik ok. 200 000km/s, ale opierał się na szacowanej wtedy promienia orbity Ziemi (przed metodą Halley'a) ● Kolejne oszacowanie pół wieku później 301 000km/s ● Współcześnie: 299 792 458 m/s Bogna Pazderska KSTARS – funkcjonalność Bogna Pazderska KSTARS Podstawowe wygląd i informacje o źródłach • Jasności, typ widmowy • Współrzędne, odległość • Czasy wschodów, zachodów... • Obrazy „fits” z SDSS, DSS • Linki do astronomicznych baz danych Możliwość śledzenia źródła, mierzenia odległości kątowych,.. Bogna Pazderska KSTARS Wyświetlanie gwiazd i obiektów Układu Słonecznego • Limity w „mag” na widoczność gwiazd w kstars, meteorów • Limity w odległości na widoczność komet • Dodawanie nowych źródeł • Wykreślanie toru planet • ... Bogna Pazderska KSTARS Importowanie nowych danych – z bazy danych Data → Update New Data Bazy różnych katalogów astronomi cznych Bogna Pazderska KSTARS Importowanie nowych danych Importowanie danych ze zwykłego pliku tekstowego – ze zdefiniowanymi w „Import Data” kolumnami 3C105 3C105 4:7:16.4 4:7:16.43:42:25 3:42:2518.5 18.5 3C108 4:12:43.7 23:5:6 18.7 3C108 4:12:43.7 23:5:6 18.7 3C109.0 3C109.0 4:13:40.4 4:13:40.411:12:15 11:12:1518.01 18.01 3C110 4:17:16.7 -5:53:45 15.94 3C110 4:17:16.7 -5:53:45 15.94 Bogna Pazderska KSTARS Kalkulator danych: czas Obliczanie • Daty Juliańskiej, • Lokalnego Czasu Gwiazdowego • Czasów równonocy... Bogna Pazderska KSTARS Kalkulator danych: współrzędne • • • Przeliczanie współrzędnych między różnymi układami (horyzontalny, równikowy, galaktyczny, ekliptyczny) odległości kątowych między zadanymi współrzędnymi Prędkości radialne w tym LSR (Local Standard of Rest) tj. prędkości materii wokół Słońca wokół Centrum Drogi Mlecznej Bogna Pazderska KSTARS Kalkulator danych: koniunkcje • • Obliczanie koniunkcji i opozycji dowolnego obiektu z kstars z wybraną planetą, Słońcem lub Księżycem Obliczanie współrzędnych planet, Słońca i Księżyca dla dowolnego miejsca i dowolnej chwili czasu Bogna Pazderska KSTARS Planowanie obserwacji • • • • • • Wykresy wysokości źródła w czasie Obiekty i zjawiska widoczne danej nocy Fazy Księżyca Księżyce Jowisza Kalendarze Nieba Aktualny wygląd Układu Słonecznego Bogna Pazderska KSTARS Kontrola teleskopu w systemie GOTO • • • • Kontrola urządzeń przez protokół INDI: połączenia lokalne (Serial/USB), zdalne (serwer, klient) Definiowanie teleskopu, soczewek, okularów Zrzucanie widoku z teleskopu do pliku FITS (webcam, CCD) Planowanie obserwacji, pisanie dziennika obserwacji i wykonanie skryptów obserwacyjnych, które sterują teleskopem Bogna Pazderska KSTARS Korzystanie z kstars przy użyciu python'a ● ● Możliwość pokazania np.. miejsca na które wskazuje aktualnie radioteleskop Używane np.. Narodowym Obserwatorium w Hiszpanii jako narzędzie dla operatora Bogna Pazderska kstarsInstance kstarsInstance==getoutput("dcopfind getoutput("dcopfind-a -a'kstars*'") 'kstars*'") vivo vivo==11 while while(vivo): (vivo): #sleep(1) #sleep(1) az az==c.azimuth() c.azimuth() ififaz < az <0: 0: az az==az+360 az+360 elif az > 360: elif az > 360: az az==az-360 az-360 elel==c.elevation() c.elevation() comando comando=="dcop "dcop%s %sKStarsInterface KStarsInterfacesetAltAz setAltAz%f %f%f" %f" % (kstarsInstance, el, az) % (kstarsInstance, el, az) salida salida==getoutput(comando) getoutput(comando) kstarsInstance kstarsInstance==getoutput("dcopfind getoutput("dcopfind-a -a'kstars*'") 'kstars*'") ififkstarsInstance kstarsInstance!= !='':'': ... Pablo de Vicente , 2007 ... KSTARS – dodatkowe możliwości Bogna Pazderska KSTARS Symulacja efektów relatywistycznych Ogólna teoria względności zakłada, że światło będzie się „uginać” w pobliżu ciężkich obiektów, co powoduje przesunięcie pozycji obiektów (lub: światło podróżuje po prostych w zakrzywionej czasoprzestrzeni...) Zjawisko soczewkowania grawitacyjnego – wiele zastosowań np.. szukanie czarnych dziur, ciemnej materii... Bogna Pazderska KSTARS Symulacja efektów relatywistycznych Pierwsze obserwacje: Eddingtona w czasie całkowitego zaćmienia Słońca w 29 maja 1919r. Obserwacje zmiany pozycji gwiazd w pobliżu Słońca względem ich normalnych położeń Bogna Pazderska KSTARS Symulacja efektów relatywistycznych Przykład konfliktu nauki, polityki i religii: - angielski naukowiec współpracujący z niemieckim uczonym w czasie I wojny światowej, wbrew polityce ZERO kontaktów naukowych z Państwami Centralnymi, który na dodatek był żydem Carl Sagan „Tłumienia niewygodnych poglądów może być wspólne w religii i polityki, ale to nie jest droga do wiedzy (...) Nauka prowadzi nas do zrozumienia tego, jaki jest świat, a nie tego, jaki chcielibyśmy, by był.” Einstein „Jeśli moja teoria okaże się prawdziwa, to Niemcy uznają mnie za Niemca, a Francuzi za obywatela świata, ale jeśli okaże się fałszywa, to dla Francuzów będę Niemcem, a dla Niemców Żydem .” Bogna Pazderska KSTARS Symulacja efektów relatywistycznych KSTARS pozwala na symulacje efektów relatywistycznych wokół Słońca – które przez pomiar odległości kątowych można później zmierzyć Bogna Pazderska