Dr Jadwiga Gierczycka - Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
advertisement
Dr Jadwiga Gierczycka Śląska Wyższa Szkoła Zarządzania im. Gen. Jerzego Ziętka w Katowicach Szanse i zagrożenia konkurencyjnego rozwoju gospodarki Polski w dobie integracji i globalizacji Streszczenie Podstawą trwałego i konkurencyjnego rozwoju każdej gospodarki jest właściwa polityka ekonomiczna rządu danego kraju. W niektórych okresach historii gospodarczej wpływ tej polityki na rozwój gospodarczy i konkurencyjność kraju był dominujący. W ostatnim dwudziestoleciu, ze względu na istotne i szybko postępujące procesy przemian w gospodarce światowej, ten typ polityki musiał ulec przekształceniu. „Nowa gospodarka” oparta na rozwoju zastosowań technologii informatycznej i otwartości rynków łatwiej i szybciej rozwija się w krajach o liberalnej polityce ekonomicznej. Bardzo dużą rolę w działaniach dostosowawczych polskiej gospodarki do nowych warunków odgrywa Piąty Program Ramowy UE. Biorąc pod uwagę podejście instytucjonalne i neoinstytucjonalne o szansach rozwojowych naszego kraju decydują instytucje gospodarczo-ustrojowe, a zwłaszcza konstytucja i system prawny zapewniający poszanowanie praw własności. Istotna jest również sfera związana z otoczeniem kulturowym, etyczno – moralnym, a nawet religijnym. Autorzy koncepcji konkurencyjności systemowej przypisują również ogromną rolę państwu w wspieraniu konkurencyjności narodowej i zapewnianiu trwałego rozwoju gospodarki. W rankingach konkurencyjności gospodarki Polska zajmuje odległą 38 pozycję. W celu poprawy konkurencyjności polskiej gospodarki konieczne jest prowadzenie odpowiednio ukierunkowanej polityki gospodarczej, zwłaszcza: proinnowacyjnej, przemysłowej i edukacyjnej. Dla wzrostu innowacyjności polskiej gospodarki istotne znaczenie ma wzrost nakładów na B + R, poprawa systemu edukacyjnego oraz rozwój infrastruktury instytucjonalnej wspierającej innowacyjność i transfer techniki. 1 W „Raporcie w sprawie korzyści i kosztów integracji Rzeczpospolitej Polskiej z Unią Europejską”, który Rząd zaprezentował wywiązując się ze zobowiązań wobec Sejmu w lipcu 2000, główne problemy okresu przedakcesyjnego zostały pokazane przez pryzmat zmian konkurencyjności polskiej gospodarki. Raport potwierdził niską zdolność polskich produktów do sprostania zagranicznym konkurentom. [1] Jednocześnie podkreśla dużą rolę pomocy finansowej UE dla Polski we wzroście konkurencyjności gospodarki i zapewnieniu jej rozwoju. 2 Podstawą trwałego i konkurencyjnego rozwoju każdej gospodarki jest właściwa polityka ekonomiczna rządu danego kraju. W niektórych okresach historii gospodarczej wpływ tej polityki na rozwój gospodarczy i konkurencyjność kraju był dominujący (polityka przemysłowa Wielkiej Brytanii, „polityka proeksportowa” Japonii i krajów Azji PołudniowoWschodniej). W ostatnim dwudziestoleciu, ze względu na istotne i szybko postępujące procesy przemian w gospodarce światowej, globalizację procesów gospodarczych, dążenia do integracji, ten typ polityki ekonomicznej musiał ulec przekształceniu. „Liberalizacja handlu międzynarodowego (dzięki ośmiu Rundom GATT stawki ad valorem spadły z 40% do poniżej 4%), swoboda przepływu kapitałów w skali międzynarodowej, ich zwielokrotnione znaczenie w obrotach międzynarodowych, postępująca integracja gospodarcza oraz wzrost znaczenia korporacji transnarodowych w gospodarce światowej (60 % obrotów handlu światowego i 40% produkcji przemysłowej), to nowe fakty i nowa rzeczywistość. Dodatkowym czynnikiem przyspieszającym te procesy jest kurczenie się świata, spowodowane postępem techniczno – technologicznym, znakomicie obniżającym jednostkowe koszty transportu towarów, a przede wszystkim upowszechniającym dyfuzję informacji.” [2] Zmiana warunków działania wymusza konieczność aktualizacji, nowelizacji i dostosowania polityki ekonomicznej poszczególnych krajów. „Nowa gospodarka” oparta na rozwoju zastosowań technologii informatycznej i otwartości rynków łatwiej i szybciej rozwija się w krajach o liberalnej polityce ekonomicznej. W gospodarkach tych „....swoboda i szybkość wyboru, jaką daje Internet oraz działanie na globalnych rynkach, trafia na podatny grunt instytucjonalny, gdzie jest większa swoboda działania podmiotów gospodarczych (niższe podatki, deregulacja rynku pracy i produktów, większa otwartość) i gdzie jest lepszy dostęp do kapitału, przeznaczonego przede wszystkim na przedsięwzięcia o podwyższonym ryzyku (venture capital) i gdzie na wszystkich szczeblach działania.......istnieje przyzwyczajenie do wolnych wyborów i walki konkurencyjnej. [3] Bardzo dużą rolę w działaniach dostosowawczych polskiej gospodarki do nowych warunków odgrywa Piąty Program Ramowy UE. Każdy z kolejnych Programów Ramowych wspierał planowanie strategiczne Badań i Rozwoju we Wspólnotach Europejskich. Obecnie realizowany, przewidziany na lata 1998-2002, Piąty Program Ramowy finansuje projekty w czterech głównych programach tematycznych i trzech programach horyzontalnych. Budżet programu „Promocja konkurencyjnego i zrównoważonego wzrostu „ – GROWTH wynosi 2705 milionów Euro. 3 Biorąc pod uwagę podejście instytucjonalne i neoinstytucjonalne – o szansach rozwojowych naszego kraju decydują instytucje gospodarczo-ustrojowe, zwłaszcza konstytucja i system prawny zapewniający poszanowanie praw własności. Istotna jest również sfera związana z otoczeniem kulturowym, etyczno-moralnym, a nawet religijnym. „Neoinstytucjonaliści twierdzą, iż realne możliwości produkcyjne gospodarki są bardziej wyznaczane przez jej kształt instytucjonalny aniżeli przez techniczne możliwości. Mówiąc o kształcie instytucjonalnym mają na myśli m.in.: prawa własności, wolność działania gospodarczego, prawną ochronę swobody umów, porządek monetarny, twarde ograniczenia budżetowe, politykę antymonopolową. Brak jasnych reguł w każdej z tych dziedzin znacznie zwiększając niepewność stron, przyczynia się również do wzrostu kosztów transakcji. Te zaś bezpośrednio wpływają na wydolność gospodarki”. [4] Rola instytucji (w tym kultury, religii i etyki) jest dzisiaj bardzo ważna z punktu widzenia kapitału ludzkiego, który w XXI wieku ma stać się podstawowym czynnikiem rozwoju gospodarczego. Kapitał ludzki wpływa na postawy społeczeństwa odnośnie przedsiębiorczości i pobudza zdolności do innowacji. Bardzo istotną rolę odgrywa jakość instytucji. Bowiem, im „.....wyższa jakość instytucji i niższe koszty transakcyjne, tym chętniej kapitał ( i szerzej – mobilne czynniki produkcji) lokują się w danym kraju bądź regionie. [5] Współczesną instytucjonalnego i konkurencyjność ekonomicznego, gospodarki struktura wyznacza: gospodarcza i jakość jakość otoczenia zarządzania przedsiębiorstwem. Z. Hockuba uważa, iż prawidłowa reforma instytucjonalna obejmować powinna wg neoinstytucjonalistów pewne wartości podstawowe o charakterze ekonomicznym i prawno - ekonomicznym: 1. Wolność działalności gospodarczej, umów i handlu. 2. Prawidłowo określone prawa własności. 3. Przeprowadzenie prywatyzacji i reprywatyzacji. 4. Egzekwowanie porządku monetarnego oraz twardych ograniczeń budżetowych. 5. Odpowiedzialność za zobowiązania. 6. Troskę o konkurencję i konkurencyjność. 7. Promowanie polityki antymonopolowej. 8. Przestrzeganie zasad polityki gospodarczej państwa. 9. Troskę o integralny charakter reformy instytucjonalnej. [6] Bardzo istotną rolę w zakresie promocji konkurencyjności gospodarki narodowej ma państwo. Według J. Dunninga rząd powinien działać jako podmiot troszczący się o jakość zasobów i czynników produkcji, przede wszystkim w zakresie podnoszenia jakości kapitału 4 ludzkiego, być promotorem działań w zakresie Badań i Rozwoju, wpływać na podwyższenie sprawności rynku kapitałowego i finansowego – poprzez działania zmierzające do wzrostu zaufania o ograniczenia ryzyka w tej dziedzinie. Dużą rolę w poprawie konkurencyjności gospodarki kraju ma obniżenie kosztów transakcyjnych. Wpływa na nie rozwój infrastruktury, transportu, posługiwanie się wspólnym pieniądzem np. Euro. Państwo powinno również wykorzystać narzędzia polityki makroekonomicznej: politykę stopy procentowej, kursu walutowego, politykę kredytową i podatkową. Nowym elementem oddziaływania rządu na konkurencyjność jest wpływ na klimat inwestycyjny i etos gospodarczy. [7] J.Dunning jest w zasadzie ekonomistą liberalnym, jednak podnosi rolę państwa i celowość realizowanej aktywnej polityki w zakresie szeroko pojętej promocji konkurencji. Działalność państwa w tym zakresie na arenie międzynarodowej może polegać na dostarczaniu informacji i pełnieniu funkcji ubezpieczyciela. Żadna inna instytucja nie przejmie od państwa obowiązków w tym zakresie. Bardzo trudna rola spoczywała na rządach krajów transformujących gospodarkę z centralnie planowanej w gospodarkę rynkową. Brak konkurencji lub jej bardzo niski poziom (praktycznie do końca lat 80.) wpłynął ograniczająco na konkurencyjność. Otwarcie polskiej gospodarki na przełomie lat 80. i 90. wpłynęło na intensyfikację konkurencji i poprawę konkurencyjności w długim okresie czasu. W przypadku Polski należy mówić o konkurencyjności systemowej. Zapewnienie takiego poziomu umożliwi znalezienie miejsca przez nasz kraj nie tylko w Europie, ale i globalnym świecie. Przedstawiona na poniższym schemacie koncepcja oparta jest na badaniach prowadzonych w OECD, które miały służyć konstrukcji modelu „konkurencyjności strukturalnej”. Jest ona w zasadzie zgodna z twierdzeniem J.Dunninga, że państwo powinno budować politykę konkurencyjności gospodarki narodowej i promować konkurencyjność na zewnątrz. „Autorzy koncepcji konkurencyjności systemowej wychodzą z założenia, że państwo nie może dokonać wyboru selektywnego zindywidualizowanej polityki lub części konkurencyjności z zestawu determinant „systemowej konkurencyjności”. Państwa, których gospodarki charakteryzują się konkurencyjnością mają takie struktury na poziomie meta, które mobilizują je do konkurencyjności, ogólne ramy wymuszające wysokie rezultaty na firmach oraz ukształtowany poziom mezo, na którym państwo i aktorzy społeczni wspólnie definiują nacelowane polityki wspierające, a duża liczba firm na poziomie mikro mobilizuje 5 do efektywności, utrzymania jakości, elastyczności, z których wiele jest wzajemnie powiązanych w zintegrowanych sieciach współpracy........Przedstawione przez nich w sieciach determinanty są dobrane prawidłowo. Jednak ich stymulatorem jest otoczenie międzynarodowe, którego wpływ na gospodarkę reguluje państwo za pośrednictwem rozwiązań instytucjonalnych ustalonych na zasadach powszechnych (organizacje globalne i uniwersalne), regionalnych, bilateralnych lub autonomicznie. [8] 6 Schemat nr 1 Determinanty systemowej konkurencyjności. POZIOM META: czynniki społeczno kulturowe wartości podstawowy wzorzec organizacji polityczno-techniczno-ekonomicznej zdolność strategiczna i polityczna POZIOM MAKRO: polityka budżetowa polityka monetarna polityka fiskalna polityka konkurencji polityka walutowa polityka handlowa KONKURENCYJNOŚĆ OSIĄGA SIĘ PRZEZ INTERAKCJE POZIOM MEZO: polityka infrastrukturalna polityka edukacyjna strukturalna polityka przemysłowa polityka ochrony środowiska polityka regionalna polityka importowa POZIOM MIKRO: kompetencje menedżerskie strategie działania zarządzanie innowacjami najlepsza praktyka w całym cyklu produkcji (rozwój, produkcja, marketing) integracja w sieciach technologicznych logistyka między przedsiębiorstwami wzajemne związki między dostawcami, producentami i klientami Źródło: K. Esser, W. Hillebrand, D. Mressner, J. Meyer-Stammer, Systemic Competitiveness – New Challenges to Business Politics, w: Economics, Volume 59, Institute for Scientific Cooperation, Tubingen, 1999 r., s.66, cyt. za K. Żukrowska: „Konkurencyjność systemowa w procesie transformacji. Przykład Polski” w: Konkurencyjność gospodarki Polski.....op.cit., s.176. 7 W Polsce i w innych krajach przechodzących do systemu rynkowego podejmując działania sprzyjające konkurencyjności gospodarki nie wystarczające było; wyrównanie zasad działania dla podmiotów krajowych i zagranicznych. Konieczne było podjęcie znacznie szerszych działań w zakresie: liberalizacji handlu (zniesienie monopolu handlu zagranicznego), liberalizacji cen, polityki makrostabilizacyjnej, zniesienia subsydiów, stopniowego dostosowania rozwiązań instytucjonalnych do stosowanych w UE, stopniowej harmonizacji prawa do rozwiązań unijnych, objęcia liberalizacją transferu kapitału, usług, własności intelektualnych i towarów wrażliwych. [9] Podstawowym elementem polityki konkurencji w Polsce w latach 90. był „Rządowy program rozwoju konkurencji w latach 1991-1993” opracowany w Urzędzie Antymonopolowym (przekształconym 1.10.1996 roku w Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta) Głównymi założeniami programu było tworzenie warunków dla rynkowej regulacji podaży, popytu i cen poprzez przełamywanie barier rozwoju konkurencji. Za bariery takie uznano m.in.: nadmierną koncentrację produkcji, zawiły i mało stabilny system regulacji prawnych, niewielkie zainteresowanie pracowników poprawą efektywności gospodarowania, niewielkie zasoby wewnętrznych oszczędności, niedostatek nowoczesnej techniki i technologii wytwarzania oraz świadczenia usług. [10] Instytucje i organizacje międzynarodowe, które oceniają konkurencyjność gospodarki biorą pod uwagę różne kryteria i wskaźniki. Powszechnie uznana na świecie i całościowa ocena IMD’s World Competitiveness Yearbook za najważniejsze uznaje osiem kryteriów konkurencyjności: wewnętrzną siłę gospodarki, umiędzynarodowienie gospodarki, zakres oddziaływania polityki państwa, sektor finansowy, infrastruktura, sposób zarządzania, nauka i technologia, zasoby ludzkie. [11] 8 Biorąc pod uwagę te kryteria Polska zajmuje 43 (1997 r.), 45 (1998 r.), 44 (1999 r.), 41 (2000r.), 38 (2001r.) pozycję wśród analizowanych krajów świata (załącznik nr 1). Konkurencyjny w stosunku do IMD’s ranking World Competitiveness Yearbook grupy pięćdziesięciu krajów świata opracowany przez Światowe Forum Ekonomiczne potwierdza odległą pozycję konkurencyjną Polski: 43 miejsce w 1998 roku i 49 w 1999 roku. Dystans dzielący Polskę od państw UE jest bardzo wyraźny, chociaż państwa te nie zajmują czołowych pozycji w rankingu. [12] Na konkurencyjność wyliczoną według kryteriów Światowego Forum Ekonomicznego, nie mają wpływu krótkotrwałe załamania rynków finansowych, gwałtowne zmiany kursów walut i związane z tym – poprawa lub pogorszenie eksportu. „Polska otrzymała najniższe notowania za system podatkowy, konstrukcje wydatków państwa, kompetencje sektora publicznego i poziom inflacji. Jako daleki od zadawalającego został oceniony stan polskiej infrastruktury. Najwyżej natomiast oceniono polską siłę roboczą.” [13] Analiza pozycji konkurencyjnej Polski, na podstawie miar ilościowych: wskaźników ujawnionej absolutnej konkurencyjności wewnętrznej oraz wskaźników ujawnionej konkurencyjności międzynarodowej, potwierdza lukę rozwojową dzielącą gospodarkę polską od gospodarek państw UE. Ze względu na niski poziom PKB per capita oraz niewielki stopień otwarcia gospodarki, wyrażający się udziałem eksportu w PKB, wewnętrzną konkurencyjność oceniono bardzo nisko. Jest ona około 10 razy niższa od konkurencyjności Danii, Niemiec i Francji, a porównując najsłabiej rozwinięte państwa UE, Polska jest trzy do cztery razy mniej konkurencyjna. [14] Można mówić o osiąganiu przewagi konkurencyjnej przez Polskę w przypadku towarów charakteryzujących się niskim stopniem przetworzenia, wysoka intensywnością zaangażowania zasobów naturalnych oraz słabo i średnio wyszkoloną siłą roboczą. W celu poprawy konkurencyjności polskiej gospodarki konieczne jest prowadzenie odpowiednio ukierunkowanej polityki gospodarczej, zwłaszcza: proinnowacyjnej, przemysłowej i edukacyjnej. W połowie lat dziewięćdziesiątych polityka innowacyjna w Polsce zmieniła zasadniczo swoje podejście do problemu innowacji. Postępujący proces globalizacji spowodował pojawienie się wielowymiarowego ujęcia innowacji zarówno w fazie ich tworzenia jak i wdrażania. Nadrabianie dystansu w dziedzinie innowacyjności polskiej gospodarki wymagało w ostatnich latach znacznego importu w pełni gotowych i kompletnych technologii. Spowodowało to wzrost wydatków na zakup elementów procesu innowacyjnego (patenty, licencje, know-how). Główny cel polityki innowacyjnej w Polsce – 9 przyspieszenie rozwoju gospodarczego – realizowany jest przez postawione w „założeniach polityki innowacyjnej państwa do roku 2002” cele szczegółowe: 1. Poprawa międzynarodowej konkurencyjności gospodarki i zmniejszenie dystansu technologicznego do poziomu krajów wysokorozwiniętych. 2. Wzrost potencjału i jakości kapitału ludzkiego. 3. Powiązanie gospodarki z instrumentami polityki zatrudnienia i rynku pracy. 4. Wsparcie postępu technicznego i podnoszenie efektywności badań. 5. Rozwój technologii informacyjnych i ich zastosowań w gospodarce. 6. Przemiany strukturalne w gospodarce zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. 7. Zmniejszenie negatywnych skutków działalności gospodarczej na środowisko naturalne. [15] Założenia powyższe mogą być zrealizowane przy znacznym wzroście nakładów budżetowych, jednakże dotychczasowe wydatki w tej dziedzinie są daleko niewystarczające. W latach dziewięćdziesiątych nakłady budżetowe na B + R w Polsce nie przekraczały 1% PKB. W tym samym czasie wskaźnik ten we Francji i Niemczech wahał się między 2% a 3%, w Irlandii wynosił około 1,5%, a w Hiszpanii przekroczył 1%. [16] Tak niskie nakłady na B + R uniemożliwiają utrzymywanie zdolności badawczych zaplecza naukowego i nie pozwalają na wykorzystanie go w tworzeniu nowych technologii. Wydatki na B + R finansowane są przede wszystkim: ze środków własnych przedsiębiorstw, z budżetu państwa, z funduszy zagranicznych i ze środków własnych instytucji non-profit. W krajach wysoko rozwiniętych fundusze przedsiębiorstw przeważają nad środkami budżetowymi. [17] W Polsce jest odwrotnie. Dlatego rola polityki innowacyjnej państwa jest niezmiernie ważna. „Udział środków budżetowych w wydatkach na B+R nie odbiega od analogicznych wskaźników w Hiszpanii i Irlandii. Jednak po uwzględnieniu wartości PKB Polska znajduje się w grupie krajów przeznaczających najmniej środków finansowych na działalność innowacyjną wraz z Grecją (0,31%) i Portugalią (0,48%). Ponadto należy zwrócić uwagę na występującą od dziesięciu lat tendencję do jeszcze większego ograniczania tego typu wydatków budżetowych (1991 r. – 0,76% PKB, 1998 r. – 0,46% PKB).” [18] Poziom wydatków na B+R wpływa bezpośrednio na innowacje techniczne. Połączenie innowacji technicznych z możliwościami zwiększenia konkurencyjności gospodarki wynika z dwóch przyczyn: 1. „Innowacje prowadzą do powstania luki technologicznej między krajami, których produkty konkurują cenowo i pozacenowo. Nowy produkt może być lepszy jakościowo, podczas gdy nowy proces technologiczny tworzy jedynie możliwości 10 redukcji kosztów......Wprowadzenie większych możliwości dyferencjacji produktu stwarza większe szanse wejścia na rynek przez niższe jednostkowe koszty pracy. 2. Cykl życia produktu – przedsiębiorstwa osiągają różne stopy zwrotu z zastosowanych innowacji technicznych, początkowo jest ona bardzo wysoka, potem się obniża, dojrzały produkt pozwala na osiągnięcie korzyści skali, potrzebnych dla przyszłego rozwoju, ale pozwala również na naśladownictwo innych firm, uzyskanie przewagi konkurencyjnej wymaga, więc wprowadzenie następnego nowego produktu.” [19] Skomplikowaną sytuację w tej dziedzinie w Polsce, pogłębia fakt, niskiego stopnia nowoczesności majątku trwałego związanego z brakiem środków na modernizacje i odtworzenie. Dlatego ważnym zadaniem polityki innowacyjnej jest stymulowanie napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich, które są szansą na dostarczenie nowych rozwiązań technicznych, co powinno podnieść ich konkurencyjność na rynku wewnętrznym i zagranicznym. „W latach dziewięćdziesiątych następuje systematyczny wzrost napływu kapitału w formie ZIB. Rekordowe pod tym względem były lata 1996 i 1997, kiedy do Polski napłynęły inwestycje bezpośrednie o wartości 5,5 mld dolarów i 6,6 mld dolarów.” [20] Polska gospodarka jest zdolna wchłaniać rocznie 10 mld dolarów bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Jednak, aby to było możliwe konieczne są: konsekwentne reformy gospodarcze, dostosowania uregulowań prawnych do norm UE, WTO i OECD, stosowanie jednolitych przepisów wykonawczych, przejrzystości i jawności kryteriów obowiązujących przy podejmowaniu decyzji dotyczących działalności gospodarczej oraz wyeliminowania czynników zniechęcających inwestorów zagranicznych do inwestowania w Polsce. Klimat ekonomiczny dla inwestycji zagranicznych w Polsce jest oceniany jako najlepszy od wielu lat. Nie oznacza to, że nie należy robić więcej dla poprawy warunków inwestowania w naszym kraju. Tym bardziej, że Polska jest tylko jednym z wielu krajów ubiegających się o zwiększenie udziału w globalnych przepływach kapitału i utrzymanie zainteresowania inwestorów. [21] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne lokowane w Polsce charakteryzuje niski poziom innowacyjności. Bowiem, większość inwestycji lokowana jest w przemysłach o średnim i niskim poziomie technologicznym: samochodowy, spożywczy, chemia gospodarcza. „Oceniając skuteczność instrumentów ekonomiczno-finansowych i rozwiązań systemowych w podejmowaniu prac rozwojowych i w praktycznym ich wykorzystaniu dla zwiększenia konkurencyjności należy zwrócić uwagę na ograniczony zakres stosowania instrumentów i rozwiązań polityki innowacyjnej. Pozytywne oceny dotyczą tylko stosowania ulg inwestycyjnych oraz dofinansowania działalności przedsiębiorstw w formie projektów 11 celowych, co pozwala przedsiębiorstwom zaoszczędzić znaczne kwoty i poprawić rentowność ich działalności gospodarczej.” [22] Dużym utrudnieniem w prowadzeniu polityki innowacyjnej jest brak rozwiązań legislacyjnych, które regulowałyby działalność badawczo-rozwojową pod kątem efektywnego wykorzystania środków budżetowych. Nie funkcjonują również rozwiązania dotyczące zasad finansowania przedsięwzięć realizowanych przy wykorzystaniu środków prywatnych i publicznych. Zdolność do tworzenia i absorbcji innowacji jest wskaźnikiem konkurencyjności gospodarki. Wzrost innowacyjności gospodarki polskiej jest warunkiem koniecznym dla przyspieszenia procesów konwergencji w układzie krajowym i regionalnym. Dla poprawy innowacyjności polskiej gospodarki istotne znaczenie ma wzrost nakładów na B+R, poprawa systemu edukacyjnego oraz rozwój infrastruktury instytucjonalnej wspierającej innowacyjność i transfer techniki. W „Raporcie w sprawie korzyści i kosztów integracji Rzeczpospolitej Polskiej z Unią Europejską”, który Rząd zaprezentował wywiązując się ze zobowiązań wobec Sejmu w lipcu 2000, główne problemy okresu przedakcesyjnego zostały pokazane przez pryzmat zmian konkurencyjności polskiej gospodarki. Raport potwierdził niską zdolność polskich produktów do sprostania zagranicznym konkurentom. [23] Jednocześnie podkreśla dużą rolę pomocy finansowej UE dla Polski we wzroście konkurencyjności gospodarki i zapewnieniu jej rozwoju. Od początku działania PHARE Polska uzyskała w ramach tego programu łącznie 1,7 mld euro. Środki te wykorzystano na inwestycje w ramach infrastruktury, wspieranie zmian legislacyjnych i dostosowanie struktur administracyjnych. Obecie Polska może liczyć na środki pomocowe w ramach programów: ISPA, SAPARD i PHARE II. W Raporcie uważa się, iż członkostwo Polski w UE przyczyni się do podwyższenia tempa wzrostu gospodarczego. Przewiduje się, iż „.....średnioroczne tempo wzrostu może ulec zwiększeniu o 0,2 do 1,7 punktu procentowego........Po 20 latach poziom rozwoju gospodarczego kraju byłby od 5 do 40% wyższy niż w przypadku nie przystąpienia do UE. Przyrost PKB przełoży się na wzrost indywidualnych dochodów i zmniejszenie luki dzielącej w tym względzie polskie społeczeństwo od społeczeństw państw UE.......Aby osiągnąć w 2025 roku poziom krajów Piętnastki, Polska musiałaby rozwijać się przez cały ten czas w tempie 6,2%. „ [24] Do najważniejszych czynników, które będą sprzyjać przyspieszeniu wzrostu w warunkach członkostwa należą: 1. Zwiększenie atrakcyjności Polski jako miejsca lokowania kapitału zagranicznego. 2. Wzmocnienie stabilności systemu ekonomicznego. 12 3. Dopływ środków pomocowych z funduszy strukturalnych i spójności. 4. Możliwość włączenia się Polski do głównego nurtu rozwoju technologicznego i naukowego w UE. 5. Wymuszenie poprawy efektywności w następstwie wzrostu konkurencji. Polska jako kraj o niskim dochodzie per capita po wejściu do Unii może liczyć na znaczną pomoc finansową oferowaną w ramach polityki wyrównywania dysproporcji rozwojowych. Bowiem wszystkie polskie województwa otrzymają pomoc z funduszy strukturalnych w ramach wyrównywania się różnic między regionami, ponieważ żadne z nich nie przekracza 75% średniego wskaźnika PKB per capita. Polska może liczyć w latach 20032006 na 18,9 mld euro, jeżeli zostanie członkiem w 2003 roku. Członkostwo Polski w UE przyczyni się, więc do wzrostu konkurencyjności gospodarki i zapewnienia trwałego wzrostu gospodarczego. 13 Załącznik nr 1 Światowy ranking konkurencyjności w latach 2000-2001 (44) Indonezja 28,26 30,66 32,01 32,84 34,57 35,44 37,51 38,61 40,41 40,6 42,48 42,67 43,59 43,67 46,68 48,36 49,53 49,58 49,66 49,96 50,03 51,08 55,64 57,52 59,56 59,84 60,14 60,2 61,73 63,1 64,76 64,84 66,03 67,92 71,79 72,54 73,75 74,04 75,87 76,81 76,94 77,86 79,2 79,55 81,46 82,81 83,38 87,66 (38) Polska (47) Rosja (41) Argentyna (39) Indie (36) Słowenia Słowacja (40) Czechy (30) Chiny (31) Brazylia (27) Malezja (26) Węgry (22) Francja (23) Hiszpania (18) Nowa Zelandia (16) Wielka Brytania (19) Belgia (13) Dania (9) Islandia (10) Australia (8) Kanada (5) Irlandia (3) Holandia (4) Finlandia (1) USA 100 0 20 40 60 80 100 (44) Indonezja (46) Wenezuela (38) Polska (45) Kolumbia (47) Rosja (42) Turcja (41) Argentyna (42) R.P.A. (39) Indie (37) Filipiny (36) Słowenia (35) Tajlandia Słowacja (33) Meksyk (40) Czechy (29) Portugalia (30) Chiny (32) Wlochy (31) Brazylia (34) Gercja (27) Malezja (28) Korea (26) Węgry (24) Japonia (22) Francja (25) Chile (23) Hiszpania Estonia (18) Nowa Zelandia (17) Norwegia (16) Wielka Brytania (20) Tajwan (19) Belgia (21) Izrael (13) Dania (15) Austria (9) Islandia (11) Niemcy (10) Australia (7) Szwajcaria (8) Kanada (14) Szwecja (5) Irlandia (12) Hong Kong (3) Holandia (6) Luksemburg (4) Finlandia (2) Singapur (1) USA Źródło: International Institute For Management Development 14 Przypisy: S.Ładyka; Raport w sprawie korzyści i kosztów członkostwa Polski w UE w: Wspólnoty 1 Europejskie nr 9 (109) 2000 s.37-39. 2 W.Bieńkowski ;. „Polityka ekonomiczna i jej wpływ na konkurencyjność gospodarek we współczesnym świecie”. W: Konkurencyjność gospodarki Polski w dobie integracji z Unią Europejską i globalizacji., Instytut Gospodarki Światowej SGH W-wa 2000 r., s.39 3 Ibid., s.40 4 T.Dołęgowski ; „Instytucje a rozwój gospodarczy i konkurencyjność” w; Konkurencyjność gospodarki Polski w dobie integracji z Unią Europejską i globalizacji. Materiały konferencyjne. Część I. Instytut Gospodarki Światowej. SGH., W-wa 2000 r., s. 64. 5 Ibid., s.66 6 Z. Hockuba: „Droga do spontanicznego porządku”, PWN, Warszawa 1995 r., s.53-55 7 Szerzej na ten temat w : J.Dunning; Governments, Economic Organization and International Competiitiveness w ; W. Mattson, B.Stymme, : „Corporate and Industry Strategies for Europe, Amsterdam, Elsevier, 1991 r. 8 K. Żukrowska; „Konkurencyjność systemowa w procesie......op.cit., s.177 9 Ibid., s.179 10 J. Gierczycka; „Rola państwa w poprawie konkurencyjności gospodarki polskiej w dobie integracji z Unią Europejska” w: Konkurencyjność gospodarki Polski.....op.cit., s.74 11 Szerzej na ten temat w: D. Oziewicz: Konkurencyjność gospodarki w skali międzynarodowej – podstawa pozycji kraju czy bodziec do pozytywnego działania – na przykładzie dynamicznie rozwijających się krajów Azji Południowo – Wschodniej w: Problemy handlu międzynarodowego. AE, Kraków 1996 r., s.41-57. 12 H. Wronowski: Dobrodziejstwa konkurencyjności w: „Euro-Fakty” Magazyn Integracji 1/2000, s.36 13 Ibid., s.36 14 I. Pawlas: Międzynarodowa konkurencyjność polskiej gospodarki w obliczu pełnej integracji z UE w: Unia Europejska. Szanse i zagrożenia dla Polski. Materiały konferencyjne pod red. J. Gierczyckiej, ŚlWSzZ, Katowice 1998 r., s.112. 15 Założenia polityki innowacyjnej państwa do 2002 roku, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 1999 r., s.4 16 Main Science and Technology Indicators, OECD Paris 2000, s.16 15 17 R.W.Ciborowski: Innowacje techniczne a system gospodarczy Wielkiej Brytanii, Uniwersytet w Białymstoku 1999 r., s.93-94 18 R.W.Ciborowski, J.Grabowiecki; Potencjał innowacyjny a zdolność konkurencyjna gospodarki polskiej, w: „Konkurencyjność gospodarki Polski w dobie integracji z UE i globalizacji”. Materiały konferencyjne, cz.II, SGH, W-wa 2000 r., s.27 19 T.Buxton, D.Mayes, A.Murfin, UK Trade Performance and R&D, „Economics of Innovation and New Technology”, 1991, vol.1, nr 3, s.243-244, cyt. za Ibid., s.31 20 Z.Wysokińska: Aspekty technologiczne konkurencyjności technologicznej Unii Europejskiej oraz Polski. „Studia Europejskie” 1997 r., nr 2 s.107. 21 Ibid., s.164-165 22 Dane Ministerstwa Gospodarki, 1999 r., s.18, cyt. za: R.Ciborowski, J.Grabowiecki; „Potencjał.....op.cit., s.44 23 S.Ładyka; Raport w sprawie korzyści i kosztów członkostwa Polski w UE w: Wspólnoty Europejskie nr 9 (109) 2000 s.37-39. 24 Ibid., s.39 16 Opportunities and Threats of the Competitive Development of Polish Economy in the Era of Integration and Globalisation Summary A proper economic polity of a government of a given country constitutes a basis for a durable and competitve development of every economy. In some periods of economic history the influence of an economic policy on the economic development and competitivenss of a country was dominant. In the last twenty years, due to a very significant and rapidly advancig processes of change of the world economy, this type of economy had to be transformed. “The new economy” based on the develpoment of IT technology applications and on the openness of markets has developed easier and faster in countries which adopted liberal economic policies. The UE Fifth Framework Treaty has played a very important role in the adjustment activities of Polish economy to new conditions. However, the extent of financial means that are to be targeted to the Polish economy will depend on the quality of the projects submitted as well as on their evaluation by the UE authorities in Brussels. Polish economy ranks as low as 44 in the ranking list of competitiveness among 46 countries examined. In order to improve the competitivenss of Polish economy, a properly targeted economic policy, especially the pro – innovative, industrial and educational one needs to be introduced. The following factors are of great significance as far as the improvement of the innovation of Polish economy is concerned: the increaese in expenditures on R+D, improvement of educational system and the development of institutional infrastructure supporting innovation and technology transfer. Adres kontaktowy: Dr Jadwiga Gierczycka Śląska Wyższa Szkoła Zarządzania 40-952 Katowice ul. Krasińskiego 2 tel. 032/ 209 09 75 fax. 032/ 209 02 99 e-mail: [email protected] 17
