egzamin maturalny z biologii

UZUPEŁNIA ZDAJĄCY
KOD
PESEL
miejsce
na naklejkę
dysleksja
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII
POZIOM ROZSZERZONY
CZAS PRACY: 180 minut
LICZBA PUNKTÓW DO UZYSKANIA: 60
Instrukcja dla zdającego
1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera wszystkie strony.
Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego
egzamin.
2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy każdym zadaniu.
3. Pisz czytelnie i używaj tylko długopisu lub pióra z czarnym tuszem lub
atramentem.
4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl.
5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane.
6. Na tej stronie i na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej
naklejkę z kodem.
7. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora
8. Możesz korzystać z Wybranych wzorów i stałych fizykochemicznych na
egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki, linijki oraz kalkulatora
prostego.
2
Egzamin maturalny z biologii
poziom rozszerzony
Zadanie 1. (3 punkty)
PoniĪej przedstawiono drzewa rodowe trzech rodzin (1, 2, 3).
Do kaĪdego z nich dopasuj nazwĊ choroby genetycznej spoĞród podanych w
podpunktach od A do D. W kaĪdym przypadku uzasadnij odpowiedĨ.
A. Choroba Huntingtona,
B. Zespół Downa,
C. Fenyloketonuria,
D. Daltonizm.
1. ...…………….……………………………………………………………………………
...…………….……………………………………………………………………………
2. ...…………….……………………………………………………………………………
...…………….……………………………………………………………………………
3. ...…………….……………………………………………………………………………
...…………….……………………………………………………………………………
Zadanie 2. (3 punkty)
Wykonano doĞwiadczenie, które zilustrowano graficznie. Po 24 godzinach poziom wody w
probówce obniĪył siĊ i po kaĪdej nastĊpnej dobie zwiĊkszał siĊ jej ubytek.
WyjaĞnij dlaczego poziom wody w próbówce (oznaczony literą X) obniĪa siĊ.
Podaj hipotezĊ i problem badawczy do tego doĞwiadczenia.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Hipoteza: ………………………………………………………………………………………
Problem badawczy: ……………………………………………………………………………
3
Egzamin maturalny z biologii
poziom rozszerzony
Zadanie 3. (2 punkty)
Barwa kolców u malin uwarunkowana jest dwoma genami, T i P. Gen T powoduje
wytwarzanie barwników antocyjanowych zabarwiających kolce na róĪowo. Natomiast gen P
powoduje, Īe barwa koców staje siĊ intensywnie purpurowa. RoĞliny homozygotyczne w
stosunku do recesywnego allelu t mają kolce zielone. Po skrzyĪowaniu roĞliny o kolcach
zielonych z roĞliną o kolcach róĪowych, w pokoleniu F1 wszystkie roĞliny miały kolce
purpurowe.
a) Podaj jaki był genotyp rodziców.
....…………………………………………………………………………………………
b) Jaki bĊdzie stosunek fenotypów w pokoleniu F2?
...…………….……………………………………………………………………………
Zadanie 4. (3 punkty)
Rysunek przedstawia cykl Īyciowy komórki. Numerami 1, 2, 3 oznaczone etapy interfazy.
a) Nazwij poszczególne etapy interfazy i przyporządkuj im opisy spoĞród podanych
poniĪej.
A.
W tej fazie zachodzi replikacja DNA.
B.
W tej fazie iloĞü DNA jest podwojona.
C.
W tej fazie iloĞü DNA jest na poziomie 2c.
1. ……………………
2. ……………………
3. ……………………
b) WyjaĞnij co oznacza Go znajdujące siĊ na schemacie.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
4
Egzamin maturalny z biologii
poziom rozszerzony
Zadanie 5. (2 punkty)
Na schemacie przedstawiono mechanizm regulacji poziomu glukozy we krwi.
W miejsca kropek wpisz pasujące stwierdzenie spoĞród podanych:
niski, glikogen syntetyzowany w wątrobie, wysoki, glukoza uwalniana do krwi.
Zadanie 6. (2 punkty)
DDT to bezbarwna substancja krystaliczna, nierozpuszczalna w wodzie, natomiast
rozpuszczalna w rozpuszczalnikach organicznych. Przenika przez skórĊ owada i powoduje
Ğmierü. Za odkrycie owadobójczej roli DDT (1939) P.H. Müller otrzymał NagrodĊ Nobla w
dziedzinie fizjologii i medycyny w 1948. DDT uĪywane było do zwalczania komarów,
przenosicieli malarii i duru plamistego. Wycofany z uĪycia w krajach uprzemysłowionych.
Jego masowe stosowanie w latach powojennych spowodowało katastrofalne wysycenie
Ğrodowiska przyrodniczego i zatrucie całych łaĔcuchów pokarmowych. Zjawisko to obrazuje
poniĪszy schemat.
WyjaĞnij dlaczego stĊĪenie DDT w ciele ptaka ryboĪernego jest wiĊksze niĪ ciele w ryby
planktonoĪernej. Uzasadnij, Īe zakaz stosowania DDT był słuszny.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
5
Egzamin maturalny z biologii
poziom rozszerzony
Zadanie 7. (2 punkty)
Kwas solny jest składnikiem soku Īołądkowego. W jego obecnoĞci enzymy Īołądkowe trawią
pokarm białkowy. Ze wzglĊdu na działanie kwasu solnego i enzymów Ğciana Īołądka
wytwarza bariery, które chronią Īołądek przed podraĪnieniem i samostrawieniem. Jednak są
sytuacje, w których one zawodzą. Powstają owrzodzenia Ğcian. NaleĪy zatem unikaü
pokarmów, które wzmagają wydzielanie kwasu solnego – tak jak na załączonym wykresie.
Korzystając z podanych informacji, sformułuj dwie rady Īywieniowe dla osoby
z chorobą wrzodową.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Zadanie 8. (3 punkty)
Na rysunku przedstawiono budowĊ zarodka oraz błon płodowych owodniowca.
a) Jakim numerem oznaczono omoczniĊ? Podaj dwie funkcje tej struktury.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
b) Dlaczego u ssaków łoĪyskowych omocznia zanika wraz z rozwojem płodu, natomiast
u ptaków i gadów pozostaje.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
6
Egzamin maturalny z biologii
poziom rozszerzony
Zadanie 9. (2 punkty)
Uzupełnij schemat przedstawiający przebieg ontogenezy człowieka. Wykorzystaj
poniĪsze terminy (w miejsce kropek wpisz stadia, nad strzałkami procesy): poród,
organogeneza, płód, wzrost, zapłodnienie, blastocysta, gastrulacja, zygota, bruzdkowanie,
plemnik.
Komórka jajowa+..................
...................................
..............................................
gastrula
......................................
zarodek
noworodek
Zadanie 10. (3 punkty)
W tabeli porównano dwie tkanki przewodzące roĞlin. Uzupełnij tabelĊ wpisując
odpowiednie informacjĊ w wykropkowane miejsca.
Tkanka
rodzaj komórek
Drewno
……………………..
Łyko
Īywe komórki
budowa komórek
WystĊpują dwa rodzaje.
U paprotników
i nagonasiennych
cewki,
a u okrytonasiennych
…………………......
…………………...
……………………
WystĊpują dwa rodzaje.
U paprotników
i nagonasiennych
cewki z polami sitowymi,
a u okrytonasiennych
…………………......
…………………...
……………………
…………………...
……………………
…………………...
……………………
funkcja
kierunek przewodzenia
Zadanie 11. (2 punkty)
Na podstawie wymienionych niĪej objawów zidentyfikuj, jakiej witaminy brakuje
człowiekowi który:
a) zauwaĪył, Īe gdy zapada zmierzch, widzi coraz gorzej ........
b) szybko siĊ mĊczy, ma czĊsto bolesne kurcze miĊĞni, szczególnie podudzia .......
c) coraz czĊĞciej siĊ przeziĊbia, a podczas mycia zĊbów krwawią mu dziąsła .......
d) ma czĊste krwotoki z nosa, a drobne skaleczenia długo krwawią ..........
7
Egzamin maturalny z biologii
poziom rozszerzony
Zadanie 12. (2 punkty)
W tabeli zawarte są wyniki doĞwiadczenia, przeprowadzonego w pracowni szkolnej,
sprawdzającego wpływ róĪnych czynników na aktywnoĞü pepsyny.
zawartoĞü probówki
woda destylowana + ĞciĊte
białko jaja kurzego + pepsyna
woda destylowana + ĞciĊte
białko jaja kurzego + pepsyna
woda destylowana + ĞciĊte
białko jaja kurzego + pepsyna
woda destylowana + ĞciĊte
białko jaja kurzego + pepsyna
woda destylowana + ĞciĊte
białko jaja kurzego + pepsyna
temperatura
[oC]
odczyn
Ğrodowiska
zaobserwowane zmiany po 30
min doĞwiadczenia
5–6
kwaĞny
brak zmian w iloĞci białka
18 – 20
kwaĞny
36 – 37
kwaĞny
36 – 37
obojĊtny
brak zmian w iloĞci białka
36 – 37
zasadowy
brak zmian w iloĞci białka
niewielka czĊĞü białka uległa
strawieniu
znaczna czĊĞü białka uległa
strawieniu
Sformułuj dwie hipotezy, których potwierdzeniem są przedstawione wyniki
doĞwiadczenia.
Hipoteza 1: ……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Hipoteza 2: ……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Zadanie 13. (2 punkty)
Wykresy przedstawiają zakres tolerancji trzech organizmów wzglĊdem temperatury.
Na podstawie analizy powyĪszych danych skonstruuj tabelĊ porównawczą tolerancjĊ na
temperaturĊ otoczenia powyĪszych organizmów (I, II, III), uwzglĊdniając: minimum,
optimum i maksimum termiczne.
8
Egzamin maturalny z biologii
poziom rozszerzony
Zadanie 14. (2 punkty)
Skóra zbudowana jest z naskórka i skóry właĞciwej. Naskórek utworzony jest przez nabłonek
wielowarstwowy płaski. Komórki naskórka nieustannie powstają, rogowacieją, obumierają i ulegają
złuszczaniu. W warstwie podstawnej naskórka znajdują siĊ melanocyty, które produkują melaniny –
barwniki, od nagromadzenia których zaleĪy barwa skóry. Melaniny pochłaniają równieĪ czĊĞü
promieniowania UV, stanowiąc filtr promieniowania w skórze. DziĊki ciemnemu zabarwieniu skóry
organizm moĪe prawie całkowicie wyeliminowaü zjawisko czerniaka – nowotworu skóry.
WyjaĞnij, dlaczego nie wszyscy ludzie na ziemi maja ciemną skórĊ mimo, ze jest to doskonałe
zabezpieczenie przed nowotworem skóry.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Zadanie 15. (2 punkty)
IntensywnoĞü procesu fotosyntezy modyfikowana jest przez wiele czynników zewnĊtrznych
(egzogennych) i wewnĊtrznych (endogennych). Do zewnĊtrznych naleĪą: dwutlenek wĊgla,
Ğwiatło, temperatura, tlen, woda, wiatr, składniki mineralne, pestycydy i herbicydy oraz
zanieczyszczenia powietrza.
a) WymieĔ dwa czynniki endogenne wpływające na proces fotosyntezy.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
b) PoniĪej przedstawiono jeden z czynników endogennych – ruch chloroplastów.
WykaĪ róĪnicĊ w rozmieszczeniu tych organelli w komórce, uzupełniając w
odpowiedni sposób drugi schemat na Rys. 2.
Zadanie 16. (2 punkty)
Na schemacie przedstawiono róĪne warianty
wybarwienia kwiatów niezapominajki.
Jaki to jest typ zmiennoĞci? Czy jest to
zmiennoĞü dziedziczna? OdpowiedĨ uzasadnij.
……………………………………………
……………………………...…………….
……………………………...…………….
……………………………...…………….
……………………………...…………….
9
Egzamin maturalny z biologii
poziom rozszerzony
Zadanie 17. (2 punkty)
OceĔ prawdziwoĞü zdaĔ, wpisując przy kaĪdym prawda lub fałsz.
A. Z genetycznego punktu widzenia podział ludzi na rasy jest bezpodstawny.
B. Wewnątrz gatunku Homo sapiens wystĊpują trzy główne rasy wyraĨnie róĪniące siĊ
morfologicznie i genetycznie.
C. Pojawienie siĊ róĪnych fenotypów w gatunku Homo sapiens spowodowane jest
warunkami Ğrodowiskowymi w jakich przedstawiciele danej rasy obecnie Īyją.
D. ZmiennoĞü cech genetycznych ludzi, np. grupy krwi, w obrĊbie kaĪdej populacji jest o
wiele wiĊksza niĪ Ğrednie róĪnice miĊdzyrasowe.
A…….
B…….
C…….
D…….
Zadanie 18. (3 punkty)
Schemat przedstawia powiązania metaboliczne pomiĊdzy dwoma organellami
przetwarzającymi energiĊ w komórce.
a) Uzupełnij schemat wpisując w miejsce cyfr (1 – 5) produkty i substraty
zachodzących w nich przemian metabolicznych.
1 - …………………………………………………………………………..
2 - …………………………………………………………………………..
3 - …………………………………………………………………………..
4 - …………………………………………………………………………..
5 - …………………………………………………………………………..
b) W którym z organelli zachodzą procesy kataboliczne. OdpowiedĨ uzasadnij.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
10
Egzamin maturalny z biologii
poziom rozszerzony
Zadanie 19. (3 punkty)
Schemat przedstawia współdziałanie erytrocytów i osocza krwi w transporcie gazów
oddechowych (A – w płucach, B- w tkankach).
a) Podaj jak transportowane są gazy oddechowe we krwi.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
b) Jakie znaczenie ma dla organizmu wiązanie CO2 przez erytrocyty?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
11
Egzamin maturalny z biologii
poziom rozszerzony
Zadanie 20. (2 punkty)
Uporządkuj przedstawione poniĪej układy nerwowe zgodnie ze stopniem
skomplikowania ich budowy. Podaj nazwĊ organizmu posiadającego ten typ układu.
…..Układ nerwowy łaĔcuszkowy…………………
…..Układ nerwowy rozproszony (siateczkowaty)…………………
…..Układ nerwowy pasowy…………………
…..Układ nerwowy drabinowy…………………
Zadanie 20. (3 punkty)
Wykresy przedstawiają zmiany ciĞnienia powietrza w płucach i zmianĊ objĊtoĞci płuc
podczas wdechu i wydechu.
a) Opisz zaleĪnoĞü miĊdzy ciĞnieniem powietrza panującym w płucach a zmianą
objĊtoĞci płuc podczas wdechu.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
b) WyjaĞnij bezpoĞrednią przyczynĊ napływu powietrza do płuc.
…………………………………………………………………………………………………
12
Egzamin maturalny z biologii
poziom rozszerzony
BRUDNOPIS