Schemat programu profilaktycznego - Nfz

Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
Program opracowano w wyniku współpracy :
Narodowego Funduszu Zdrowia, Unii Metropolii Polskich i Ministerstwa Zdrowia
Konsultacja naukowa:
prof. dr hab. med. Wenancjusz Domagała;
1. NAZWA PROGRAMU
„Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy”
2. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU
2.1. Opis problemu.
Rak szyjki macicy jest drugim co do częstości nowotworem u kobiet w Polsce –
stanowi 8,6 % nowotworów u kobiet. Szacuje się, że rocznie choroba dotyka ok. 4.000
kobiet i ok. 2.000 umiera z tego powodu. Współczynnik zachorowania na ten rodzaj
nowotworu w Polsce jest jednym z najwyższych w Europie. W skali światowej plasuje
Polskę pomiędzy Meksykiem, a Peru. Liczba zarejestrowanych zachorowań na raka
szyjki macicy wynosiła w Polsce w 2000 roku 3597 a liczba zgonów 1987.
Współczynnik umieralności wynosił w roku 1978 – 10,7/100 000 a w roku 2000 – 10,0
/100 000. Oznacza to, że w ciągu ostatnich 25 lat praktycznie pozostaje na tym samym
poziomie; rocznie umiera w Polsce z powodu raka szyjki macicy ok. 2 000 kobiet. W tym
samym czasie w krajach Unii Europejskiej (np. Szwecja, Finlandia) i w USA
współczynnik ten obniżył się do ok. 2–3/100 000. Spadek umieralności w w/w krajach
spowodowany został głównie wprowadzeniem ogólnokrajowych programów aktywnej
profilaktyki raka szyjki macicy opartych o wykonywanie i interpretację badań przez
pracownie diagnostyki cytologicznej spełniające wymagania wysokiej jakości .
Polska i Finlandia miały w latach 50-tych podobną umieralność z powodu raka szyjki
macicy, obecnie umieralność w Polsce należy do najwyższych w Europie, natomiast w
Finlandii do najniższych. Obniżenie umieralności na tę chorobę w Finlandii nastąpiło w
wyniku
wprowadzenia
populacyjnych
badań
przesiewowych
(skryningowych).
Wykazano, że badania te mogą obniżyć umieralność na raka szyjki macicy o 80%.
W patogenezie raka szyjki macicy główną rolę odgrywają odpowiednie szczepy
wirusa HPV przenoszone drogą kontaktów seksualnych. Rozwój raka inwazyjnego
1
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
poprzedza stosunkowo długi okres zmian przedrakowych które można wykryć badaniem
cytologicznym. Dlatego wykrycie zmian przedrakowych znacznie zmniejsza zapadalność
na raka inwazyjnego. Doświadczenie krajów Europy Zachodniej wskazuje, że
zapadalność na te zmiany przedrakowe ma tendencję wzrostową szczególnie u kobiet
młodych. Ponieważ programy profilaktyki raka szyjki macicy są prowadzone w wielu
krajach od kilkudziesięciu lat, wskaźnik umieralności na tego raka stanowi swego
rodzaju wskaźnik poziomu cywilizacyjnego kraju podobnie jak wskaźnik umieralności
okołoporodowej noworodków.
Badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy polegają na wykonywaniu badań
cytologicznych wymazów z ujścia zewnętrznego kanału i z tarczy szyjki macicy.
Skryning cytologiczny, ze względu na niski koszt i wysoką skuteczność, jest
najpopularniejszą metodą badań przesiewowych. W wyniku przeprowadzenia badania
cytologicznego można wykryć zmiany przedrakowe i raka we wczesnym okresie.
Zmiany przedrakowe (neoplazja wewnątrznabłonkowa/ dysplazja/rak przedinwazyjny) są
wyleczalne w 100% za pomocą niewielkiego zabiegu konizacji. Rak inwazyjny we
wczesnym okresie rozwoju, leczony odpowiednio daje wysoki odsetek wyleczeń.
Niezbędnym warunkiem efektywności skryningu cytologicznego jest jego masowość,
szacuje się bowiem, że dopiero przy objęciu badaniami przesiewowymi 75% populacji
można uzyskać 25% spadek umieralności. Badania naukowe dowodzą, iż 1,5% - 2%
rozmazów cytologicznych prezentuje nieprawidłowości wymagające dalszych procedur
diagnostycznych. Drugim warunkiem powodzenia skryningu jest jego długofalowość w
perspektywie czasowej.
2.2. Efektywność ekonomiczna.
W populacjach, w których nie wykonuje się badań profilaktycznych występuje (jak w
Polsce) wysoka umieralność z powodu inwazyjnego zaawansowanego raka szyjki
macicy. Zaawansowany rak inwazyjny wymaga kosztownego leczenia. W zależności od
stadium klinicznego zaawansowania jest to leczenie operacyjne (rozległy zabieg
usunięcia narządu rodnego z węzłami chłonnymi), radioterapia i chemioterapia.
Wszystkie te sposoby leczenia są bardzo kosztowne.
Na koszty związane z leczeniem kobiety z zaawansowanym rakiem szyjki macicy
składają się:
1. koszt leczenia operacyjnego / radioterapii / chemioterapii
2
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
2. leczenie powikłań
3. renty, zwolnienia z pracy, opieka socjalna, itp.
Osobnym problemem są koszta psychologiczne i społeczne ciężkiej choroby i zgonu w
rodzinie.
Szacunkowe leczenie chorej z inwazyjnym rakiem szyjki macicy (+zasiłek, renta)
wynosi ok. 45 000,-zł.
Dotychczasowe doświadczenia wielu państw wykazują, że w wyniku zrealizowania
programu profilaktycznego dbającego o jakość skryningu wykrywa się ok. 1% zmian
przedrakowych. Przy założeniu kosztu jednostkowego programu (zaproszenie+
pobranie+przesłanie+badanie) na ok. 30 zł, koszt wykrycia jednej zmiany przedrakowej
wynosi 3 000,-zł. Zmiana ta będzie wyleczona zabiegiem konizacji w ramach kontraktów
z Narodowym Funduszem Zdrowia, (koszt ok. 200,-zł). A zatem, wyleczenie zmiany
przedrakowej wykrytej w skryningu kosztuje ok. 3200,-zł.
W województwie zachodniopomorskim w latach 2001-2003 przeprowadzono
„Zachodniopomorski
program badań przesiewowych dla wczesnego wykrycia raka
szyjki macicy”. W programie tym finansowanym przez Zachodniopomorską Kasę
Chorych przeprowadzonym wg proponowanych tu zasad w latach 2001 – 2003
wykonano 358 800 badań cytologicznych ginekologicznych, wśród których wykryto
3209 zmian przedrakowych i 83 raki inwazyjne. U co najmniej 1000 (ok. 1/3) spośród
tych 3209 kobiet w ciągu 5-10 lat rozwinąłby się rak inwazyjny. A dzięki wykryciu u
nich zmian przedrakowych zostały one wyleczone!
3. CEL PROGRAMU
3.1. Cel główny:
– zmniejszenie o 20 - 40% umieralności kobiet na raka szyjki macicy do roku 2014.
Realizacja programu ma obniżyć wskaźnik umieralności z powodu raka szyjki
macicy do poziomu osiągniętego w przodujących w tym zakresie krajach Unii
Europejskiej.
3.2 Cele pośrednie:
(1) Podniesienie poziomu wiedzy kobiet na temat profilaktyki raka szyjki macicy.
3
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
(2) Wdrożenie populacyjnego skryningu w ramach programu aktywnej profilaktyki
raka szyjki początkowo (w r.
2004) w minimum 16 ośrodkach, w których
istnieje odpowiednio przeszkolona kadra i wysokospecjalistyczny sprzęt.
(3)
Specjalistyczne szkolenie kadry: należy podjąć działania zmierzające do
wprowadzenia cyklu
specjalistycznych szkoleń, w wyniku których w
najbliższych latach dodatkowe umiejętności zawodowe nabędzie minimum 250
cytotechników i 40 patomorfologów.
(4) Utworzenie nowych pracowni cytodiagnostyki ginekologicznej w zakładach
patomorfologii w Polsce tak aby na terenie Polski powstała sieć ok. 20 tych
pracowni posiadających nowoczesną aparaturę i wysoko kwalifikowany personel
(5) Wprowadzenia na terenie całego kraju standardu postępowania
diagnostycznego opartego przede wszystkim na następujących elementach:
a. Pobieraniu przez ginekologów wymazu szczoteczką jednorazową;
b. Przeprowadzaniu badań przez wyszkolonych cytotechników i
patomorfologów;
c. Dokonywaniu oceny mikroskopowej w systemie Bethesda;
4. POPULACJA OBJĘTA PROGRAMEM
Populacją objętą programem profilaktyki i wczesnego wykrywania nowotworów
szyjki macicy jest populacja kobiet w wieku od 30 do 59 lat.
Biorąc pod uwagę z jednej strony wyniki badań naukowych wskazujące, że rak szyjki
macicy rozwija się od stadium przedinwazyjnego do stadium inwazyjnego ok. 5 – 10 lat,
a z drugiej fakt, że zmiany przedinwazyjne szyjki macicy obserwuje się począwszy od
ok. 17-20 r.ż. oraz badania epidemiologiczne, z których wynika, że szczyt zachorowań na
tego raka przypada w 4-5 dekadzie życia, badaniami profilaktycznymi powinna być
objęta populacja kobiet w wieku przede wszystkim od 30 do – 59 lat. Oznacza to
konieczność objęcia programem ok. 8 mln kobiet.
Ograniczenia ekonomiczne programu powodują, że badania cytologiczne powinny
być najrzadziej wykonywane co 3 lata. Populacja przewidziana do badania podzielona
zostać może na grupy wiekowe, np:
 grupa I – kobiety w wieku 50-59 lat
 grupa II – kobiety w wieku 40-49 lat
4
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
 grupa III – kobiety w wieku 30-39 lat
Z bazy danych posiadanej przez NFZ można uzyskać informacje na temat danych
osobowych, adresu zamieszkania kobiet w danej populacji.
5. NAZWA I SZCZEGÓŁOWY OPIS PROCEDUR PRZEWIDZIANYCH W
PROGRAMIE
5.1. Konieczność standaryzacji programu na terenie Polski
Do tej pory w Polsce nie wdrożono programu aktywnej profilaktyki raka szyjki macicy
opartego na ogólnopolskim standardzie.
Dotychczasowe badania miały charakter
pilotażowy na skalę znacznie mniejszą od województwa (np. Warszawa-Ursynów,
Białystok, Białogard). Natomiast szacuje się, że wykonuje się rocznie w Polsce ok. 2 mln
badań cytologicznych, ginekologicznych rocznie w ramach nieskoordynowanej
profilaktyki biernej. Podstawowe przyczyny, z powodu których przez kilkadziesiąt lat w
Polsce współczynnik umieralności kobiet na raka szyjki macicy nie obniżył się są
następujące:
A. Do tej pory badania cytologiczne ginekologiczne w większości wykonywane są:
(1)
przez osoby nie posiadające wystarczającego doświadczenia praktycznego w
ocenie mikroskopowej. Ocenę mikroskopową preparatów cytologicznych wykonują
ginekolodzy lub inne osoby po kilkudniowych kursach. Jest to natomiast procedura
wysokospecjalistyczna,
która
powinna
być
wykonywana
przez
specjalistów
patomorfologów i nadzorowanych przez nich cytotechników, a zatem tylko przez tych
specjalistów,
których
głównym
profesjonalnym
zajęciem
jest
diagnostyka
mikroskopowa;
(2) w małych pracowniach bez sprzętu wysokiej jakości oraz należytego doświadczenia,
które wykonują tylko kilkaset do tysiąca badań cytologicznych rocznie;
(3) w pracowniach jednoosobowych, co uniemożliwia wdrożenie zasad kontroli jakości.
B. Wymazy pobierane są przez ginekologów tzw. wacikami a nie szczoteczkami.
C. Wyniki oceny mikroskopowej podawane są w systemie PAP a nie w systemie
Bethesda który stanowi standard w Europie i na świecie.
5.2 Standard postępowania przyjęty w programie
(1)
Położna środowiskowa zakładu podstawowej opieki zdrowotnej, który został
wybrany w drodze konkursu ofert przeprowadza z kobietami w założonej grupie
5
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
wiekowej wywiad na podstawie którego wypełnia skierowanie na badanie, które jest
jednocześnie zaproszeniem na badanie (zał. Nr 1). Jednocześnie przeprowadza edukację
w zakresie prewencji nowotworu szyjki macicy;
(2)
W zaproszeniu, które jest jednocześnie skierowaniem na wykonanie badania w
ramach programu profilaktycznego, znajduje się wykaz poradni ginekologicznych, w
których kobieta może być poddana badaniu;
(3) W poradni, ginekolog posługując się jednorazowymi: wziernikiem oraz szczoteczką
pobiera wymaz cytologiczny z ujścia zewnętrznego kanału i z tarczy szyjki macicy.
(4)
Pobrany wymaz, po odpowiednim utrwaleniu przekazywany jest (przesyłany) do
pracowni (zakładu) patomorfologii, która została wybrana w drodze konkursu ofert;
(5)
W pracowni (zakładzie) patomorfologii dokonuje się oceny mikroskopowej w
systemie Bethesda, który umożliwia analizę, a zatem i kontrolę jakości pobranych
rozmazów (standard minimum – zał. Nr 2 opracowany przez Konsultanta Krajowego ds.
patomorfologii i przewodniczącą Sekcji Cytologii Klinicznej Polskiego Towarzystwa
Patologów).
(6)
Wynik badania jest przekazywany (przesyłany) do poradni, w której pobrano
wymaz;
(7)
Lekarz ginekolog informuję pacjentkę o wyniku i w przypadku stwierdzenia
nieprawidłowości o dalszym postępowaniu diagnostyczno-leczniczym.
(8)
Jeżeli konieczne jest leczenie pacjentka kierowana jest do specjalistycznej
placówki medycznej, która przejmuje dalsze leczenie w ramach umowy podpisanej z
NFZ na świadczenie usług w ambulatoryjnej opiece specjalistycznej .
(9) Zakłady opieki zdrowotnej uczestniczące w programie są zobowiązane do
współpracy z samorządami terytorialnymi w zakresie przede wszystkim prowadzenia
działalności promujące program wśród mieszkańców społeczności lokalnej oraz
dystrybucji tematycznych materiałów informacyjnych.
(10)
Dane zgromadzone w pracowniach (zakładach) patomorfologii uczestniczących w
Programie będą wykorzystane do ewaluacji programu.
(11)
Nadzór nad monitoringiem oraz ewaluacją programu na terenie województwa
sprawował będzie zespół koordynujący w składzie: kierownik pracowni (zakładu)
patomorfologii (przewodniczący zespołu); konsultant wojewódzki ds. położnictwa i
ginekologii;
konsultant
wojewódzki
ds.
ginekologii
onkologicznej;
konsultant
6
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
wojewódzki ds. patomorfologii; przedstawiciel wojewódzkiego oddziału NFZ;
przedstawiciel samorządu.
(12) Kompleksowy nadzór nad monitoringiem oraz ewaluacją programu w skali kraju
sprawował będzie Zespół Koordynacyjny Programu w składzie:
* przedstawiciel MZ (Departament Polityki Zdrowotnej)
* przedstawiciel NFZ (na poziomie centralnym)
* koordynator merytoryczny całego Programu.
7
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
(13) Ryc. 1. Schemat drogi kobiety uczestniczącej w Programie
Ryc. 1. Schemat Ogólnopolskiego Programu Profilaktyki
Raka Szyjki Macicy
(droga kobiet uczestniczących w Programie)
Populacja kobiet
objętych badaniem
zaproszenie na
badanie cytologiczne
nie zgłosiły się
na badanie cytologiczne
zgłosiły się na badania
cytologiczne
wynik
prawidłowy
wynik
nieprawidłowy
kolposkopia
ponowne zaproszenie*
nie zgłosiły się
badanie co 3 lata
badanie
cytologiczne
kontrolne
badanie
hist- pat.
leczenie
w ramach
podpisanej z
NFZ umowy na
realizację
świadczeń
zdrowotnych
* szczegółowa analiza przyczyn nie zgłaszania się kobiet na badania na danym terenie
i ponowne zaproszenie
8
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
6. ETAPY WDROŻENIA I REALIZACJI PROGRAMU
6.1 Podział zadań między partnerami programu
Partnerami w programie są: Ministerstwo Zdrowia, Narodowy Fundusz Zdrowia,
samorząd terytorialny oraz realizatorzy świadczeń (zakłady opieki zdrowotnej, pracownie
(zakłady) patomorfologii). Każdy z tych podmiotów realizuje zadania właściwe dla
swojej działalności statutowej :
1/ Zadania Ministerstwa Zdrowia:
 Określenie wymagań dla standardu realizacji programu
 Zaakceptowanie treści przedłożonego projektu programu jako krajowego programu
profilaktycznego wczesnego wykrywania raka szyjki macicy,
 Zlecenie wykonania programu Narodowemu Funduszowi Zdrowia.
 Zabezpieczenie środków finansowych na szkolenie cytotechników i patomorfologów.
2/ Zadania Narodowego Funduszu Zdrowia:
 zabezpieczenie środków finansowych na realizację programu w części dotyczącej
świadczeń zdrowotnych,
 na podstawie bazy danych określenie populacji kobiet w wybranym wieku, które
powinny być objęte Programem,
 dokonanie w drodze konkursu ofert wyboru świadczeniodawców w podstawowej
opiece zdrowotnej i pracowniach (zakładach) patomorfologii,
 prowadzenie – wraz z pozostałymi członkami Zespołu Koordynującego monitoringu
realizacji programu na każdym etapie.
3/ Zadania samorządu terytorialnego:
 promowanie programu w społeczności lokalnej;
 współpraca z pozostałymi partnerami w zakresie opracowania i druku materiałów
informacyjnych dla kobiet,
 współpraca z pozostałymi partnerami w zakresie druku zaproszeń,
4/ Zadania świadczeniodawców – wykonawcy programu:
 realizacja programu: dostarczają zaproszenia, przeprowadzają badania ankietowe,
edukację zdrowotną oraz pobierają wymaz i przeprowadzają ocenę mikroskopową
rozmazów cytologicznych,
9
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
 prowadzenie
stałego
monitoringu
realizacji
programu
w
ramach
środków
finansowych wynikających z umowy i przekazywanie informacji Narodowemu
Funduszowi Zdrowia i samorządowi terytorialnemu,
 przestrzeganie zasad rozłączności finansowania świadczeń w ramach umowy na
realizacje świadczeń zdrowotnych w ramach programu profilaktycznego i umowy na
inne świadczenia;
 prowadzenie dokumentacji medycznej dla każdej pacjentki (komputerowa baza
danych i wyniki badania cytologicznego),
 prowadzenie elektronicznej bazy danych dla uczestników programu zgodnie z
wymogami określonymi przez Narodowy Fundusz Zdrowia ,
 zgłaszanie wykrycia nowotworów do Wojewódzkiego Rejestru Nowotworów
Złośliwych.
6.2 Podział zadań między realizatorami świadczeń objętych programem:
W ramach bezpośredniej realizacji założeń programu przewiduje się bezpośrednie
uczestnictwo dwóch grup podmiotów związanych z realizacja programu:
1. zakładów podstawowej opieki zdrowotnej, które będą odpowiedzialne za:
(a) wytypowanie kobiet oraz przeprowadzenie wywiadu, ankiety,
edukacji i wręczenie zaproszenia ;
(b) sfinansowanie
kosztu
pobrania
wymazu
wraz
z
kosztem
jednorazowego wziernika i szczoteczki i wysłania pobranego wymazu
do pracowni (zakładu) patomorfologii wyłonionej w drodze konkursu;
2. pracowni (zakładów) patomorfologii, które odpowiedzialne będą za
dokonanie oceny mikroskopowej preparatu i wysłanie wyniku do placówki, w
której dokonano jego pobrania oraz prowadzenie komputerowej bazy danych i
stałego monitoringu Programu.
Stosownie do powyższego podziału zadań Narodowy Fundusz Zdrowia ogłosi
odrębne konkursy ofert na realizację świadczeń w ramach:
o podstawowej opieki zdrowotnej i
o pracowni (zakładu) patomorfologii.
6.3 Etapy realizacji programu na terenie województwa
1. Powołanie zespołu koordynującego, (rozdział 5.2, pkt.11) oraz powołanie kierownika
projektu, który pełni swoją funkcje nieodpłatnie.
10
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
2. Analiza stopnia zabezpieczenia środków finansowych
na poszczególne zadania
związane z realizacja programu.
3. Wybór w drodze konkursu ofert wykonawców programu i podpisanie umów.
4. Przygotowanie i wydruk materiałów edukacyjnych.
5. Promocja i nagłośnienie w środowisku lokalnym informacji o programie.
6. Wytypowanie kobiet do udziału w programie.
7. Zaproszenie kobiet.
8. Przeprowadzenie wywiadu, badania ankietowego i pobranie wymazu cytologicznego.
9. Ocena mikroskopowa rozmazów cytologicznych i przekazanie informacji zwrotnej do
poradni oraz pacjentce.
10. W koniecznych przypadkach – skierowanie pacjentki do leczenia w specjalistycznej
placówce medycznej.
11. Ewaluacja programu – częściowa i końcowa.
7. FINANSOWANIE PROGRAMU
Podział
środków
finansowych
na
realizację
programu
w
poszczególnych
województwach zostanie dokonany w oparciu o kryterium liczby kobiet w grupie
wiekowej objętych programem na danym terenie, wg baz danych Narodowego Funduszu
Zdrowia.
Na koszt jednostkowy realizacji programu w części dotyczącej świadczenia
zdrowotnego składają się:
(1) Przeprowadzenie
wywiadu
i
ankiety
oraz
edukacji
przez
położną
środowiskową zakładu podstawowej opieki zdrowotnej wyłonionego w drodze
konkursu ofert;
(2) Pobranie wymazu wraz z kosztem jednorazowego wziernika i szczoteczki i
wysłanie
pobranego
wymazu
do
pracowni
(zakładu)
patomorfologii
wyłonionej w drodze konkursu;
(3) Ocena mikroskopowa preparatu w pracowni (zakładu) patomorfologii
wyłonionej w drodze konkursu ofert i wysłanie wyniku oceny mikroskopowej
preparatu do placówki, w której dokonano jego pobrania
Przyjmuje się, że w ramach konkursu ofert przeprowadzone zostanie postępowanie dla
dwóch grup:
11
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
1. zakładów podstawowej opieki zdrowotnej. Zakres finansowania działań
przez nich realizowanych obejmował będzie:
(a) wytypowanie kobiet oraz przeprowadzenie wywiadu, ankiety,
edukacji i wręczenie zaproszenia (koszt jednostkowy nr 1);
(b) refundacja
–
w
ramach
wzajemnych
rozliczeń
-
poradni
ginekologicznej pobrania wymazu wraz z kosztem jednorazowego
wziernika i szczoteczki i wysłanie pobranego wymazu do pracowni
(zakładu) patomorfologii wyłonionej w drodze konkursu (koszt
jednostkowy nr 2);
2. pracowni (zakładu) patomorfologii. Zakres finansowania działań przez nich
realizowanych obejmował będzie dokonanie oceny mikroskopowej preparatu i
wysłanie wyniku do placówki, w której dokonano jego pobrania (koszt
jednostkowy nr 3).
W zakładanej grupie wiekowej w Polsce jest ok. 8 mln kobiet. Część z nich miała
wykonywane badania w okresie ostatnich 3 lat w ramach świadczenia zdrowotnego
realizowanego przez poradni ginekologiczne, a finansowanego przez Narodowy Fundusz
Zdrowia. Jest to liczba aktualnie trudna do określenia, albowiem w zasobach
informacyjnych wszystkich byłych kas chorych nie ma takich informacji. Tego typu dane
istnieją tylko lokalnie i nie kwalifikują się do uogólnienia w skali kraju.
Jak wskazuje pragmatyka realizacji badań populacyjnych, należy zakładać, że do
dalszego udziału w programie zgłosi się ok. 70% z liczby zaproszonych przez położne
środowiskowe.
Wraz z ogłoszeniem konkursu ofert na realizację poszczególnych elementów
programu Narodowy Fundusz Zdrowia określi dla nich ceny maksymalne. Będą one
stanowiły przedmiot negocjacji.
Dalsze leczenie kobiet odbywa się w ramach umowy z Narodowym Funduszem
Zdrowia o świadczenie usług zdrowotnych w ambulatoryjnej opiece specjalistycznej.
8. METODY I NARZĘDZIA STOSOWANE W PROGRAMIE
1. Do
określenia
stopnia
realizacji
celów
programu
wykorzystane
zostaną
współczynniki:
12
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
 zachorowalności - liczba nowych zachorowań zarejestrowanych w ciągu roku
przypadająca na 10.000 ludności;
 umieralności – liczba zgonów z powodu choroby w ciągu roku przypadająca na
10.000 ludności;
 chorobowości – liczba wszystkich znanych przypadków choroby przewlekłej (w tym
nowotworów) na 10.000 ludności w danym roku kalendarzowym;
na ich podstawie określony zostanie odsetek zmniejszenia zachorowalności i
umieralności na chorobę, tj. np. zmniejszenie umieralności na raka szyjki macicy o 20%40% wśród danej populacji na przestrzeni 10 lat.
2. Położne środowiskowe będą wypełniały skierowania na badanie pacjentek
zaproszonych do programu (załącznik nr 2), w którym zaproszone kobiety wyrażają
również pisemną zgodę na udział w programie.
3. Dodatkowo pacjentki zostaną poinformowane w formie wykładu co do prowadzenia
zdrowego stylu życia, profilaktyki nowotworu szyjki macicy oraz otrzymają materiały
informacyjne w tym zakresie.
4. Koniecznym jest utrzymywanie komunikacji z lekarzem rodzinnym pacjentki,
przekazywanie informacji o wyniku badania (lekarz w programie przekazuje informację
o wyniku badania i dalszej drodze pacjentki do jej lekarza rodzinnego).
5. Utworzenie i prowadzenie w formie elektronicznej rejestru uczestników programu i
dokumentacji medycznej oraz zgłaszanie wykrytych nowotworów do Wojewódzkiego
Rejestru Nowotworów Złośliwych.
6. Po zakończeniu całego cyklu etapu programu, np. po 3 latach (przebadana zostanie
populacja kobiet w wieku 30-59 lat), pacjentki zaproszone do kolejnego etapu wypełnią
ankietę nt. satysfakcji z programu, wzrostu świadomości, zachowań prozdrowotnych itp.
8. OCZEKIWANE EFEKTY
1/ Zmniejszenie umieralności z powodu raka szyjki macicy.
2/ Zwiększenie wykrywalności zmian przedrakowych i wczesnych nowotworów oraz
zwiększenie operacji oszczędzających.
3/ Zwiększenie świadomości zdrowotnej wśród kobiet oraz zaznajomienie ich z
metodami prewencji.
4/ Aktywizacja kobiet do dbania o własne zdrowie.
13
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
5/ Zmniejszenie globalnych kosztów leczenia raka szyjki macicy.
6/ Poprawa jakości życia kobiet.
7/ Standaryzacja procedur postępowania w trakcie realizacji programów profilaktycznych
oraz danych statystycznych.
8/
Usprawnienie
współpracy
podmiotów
odpowiedzialnych
za
stan
zdrowia
mieszkańców społeczności lokalnych.
9. MONITORING I EWALUACJA
Monitoring odbywał się będzie podczas realizacji całego programu. Prowadził go
będzie Zespół Koordynujący Program.
Ewaluacja powinna następować po różnych etapach programu i dać informację
zwrotną na temat zgodności realizacji etapu programu z jego założeniami. W przypadku
braku oczekiwanych efektów należy skorygować założenia programu lub metody w nim
używane.
Ocena ilościowa programu obejmuje w szczególności:
-
współczynnik zachorowalności,
-
współczynnik umieralności,
-
współczynnik chorobowości,
-
stosunek liczby osób zgłaszających się do programu w stosunku do liczby wysłanych
zaproszeń (ocena częściowa i końcowa),
-
liczba powtórnych wezwań na badania,
-
rejestr wyników badań przebadanych kobiet.
Ocena jakościowa programu obejmuje w szczególności:
-
ankietę dot. stanu zdrowia i świadomości zdrowotnej kobiet –po upływie 3 lat przy
kolejnym badaniu,
-
ocenę satysfakcji z programu,
Nadzór nad monitoringiem oraz ewaluacja programu na terenie województwa
sprawuje wojewódzki zespół koordynacyjny,
Kompleksowy nadzór nad monitoringiem oraz ewaluacja programu w skali kraju
sprawuje Zespół Koordynacyjny Programu.
10. Piśmiennictwo i odnośniki literaturowe dokumentujące poprawność założeń:
14
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
1. Ministerstwo Zdrowia. Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych –
projekt - 2004.
2. Kordek, R. Badania przesiewowe (skrining) oraz Skrining onkologiczny
3. Światowa Organizacja Zdrowia, Europejskie Biuro Regionalne. Prewencja w
podstawowej opiece zdrowotnej. Przewodnik dla lekarzy i studentów. 1995.
4. The European Journal of Cancer Vol. 29A, Suppl 4, 1993;
5. M. Chosia, W. Domagała: West-Pomeranian program of cervical cancer prevention.
Results of phase one study. Nowotwory Journal of Oncology, 53: 409-413, 2003).
15
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
Załącznik Nr 1
Wzór zaproszenia
Strona A
Informacje dla Pacjentki
SZANOWNA PANI !
Narodowy Fundusz Zdrowia proponuje Pani wykonanie bezpłatnego
badania
cytologicznego, które może Pani wykonać w jednym z niżej wymienionych gabinetów
ginekologicznych:
1..................................................................................................................
2..................................................................................................................
3..................................................................................................................
4..................................................................................................................
Badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy polegają na ocenie cytologicznej
wymazów z ujścia zewnętrznego kanału i z tarczy szyjki macicy. W wyniku
przeprowadzenia badania cytologicznego można wykryć zmiany przedrakowe i raka we
wczesnym okresie, co daje szansę skutecznego leczenia.
Zapraszamy Panią do skorzystania z bezpłatnego badania.
Zaproszenie ważne jest .......................................................
16
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
Strona B
Nr kolejny
Wypełnia lekarz ginekolog
Imię i Nazwisko...................................................................Wiek.......................lat.
Adres........................................................................................................................
PESEL..................................................................................
Data pobrania wymazu...........................Wysłano do pracowni dnia......................
.............................................
Pieczęć i podpis lekarza
ANKIETA
Wypełnia Pacjentka
Pierwsza miesiączka...........................lat.
Ostatnia miesiączka............................lat.
Liczba porodów......................................
Palenie papierosów: TAK □ NIE □
Palenie papierosów 20 sztuk dziennie i więcej: □
Doustne środki antykoncepcyjne: TAK □ NIE □
Data ostatniego badania cytologicznego..........................
Wypełnia Lekarz
Hormonoterapia: TAK □ NIE □
IUD:
TAK □ NIE □
Ocena makroskopowa szyjki macicy:
Bez zmian: □
Nadżerka: □
Inne zmiany(opis)........................................................................................
.....................................................................................................................
Wywiad (występowanie nowotworów u pacjentki i w rodzinie) :
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
17
Ogólnopolski program profilaktyki raka szyjki macicy – 2004
zał. nr 2
Wymagania (standard) minimum dotyczące
Pracowni (Zakładu) Patomorfologii wykonującej
diagnostykę cytologiczną ginekologiczną.
1. Kwalifikacje i doświadczenie personelu
a) Skryning wykonują cytotechnicy,
b) absolwenci wydziałów lekarskich akademii medycznych nie posiadający specjalizacji z
patomorfologii, oraz osoby posiadające wykształcenie wyższe niemedyczne lub średnie
medyczne mogą wykonywać jedynie pracę cytotechnika w Pracowni Diagnostyki
Cytologicznej,
c) odpowiedzialnym za całość diagnostyki cytologicznej w Pracowni jest specjalista
patomorfolog,
d) co najmniej 20 000 badań cytologicznych rocznie w Pracowni w tym 7000 badań na
jednego cytotechnika rocznie.
2. Jakość preparatów cytologicznych
a) Rozmaz powinien mieć przynajmniej 1200 mm2 powierzchni szkiełka,
b) barwienie Papanicolaou (wymagany standard).
3. Jakość sprzętu
a) Mikroskopy wysokiej jakości (PZO nie spełnia tych kryteriów ),
b) urządzenia do automatycznego barwienia preparatów cytologicznych i nakrywania
szkiełek.
4. Sposób ustalenia rozpoznania
a) Rozmaz cytologiczny musi być oceniany co najmniej dwustopniowo: cytotechnik + specjalista
patomorfolog,
b) rozpoznanie wg systemu Bethesda. Wynik badania podpisany przez cytotechnika i
specjalistę patomorfologa powinien mieć kolejny numer i być wprowadzony do
komputerowej bazy danych. Wynik badania powinien być drukowany w 2 egzemplarzach.
Jeden egz. dla pacjentki (koniecznie!), drugi egz. pozostaje w Pracowni Cytologicznej.
5. Kontrola jakości
a) Dwustopniowa diagnostyka. Rozpoznanie ustala i podpisuje specjalista patomorfolog,
b) 10 - 20% ujemnych wyników ocenianych przez cytotechnika jest na bieżąco ocenianych
powtórnie przez doświadczonego cytotechnika (z co najmniej 10-letnim doświadczeniem).
Powinna być prowadzona szczegółowa dokumentacja tej powtórnej oceny,
c) korelacja rozpoznań cytologicznych z histologicznymi,
d) bieżąca analiza (dyskusja) wszystkich przypadków „dodatnich” i podejrzanych w mikroskopie
konsultacyjnym prowadzona przez patomorfologa ze wszystkimi cytotechnikami w Pracowni,
e) archiwum preparatów „dodatnich” przez cały czas istnienia pracowni a „ujemnych” przez
minimum 5 lat,
f) archiwum kopii wyników badań cytologicznych + komputerowa baza danych.
18