Microsoft Word Viewer

1
Konspekt do wykładów
Animacja społeczno-kulturalna
Geneza, źródła, kierunki rozwoju animacji.
• Animacja wobec historii praktyk społecznych /symbolicznych/ interweniujących w sferę
kultury.
•
Kontekst społeczno-kulturowy, polityczny, ekonomiczny powstania animacji
•
Animacja jako idea zajmująca stanowisko teoretyczne i praktyczne wobec zmiany
społecznej, w kontekście krytyki i przeobrażeń demokracji. Czy animacja mogła powstać
w państwach totalitarnych? Animacja jako jeden z projektów przemian demokracji.
•
Ruchy społeczne /religijne/ jako źródło animacji. Animacja jako ruch społeczny.
•
Animacja wobec problemu zaniku tradycyjnych wspólnot społecznych. Rozwój
organizacji pozarządowych, jako jeden z warunków powstania i rozwoju animacji.
•
Animacja jako etap ewolucji praktyk społecznych. Czy zadania animacji wyczerpały
swoje możliwości, w jakim stopniu? Czy można mówić o równoległych do animacji
ważnych praktykach społecznych? Na ile się uzupełniają z animacją. Czy powstają
praktyki, które mogą wyprzeć animację?
Dwa nurty wyprzedzające animację:
•
potrzeb zrodzonych z poczucia samotności i bezsilności jednostek i grup globalnych
społeczeństw i kultur,
•
„szkoły aktywnej” , „niedyrektywności” i ekspresji, ducha liberalnego i demokratycznego
w wychowaniu.
Animuje się to co jest martwe. Potrzeba animacji odnosi się zawsze do jakiegoś braku, do
jakiejś nieobecności. Animacja była niegdyś sposobem życia, była tkanką samego życia.
Dopiero gdy zanikła zaczęto o niej mówić.
Wprowadzenie do wiedzy o animacji społeczno kulturalnej.
•
Podstawowe pojęcia: animacja społeczna, kulturowa, społeczno-kulturowa, aktywność,
grupy defaworyzowane /wykluczone/, partnerstwo lokalne, społeczności lokalne, sektor
pozarządowy, projekty animacyjne, liderzy lokalni, dobro wspólne, wolontariat,
przestrzenie:
społeczna
/animacja-rynek
interakcji/,
publiczna,
wolnego
rynku,
instytucjonalna, definicje
•
Teorie: stawanie się społeczeństwa, zmiana społeczno-kulturowa; aktywizm społeczny;
•
Metody: spotkania; pracy grupowej;
2
Wprowadzenie
•
Ujęcie etymologiczne-łac. anima (dusza) i animo (ożywiam) , dwoisty cel animacji:
•
„tchnąć duszę”, czyli nadać życie
•
Lub ożywić coś, w czym życie zamiera. Animacja:
•
Diagnozuje rzeczywistość
•
Zmierza ku przyszłości, rozumianej jako zmieniająca się rzeczywistość.
•
Animacja tym różni się od upowszechniania, że:
•
Nie nastawia się na:
•
Stymulowanie konsumpcji dóbr kultury,
•
Praktyki odbiorcze, które sprowadzają się do uczestnictwa w imprezach,
wystawach, koncertach, organizowanych przez wyspecjalizowane instytucje
/ustalanie celów, definiowanie problemów, określanie potrzeb i zainteresowań,
projektowanie i realizacja/
•
Animacja za cel stawia sobie uczestnictwo wyrażające się aktywnością twórczą, wobec
siebie samego i otoczenia, której źródłem jest potencjał jednostki i otoczenia.
Szczególnie chodzi o:
•
Ożywienie (wskrzeszenie) aktywności kulturalnej, co polega na tworzeniu
sytuacji, w której uczestnicy sami zdefiniują swoje problemy, potrzeby,
zainteresowania; sami też określą cele, środki, formy organizacyjne,
zaangażują się w organizację zdarzeń
•
Uczestnictwa w życiu publicznym, poprzez udział w wyznaczonych demokracją
aktach samorządowych, jak:
•
Wybory,
•
Akcje społeczne i dobroczynne,
•
Wyznaczanie strategii planów rozwojowych, planów, budżetów;
3
•
•
Zakładanie organizacji pozarządowych, wolontariat;
•
Rozwiązywanie problemów lokalnych;
•
Redagowanie pism lokalnych;
•
Organizowanie lokalnych zdarzeń kulturalnych.
Postawy samoorganizacji, co polega na:
•
Umiejętności zdefiniowania problemów i skupienia wokół nich obywateli,
których te problemy dotyczą
•
Przejmowaniu od instytucji samorządowych wybranych funkcji;
•
Angażowaniu się we wszystkie fazy projektowania działalności kulturalnej, od
diagnozy po realizację projektu i jego ewaluację.
•
Animować to „dać życie”. Należy przez to rozumieć:
•
Pobudzanie, organizowanie ludzi do działania w sprawach dotyczących ich jako:
•
Jednostki, „ja mam problem” i szukam w otoczeniu sposobów jego rozwiązania;
•
Zbiorowości, „My mamy problem” i szukamy w otoczeniu metod i środków do
jego rozwiązania.
•
Udzielanie pomocy jednostkom i zbiorowościom aby wyposażyć ich w podmiotowość
/sprawczość w zakresie tworzenia zdarzeń i dokonywania zmian społecznych w obrębie
praktyk społecznych i struktur społecznych/ i tym samym tworzenia warunków do
odgrywania rzeczywistej roli w życiu społecznym (R.Shaw).
Istota animacji rozumiana jest przez procesy, które wywołuje
•
To nie animacja rozumiana jako tworzenie i realizowanie atrakcyjnych projektów;
o To nadanie wartości cudzemu doświadczeniu przez samo dostrzeżenie, uznanie
jego prawomocności i integralności.
o Krok konieczny, jeśli nie chce się popaść na powrót w odrzuconą przez nas u początków postawę paternalistyczną – tych, co „wiedzą lepiej”, co „wnoszą” nową
świadomość, nową jakość życia.
4
o Jeśli chce się naprawdę realizować cel sformułowany niegdyś jako „stwarzanie
warunków, w których ludzie – jednostki i grupy – mogliby realizować swoje
potrzeby w ramach kultury samodzielnie przez siebie odkrytej lub wynalezionej”3.
Animacja zwraca się ku pierwotnemu rozumieniu kultury jako uprawy. Z tej metafory
wynika wskazówka:
•
trzeba rozpoznać możliwości własne, pielęgnowanej rośliny i otoczenia;
•
trzeba stworzyć warunki właściwych relacji pomiędzy rośliną, ogrodnikiem i otoczeniem;
•
trzeba stworzyć warunki wzrostu rośliny zharmonizowane z jej możliwościami,
otoczeniem i intencja ogrodnika.
Animacja jako praktyka społeczna, w której potwierdzają się poprzez swoją aktywność
podmioty; następuje utrwalanie struktur, ale również ich modyfikacja, nie jest czymś, co już
jest, ale tym co się staje, ma więc postać procesualną. W animacji możemy wyodrębnić trzy
ściśle ze sobą powiązane procesy, występujące w określonym porządku:
•
Proces odkrywania – otwierania. Codzienne czynności, działania, które maja
zazwyczaj wymiar konieczności, odnoszą się do podstawowych obowiązków,
powinności; przebiegają w powtarzających się interwałach czasowych i lokalizacjach
przestrzennych; realizowane są z tymi samymi jednostkami, grupami,; przy udziale
tych samych instytucji; mają charakter rytualny i rutynowy; nie przekraczają
horyzontu czasowego i przestrzennego; nie wybiegają poza zatoczony codziennością
horyzont. W tych działaniach jesteśmy uwarunkowani dostępnymi zasobami,
tkwiącymi w nas i otoczeniu, dotyczą nas te same normy; wchodzimy w identyczne
interakcje regulowane: znaczeniami, normami i zasobami. Jesteśmy w tej sytuacji
uwięzieni; wiele poważnych problemów odkładamy, bo nie są w tej sytuacji do
rozwiązania; brakuje nam dystansu ani odniesienia aby rzeczowo ocenić nasz
potencjał; nie widzimy też realnej perspektywy zmian; nie ma w środowisku bodźców,
które mogły by nas wyrwać ze stanu stagnacji, beznadziei, totalnej zgody na zastaną
sytuacje.
•
Zmiana pozytywna jest możliwa, gdy zweryfikujemy istniejący stan. Aby to nastąpiło
musimy otworzyć się od nowa na siebie i otoczenie, po to, aby odkryć w sobie i
otoczeniu: motyw i sens działania; niezbędne do tego działania zasoby tkwiące w nas i
otoczeniu
5
•
Droga do uruchomienia tego procesu jest tworzenia sytuacji, warunków sprzyjających
temu, by jednostki i grupy /społeczności/ mogły:
o Oderwać się od codzienności i zdefiniować swoje życie z perspektywy
niezrealizowanych potrzeb, odkładanych problemów, widzenia wszystkiego w
kategoriach niemożności;
o Dokonać rewizji zasobów; przewartościować ograniczenia i możliwości
o Odkryć na nowo prosty fakt, że razem można zrobić więcej
o Odkryć potencjalnych partnerów
•
Organizowanie
stosunków
(relacji),
nowych
przestrzeni
interakcji,
form
komunikowania się, regulacji, wartości to proces przebudowywani i budowania
struktury społecznej, niezbędny do uruchomienie zbiorowego działania, nadania
zbiorowości statusu podmiotowego /sprawczego/. Przekłada się to tworzenie sytuacji
czasowo-przestrzennej
współobecności;
kreowanie
nowych
lokalizacji
miedzyludzkich kontaktów. Relacje maja charakter międzyosobowy, międzygrupowy
/grupy, instytucje/, ale również dotyczą związków pomiędzy osobami a dobrami
kultury i ich twórcami, między ludźmi a ośrodkami władzy. W tych procesach jest
miejsce na negocjacje celów i procedur, powoływanie nowych organizacji, kreowanie
nowych liderów, dążenie do porozumienia pomiędzy zwaśnionymi grup sprzecznych
interesów...
•
Trzeci proces jest konsekwencja poprzednich. Po procesie otwarcia, odtworzeniu
systemu komunikowania się możemy przystąpić do fazy intencjonalnego działania
zbiorowego, którego celem są określone zmiany. Stymulowania twórczości, ekspresji,
inicjatywy, połączone z braniem odpowiedzialności za swoje działanie, lub jego
zaniechania a także za jego skutki
Animacja odpowiada na zainteresowania i je rozwija
•
„Animacja jako zespół metod, aktywności i stosunków , które dotyczą zainteresowań
przejawianych przez jednostki i grupy, zwłaszcza w czasie wolnym. wg
J.Dumazedier’a są to zainteresowania:
•
Artystyczne,
•
Intelektualne,
•
Społeczne,
•
Praktyczne,
6
•
•
Fizyczne.
Wymienione zajęcia odpowiadają potrzebom /oczekiwaniom, pragnieniom/, których nie
zaspokajają inne instytucje. Zajęcia te:
•
Pełnią różnorakie funkcje odprężenia, rozrywki, rozwoju.
•
Są otwarte dla wszystkich, dobrowolne,
•
Nie wymagają uprzedniego przygotowania, ich celem nie jest uzyskanie kwalifikacji
tzw. formalnych,
•
Odbywają się zazwyczaj w grupach w wyspecjalizowanych instytucjach,
•
Przebiegają z udziałem animatora (zawodowca lub ochotnika), przygotowanego do tej
pracy, posługującego się metodami pedagogiki aktywnej.
Systemowe podstawy animacji
•
Wspólne elementy animacji to:
•
Istnienie grupy i zbiorowości,
•
Doniosłość komunikacji społecznej, relacji interpersonalnych i
międzystrukturalnych na różnych poziomach społecznej rzeczywistości, którym
animacja ma sprzyjać i ulepszać je,
•
Odniesienie do nurtów pedagogiki aktywnej i niedyrektywnej , akcentujących
m.in. autonomię jednostek i grup, ich podmiotowość,
•
Animacja realizuje się przez integracje i partycypację, jej zadaniem jest:
• Ulepszanie komunikacji społecznej,
•
Pobudzanie rozwoju osób i ich odpowiedzialności,
• Stymulowanie uczestnictwa w życiu społecznym przez współpracę i
samorządność, aktywizację środowiska społecznego ,
•
Animacja nie jest ani technologią, ani metodologią, ale sposobem przeobrażenia
spłecznego, które ma na celu stworzenie demokracji kulturalnej.” (J.Hurstel).
7
Umożliwienie ekspresji, autentycznej (symetrycznej) wymiany myśli (dialogu) i
odczuć prowadzącej do wzajemnego zrozumienia i porozumienia
Dwa nurty wyprzedzające animację:
•
potrzeb zrodzonych z poczucia samotności i bezsilności jednostek i grup globalnych
społeczeństw i kultur,
•
„szkoły aktywnej” , „niedyrektywności” i ekspresji, ducha liberalnego i demokratycznego
w wychowaniu.
Animuje się to co jest martwe. Potrzeba animacji odnosi się zawsze do jakiegoś braku, do
jakiejś nieobecności. Animacja była niegdyś sposobem życia, była tkanką samego życia.
Dopiero gdy zanikła zaczęto o niej mówić.
Pole działania animacji obejmuje, struktury i organizacje
Animacja działa w przestrzeni systemu /sektora/ społeczno-kulturalnego. Można wyróżnić
siedem cech tego sektora:
•
Bazą systemową są stowarzyszenia, organizacje ochotnicze /wolontariat/; instytucje społ.kulturalne, które sytuują się obok innych instytucji życia publicznego /instytucje
samorządowe, gospodarcze, usługi/;
•
Sektor zakłada jedność czasu, stąd zajmuje się zarówno pracą zawodową jak i czasem
wolnym. W tym ostatnim przypadku nie ogranicza się do rekreacji rozrywki, konsumpcji
dóbr; wprowadza aktywność edukacyjną, twórczą, odnoszącą się do samorozwoju;
•
W praktykach generowanych przez sekto /animacja/ nie przewiduje się zajęć typu
konsumpcyjnego, sektor ten implikuje aktywność na poziomie wyboru i realizacji;
•
Instytucje i praktyki sektora nastawione są na nowość i zróżnicowania aktywności. W tak
rozumianej propozycji, „wszystko jest możliwe”;
•
Cechą istotną jest różnorodność instytucji i praktyk działających w ramach sektora;
•
Pochodzenia instytucji sektora społeczno-kulturalnego trzeba szukać:
• W aktualnych zmianach społecznych,
8
• Odległej przeszłości a szczególnie praktykach funkcjonujących w grupach
defaworyzowanych, wykluczonych,
• Praktyki i instytucje sektora zajęły więc wolną przestrzeń pozostawioną po kościołach,
związkach zawodowych, stowarzyszeniach charytatywnych, działalności filantropijnej
• Mówi się w związku z tym o tzw. rewolucji kulturalnej – od demokratyzacji kultury
do demokracji kulturalnej/. Sektor ewokuje społeczną intencję;
•
Systemowe podstawy sektora społeczno-kulturalnego to:
• Publiczny charakter finansowania,
• Współpraca samorządu ze stowarzyszeniami,
• Inicjatywy i decyzje lokalnych zbiorowości
• Wymienione cechy sektora generują dwa typy animatora:
•
Urzędnik, który działa pośrednio poprzez instytucje sektora
•
Bojownik, który działa bezpośrednio w lokalnych zbiorowościach
Obszary interwencji. G.Poujol wyróżnia różne typy interwencji:
•
animację kulturalna (kontakt ludzi z dobrami kultury , swięta, opieka nad tzw. „dzikimi
grupami”;
•
animacja społeczna, bliżej pracy socjalnej;
•
animacja społeczno – kulturalna, tam gdzie społeczne (grupa, zbiorowość, instytucja)
styka się z kulturalnym (animacja spektakli, kół zainteresowań, zajęć klubowych,
dyskusji);
•
wyróżnia się ponadto animacje sportową, szkolną.
Specyficzne dla animacji elementy /podsystemy/ sektora społeczno-kulturalnego:
•
Animacja stanowi część systemu wychowawczego i kulturalnego, oto elementy tego
podsystemu:
9
• Grupy nieformalne o celach ludycznych, towarzyskich, sportowych-spotykające się
bez animatora, stanowią tzw. animację naturalną, pozainstytucjonalną;
• Stowarzyszenia-naturalne ramy animacji. Są rezultatem i metodą działąlności
projektowej. Co czwarty Francuz jest członkiem przynajmniej jednego stowarzyszenia
(prawo o stow. Od 1901 r.). Alexis Tocqueville nazywa je nerwem demokracji;
• Zbiorowości lokalne wg P.Besnard’a to animacja NA LUDZKĄ MIARE. Na okręgach
i gminach spoczywa obowiązek subwencjonowania animacji społeczno-kult..
Tworzenie instytucji, ich wyposażanie i utrzymywanie;
• Poziom pośredniczący – instytucje, organizacje i ruchy społeczne. Regionalny i
narodowy poziom instytucji animacji społęczno-kulturalnej, często w formie federacji
Ośrodków Społecznych czy Domów Młodzieży i Kultury 9 około 37 rodzajów
instytucji społeczno-kulturalnych;
• Poziom państwowy:
•
brak określonej polityki kulturalnej, która oscyluje między liberalizmem
czerpiącym wzory z kultury elitarnej i masowej a demokracją respektującą
pluralizm kulturalny,
•
podział kompetencji i zadań pomiędzy wiele ministerstw (M.ds.Młodzieży, Sportu
i Zajęć czasu Wolnego; Min. Zdrowia i Działania Społecznego; Min. Kultury i
Komunikacji Społecznej; Min. Rolnictwa, a także turystyki,edukacji.
Priorytety animacji:
•
Rozwój indywidualnych zajęć, sprzyjający zakorzenieniu kultury w życiu codziennym,
•
Pomoc w rozwoju ekspresji kulturalnej w różnych instytucjach,
•
Nadawanie wartości i prestiżu amatorskiej aktywności kulturalnej, zniesienie barier
pomiędzy profesjonalną a amatorską twórczością,
•
Pluralizm kulturalny, międzykulturowość
10
Przegląd definicji wg P.Besnarda: „(animacja to) sektor życia społecznego,
którego działacze uznają za cel pewne przekształcenie postaw i stosunków
międzyjednostkowych i w zbiorowości, oddziałując bezpośrednio na jednostki”
. Działanie to preferuje metody pedagogiki niedyrektywnej1 lub
aktywnej.”(M.Simonot).
Definicje Animacji na gruncie polskim
•
•
1
J.Kargul rozróżnia rodzaje animacji:
• Animacja jako kierunek działania wśród ludzi i z ludźmi, który czyni ludzi aktywnymi
i twórczymi, pozwala na lepsze zrozumienie przemian, lepszą komunikację,
kooperację w celu przekształcania środowiska.
• Animacja jako metoda (zbiór metod), która polega na stymulacji do aktywnego
zachowania jednostek, grup i zbiorowości w celu ulepszania życia społecznego,
wskazywaniu wizji ulepszeń.
• Animacja jako proces odkrywania siebie. Proces wewnętrzny - aktywizujący,
pobudzający do działania, odkrywania w sobie potencjału, możliwości kreacyjnych,
zachowań ekspresyjnych.
Koncepcję animacji upatruje w postawie postmodernistycznej wobec kultury i
społeczeństwa a tym samym:
• preferuje liberalizm we wszystkich dziedzinach życia,
• odejście od uprzywilijowanych elit i narzucanych systemów wartosci,
• zatarcie różnicy pomiędzy kulturą elitarną i popularną,
Pedagogika niedyrektywna - współczesna teoria wychowania humanistycznego, sformułowana w latach 60. W USA. W
Polsce występuje jako teoria wychowania niekierowanego /Autorska Szkoła Samorozwoju, Wrocławska Szkoła Przyszłości/.
Odniesienia do psychologii humanistycznej /C. Rogersa/ i pedagogiki M. Montesori, C. Freineta, O. Decroly'ego. Istotą
wychowania niedyrektywnego jest:
•
Odejście od z góry ustalonych programów działań wychowawczych.
•
Brak represji i mechanizmów konformizacji zachowań.
•
Podkreślenie znaczenia samokontroli i samooceny zachowań.
•
Postulowanie postawy autentyczności pedagoga w relacjach międzyludzkich.
•
Podejście empatyczne.
•
Preferowanie twórczości – zdolności do zmiany i oryginalności w rozwiązywaniu problemów.
Niedyrektywne relacje pomiędzy wychowawcą a wychowankiem powstają dzięki:
•
Klimatowi bezpieczeństwa psycholog. i zaufania.
•
Komunikacji o charakterze otwartym i adekwatnym do doznawanych odczuć.
•
Koncentracji na uczniu /uważnym słuchaniu jego wypowiedzi/.
•
Powstrzymywaniu się od wyrażania ocen
•
Przekazywaniu informacji zwrotnych.
•
Swobodnemu poszukiwaniu informacji oraz rozwiązań pobudzających i akceptujących twórczość wychowanka.
•
Poszanowaniu umiejętności wychowanka w samodzielnym radzeniu sobie z problemami czy trudnościami.
•
Interakcje wychowawcze stają się spotkaniami, głębokimi relacjami międzyosobowymi.
•
Wychowawca powinien zaakceptować samego siebie i uwierzyć we własne siły.
Literatura: 1. R. Gloton, C. Clero, Twórcza aktywność dziecka, Warszawa 1988. 2. B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty
wychowania, Kraków 1998
11
•
•
•
kreuje wizje świata jako nieuporządkowanych zdarzeń, kultury indywidualnych
jednostek.
Animator dostarcza zbiorów celów, zadań życiowych, możliwości kreacyjnych..
Animację rozumieć można jako strategię postępowania w życiu społeczno-kulturalnym,
jajko myśl i postawę. Pierwszym zadaniem animacji jest ułatwianie nawiązywania
kontaktów międzyludzkich w grupach i zbiorowościach a także kontaktu z wybitnymi
ludźmi. Istotnym zadaniem jest też humanizacja stosunków i struktur oraz uruchamianie
sił społecznych.
Animacja wyraźnie odróżnia się od tradycyjnych praktyk. Oto charakterystyka tych
różnic:
Pasywność – aktywność
Receptywność-kreatywność
Izolacja – afiliacja
Egocentryzm – socjocentryzm
Schematyzm działania – innowacyjność działania
Stereotypowość myślenia – generatywność myślenia
Ponadlokalne warunki animacji. Pod tym terminem rozumiemy takie zewnętrzne
uwarunkowania, które umożliwiają realizacje metod animacji w środowisku lokalnym,
pozwalają na wdrożenie animacji jako systemu działalności kulturalnej, implikują określone
postawy osób i instytucji zajmujących się działalnością kulturalną, uruchamiają relacje
pomiędzy działaniami animacyjnymi a innymi praktykami społecznymi.
Podstawowym warunkiem jest demokratyczne państwo i obywatelskie społeczeństwo.
1. Konstytucyjnie zapewnione prawa i wolności obywatelskie. Równość wobec prawa.
Równość ekonomiczna. Równość szans, startu życiowego.
2. Władza państwowa - konstytucyjnie ograniczona, odpowiedzialna przed obywatelem,
działająca zgodnie z podziałem kompetencji /pomiędzy działami administracji oraz
pomiędzy państwem a samorządem/, szanująca opinię publiczną.
3. System
rynkowy
–
wolność
gospodarowania
i
przedsiębiorczości,
ochrona
najbiedniejszych i wykluczonych.
4. Funkcjonowanie samorządu lokalnego wybieranego zgodnie
przedstawicielskiej.
z zasadami demokracji
12
5. Rozwinięta struktura społeczna /stowarzyszenia, organizacje, bogactwo grup, bogata
aktywność, warunki inicjatwności, warunki do innowacji i zmiany/
6. Infrastruktura instytucji życia publicznego.
7. Praworządność / państwo prawa, kultura prawna, ochrona prywatności – granice
ingerencji, egzekucja prawa, poczucie bezpieczeństwa/
8. Dobrze rozwinięty system komunikowania się ludzi na każdym poziomie organizacji
społecznej.
9. Otwarte państwo, otwarte społeczeństwo.
Społeczeństwo obywatelskie
1. Możliwość pogodzenia interesów jednostkowych i grupowych, autonomii jednostki i
integracji grupowej; lokalności z regionem, państwem, procesami globalizacji.
2. Możliwość artykulacji potrzeb, celów, aspiracji ; zgłaszania i realizacji inicjatyw
indywidualnych i grupowych; negocjowania stanowisk; komunikowania się z innymi.
3. Ochrona praw jednostki, mniejszości, wykluczonych.
Rozwój organizacji pozarządowych.
1. Podstawa demokracji uczestniczącej. Łącznik pomiędzy organami przedstawicielskimi a
obywatelami. Gwarancja pełnej reprezentacji; artykulacji interesów; realizacji inicjatyw;
obrony przed biurokracją.
2. Miejsce i sposobność samorealizacji, aktywności autotelicznej – nieinstrumentalnej.
3. Szansa na zwielokrotnienie ról społecznych, poszerzenia zakresu uczestniczenia w życiu
publicznym.
4. Rozwój wolontariatu, samoorganizacji.
Wysoka jakość edukacji. Edukacja jest czynnikiem warunkującym nie tylko możliwość
wdrożenia animacji ale również jest podstawą występowania innych warunków. Pochodną
edukacji jest mentalność a ta decyduje czy wymienione uwarunkowania są postulatami czy
13
też mają realną wartość. Edukacja jest też fundamentalnym warunkiem przygotowania i
przebiegu przemian .
1. Edukacja do wolności, podmiotowości, demokracji, kooperacji, zmiany.
2. Edukacja do otwartości , tolerancji, dialogu.
3. Edukacja do przedsiębiorczości, inicjatywy, konkurencji.
Komplementarny stosunek pomiędzy animacją a innymi praktykami społecznymi.
Animacja jako podsystem w tzw. sektorze społecznym.
1. Koordynacja z systemem prewencji społecznej, prawa i bezpieczeństwa publicznego.
2. Współdziałanie z administracją państwową i samorządową w dziedzinie strategii
rozwojowej, rozwoju infrastruktury, interwencji społecznej.
3. Współpraca, tworzenie wspólnych programów i projektów w zakresie oświaty,
wychowania, opieki, zdrowia, kultury fizycznej, turystyki.
4. Postęp
cywilizacyjny
/
społeczny,
techniczny,
organizacyjny,
ekonomiczny/.
Zrównoważony rozwój jest obecnie standardem w planowaniu przyszłości.
Konspekt do ćwiczeń
Etapy roli animatora jako katalizatora zmian w środowisku lokalnym
• Etap I. Uświadomienie własnej wartości, otwarcie na otoczenie rozumiane jako szansa
realiazcji celów. Uświadomienie braków, zdefiniowanie braku jako problemu.
Uświadomienie kategorii dobra wspólnego
o Kształtowanie umiejętności:
• słuchania innych;
• obserwowania otoczenia;
• gromadzenia informacji;
• empatii;
• tworzenia dobrego klimatu;
• autoprezentacji;
• organizacji spotkań;
• tworzenia miejsc.
o Tworzenie warunków do:
• kontaktowania się ludzi /miejsca, relacje/;
• publicznego wypowiadania się, krytyki /skrzynki kontaktowe/;
• wymiany informacji;
• dyskusji na forum publicznym /otwarte forum/;
• organizowania się;
14
•
• wyłaniania liderów.
o Budowanie zasobów i struktur lokalnych:
• grup
• partnerstwa
• autorytetu własnego i innych;
• zaufania do ludzi, przedsięwzięć, realności zamiarów;
• płaszczyzn współdziałania;
• pozycji lokalnych liderów;
• systemu wartości;
• systemu znaczeń, wspólnego języka;
• norm działania.
o Organizowanie:
• spotkań;
• miejsc;
• środków komunikowania się
• zaplecza logistycznego i finansowego
• współpracy
• kontaktów i relacji a władzą
Etap II. Budowanie partnerstwa wokół wspólnych problemów
o Uspokajanie, tonizowanie, negocjowanie:
• interwencje;
• mediacje;
• negocjacje;
• oswajanie ze zmianą;
• motywowanie
o Poszukiwanie i dentyfikowanie:
• liderów;
• partnerów;
• sojuszników;
• ekspertów
o Wspieranie:
• liderów;
• prowadzących;
• moderatorów;
• realizujących role
o Dostarczanie:
• przykładów;
• informacji o źródłach wiedzy;
• wiedzy i umiejętności;
• wzorów rozwiązań organizacyjnych
o Rozpoznawanie:
• liderów;
• ról grupowych;
• trudnych sytuacji;
• problemów;
• konfliktów
o Analizowanie:
• sytuacji w środowisku;
15
•
•
• zmian;
• problemów;
o Inspirowanie, stymulowanie:
• dyskusji;
• powstawania reguł;
• mediacji
o Tworzenia warunków do:
• integracji;
• dyskusji;
• artykułowania poglądów
Etap III. Planowanie wspólnych działań /przedsięwzięć/
o Obserwacja i analiza:
• Przebiegu procesów grupowych, jak:
• etap przedgrupowy /cele, normy, struktura, role;
• etap formowania grupy /rozpoznanie sytuacji,
• wstępne zaangażowanie się;
• ustanawianie kontroli, solidarność, różnicowanie się
• zachowań osób przypisanych do ról, liderów, partnerów
o Konsultowanie z partnerami, liderami, rolami, władzą, sponsorami:
• założeń projektu,
• decyzji strategicznych;
• zmian w projekcie;
• hierarchii problemów
o Przekazywanie liderom, partnerom, rolom:
• obszarów decyzyjnych;
• funkcji przywódczych;
• kompetencji
o Dostarczanie, udzielanie, zapewnianie:
• środków,
• wiedzy,
• pomocy
o Monitorowanie, porządkowanie:
• procesów grupowych,
• struktur,
• realcji,
• ról, podziału pracy i komppetencji
o Budowanie atmosfery, stosunków:
• zaufania,
• życzliwości,
• wzajemnej pomocy i współdziałania;
Etap IV. Mobilizowanie do wspólnego działania
o Motywowanie i wzmacnianie osobistych i grupowych uzasadnień działania
o Obserwacja i monitorowanie przebiegu realizacji zadań:
• podział zadań i funkcji,
• harmonogramy realizacji,
• koordynacja wewnętrzna i zewnętrzna, współpraca
o Konsultacja:
• decyzji,
16
•
• zmian,
• inwestycji,
• cząstkowych rezultatów
o Udzielanie pomocy, wsparcia w zakresie:
• Konfliktów
• Uzupełnianie wiedzy; informacji
• Tworzenia atmosfery
Etap V. Monitorowanie procesu działania
o Zbieranie opinii o:
• efektach,
• odbiorze społecznym, informacja zwrotna
• metodach i stylu pracy
• zmianach
Rola motywacji w działaniach animacyjnych
• Realizowanie wspólnych celów:
o wyraźny wspólny cel,
o realność celu,
o atrakcyjność celu,
o cel prestiżowy społecznie,
o dążenie poprzez cel i jego realizację do atrakcyjności, prestiżu, wartości grupy
• Osiąganie sukcesów:
o budowanie wartości grupy i jej czonków,
o utrzymanie sukcesu w czasie,
o gotowość do dalszej pracy po sukcesie,
o zapobieganie wypalaniu się grupy jej liderów i członków
• Ciągły rozwój i nowe wyzwania:
o ciągły ruch, nowe cele, pokonywanie nowe trudności i ograniczeń,
o stałe podwyższanie poprzeczki czyli jakość działania i jakość zycia
• Uczestnictwo w procesie decyzyjnym:
o aktywność i odpowiedzialnośc,
o poczucie sprawstwa,
o zmiana erspektywy-robię coś własnego i wspólnego,
o samorealizuję się
• Wykorzystanie i rozwój własnego potencjału wiedzy, umiejętności i odczuc:
o grupa to niepowtarzalny zbiór, niepowtarzalnych jednostek o różnych
doświadczeniach i predyspozycjach, talentach i możliwościach,
o podkreślać tą cechę również i wtedy gdy coś się nie układa.
• Wzajemne wsperanie się i sprzyjająca atmosfera:
o każdemu potrzebne jest co innego, ważne w sytuacjach kryzysowych, w
sytuacjach podejmowania trudnych odpowiedzialnych zadań, gdy coś nie idzie
• Jasno określone role i zadania:
o przejrzystość, dobrze określony i dopasowany do poszczególnych osób zakres
czynności, zadań obowiązków, odpowiedzialności,
o zgodność z oczekiwaniami, aspiracjami i możliwościami osób, znajomość
kompetencji własnych i innych osób z którymi się pracuje,
o jednostkowe uprawnienia, stopień formalizacji
17
Rola animatora w procesie przygotowania środowiska do zmiany2
Narastające w środowisku problemy w pewnym momencie determinują dążenie do zmian.
Jednocześnie pozostaje obawa przed zmianą, bierze przewagę zakorzenione w ludziach
dążenie do stabilizacji, unikanie ryzyka związanego ze zmianą. Inicjatorzy procesu zmiany,
są, zatem narażeni na oportunizm3 części środowiska, czasem nawet jego bardzo wpływową
część. Aby uniknąć odrzucenia nowych rozwiązań należy przygotować społeczność lokalną
do konieczności zmiany. Przygotowanie ludzi do zmiany jest zadaniem animatora. Jakie
działania są w tej sprawie pożądane?
•
Dużo zależy od jawności i szerokiego spopularyzowania całego procesu animacyjnego, na
poszczególnych jego etapach
o Diagnozy
o Definiowania i hierarchizowania problemów
o Tworzenia grup zadaniowych
o Szukania partnerstwa
o Realizacji
•
Aktywne zaangażowanie wszystkich uczestników w proces zmiany;
o Nie powinno się nikogo marginalizować, dla wszystkich kategorii społecznych,
należy znaleźć odpowiedni obszar aktywności dla każdego
o Zaangażowanie może przejawiać się w różny sposób, zależy od możliwości danej
grupy;
o Warto przemyśleć repertuar aktywności dla grup często marginalizowanych w
akcjach społecznych, np. dzieci, seniorzy, defaworyzowani, niepełnosprawni
•
Uznawanie, wspieranie i wynagradzanie dodatkowego wysiłku.
o Wzmocnienie poprzez uznanie i nagrodę;
o Uruchomienie mediów;
2
Zmiana społeczna to termin odnoszący się do szeroko rozumianej przemiany instytucji, norm, kultury, czy też struktury
społecznej. Struktura społeczna (w socjologii) – układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa, np.
ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia
społeczna. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub
organizacjami. Jest to różnica pomiędzy stanem systemu społecznego w pewnej chwili a jego stanem po upływie określonego
czasu. Zachodzi ona wtedy, gdy w pewnym systemie, organizacji lub grupie społecznej powstają nowe elementy lub zanikają
elementy dotychczas występujące. Zmiana społeczna prowadząca do wzbogacenia i zróżnicowania elementów składowych
systemu nazywana jest rozwojem społecznym.
3
Pojęcie oportunizmu wywodzi się z języka łacińskiego i pochodzi od słowa opportunus, które oznacza korzystny,
wygodny. Z proweniencji tegoż pojęcia można wywnioskować jego współczesne znaczenie opisujące postawę polegającą na
postępowaniu adekwatnym do zaistniałej sytuacji, warunków (często politycznych lub społecznych), mające na celu
uzyskanie pewnych korzyści. Wiąże się to jednoznacznie z brakiem pewnych niezmiennych zasad, wg których
postępowałoby się w życiu. Wiele wspólnego z oportunizmem ma konformizm. Oportunista - osoba postępująca
adekwatnie do zaistniałej sytuacji, warunków (często politycznych lub społecznych), mająca na celu odniesienie pewnych
korzyści; osoba bez zasad, naginająca się do panujących okoliczności dla własnego zysku.
18
o Tworzenie zachęt o charakterze symbolicznym
•
Prowadzenie demokratycznej polityki informacyjne,
o Wszystkie informacje są przekazywane i upowszechniane ogółowi.
o Zapewnienie powszechnego i pełnego dostępu do informacji
o Stworzenie sprawnego systemu wytwarzania i obiegu informacji
•
Upowszechnienie wizji wprowadzanych rozwiązań,
o Dobrze opracowana misja jest przydatna w popularyzacji projektu;
o Spopularyzowanie sposobów wprowadzania zmian;
o Spopularyzowanie korzyści, jakie zostaną osiągnięte.
o Jawność celów, rozwiązań i metody.
•
Elastyczność w postępowaniu modernizacyjnym, na wszystkich etapach i poziomach
o Dostrzeganie kontekstów, nowych okoliczności
o Właściwa reakcja na zmieniającą się sytuacje
o Umiejętność dokonywania zmian w trakcie procesu realizacyjnego
•
Zminimalizowanie liczby wprowadzanych różnic pomiędzy stanem przed zmianami i po
zmianach:
o Rozbicie
zmian
na
mniejsze
fragmenty,
łatwiejsze
do
zrozumienia
i
zaakceptowania.
o Prezentowanie różnic w taki sposób, aby nie przytłaczały ilością i wielkością
•
Pokazywanie projektowanych działań w pozytywnym świetle
o Pomocne mogą być wizualizacje elektroniczne, makiety, modele, wykresy
o Przydatne mogą być ekspertyzy, opinie, sondaże opinii publicznej
•
Tworzenie emocjonalnej atmosfery w stosunku do mających nastąpić zmian.
o Stworzenie sytuacji pozytywnego emocjonalnego zaangażowanie w projekt i
mające nastąpić zmiany.
o Niwelowanie negatywnych emocji
•
Unikanie werbalnego i realnego kreowania „przegranych”
o Kategoria przegranych może mieć wyłącznie charakter językowy i wówczas trzeba
zmienić sposób komunikowania się z otoczeniem
o Należy podejmowanie działania niwelujące ewentualne straty
o Należy stawić czoła ludzkim obawom i zająć się nimi. Nie powinno się
pomniejszać poniesionych strat a raczej je zrekompensować
Rola motywacji w działaniach animacyjnych
• Realizowanie wspólnych celów:
19
o wyraźny wspólny cel,
o realność celu,
o atrakcyjność celu,
o cel prestiżowy społecznie,
o dążenie poprzez cel i jego realizację do atrakcyjności, prestiżu, wartości grupy
•
Osiąganie sukcesów:
o budowanie wartości grupy i jej czonków,
o utrzymanie sukcesu w czasie,
o gotowość do dalszej pracy po sukcesie,
o zapobieganie wypalaniu się grupy jej liderów i członków
•
Ciągły rozwój i nowe wyzwania:
o ciągły ruch, nowe cele, pokonywanie nowe trudności i ograniczeń,
o stałe podwyższanie poprzeczki czyli jakość działania i jakość zycia
•
Uczestnictwo w procesie decyzyjnym:
o aktywność i odpowiedzialnośc,
o poczucie sprawstwa,
o zmiana erspektywy-robię coś własnego i wspólnego,
o samorealizuję się
•
Wykorzystanie i rozwój własnego potencjału wiedzy, umiejętności i odczuc:
o grupa
to
niepowtarzalny zbiór,
niepowtarzalnych
jednostek
o
różnych
doświadczeniach i predyspozycjach, talentach i możliwościach,
o podkreślać tą cechę również i wtedy gdy coś się nie układa.
•
Wzajemne wsperanie się i sprzyjająca atmosfera:
o każdemu potrzebne jest co innego, ważne w sytuacjach kryzysowych, w
sytuacjach podejmowania trudnych odpowiedzialnych zadań, gdy coś nie idzie
•
Jasno określone role i zadania:
o przejrzystość, dobrze określony i dopasowany do poszczególnych osób zakres
czynności, zadań obowiązków, odpowiedzialności,
o zgodność z oczekiwaniami, aspiracjami i możliwościami osób, znajomość
kompetencji własnych i innych osób z którymi się pracuje,
o jednostkowe uprawnienia, stopień formalizacji
Podstawowych 10 kroków w procesie animacyjnym
•
Preanimacja
20
•
•
o Wstępna ocena sytuacji, samoocena mieszkańców, oceny zewnętrzne,
o Zbieranie informacji o zasobach
o Zbieranie informacji o potrzebach i problemach
Animacja właściwa
o Zachęcanie ludzi do spotkania się w celu zdefiniowania problemów i podjęcia
decyzji, jakim problemem chcą się zająć
o Tworzenie i wspieranie grupy, kampanii, koalicji
o Pomaganie grupie, kampanii, koalicji w planowaniu jej strategii i taktyki oraz
określeniu priorytetu działań
o Umacnianie i podtrzymywanie grup, kampanii, koalicji gdy zaczynają realizować
działania. Łączenie funkcji zadaniowych i integracyjnych
Ewaluacja
o Pomaganie grupie, kampanii, koalicji w zakończeniu działań lub podjęciu decyzji
co dalej
o Kontynuacja Dokonanie przeglądu postępów i działań grupy, kampanii, koalicji
o projektu. Cała praca zaczyna się od początku
Procesy Animacji Społeczno-kulturalnej
Animacja implikuje trzy procesy, które przebiegają w jednostce, grupie, środowisku
społecznym. Procesy te to:
•
Odkrywanie - otwieranie, które polega na postrzeganiu i definiowaniu potencjału
własnego i otoczenia.
• Tworzenie relacji, dobrej komunikacji, więzi, struktur, grup. Szukanie i ocenianie
partnerów, tworzenie sojuszy, szukanie sprzymierzeńców. Przygotowanie do
twórczości /sprawczego innowacyjnego działania/
• Twórczość, aktywność skupiona wokół problemów. Świadomość konieczności
zmiany środowiska
Źródeł tej koncepcji należy szukać w założeniach pedagogiki niedyrektywnej oraz
przedmiotowej i podmiotowej koncepcja waluacji
•
W miejsce ideału wychowawczego, tworzonego jako docelowy model kształtowanej w
procesie wychowania jednostki, pojawia się jednostka ze swym potencjałem, oraz
otoczenie, którego potencjał jest szansą jednostki na:
o Autokrację, budowanie swojej osobowość,
o Aktywność wobec otoczenia.
•
Podstawą teoretyczną wyjaśnienia wymienionych procesów jest między innymi koncepcja
przedmiotowej i podmiotowej waluacji opracowana przez K. Obuchowskiego.4
•
W relacji podmiot – świat:
o To, co zewnętrzne wobec jednostki postrzegane jest przez nią jako szansa
spełnienia się, wykorzystania sprawczej sytuacji przysługującej podmiotowi.
4
K. Obuchowski, Człowiek intencjonalny, Warszawa 1993, s. 9
21
o Świat przestaje być tylko miejscem wypełniania powinności wynikających z
oczekiwań wobec mnie, przedstawia się jako różnorodność szans kreacji własnej
osoby, spełniania siebie wobec świata, czyli dzielenie się sobą ze światem.
•
Wbrew pozorom nie jest to postawa egoistyczna, świat jest tylko pewną potencjalnością,
która dopiero w połączeniu z moją aktywnością otwarcia na otoczenie przyczynia się do
zmiany, powstania czegoś nowego.
•
Gdy spojrzeć na wielkie czyny to nie były one skutkiem powinności a rezultatem intencji i
zaangażowania własnej osoby. Wynika z tego przesłanie, aby DK była sensowna dla
jednostki, powinna przedstawiać otoczenie jako szansę realizacji jej możliwości, powinna
wspomagać jednostkę w kształtowaniu otwartej, optymistycznej postawy wobec
otoczenia.
•
Jeżeli świat, rozumiany tutaj jako "Inni", jest moją szansą, to "Ja" staje się jednocześnie
szansą dla świata, czyli "Innych". We wzajemności5 dawania szansy ujawnia się
podmiotowość. Gdy taki typ relacji jest charakterystyczny dla DK może stanowić
podstawę budowania sensu uczestnictwa.
W procesie budowania podmiotowości społecznej uruchamiamy dwa pierwsze procesy
animacyjne: otwierania-odkrywania oraz uruchamiania relacji i komunikacji społecznej
Proces otwierania - odkrywania, jest przejściem ze stanu:
•
Niewiedzy do poznania i rozumienia;
•
Lęku przed rzeczywistością do jej oswojenia otoczenia;
•
Ignorancji do racjonalizacji.
Otwarcie - odkrycie samo w sobie może być czymś ważnym: przygodą, przeżyciem
duchowym, wstrząsem moralnym czy też emocjonalnym. Odkrywamy zazwyczaj:
•
Siebie i swoje możliwości /talenty, predyspozycje, cechy charakteru/; czynimy to, aby
swój potencjał wykorzystać, skorygować, przekroczyć;
•
Innych ludzi, grupy, instytucje jako potencjalnych sprzymierzeńców partnerów w
działaniu, aby ich poznać;
•
Adresatów swojej ekspresji, możliwości i sposoby /fenomenu/ komunikowania się ze
światem;
5
•
Otoczenie naturalne, społeczne, kulturowe i tkwiące w nim szanse;
•
Perspektywy rozwojowe własne i otoczenia;
J. R. Gibb, 1981, dz. cyt. s.204-206
22
Animator tworzy sytuacje /zbiór warunków/, w których jednostka się otwiera na otoczenie by
je odkrywać by w nim działać.
•
Otwarcie jest możliwe, gdy mamy motyw, postawę, wolę aktywnego bycia w świecie,
transgresji w kierunku pełnej egzystencji własnej z innymi i dla innych.
•
Odkrywanie - otwieranie wymaga wyjściowej energii, postawy otwarcia na świat.
Metody animowania impulsów odkrycia - otwarcia:
•
Sytuacje, które czynią otoczenie bezpieczne, atrakcyjne ze względu na potrzeby,
pragnienia, problemy jednostki, jak np. kontakt z ludźmi, którzy:
o Ufają nam i którzy nas nie próbują oceniać.
o Mogą i chcą udzielić nam bezinteresownej pomocy.
o Posiadają wiedze i umiejętności, są kompetentni w interesujących nas dziedzinach.
o Nie pozostawią nas samych w trakcie działania.
o Są tolerancyjni, ufni, otwarci na innych, dzielą z nami zainteresowania /grupy
odniesienia/
o Są empatyczni, rozumieją nas, nasze problemy /grupy wsparcia/
•
Każde działanie, które pozwala jednostce:
o Bezpiecznie zaistnieć, jako osoba wobec siebie i innych osób. Bez obawy o
ośmieszenie, naruszenie godności, szacunku
o Wykazać
się,
wyeksponować
swój
potencjał,
zdolności,
dokonania,
doświadczenia.
o Uwierzyć w siebie, potwierdzić dobre mniemanie o sobie, lub je poprawić
o Przezwyciężyć własne kompleksy /rywalizacja czy współpraca/
•
Tworzenie
sytuacji
weryfikujących
/potwierdzających,
rozszerzających/
stan
dotychczasowej wiedzy na temat własnego potencjału.
o Wszelkie warsztaty, które są wprowadzeniem w jakąś dziedzinę aktywności
intelektualnej, artystycznej, społecznej.
o Kontakt z wyspecjalizowanymi trenerami, urządzeniami, narzędziami, materiałami
o Tworzenie sytuacji umożliwiających kontynuowanie warsztatów /zespoły, kluby,
pracownie, projekty/
Zasady dotyczące sytuacji odkrywania - otwierania
•
Nie prowadzimy selekcji, w zamian:
o Udzielamy porad,
23
o Wyjaśniamy sens, istotę danej aktywności,
o Wskazujemy inne obszary aktywności
•
Jesteśmy dyspozycyjni wobec potencjalnych uczestników:
o Docieramy najbliżej tych osób,
o Informujemy,
o Wyjaśniamy
o Przekonujemy
•
Jesteśmy otwarci i tolerancyjni, wymagamy tego od innych uczestników i partnerów
•
Dysponujemy wiedzą na temat oferowanej aktywności albo kontaktujemy z osobami
kompetentnymi. Przekonywująco zachęcamy
•
Mamy emocjonalny stosunek do tego, co robimy i przenosimy tą postawę na innych
•
Tworzymy atmosferę:
o Współpracy, współdziałania
o Zaangażowania,
o Twórczości,
o Otwartości,
o
•
Zaufania
Tworzymy warunki pozytywnego umotywowania. Sytuacje muszą być:
o Atrakcyjne, sprawiać satysfakcje, radość,
o Adekwatne do potrzeb, pragnień, zainteresowań,
o Odpowiadać aktualnym trendom, modom
Przykłady sytuacji inicjujących, wspomagających otwarcie:
•
Sytuacje umożliwiające autoprezentację /przeglądy, konkursy, festiwale, wystawy,
karaoke, dramy, otwarte debaty/ charakteryzujące się:
o Eliminacją oceny podmiotowej, skupiającej się na uczestniku, posługujące się
oceną przedmiotową odnoszącą się do działania i jego efektów.
o Podkreślaniem pozytywnych elementów prezentacji
o Podpowiadającym sposoby ulepszenia, zmiany działania
o Wskazującym ukryte, zablokowane potencjały
•
Sytuacje diagnozujące i rozwijające możliwości uczestnika /warsztaty, plenery, zespołowe
formy uprawiania twórczości, gry, zabawy, dramy/ charakteryzujące się:
o Otwartą formułą uczestnictwa, w której warunkiem jest motyw podjęcia
aktywności, osobiste zaangażowanie a nie szczególne predyspozycje
24
o Udziałem uczestników w kształtowaniu programu.
o Zasobami kadrowymi zapewniającymi otwartość, tolerancję, poszukiwania
formalne
o Otwartymi koncepcjami wyboru formy i treści działania
•
Sytuacje sprzyjające swobodnej wymianie poglądów /debaty, sejmiki, fora dyskusyjne,
wydawnictwa o otwartej formule, prasa lokalna lub środowiskowa, np. studencka, grupy
dyskusyjne, grupy działania animacyjnego/, charakteryzujące się:
o Poszukiwaniem i wspieraniem osób rozpoczynających aktywność twórcza
o Wspomaganiem twórców przez doradców, specjalistów
o Wewnętrzną i zewnętrzną kooperacją
•
Sytuacje organizujące grupy wspierające, doradcze, eksperckie /konsultacje, poradnictwo,
o Nie narzucające schematów, gotowych rozwiązań
o Nastawione na rozszerzenie szeroko rozumianych kompetencji
o Wspomagające autokracje
Proces otwierania i uruchamiania relacji, tworzenia związków, organizowania
stosunków, aktywizowania międzyludzkiej komunikacji.
Użyjemy do rozwinięcia tej kwestii takich pojęć jak:
•
Kapitał społeczny
•
Interakcja
•
Styczność
•
Modele i formy komunikowania się w społeczności lokalnej
•
Więzi
•
Grupa
•
Wspólnota
Procesy animacji - budowanie więzi
•
Animacja społeczna polega między innymi na wspomaganiu procesów powstawania,
odtwarzania struktur społeczeństwa. Polega to na tworzeniu sytuacji sprzyjających
interakcjom, które są fundamentem powstawania więzi, komunikowania się, powstawania
grup i wspólnot.
•
Interakcja to inaczej obopólne działanie ludzi na siebie. Zachodzi ona nie tylko poprzez
komunikacje, lecz również w wyniku symboli, znaków, sposobu zachowania. Wzajemna
interakcja międzyludzka istnieje po to, aby budować więź kulturową i społeczną jednak czasem
może działać destruktywnie, gdy wysyłamy do drugiego człowieka poprzez interakcje negatywne
bodźce.
25
•
Interakcja może być zbiorowa lub partnerska. Zbiorowa jest wtedy, kiedy np. w danej sali
znajduje się kilkanaście osób. Wtedy wszyscy uczestnicy tego spotkania oddziaływają na siebie.
Interakcja partnerska zachodzi wśród par lub przyjaciół. Podczas każdej zachodzącej interakcji
analizujemy, definiujemy drugiego człowieka pod względem jego wyglądu, sposobu poruszania
się, cech fizycznych jak również sposobu mówienia.
•
O drugim człowieku bardzo dużo mogą nam powiedzieć również miejsca gdzie najczęściej
przebywa, mieszka, pracuje, je oraz jego sposób ubierania się. Dostarczone podczas procesu
interakcji informacje najczęściej interpretujemy na swój sposób po to by poznać drugiego
człowieka, jego osobowość, reakcje. Są to jednak stereotypy, które nie powiedzą nam nic
więcej o drugim człowieku bez jego bliższego poznania.
Styczności - przestrzenne, społeczne, psychiczne powstają w sytuacji powtarzających się spotkań, w
których uczestnicy podejmują wspólne dla siebie sprawy; Wyróżniamy trzy rodzaje styczności:
•
Styczność przestrzenna pojawia się wówczas, gdy jednostki spostrzegają innych ludzi lokalizację
ich w przestrzeni i uświadamiają sobie tę ich obecność;
•
Styczność psychiczna stanowi ona efekt wzajemnego zainteresowania się pewnymi cechami osób
pozostających w styczności przestrzennej. Osoby te, widząc wzajemne u siebie cechy pozwalające
im zaspokajać różne potrzeby, interesują się sobą i zacieśniają powstającą więź;
o
Styczność psychiczna powstała na gruncie styczności przestrzennej może się przekształcić
w łączność psychiczną, nastąpi to wówczas, gdy między jednostkami pozostającymi w
styczności psychicznej wzajemne zainteresowania spowodują ukształtowanie się
wzajemnych postaw, sympatii, przyjaźni itp.
•
Styczność społeczna występuje wtedy, gdy osoby pozostające ze sobą w styczności przestrzennej
dostrzegają wzajemne u siebie interesujące ich cechy bądź rzeczy, wówczas starają się nie tylko
dokładniej poznać, ale i pozyskać lub wymienić jakieś wartości.
Więzi – są rezultatem wielu różnorodnych interakcji i styczności. Rozróżniamy kilka
rodzajów więzi.
•
Integracyjne - tożsame ze strukturą organizacyjną grupy
•
Psychospołeczne - świadomość grupowa jako poczucie łączności i naturalne dążenie do
współdziałania.
o Podział na identyfikację realną (rzeczywiste członkostwo) i potencjalną
(aspirowanie do członkostwa w grupie).
o Podział na więź dystrybutywną (jako następstwo łączności z członkami grupy) i
korelatywną (wynik łączności z celami grupy)
26
•
Strukturalne - więź jako wynik istnienia podziału funkcji w społeczności (organizmie
społecznym), ogół stosunków istniejących w grupie i wzajemnych regulowań oraz
uprawnień. Podstawa tych zależności może być dwojakiego rodzaju:
o Obiektywna - wynikająca ze struktury społeczeństwa
o Subiektywna - wynikająca z indywidualnych zamierzeń jednostki
Relacje interpersonalne, czyli związki między ludźmi to sposób wyrażania, między dwoma
lub więcej partnerami, interakcji uczuć i postaw (co wynika z psychologicznego podziału
pomiędzy ja i ty).
•
Relacje koncentrują się na wzajemnych stosunkach ich uczestników, które odnoszą się do
pozytywnych bądź negatywnych powiązań pomiędzy partnerami, których wyrazem mogą
być na przykład: agresja, wrogość, atrakcyjność interpersonalna, miłość, zakochanie,
intymność, obojętność, nienawiść, konflikt, zerwany kontakt, dystans emocjonalny,
admiracja, skupienie uwagi, przemoc, manipulacja, kontrolowanie, lekceważenie.
•
Relacje interpersonalne można podzielić na:
o Rzeczywiste (oparte na faktach, z jasno wyznaczonymi rolami)
o Przeniesieniowe (bazujące na oczekiwaniach lub mylone z relacjami do innych
osób).
•
Psychologiczna warstwa relacji interpersonalnych jest wynikiem korelacji jakości
partnerów, okoliczności, w których zachodzą oraz predyspozycji podmiotu, które
wynikają z osobowości, jednak ich źródło może zostać zawężone do "ja" społecznego.
•
"Ja" społeczne jest tą strukturą, która odpowiada za typ relacji interpersonalnych. Jeśli
przybiera ono obronne kształty, następuje izolacja społeczna, wtedy relacje będą wyrażać
nieufność, podejrzliwość i lęk. Tam, gdzie te odniesienia są otwarte i pozytywne wówczas
relacje ujawniają się jako otwarcie na partnera, poszukiwanie z nim kontaktu oraz
osiąganie wspólnych celów.
•
Zmiana relacji w kierunku bardziej pozytywnym polega w znacznej mierze na:
o Uczeniu się nowych umiejętności przekazywania adekwatnych informacji o
swoich potrzebach i oczekiwaniach od partnera,
o Uczeniu się unikania sytuacji podwójnego komunikatu,
o Uczeniu się słuchania partnera i odróżniania poziomu informacji o treści od
poziomu informacji o relacji. Jest to uczenie się dostrzegania wpływu własnych i
27
partnera stanów emocjonalnych i schematów poznawczych na procesy
zniekształcania informacji nadawanych i odbieranych.
o Tworzeniu sposobności odnajdywania się jednostek w przestrzeni społecznej,
publiczne, uczestniczenia w rynku kontaktów, interakcji w ramach, których:
negocjujemy swoje miejsce i relacje z innymi;
pomagamy osiągnąć jakość życia mierzoną sukcesami w relacjach z
innymi członkami wspólnoty.
Sytuacje sprzyjające tworzeniu związków, organizowania stosunków, aktywizowania
komunikacji
•
Wszelkie sytuacje w czasie i przestrzeni umożliwiające interakcje
o Spotkania
o Grupy
o Święta
o Zdarzenia interaktywne
o Obrzędy
o Obyczaje, zwyczaje
o Miejsca
o Media interaktywne
•
Wszelkie sytuacje wspólnego działania
o Warsztaty
o Projekty twórcze
o Akcje społeczne
•
Wszelkie sytuacje społecznego komunikowania się
o Grupy redakcyjne
o Dyskusje
o Publiczne debaty /debata oksfordzka/
o Media lokalne
o Akcje medialne
Procesy ASK, twórczość /kreacja/, zmiana, innowacja, transgresja
•
Wszelkie sytuacje sprzyjające zmianie postaw w kierunku transgresji-przekraczania
aktualnego stanu, zmianie, rozwojowi
o Gry, zabawy
28
o Warsztaty twórcze
•
Wszelkie sytuacje sprzyjające twórczości w różnych dziedzinach
o Grupy twórcze
o Indywidualne pasje twórcze
•
Wszelkie sytuacje prospołeczne
o Akcje samopomocy, samoorganizacji
o
Akcje charytatywne
Grupa jako metoda animacji
Wstęp
Działalność kulturalna jest traktowana jako sfera usług, kierowanych do określonych zbiorowości czy
też oferta różnych form uczestnictwa. Animacja nie ma charakteru usługi, jest działalnością
prowadzoną przez animatora z ludźmi i wśród ludzi, a jej celem jest aktywność jednostek, grup,
zbiorowości; samoorganizacja środowiska w zakresie zaspokajania zbiorowych potrzeb i
rozwiązywanie lokalnych problemów. Nieodzownym warunkiem procesów animacyjnych jest
istnienie bogatej struktury społecznej, do której należą różne typy grup, instytucji a także relacje,
normy, formy komunikowania się, które są zarówno celem jak i środkiem animacji. W procesie
animacji istotnym momentem jest, więc ożywianie, tworzenie i przekształcanie grup, praca w grupie i
z grupą. Animacja jest metodą, w której grupa jest:
•
Docelową zbiorowością, której animacja dotyczy i do której jest kierowana
•
Celem, rezultatem działania, bowiem skupienie się ludzi w grupę jest już samo w sobie
przejawem aktywności, jest też faktem społecznym znamionującym zmianę
•
Instrumentem, poprzez który animuje się otoczenie, generuje i realizuje projekty. Ujawniają
się w tym przypadku instrumentalne i podmiotowe, zadaniowe i inegrujące funkcje grupy.
Cechy grupy, czynniki grupotwórcze
Stanisław Mika definiuje grupy /, Psychologia społeczna, Warszawa 1981 s. 335/ poprzez
wyliczenie ich cech, które jednocześnie traktuje jako czynniki rozwoju grupy. Tak, więc do
zasadniczych cech grupy i czynników grupotwórczych zaliczymy:
•
Minimalną ilość osób, dwie /trzy/ lub więcej. Ze względu na ilość osób grupy dzielą się na duże
/naród, partia polityczna, grupa etniczna, wyznaniowa/ i małe, którymi interesuje się animacja;
•
Bezpośrednie i częste interakcje, wynikające z powtarzających się w czasie i przestrzeni
styczności, które mogą być rezultatem animowanych sytuacji. Wskazówka metodyczna: spotkania
w różnej formie odbywające się w dogodnym czasie i sprzyjających miejscach są nieodzowne, aby
zaistniały interakcje;
•
Wspólne normy, przyjęte i egzekwowane, mające postać mniej lub bardziej sformalizowanych
umów, statutów, regulaminów, regulujących zachowania codzienne i w szczególnych sytuacjach.
29
Wskazówka metodyczna: animator tworzy sytuacje, które są impulsem do ustalenia i przyjęcia
norm. Daje przykłady, omawia zdarzenia, które wskazują na potrzebę ustalania norm, daje
propozycje, sugeruje moment odpowiedni do ustalania norm.
•
Wspólny cel, który grupa przyjmuje jest świadectwem jej rozwoju, dojrzałości. Praca nad celem
powinna grupie towarzyszyć od początku, powinna być organizowana przez animatora. Grupa,
która nie wyznaczy celu, albo jest on nieprecyzyjny traci energię i motywacje. Przypomnijmy, że
cel jest pochodny problemowi, z niego wynika. Aby sformułować cel konieczne jest uruchomienie
wyobraźni, zarysowanie wizji efektów działania
•
Cel grupowy nie może być w sprzeczności z celami indywidualnymi uczestników;
•
Jest pożądane, aby był celem podzielanym przez zbiorowość;
•
Może być też celem narzuconym z zewnątrz, bądź przez siły działające wewnątrz grupy. Jest
to jednak sytuacja wyjątkowa i niekorzystna
•
Struktura grupowa kształtuje się w procesie powstawania grupy. Jej projekt powstaje w etapie
przedgrupowym, lub w późniejszym okresie. Może osiągnąć stabilizację, lub podlegać
transformacji. O strukturze możemy mówić w następujących przypadkach:
•
Gdy grupa uznaje siłę/prawo/ ustanowione, kompetencje osób władających. Spotyka się
sytuacje, w których grupa nie przestrzega ustalonych norm i nie poddaje się decyzjom
wybranych w demokratycznym trybie osób. Jest to sygnał wskazujący zły wybór osób
funkcyjnych lub niedojrzałość grupy
•
Gdy są w grupie osoby, do których członkowie mają pozytywny stosunek emocjonalny. Taka
sytuacja rokuje nadzieję na dobry wybór władz.
•
W momencie określenia i przyjęcia przez członków formalnych i nieformalnych ról
grupowych. Kandydaci do ról formalnych ujawniają się w działaniu. Wniosek, przed
przystąpieniem do podstawowych zadań, grupa powinna podejmować zadania związane z
integracja grupy, jak spotkania towarzyskie, imprezy rekreacyjne
•
Gdy są ukształtowane i funkcjonują formalne i nieformalne struktury komunikacji.
•
Struktury powstają w toku interakcji, gdy są odpowiednie warunki komunikowania się
/czas przestrzeń, relacje, treści/.
•
Struktury formalne są konsekwencją struktur organizacyjnych, podziału ról i zadań,
procedur, obiegu informacji, itp.
•
•
Grupowe struktury przestrzenne: przyjęte układy przestrzenne funkcjonowania grupy.
Poczucie odrębności jest istotnym motywem przynależności, odpowiedzią na potrzebę
wyróżnienia:
•
Atrakcyjność wynikająca z faktu przynależności, celu, wspólnych zainteresowań, symboli,
przyjętego stylu życia;
•
Spoistość, która wyróżnia z toczenia, daje poczucie bezpieczeństwa
30
•
Więzi interpersonalne dające poczucie przynależności i wspólnoty, bliskości innych osób,
eliminacji osamotnienia;
•
Indywidualne potrzeby członków grupy są powodem łączenia się z nadzieją, że w grupie znajdą
zrozumienie i zaspokojenie.
•
•
Z dominujących indywidualnych potrzeb jednostek krystalizują się potrzeby zbiorowe.
•
Członkowie grupy wzajemnie dostrzegają i zaspokajają swoje potrzeby
Odrębne normy i wzory zachowań, symbole, manifesty deklaracje. Odrębność, integralność,
identyfikacja to puste słowa, gdy nie znajdują swojej przedmiotowej manifestacji poprzez
zachowania, symbole, normy. Często sfera ta jest narzucana bądź jest tworzona bez uzasadnienia
w specyfice grupy. Jeżeli szkolny mundurek jest wymysłem administracji, to spełnia jedynie
funkcje regulaminowe. Ten sam mundurek nabiera znaczenia, gdy odzwierciedla dążenie
wspólnoty do zamanifestowania jedności, odrębności, identyfikacji
Typy grup
Animator działa przede wszystkim wśród małych grup, są one przedmiotem animacyjnych zabiegów i
społecznym kontekstem. Wyróżniamy następujące typy małych grup:
•
Grupy pierwotne, lub naturalne, do których zaliczymy rodzinę, kręgi towarzyskie, grupy
rówieśnicze. Zainteresowanie grupami naturalnymi wynika z faktu, że są podstawą każdej
społeczności, stanowią o jej jakości, dynamice. Dla animatora ważne jest ich rozpoznanie, bo
będą dla niego społecznym odniesieniem, źródłem wiedzy o społeczności lokalnej,
przestrzenią kontaktów. Grupy naturalne mogą być też wzorcem dla grup wtórnych.
Charakteryzujące je podstawowe cechy.
•
•
Intensywne, częste interakcje twarzą w twarz;
•
Silne osobiste identyfikacje z grupą;
•
Silne więzi emocjonalne;
•
Wielostronne i różnorodne stosunki;
•
Trwałość więzi
Grupy wtórne, do których zaliczymy zbiorowości, w sposób trwały skupione wokół
wspólnych celów, zainteresowań, interesów. Ten typ grupy będzie naturalnym wytworem
zabiegów animacyjnych. Gdy występują sprzyjające warunki nabierają cech grup
pierwotnych.
Cechy
grup
wtórnych
charakteryzują je:
•
Ograniczone interakcje;
•
Słabe identyfikacje z grupą;
•
Słabe więzi emocjonalne;
•
Jednostronne stosunki;
są przeciwieństwem cech
grup
naturalnych,
31
•
•
Nietrwałe więzi.
Grupy formalne, powstające w wyniku ustalonych na drodze prawnej procedur, do których
zaliczymy grupy o pewnym poziomie organizacji wewnętrznej niezbędnej ze względu na ich
charakter związany z celami, trwałością. Gdy są spełnione określone warunki nabierają cech
grup nieformalnych. Taka sytuacja może sprzyjać spójności, statutowym celom, satysfakcji
członków. Cechy grup formalnych:
•
•
Rozwinięta i sformalizowana struktura wewnętrzna;
•
Ścisłe, formalnie usankcjonowane normy.
•
Precyzyjnie zdefiniowane cele i zadania
•
Jasno określone role
•
Przyjęte formy ewaluacji i kontroli wewnętrznej
Grupy nieformalne powstają spontanicznie, oto ich cechy:
•
Więź emocjonalna ma pierwszeństwo. Dopiero później w trakcie działania grupy powstaje
więź oparta o przesłanki racjonalne
•
Ważniejsze są zawsze relacje wynikające z przyjaźni, koleżeństwa niż ze stosunków
hierarchicznych, struktur organizacyjnych. Gdy grupa nieformalna formalizuje się, jej
członkowie mają problemy ze zmianą relacji towarzyskich na funkcjonalne, hierarchiczne.
•
Obowiązują ogólne normy etyczne podwyższone bliskimi związkami. Trudno wdraża się
w takiej grupy normy organizacyjne bardziej sformalizowane.
•
Grupy zadaniowe, powoływane w celu wykonania zadania lub rozwiązania problemu.
Składające się zazwyczaj ze specjalistów niezbędnych do wykonania zadania, wywodzących się z
różnych instytucji, wydziałów itp.
•
Stanowią przedmiot działań animacyjnych;
•
Gdy są tworzone z osób pozostających ze sobą w związkach nieformalnych mogą mieć cechy
małej grupy formalnej;
•
Są wyposażone w środki niezbędne do wykonania zadania;
•
Zauważa się przewagę funkcji zadaniowych nad integracyjnymi;
•
Grupa zadaniowa może być rozwiązana po wykonaniu zadania,
32
Etapy procesu grupowego
Przebieg procesu grupowego związany jest z etapami formowania się grupy. Animator może i
powinien monitorować przebieg procesu i zachowywać się aktywnie wobec zaistniałych
sytuacji. Można wyodrębnić IV etapy kształtowania się grupy:
•
Etap przedgrupowy,
•
Etap formowania się grupy,
•
Etap integracji,
•
Etap końcowy
I. Etap przedgrupowy to faza działań inicjowanych przez animatora a następnie kontynuowana przez
osoby tworzące grupę. Decydująca będzie rola animatora, połączona z czynnym udziałem członków
grupy. Animator informuje, uświadamia osoby zakładające grupę o konieczności podjęcia określonych
kroków organizacyjnych. W tej fazie w przyjętych wstępnie procedurach negocjowane i ustalane są:
•
Problemy, których rozwiązywaniem zajmie się grupa. Często grupa omija tą fazę i przechodzi
od razu do formułowania celów. Potem następuje powrót do problemów, bo to one
wyznaczają racjonalną hierarchię celów i zadań
•
Cele będące konsekwencją wyboru problemu, opisujące sytuację po rozwiązaniu problemu.
Cele powinny być formułowane na różnych poziomach i etapach rozwiązywania problemu
•
Normy niezbędne do wstępnej działalności grupy. Bez przyjęcia norm grupa szybko wpada w
sytuacje konfliktowe o podłożu personalnym. Aby funkcjonowały, normy muszą być
sformułowane, przyjęte, utrwalone, przypominane, egzekwowane oraz modyfikowane, gdy są
nieadekwatne do zmieniającej się sytuacji i celów grupy
•
Struktura, jako jeden z czynników grupotwórczych. Przypomnijmy, że powstaje wówczas,
gdy:
•
grupa uznaje siłę /prawo/ ustanowione i kompetencje osób władających;
•
są w grupie osoby, do których członkowie mają pozytywny stosunek emocjonalny;
•
członkowie są gotowi do określenia i przyjęcia formalnych i nieformalnych ról
grupowych;
•
•
są ukształtowane i funkcjonują formalne i nieformalne struktury komunikacji;
•
zostają przyjęte układy przestrzenne funkcjonowania grup
Role, pozycje. Ich określenie jest niezbędne, aby wszyscy członkowie grupy partycypowali w
jej działaniu zgodnie ze swoim potencjałem, aby grupa mogła sprawnie funkcjonować i
realizować wyznaczone zadania
•
Korzyści jednostkowe i grupowe. Ich świadomość jest niezbędna, aby ludzie byli właściwie
motywowani, racjonalizowali swoje działania, oddawali do dyspozycji grupy swój potencjał.
33
II. Etap formowania grupy przebiega z ograniczonym udziałem animatora, pełni on nadal
funkcje doradcy, wewnętrznego edukatora, monitoruje proces grupowy. Etap formowania
to czas, w którym członkowie grupy osiągają:
•
•
Wstępne rozpoznanie,
•
Wstępne zaangażowanie,
Wstępne rozpoznanie sytuacji polega na:
•
Potwierdzeniu sensu udziału w grupie. Sens to kategoria odnosząca się do praktycznego i
ideowego uzasadnienia bycia i działania w grupie. Trwałość tego uzasadnienia powinna
być monitorowana przez animatora
•
Szukaniu odpowiedniej roli i pozycji. Atrakcyjność grupy wyraża się również w ofercie
możliwych do odegrania ról. Ilość i atrakcyjność ról jest pochodną zakresu i dynamiki
działania a także złożoności struktury wewnętrznej. Pozycja w grupie jest uwarunkowana
potencjałem osobowym każdego uczestnika jego predyspozycjami;
•
Zachowaniu ostrożności w zachowaniach, wypowiadaniu sądów, manifestowaniu postaw.
Jest to wyraz zachowania obronnego, asekuracyjnego członków grupy. Wynika ze słabego
rozpoznania otoczenia, poczucia lęku, braku bezpieczeństwa, co jest konsekwencją
zaniechania wdrożenia animacyjnego procesu otwarcia. Gdy stan ten trwa zbyt długo
grupa traci czas, bowiem zahamowany jest proces grupowy;
•
Wstępne zaangażowanie jest konsekwencją zaawansowanych procesów animacyjnych
otwarcia i relacji; wyraża się w:
•
Wystąpieniach ujawniających poglądy. To moment przełamania nieufności wobec
partnerów. Potrzebny jest impuls, że taki moment nadszedł;
•
Poddaniu się rytuałowi inicjacyjnemu. Jeżeli taki rytuał jest wprowadzony. Rytuał
inicjacyjny jest symbolicznym aktem włączenia się do grupy, przyspiesza proces
identyfikacji;
•
Zawarciu kontraktu grupowego. Kontrakt dotyczy: problemów, celów, procedur, norm,
podziału funkcji i ról, odpowiedzialności;
•
Osiągnięciu niezbędnego do funkcjonowania grupy poziomu integracji. Integracja jest
efektem osiągnięcia wspólnoty celów, dobrych relacji, zaufania, rozwiniętej sfery
symbolicznej, zróżnicowanych form interakcyjnych
III. Etap integracji jest czasem wzmacniania, stabilizacji grupy; czyni też grupę zdolną do
podejmowania wspólnych działań. Animator nadal pozostaje doradcą, natomiast monitorowanie
rozwoju grupy powinien już dzielić z wytypowanymi do tej funkcji członkami grupy. Etap ten
dzieli się na trzy fazy:
•
Ustanawiania kontroli,
•
Solidarności,
34
•
Różnicowania.
Uwaga:
•
Warunkiem dobrego funkcjonowania grupy jest też osiągnięcie wysokiego poziomu
efektywności
•
Ustanawianie kontroli sprowadza się do:
•
Współzawodnictwa o wpływy, zajmowanie ról i pozycji, poprzez które można wpływać
na
grupę.
Postrzegamy
ten
element
negatywnie,
co
jest
mylne,
ponieważ
współzawodnictwo jest naturalne i pożądane. W wyniku współzawodnictwa wyłaniają się
liderzy, koordynatorzy projektów.
•
Wprowadzenia kontroli wewnętrznej i zewnętrznej, która bywa niechciana, ale z czasem
staje się konieczna, ze względu na sprawność działania i normalne funkcjonowanie. Grupa
sama może upomnieć się o wprowadzenie kontroli. Animator powinien podpowiedzieć
grupie moment, w którym kontrola staje się nieodzowna;
•
Równomiernego podziału wpływów pomiędzy przywódcę a pozostałych członków, wiąże
się to z rozłożeniem odpowiedzialności, przywódca nie może przyjąć odpowiedzialności
za całość, bo to osłabia aktywność członków i ich cząstkową odpowiedzialność,
uczestnictwo w odpowiedzialności za decyzje zwiększa zdolność osiągania trudnych
celów.
•
Koncentrowania się na podziale i kontroli realizacji węzłowych zadań a nie rozdrabniania
się na szczegółowym podziale zadań
•
Solidarność grupowa jest drugą fazą procesu integracji, jej wskaźnikami są:
•
Sympatia wzajemna członków, która jest konsekwencją zaufania i pozytywnych relacji.
•
Entuzjazm wobec celów, zadań, sukcesów grupy. Poziom entuzjazmu zależy od
efektywności grupy, umiejętności świętowania kolejnych sukcesów, dobrej atmosfery w
grupie.
•
Powszechny udział w podejmowaniu decyzji i ocenie sytuacji, co jest konsekwencją
demokratycznych norm i procedur, dojrzałości liderów, mentalności członków.
•
Różnicowanie pojawia się wówczas, gdy kończy się lęk o przetrwanie grupy, jej stabilność,
gdy wzmocnione są te wszystkie elementy, które wzmacniają grupę. Jest to ostatnia faza
integracji, która nie zagraża spójności ani solidarności grupy i przejawia się poprzez:
•
Swobodę wypowiedzi, pozbawioną lęków, pełną odpowiedzialności za siebie i grupę.
•
Wzajemne wsparcie, nie wymuszone podziałem zadań, rolą i pozycją, wynikające z
potrzeby pełnego uczestnictwa i odpowiedzialności.
•
Ciągłe potwierdzanie wyboru celu, poprzez zaangażowanie, partycypację wszystkich
członków na każdym poziomie działania.
35
•
Wysoki poziom efektywności to niezbędny warunek zaistnienia integracji w grupie. Aby
grupa uwierzyła w swoją sprawność i skuteczność jest konieczny wysoki poziom
efektywności, który musi podlegać ciągłej ewaluacji. Osiągany jest, gdy członkowie:
•
Potrafią działać samodzielnie i odpowiedzialnie, do momentu, gdy są pewni własnych sił,
kompetencji, odpowiedzialności.
•
Zwracają się do przywódcy o pomoc i radę w sytuacjach, które tego wymagają.
•
Pozostawiają w codziennych relacjach margines przedmiotowej nieufności, braku
poczucia bezpieczeństwa, walki o wpływy i pozycje
IV. Etap kopcowy – występuje wyraziście w niektórych grupach /drużyny sportowe i harcerskie,
działy pracy w zakładach, grupy zadaniowe/. Etap końcowy zapowiada rozwiązanie grupy. Jeżeli nie
ma ono charakteru naturalnego animator może doradzać rozwiązania naprawcze, prowadzące do
reaktywacji grupy. Podstawą projektu naprawczego jest przekonanie o wartości jaką grupa prezentuje
sama dla siebie.
•
Grupa zadaniowa kończy swój byt, gdy dobiega końca wyznaczone zadanie:
•
W etapie końcowym konieczna jest ocena całej grupy i jej członków,
•
Osiągnięcia grupy są kapitałem organizacji , która ją powołuje, pozytywne doświadczenia
członków, będą się w przyszłości procentować;
•
Doświadczenia mogą być dobre lub złe, ale są realne, mogą być przeniesienie na inne pola
działania i do innych społeczności
•
Grupy połączone więziami nieformalnymi cechuje:
•
Smutek pożegnania, ,
•
Utrata pozytywnych kontaktów, konieczne jest wsparcie w tych problemach,
ceremonialne pożegnania
Warunki działania grupowego
Porozumiewanie się, komunikacja interpersonalna /wymiana werbalnych i pozawerbalnych
komunikatów w celu lepszego funkcjonowania i współdziałania/
•
Przebieg procesu odwołuje się do znanego modelu komunikowania się bezpośredniego,
którego podstawą jest pewien poziom kompetencji semiotycznych, semantycznych,
aksjologicznych i społecznych, inaczej horyzont aksjologiczno – semantyczny.
•
Osoba A koduje komunikat /słowa, symbole/ z założeniem , że osoba, B zrozumie. Forma
/prośba, polecenie, zapytanie, pogląd/
•
Osoba A przekazuje zakodowaną treść
•
Osoba B odbiera komunikat /słucha, czyta, ogląda/ przekazane symbole
•
Osoba B dekoduje komunikat , przekłada symbole na zrozumiałe dla siebie treści
•
Następuje wzajemne uzgodnienie przekazanych treści
Zakłócenia procesu
36
•
Psychofizyczne zakłócenie wynikające z niejednorodności psychofizycznej grupy.
•
Społeczno - kulturowe zakłócenie występuje na poziomie różnic w rozumieniu kodów
symbolicznych /symbolami nazywamy uchwytne zmysłowo i jednakowo rozumiane przez
pewną zbiorowość reprezentacje idei i zjawisk/. Przyczyną jest też heterogeniczność
grupy – uczestnictwo osób o różnych doświadczeniach i zasobach symboli
•
Strukturalne
zakłócenia,
których
przyczyną
jest
komunikacja
jednokierunkowa
wynikająca ze struktury władzy
•
Proces komunikowania komplikuje się wraz ze wzrostem liczebności grup / sieci
komunikacji/
Społeczne i zadaniowe cechy procesu grupowego i ich wpływ na efektywność i trwałość
grupy.
•
Orientacja zadaniowa polega na skupieniu się na wykonaniu zadania, zapewnienie
produktywności grupy. Na drugi plan przechodzą społeczne cechy procesu grupowego, co
może w konsekwencji zagrozić trwałości grupy.
•
Orientacja socjo - emocjonalna służy utrzymaniu spójności grupy, podnosi wzajemną
atrakcyjność, wzmacnia identyfikację z grupą, przynosi satysfakcje z przynależności.
Zaniedbanie funkcji zadaniowej odsuwa grupę od założonych celów, prowadzi do osłabienia
efektywności, czyni z grupy krąg towarzyski i może doprowadzić do rozpadu grupy
Wzajemna atrakcyjność umacnia się poprzez:
•
Częstotliwość interakcji
•
Odwzajemnianie pozytywnych interakcji
•
Ujawnianie własnego JA poza przyjętymi rolami i funkcjami
•
Rozwijanie kompetencji interpersonalnych
Identyfikacja z grupą rozwija się poprzez:
•
Wspólne symbole /słowa, zachowania, przedmioty/ ważne dla grupy
•
Grupowe fantazje / rozmowy, zdarzenia , które nie mają związku z podstawowym celem grupy –
służą rozładowaniu napięć, tworzeniu wspólnoty emocjonalnej
Satysfakcja z przynależności do grupy utrzymuje się na niezbędnym poziomie poprzez:
•
Uczestnictwo w działaniach grupy /dyskusje, odniesienia osobiste do uczestnika, nieskrępowana
interakcja/
•
Orientujące komunikaty pozwalające na organizowanie działania grupowego– pozytywne oceny,
komentarze
•
Porządkowanie – komunikowanie bez przeszkadzania sobie wzajemnie. Każdy powinien mieć
szanse na wypowiedź
•
Informacja zwrotna / pozytywna/ na emitowane komunikaty
37
•
Akceptacja społecznej struktury grupy – w małych grupach struktury równościowe, które nie są
osiągalne. Różnice powinny być aprobowane
Podejmowanie decyzji w grupie. Trzy modele procesu decyzyjnego:
•
Model optymalizacji
•
Model satysfakcjonującego wyboru – w sytuacji złożonej, wystarczająco dobry pomysł
•
Model ukrytej preferencji
Plusy grupowego podejmowania decyzji
•
Więcej informacji i wiedzy
•
Zwiększona różnorodność poglądów
•
Pełniejsze zrozumienie decyzji
•
Zwiększona akceptacja decyzji
•
Społeczne uprawomocnienie decyzji
Minusy grupowego podejmowania decyzji
•
Czasochłonność
•
Konformizm
•
Dominacja mniejszości lub jednostki
•
Konfliktowe cele indywidualne
•
Nieokreślona odpowiedzialność