Relacje z rodzicami
advertisement
Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. Opracowanie: Marek Grondas, Tomasz Kołodziejczyk SKUTECZNE ROZWIAZANIA W BUDOWANIU RELACJI Z RODZICAMI DOBRYCH 1. Na czym polegają trudności rodziców w kontakcie ze szkołą? 2. Na czym polegają trudności nauczycieli w kontakcie z rodzicami? 3. MAGIA SYSTEMU RODZINNEGO – czyli czemu rodzice nie mówią nam prawdy i nie korzystają z naszych rad? 4. Strategie wychowawcze rodziców, czyli czemu rodzice bywają bezradni wobec swoich dzieci? 5. Jak konstruktywnie kształtować relacje z rodzicami? 1. Na czym polegają trudności rodziców w kontakcie ze szkołą? Rodzice sami byli kiedyś uczniami. Doświadczenia z tego okresu są niekiedy silne i mają spory wpływ na to, co rodzice myślą o szkole, jej pracy, stosunkach, jakie w niej panują, tym, na co mogą ze strony szkoły liczyć lub czego powinni się obawiać. Jeśli przechowują w pamięci obraz szkoły nieprzyjaznej dla ucznia, groźnej instytucji, w której nauczyciel ma zawsze rację, a uczeń jest wobec niego bezradny, to raczej nie będą inicjatorami współpracy. W przypadku osób, które doznały szkole niepowodzeń i nie zrealizowały swoich aspiracji edukacyjnych - dochodzi poczucie niższości, złość, itd.. Rodzice boją się: • • • • • Negatywnych konsekwencji ujawniania problemów dziecka Krytycznej oceny lub potępienia - że zostaną ocenieni - zwłaszcza na forum - jako "źli" rodzice, którzy niewłaściwie wychowali swoje dziecko; Ujawnienia problemów rodzinnych; Ingerencji w życie rodzinne; Lekceważenia, przedmiotowego traktowania TRUDNOŚCI RODZICÓW POTĘGUJĄ ZACHOWANIA NAUCZYCIELI: • • • • • • • • Brak czasu Jednostronna komunikacja (nie słuchają rodziców, nie zadają im pytań o dziecko, zajmują się sobą – np. narzekają) Brak konkretnych informacji o dziecku Wzywanie tylko w przypadku problemów Obciążanie rodziców odpowiedzialnością za to, co dziecko robi w szkole (a rodzice sądzą, że nie mają na to wpływu i często mają sporo racji) Upublicznianie niekorzystnych informacji o dziecku Strata czasu na wywiadówkach Brak postawy partnerskiej 1 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. 2. Na czym polegają trudności nauczycieli w kontakcie z rodzicami? Nauczyciele też są lub byli dziećmi – swoich Rodziców! Dlatego - zwłaszcza młodszym – pewne zachowania rodziców uczniów kojarzą się z ich własnymi trudnymi przeżyciami z życia rodzinnego – wówczas reagują na ogół nieadekwatnie silnie. Nauczyciele równie silnie jak rodzice identyfikują się ze swoją rolą społeczną - chcą być dobrymi nauczycielami równie silnie, jak rodzicom zależy na autowizerunku dobrego rodzica, i równie też silnie obawiają się zarzutów w tym obszarze. Nauczyciele obawiają się: • • • • Obciążenia odpowiedzialnością za sytuację i zachowania dziecka; Niezręczności, niewiedzy i braku umiejętności w kontakcie z rodzicami, tego, że podejmując jakieś działania raczej popsują niż cokolwiek naprawią; Oskarżenia ich o pomówienie czy ingerencję, gdy chcą podejmować trudne tematy; Roszczeniowości, normatywności i innych destrukcyjnych postaw i zachowań rodziców. Trudności nauczycieli potęgują się w konsekwencji silnej identyfikacji z rolą zawodową: Społeczna rola nauczyciela - to zbiór uogólnionych wymagań stawianych nauczycielom przez społeczne otoczenie - uczniów, rodziców, zwierzchników, środowisko lokalne. Sami nauczyciele na ogół wierzą w te prze pisy i starają się do nich stosować. Obawa, że ktoś zarzuci im uchybienia w zakresie wypełniania przepisów roli powoduje dodatkowe napięcie i utrudnia kontakty z tymi rodzicami, którym można przypisać krytyczne intencje. Oczekiwania związane z rolą nauczyciela nie są zbiorem spójnym, wręcz przeciwnie, sporo w nich sprzeczności. 1. Oczekuje się od nauczyciela, że będzie on przygotowywał uczniów do świadomego dorosłego funkcjonowania w nowoczesnym demokratycznym społeczeństwie, choć na ogół panuje zgoda co do tego, że szkoła, w ramach której ma to zadanie wypełniać, jest systemem mało demokratycznym. 2. Oczekuje się od nauczyciela, że będzie jako reprezentant dorosłego społeczeństwa spełniał wobec dzieci i młodzieży jednocześnie kilka funkcji, z których każda wymaga przyjmowania przezeń odmiennych postaw i wchodzenia z dziećmi w odmienne relacje: Ma przekazywać uczniom wiedzę świata dorosłych (funkcja edukacyjna) - co wymaga przyjęcia postawy eksperta i organizatora procesu nauczania w grupie klasowej oraz kształtowania relacji konstruktywnego przywództwa; Ma przekazywać uczniom wartości i normy świata dorosłych (funkcja socjalizacyjna). Powinien zatem być wiarygodnym wzorem moralnym i kształtować relacje oparte na osobistej autentyczności; 2 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. Powinien - choć nie wszyscy nauczyciele się z tym zgadzają - pełnić funkcję selekcyjną, występować jako sędzia (wystawiać oceny ), a także jako policjant (wskazywać łamiących zasady) - co wymusza autorytaryzm i kontrolę; Ma dzieciom świadczyć opiekę, wsparcie emocjonalne i kompensować im braki środowiska rodzinnego (funkcja kompensacyjno-opiekuńcza), co oznacza konieczność konstruowania bliskich relacji osobistych (jak rodzic lub terapeuta); Ma też występować jako arbiter: rozstrzygać konflikty miedzy uczniami, co wymaga z kolei relacji gwarantującej bezstronność. Wewnętrzna sprzeczność społecznej roli nauczyciela prowadzi do konfliktów, co wyraża się w trzech obszarach: Wielość norm określających rolę - dotyczą one wyglądu fizycznego, osobowościowego, moralnego, ideologicznego itp. Daje to bardzo obszerny zestaw cech, postaw i zachowań. Wygląda na to, że oczekuje się od nauczyciela, aby był doskonały w każdej sferze. Wielość partnerów roli (państwo, kościół, władze oświatowe, rodzice, młodzież, społeczność lokalna, inni nauczyciele), których oczekiwań często nie da się ze sobą pogodzić. Rozległość i ważność zadań przypisywanych roli - zawód nauczyciela jest powszechnie traktowany jako służebny, oczekuje się zatem odeń, by jego działania były zorientowane na dobro publiczne i służbę wspólnym celom. Socjologowie zwracają też uwagę na znamienny rozdźwięk pomiędzy światem szkoły a otaczającą rzeczywistością. Bezpośrednim obszarem działania nauczyciela jest laboratoryjna rzeczywistość zamkniętej instytucji, natomiast w ramach tej rzeczywistości przygotowuje się uczniów do realnego uczestnictwa w realnym życiu społecznym. Rozdźwięk ten był od lat powodem krytyki szkoły i wiele zamysłów reformatorskich kładło silny nacisk na potrzebę radykalnych zmian w tej dziedzinie, niestety, bodaj bez oszałamiających efektów. Łódzki socjolog Z. Kawka podkreśla1, że presja społeczna na rolę nauczyciela powoduje w świadomości i działaniach nauczycieli wiele zjawisk negatywnych: Kawka Z., Między misją a frustracją. Społeczna rola nauczyciela, Wydawnictwo UŁ, s. 6; 34 Łódź 1998 1 3 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. postrzeganie siebie i swoich działań przez pryzmat tego, jak powinno być. Nauczyciele jako grupa zawodowa myślą o swoim zawodzie najczęściej tak, jak wydaje się im, że myśleć powinni, bo się tego od nich oczekuje. Próby sprostania wymogom roli przejawiają się m. in. w tym, że uwewnętrznione nakazy (np. "nauczyciel powinien kochać dzieci") są deklarowane jako autentycznie przeżywane motywy i rzeczywiste sposoby zachowań. Nauczyciele wierzą, że kochają dzieci, że są sprawiedliwi czy tolerancyjni - bo tak nakazuje normatywny model roli. usprawiedliwianie i idealizowanie swoich działań przy jednoczesnym eliminowaniu części wymogów związanych z rolą. silne przeżywanie konfliktu między poziomem wymagań a coraz wyraźniejszym obniżaniem statusu społecznego, co znacznie pogłębia frustrację. 3. MAGIA SYSTEMU RODZINNEGO – czyli czemu rodzice nie mówią nam prawdy i nie korzystają z naszych rad? Rozumienie rodziny jako specyficznego systemu jest nawiązuje do ogólnej teorii systemów, koncepcji tworzonej od lat 50-tych przez biologa L. von Bertalanffy, a potem przez cybernetyków, socjologów i psychologów. Teoria ta zmierza do całościowego wyjaśnienia mechanizmów funkcjonowanie organizmów żywych i społeczeństwa. Jej podstawą jest pojęcie systemu jako kompleksu elementów lub składników bezpośrednio lub pośrednio pozostających ze sobą w relacjach w taki sposób, że system jako całość jest zawsze czymś więcej niż prostą sumą elementów, z których się składa. Tak rozumiany system rodzinny, złożony z pojedynczych członków rodziny pozostających ze sobą w interakcjach, jest czymś więcej, niż zestawem osobowości swoich członków, jest odrębną całością, w której bardzo ważne są wzorce relacji pomiędzy poszczególnymi osobami. W systemie rodzinnym poszczególne osoby zachowują się często w sposób nieracjonalny i niezrozumiały dla obserwatora z zewnątrz, niekiedy jakby wbrew osobistym interesom – ale w zawsze w specyficznym interesie rodziny. Jeśli ktoś bada członków rodziny jako pojedyncze osobowości, mając nadzieję na zrozumienie rodziny jako całości, może niewiele osiągnąć, bo poza rodziną członkowie mogą funkcjonować w inny sposób, a rodzina bez nich nie będzie taka sama. Badanie poszczególnych osób nie da nam sumy całości. System rodzinny charakteryzują między innymi: • • podział na podsystemy – koalicje tworzone pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny – np. koalicja Matki z dziećmi dla ukrywania problemów przed ojcem, koalicja matki z synem przeciw ojcu, koalicja córki z ojcem dająca ojcu możliwość własnej przestrzeni w życiu rodzinnym, gdy relacje pomiędzy ojcem i matką opierają się na permanentnym konflikcie granice wewnętrzne oddzielające konstruktywnie lub nie poszczególnych członków rodziny. W dobrze funkcjonujących systemach rodzinnych szczególnie ważne są granice pomiędzy rodzicami i dziećmi. Przykładem źle funkcjonujących granic może być tutaj sytuacja, w której granice między ojcem i córką, matką i synem zacierają się, a nie mogący dojść do 4 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. • • porozumienia rodzice nie działają wspólnie i nie tworzą wspólnej granicy między sobą a dziećmi – w efekcie nie są w stanie konstruktywnie pełnić ról rodzicielskich. granice zewnętrzne i wzory wymiany informacji z otoczeniem, poziom otwartości na informacje i wpływy z zewnątrz, zdolność do ujawniania się przed innymi. Np. ukrywając ważne sprawy przed ojcem, matka jest głównym inicjatorem ukrywania różnych spraw przed otoczeniem, np. szkołą, co uniemożliwia pomoc z zewnątrz. stałe, często sztywne wzory zachowań w określonych powtarzających się sytuacjach. System charakteryzuje się również tendencją do szczególnej homeostazy: chronienia się przed zmianami, zwłaszcza takimi, które mogłyby zagrozić rodzinie jako całości. System jest również oczywiście zdolny do zmian, jeśli to dla zachowania status quo rodziny korzystne. Funkcjonują tu stałe zasady, których członkowie rodziny, na ogół nieświadomie, przestrzegają: • • • • • Członkowie rodziny starają się zachować równowagę i stałość we wzajemnych relacjach Działają na rzecz zachowania równowagi bezpośrednio i pośrednio (wprost i nie wprost) Wszyscy członkowie rodziny zachowują się zgodnie z powtarzającymi się, dającymi się przewidzieć wzorcami. Kiedy równowadze rodzinnej grozi destabilizacja, wszyscy członkowie rodziny podejmują działania, aby ją utrzymać. Kiedy jeden członek rodziny sygnalizuje chęć zmiany, inni będą zachowywać się tak, aby zmniejszyć lub zmodyfikować tę tendencję. Prawidłowo funkcjonujący system rodzinny zachowuje równowagę pomiędzy tendencjami do zmiany i do zachowania stałości. System dysfunkcyjny nie radzi sobie ze zmianami, więc działa tak, aby do nich nie dopuścić. System rodzinny może przejawiać zaburzenia w następujących obszarach: wewnętrzne podziały (związki, koalicje) nieadekwatne granice między rodziną a otoczeniem i ich ochrona nieadekwatne, powtarzające się, wzorce zachowań w trudnych sytuacjach tendencja do zachowywania równowagi we wzajemnych relacjach i podejmowania wspólnych działań w przypadku zagrożenia równowagi oraz minimalizowania zmian w przypadku, gdy jeden z członków rodziny chce coś zmienić Mechanizmy obronne systemu rodzinnego działają w ten sposób, że osoba próbująca wpłynąć na członków rodziny z zewnątrz - na przykład nauczyciel, pracownik socjalny, kurator czy terapeuta może zostać przez system rodzinny „wchłonięty” – staje się wtedy w szczególny sposób częścią systemu, a nie czynnikiem zmiany. Każde oddziaływania wywołujące zmiany w dziecku, mogą też oznaczać zagrożenie równowagi całego systemu rodzinnego, i jako takie będą spotykać się z rozmaitymi reakcjami obronnymi. Nawet pozytywne zmiany w dziecku mogą być podświadomie traktowane jako zagrożenie! Z drugiej strony praca wychowawcza może być mało efektywna, jeśli system rodzinny wychowanka pozostaje bez zmian; Systemowy charakter funkcjonowania rodziny może manifestować się tym, że: 5 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. nauczyciel jest wciągany w system i używany do swoich celów przez poszczególnych jego uczestników; Rodzice pozorują współpracę ze szkołą, ale nie realizują takich sugestii, które mogłyby wprowadzić zmiany w życiu rodziny (np. poświęcanie więcej czasu dziecku, zaangażowanie do współpracy ze szkołą drugiego rodzica, ujawnianie problemów dziecka, stawianie dziecku większych wymagań, rezygnacja z nadmiernej ochrony dziecka przed wymaganiami szkolnymi) 4. Strategie wychowawcze rodziców, czyli czemu rodzice bywają bezradni wobec swoich dzieci? Postawy rodzicielskie: Mogą być zdrowe - stwarzające odpowiednie warunki psychospołeczne dla prawidłowego rozwoju, lub chorobotwórcze - wpływające ujemnie na kształtowanie się osobowości dziecka. Zdrowa jest według większości badań: akceptacja, ciepły stosunek do dziecka, podtrzymywanie psychiczne (dodawanie otuchy). Chorobotwórcze jest: nadmierne ograniczanie, postawa rygorystyczna, tendencja do stosowania kar, brak akceptacji i ciepła Postawy wychowawcze rodziców mają ogromy wpływ na: rozwój umysłowy: poziom inteligencji, osiągnięcia szkolne, koncentrację uwagi, ciekawość, twórczość, wybór zawodu, rozwój tożsamości; cechy osobowości: samodzielność-zależność, ekstrawersja, introwersja, niepokój, poczucie własnej wartości i obraz siebie; zaburzenia psychiczne: zaburzenia emocjonalne, depresja, schizofrenia, tendencje samobójcze, narkomania, agresja, psychopatia, przestępczość; zaburzenia seksualne; choroby fizyczne; Postawy wychowawcze rodziców dadzą się sklasyfikować jako wzorce wychowania w dwóch wymiarach, z których każdy może występować w dwóch przeciwstawnych nastawieniach (Fontana , 24-25): Koncentracja na dziecku (akceptacja, wrażliwość) lub koncentracja na rodzicu (brak wrażliwości, odrzucenie); Kontrola i stawianie wymagań lub brak kontroli i brak wymagań; Połączenie tych dwóch wymiarów daje w efekcie cztery typy stylów rodzicielskich: 6 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. KONCENTRACJA NA DZIECKU (AKCEPTACJA, WRAŻLIWOŚĆ) KONCENTRACJA NA SOBIE (RODZICU) - ODRZUCENIE, BRAK WRAŻLIWOŚCI KONTROLA STAWIANIE WYMAGAŃ AUTORYTATYWNY AUTORYTARNY POBŁAŻLIWY ZANIEDBUJĄCY BRAK KONTROLI BRAK WYMAGAŃ Wzorce te powodują na ogół odmienne postawy wobec wymagań, jakie stawiane są dziecku w szkole. STYL AUTORYTATYWNY: Oczekuje od dziecka, że będzie się zachowywać rozsądnie i społecznie na poziomach zgodnych z wiekiem i zdolnościami. Oczekuje opinii od dziecka. Wyjaśnia swoje decyzje Oczekuje od szkoły zrozumiałych, jasnych informacji o celach pracy dziecka, zadaniach i zasadach oceniania. że będą one dostosowane do możliwości dziecka że będzie informowany o tym, jak dziecko sobie radzi i będzie się go zapraszać do partnerskiej współpracy w przypadku problemów STYL AUTORYTARNY Wobec dziecka: Zapewnia kontrolę i siłę bez ciepła czy komunikacji dwukierunkowej. Ustala standardy absolutne. Wymaga posłuszeństwa, szacunku dla autorytetu, tradycji i ciężkiej pracy Wobec szkoły: Chce się dowiedzieć przede wszystkim o wymaganiach, cele nie są dla niego takie ważne. Oczekuje, że przed dzieckiem będą stawiane zadania wymagające stałej systematycznej pracy i że będzie ono za nie konsekwentnie oceniane. Bardzo mu zależy na systematycznej informacji nt. wszelkich niedociągnięć dziecka, jest skłonny do szybkiego reagowania (kary) STYL POBŁAŻLIWY 7 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. Wobec dziecka: niewiele wymaga - akceptujący, reagujący, skoncentrowany na dziecku Wobec szkoły: Przede wszystkim chce, żeby dziecko dobrze się w szkole czuło. Wiele wymagań jest skłonny uznawać na przesadne lub restrykcyjne. STYL ZANIEDBUJĄCY Wobec dziecka: zajęty własną aktywnością, brak zaangażowania w sprawy dziecka i zainteresowania jego aktywnością. Unika komunikacji dwukierunkowej i zwraca niewiele uwagi na opinie czy uczucia dziecka Wobec szkoły: oczekuje przede wszystkim, aby zdjęła zeń jak największą część odpowiedzialności za dziecko. Nie jest zainteresowany szczegółami. Uaktywnia się w sytuacjach problemowych, aby pokazać, że jest dobrym rodzicem. Ma dużą skłonność do manipulacji. 5.Jak konstruktywnie kształtować relacje z rodzicami? 5.1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ NAUCZYCIELA Jak widać trudności po obu stronach są mniej więcej porównywalnego kalibru. Jednak to nauczyciel ma być w tej sprawie zawodowcem wobec klienta - rodzica, na nim spoczywa odpowiedzialność za możliwe konstruktywne ukształtowanie relacji. Jeśli nauczyciel nie poradzi sobie z osobistymi trudnościami, to trudno mu będzie rozpraszać nieufność rodziców. Jeśli nauczyciel okazuje rodzicom otwartość i zaangażowanie, nie ocenia ich, nie poucza, ani nadmiernie nie wypytuje, to rodzice są przede wszystkim wdzięczni, że mają okazję komuś o swoich problemach przynajmniej opowiedzieć. 5.2. Rozróżnienie pomiędzy opieką rodziców a rolą nauczyciela Rozróżnienie pomiędzy opieką rodziców a nauczaniem pod względem głównych tendencji, w siedmiu wymiarach. WYMIAR ROLI OPIEKA RODZICÓW NAUCZANIE 1. Zakres Funkcji Rozproszony i nieograniczony Określony i ograniczony 2. Intensywność wpływu Wysoka Niska 3. Przywiązanie Optymalne Przywiązanie Optymalny Dystans 8 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. 4. Racjonalność Optymalna Irracjonalność Optymalna Racjonalność 5. Spontaniczność Optymalna Spontaniczność Optymalna Celowość 6. Stronniczość Stronnicza Bezstronne 7. Zakres Odpowiedzialności Indywidualny Cała Grupa 5.3. Przydatne wskazówki: Czego rodzice nie oczekują od nauczyciela: braku wiedzy dotyczącej wykładanego przedmiotu, słabej kontroli nad klasą, nieprofesjonalnego zachowania, nieumiejętności diagnozowania problemów z uczeniem się, obsesji dotyczącej metod wyznaczania niewłaściwych celów. Jakie zachowania nauczycieli rodzice pamiętają? Kiedy nauczyciele: Okazali osobiste zainteresowanie ich dziećmi Nawiązywali częste i otwarte kontakty Reagowali na problemy z zainteresowaniem i zrozumieniem Kiedy to było konieczne oferowali dzieciom dodatkową pomoc i czas .... i kiedy tego wszystkiego nie robili. Jak angażować rodziców do współpracy (Pamiętaj o tym, że: ) Najtrudniejsi uczniowie rzadko doświadczają w swoim życiu zgodnego działania dorosłych, przekazujących im te same informacje. Większość rodziców i opiekunów chce, aby ich dziecko odniosło sukces Celem kontaktu z rodzicami jest rozwiązywanie wspólnych problemów. Język używany podczas spotkania jest bardzo ważny. Unikaj słuchania w sposób określony jako „autobiograficzny”. Jak przekazywać rodzicom trudne informacje: Nauczyciel powinien być w stanie równowagi emocjonalnej. Podczas prowadzenia rozmowy zachowywać spokój (werbalnie i niewerbalnie). 9 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. Zadbać o miejsce i czas rozmowy (rozmowa w cztery oczy, w specjalnych sytuacjach pedagog szkolny lub ktoś z dyrekcji). „Wejść w temat" delikatnie np. powiedzieć coś pozytywnego. Przedstawić konsekwencje wynikające z postępowania ucznia. Utwierdzić rodzica, że mamy dobre intencje. Informacje kluczowe przekazywać w sposób zdecydowany i w stanie równowagi emocjonalnej. Przedstawić korzyści ze zmiany zachowania. Pozwalać rodzicom na odreagowania trudnych emocji. Podsumować i rozpisać zadania. Jak przekazywać rodzicom informacje: Bądź przytomny i realistyczny. Radź sobie tu i teraz. Stosuj kontakt wzrokowy i adekwatne zachowania niewerbalne. Stosuj raczej stwierdzenia, a nie pytania. Bądź zwięzły. Mów wprost do rodzica, a nie o rodzicu. Przekaż wskazówki, które pomogą rodzicowi skorygować problem. Sprawdź, czy rodzic zrozumiał twoje informacje. Rodzice, którzy unikają szkoły jak ognia Rodzice, którzy potrzebują zachęty, aby przyjść do szkoły Rodzice, którzy chętnie reagują na zaproszenie do szkoły Rodzice, którzy dobrze się czują w szkole i lubią się angażować Rodzice, którzy lubią mieć władzę i są nadaktywni Reakcje rodziców na szkołę opierają się na wcześniejszych doświadczeniach i sytuacji obecnej. 10 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. 5.4. Strategie motywacyjne a/ Strategia prośby Motto: „Skuteczniej jest prosić niż żądać.” Sytuacje, w których stosujemy strategie prośby: każdy rodzic Zwroty: „To, o co proszę, jest w moim najlepszym przekonaniu dobre dla dziecka” „Nie chcę działać poza wiedzą Państwa ...” „W związku z tym proszę, teraz i w przyszłości o poważne branie pod uwagę moich sugestii...” b/ Strategia korzyści Motto: „Celem nauczyciela i rodzica jest dobro dziecka, będące największą korzyścią współpracy.” Cele: Nakłonienie „trudnego” rodzica do współpracy Pokazanie (uświadomienie) korzyści płynących z rozwiązania danej sytuacji Sytuacje, w których stosujemy strategie korzyści: Rozmowa z rodzicem malkontentem, roszczeniowym Kiedy rodzic widzi tylko negatywne aspekty rozwiązania problemu Zwroty: Zdania warunkowe „Kiedy ..., to ...” „Pana/i decyzja pozwoli na ...” c/ Strategia dowartościowania Motto: „Każdy z nas chce czuć się akceptowany i mieć poczucie własnej wartości.” Sytuacje, w których stosujemy strategie dowartościowania: Kiedy rozmawiamy z rodzicem wycofującym się Rozmowa z rodzicem o niskim poczuciu wartości Rozmowa z rodzicem słabego ucznia Rozmowa z rodzicem „bezradnym” 11 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. Zwroty: Wiem, że Pan/i bardzo stara się pomóc dziecku .. Cieszę się, że poświęca Pan/i dziecku dużo czasu ... Doceniam Pana/i zaangażowanie ... Zauważyłem/am, że Pan/i dużo pracuje z dzieckiem ... To bardzo ważne, że interesuje się Pan/i problemami dziecka ... Pana/i pomoc jest w tym przypadku bardzo ważna ... d/ Strategia wartości Motto: „To jak działamy jest odzwierciedleniem naszego systemu wartości.” Sytuacje, w których stosujemy strategie wartości: Wobec każdego rodzica Zwroty: Jeśli uznamy, że ważne jest, aby ..., to ... Co jest ważniejsze od ... e/ Strategia nacisku społecznego Motto: „Presja grupy może zmienić zachowania jednostki.” Sytuacje, w których stosujemy strategie nacisku społecznego: gdy inne strategie zawodzą Zwroty: W interesie naszej klasy (szkoły) jest (naszym wspólnym celem jest) ... W naszej szkole panuje zasada ..., oczekujemy, że ... Rodzice innych dzieci oczekują, że Państwo załatwicie tę sprawę ... 5.5. Kilka typów „trudnych „ rodziców” RODZIC AGRESYWNY: Nie liczy się ze zdaniem nauczyciela. Nie pozwala nikomu dojść do słowa. Jest często niezrównoważony emocjonalnie. Używa wulgaryzmów. Czuje się bezkarny. Czepia się szczegółów. Wybucha agresją bez powodu. Ośmiesza nauczyciela. Prowokuje nauczyciela do agresji. 12 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. Sposoby radzenia sobie z rodzicem agresywnym Pamiętaj o spokojnym głosie, przyjaznym kontakcie wzrokowym, minimalnej gestykulacji Na początku rozmowy powiedz coś o konkretnych przykładach postępów dziecka. Podkreśl ważność spotkania w rozwiązywaniu problemu i że obie strony chcą dobra dziecka. Przedstaw problem. Przejmij inicjatywę w rozmowie. Pilnuj aby rozmówca nie odbiegał od tematu. Słuchaj rodzica, nie przerywaj mu, wyciszaj ( parafrazuj ), nie dopuszczaj do antagonizmów, nie stosuj metody „ gorącego kartofla", nie daj się prowokować, nagradzaj, że słucha ciebie z uwagą. Jeśli rodzic staje się wrogi, przypomnij mu o konkretnym celu spotkania, gdy staje się bardzo wrogi poszukaj pomocy dyrektora lub innej osoby z twojej szkoły. Zakończ spotkanie zebraniem wniosków, ustaleniem sposobów pracy z uczniem, ponownego spotkania, wyrażenie nadziei, że spotkania te będą konstruktywne. RODZIC BIERNY Z trudem podejmuje inicjowane przez ciebie rozmowy. Unika współpracy. Dużo milczy Sposoby radzenia sobie z rodzicem biernym Stwórz miłą atmosferę. Na początku rozmowy powiedz coś pozytywnego o dziecku. Uświadom rodzicowi ważność spotkania i wspólnego problemu. Pytaj co rodzic myśli o problemie, jakie proponuje rozwiązania - daj mu czas na odpowiedź. Zadawaj pytania otwarte- unikaj zamkniętych. Nie bądź dominujący(a). Udzielaj pozytywnych informacji zwrotnych na wypowiedzi rodzica. Wskazuj na jego mocne strony. Powoli „ wciągaj" go do uczestnictwa w rozmowę. Ustalcie wspólne kroki postępowania. Podsumuj rozmowę i zaproś na następne spotkanie. Sonduj w trakcie spotkania jaka jest przyczyna braku chęci kontaktów ze szkołą i wspólnego rozwiązywania problemów. 13 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. RODZIC ROSZCZENIOWY Uważa, że wszystko należy się jego dziecku, a tego ono w szkole nie otrzymuje ( dobre oceny, opieka, nagrody ). Uważa, że nauczyciel powinien tak uczyć, aby dziecko osiągało same sukcesy. Wykazuje bezgraniczne zaufanie wobec swojego dziecka. Narzuca, wręcz wymusza swoje zdanie. Kontroluje wszystkie poczynania nauczyciela. SPOSOBY RADZENIA SOBIE Z RODZICEM ROSZCZENIOWYM: Stwórz miłą atmosferę rozmowy, powiedz coś pozytywnego o dziecku. Wysłuchaj rodzica. Zapisz to co mówi. Podkreśl, że macie wspólny cel rozmowy. Zachowaj cierpliwość i spokój. Poinformuj o ograniczonym czasie. Nie komentuj. Upewnij się, czy dobrze się rozumiecie. Określ swoje kompetencje ( na co masz wpływ ). Zachęć do wspólnego rozwiązania problemu ( odpieraj rzeczowymi argumentami -używaj pytań zamkniętych, uwzględniaj sugestie rodzica -jeśli to możliwe, proponuj możliwe rozwiązania). Znaj i odnoś się do przepisów oświatowych, zasad szkoły, norm społecznych. W przypadku niemożliwego rozwiązania problemu, jasno przedstaw powody odmowy. Sprawdź, czy proponowane rozwiązanie jest dobre dla dziecka ( grupy dzieci). RODZIC DWULICOWY Przytakuje nauczycielowi, a oczernia go wobec innych. Załatwia sprawy z dyrektorem pomijając nauczyciela Donosy, anonimy. Bezpodstawnie oskarża, knuje intrygi. Unika kontaktu (w ogóle) - pasywny. Wazeliniarz sprawdza"- kontroluje pracę wychowawcy (przez dzieci lub innych rodziców). Szkaluje: innych wychowawców, uczniów, innych rodziny. Udaje przyjaciela, a jest wrogiem. Wykorzystuje ufność innych- wychowawców, uczniów, rodziców. Załatwia swoje sprawy przez donosicielstwo. SPOSOBY RADZENIA SOBIE Z RODZICEM DWULICOWYM 14 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. Staranny wybór miejsca, rozmowa bez świadków. Miła przyjazna atmosfera. Pozytywy o dziecku - że nie jest dwulicowe, fałszywe, nie donosi.... Podziękowanie za przybycie z uwypukleniem celu. Przedstawienie problemu. Wysłuchanie stanowiska rodzica- elastyczna konfrontacja - wspólne wnioski - osiągnięcie porozumienia. Umowa o dyskrecji i formach dalszych kontaktów. 5.6. Kilka pytań wymagających asertywnych odpowiedzi. Co byś odpowiedział(a) na następujące teksty: Co mi tu Pani będzie mówiła, jak nie ma Pani własnych dzieci i nie wie, jak to jest. Podobno Pani syn bił się niedawno po lekcjach. Jak Pani śmie mieć pretensje do mojego syna. Pani jest za młoda, żeby mi mówić, co ja mam robić. Wszystkie dzieci mówią, że Pani jest niesprawiedliwa. O co chodzi? Pani Kowalska w zeszłym roku pozwalała mojemu dziecku na takie zachowanie?! Musi mi Pani powiedzieć, które dziecko mówiło w tajemnicy o tym, że mój syn bierze narkotyki. Jeśli Pani nie postawi mojej córce trójki, zażądam od dyrekcji zmiany nauczyciela. Już nie wiem, co robić z Maćkiem. W ogóle mnie nie słucha. W Pani jest ostatnia nadzieja. Pani w ogóle nie nadaje się do pracy z dziećmi. Wychowuję moje dziecko w atmosferze szczerości. Mówię mu, że nauczycielki są głupie,no bo przecież często są głupie. 5.7.Podstawowe założenia strategii konstruktywnego postępowania z rodzicami Strategię można ustalić odpowiadając na następujące pytania: jak ja sam chciałbym być jako rodzic traktowany przez nauczyciela? jakie zabiegi wzbudziłyby moje zaufanie do nauczyciela i szkoły? jak chciałbym być informowany o problemach i zachowaniach swojego dziecka? co wzbudzałoby moją nieufność lub inne reakcje obronne? Jak chciałbym być przekonywany do współpracy? Model wypróbowany w jednej ze szkół: 15 Materiały dla uczestników szkolenia Centrum Szkoleń Edukacyjnych "KRUK" 2011r. Pierwsze spotkanie z rodzicami (z początkiem roku szkolnego) poświęcone jest na dokładne przedstawienie pracy szkoły i pracy wychowawczej z klasą oraz omówienie trybu dalszej współpracy i przekazywania informacji Kontakty wychowawcy z rodzicami w ciągu całego roku szkolnego mają charakter indywidualny i są nastawione na poznanie się, nabranie do siebie zaufania i współpracę w pomaganiu dziecku, lub jeśli rodzice wyrażą taką wolę – współpracę w innych sprawach Wychowawca wystrzega się zwłaszcza sytuacji, że rodziców wzywa się jedynie wówczas, gdy “coś się dzieje”. Kontakty mają charakter regularny i nie są skoncentrowane na doraźnym załatwianiu problemów. Spotkania grupowe dla rodziców mają charakter tematyczny (tematy dotyczą radzenie sobie z problemami wychowawczymi, metod wspierania dzieci w nauce, współpracy z rodzicami w innych sprawach szkoły) i są nieobowiązkowe Przekazywanie niezbędnych rodzicom informacji odbywa się drogą pisemną albo przy okazji spotkań. Rodzice nie mają wrażenia, że są wzywani do szkoły jedynie po to, aby uzyskać doraźną informację W kontakcie z rodzicami unika się tłoku, anonimowości, braku czasu i uwagi dla nich jako dla indywidualnych partnerów; manifestowania władzy i statusu nauczyciela 16
