H6ny s. 109 14 Wybuch II wojny światowej Cele lekcji Wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń posługuje się podstawowym określeniem czasu historycznego: rok; przyporządkowuje fakty historyczne datom; oblicza upływ czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszcza je na linii chronologicznej. II. Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń odpowiada na proste pytania postawione do tekstu źródłowego, mapy, ilustracji; pozyskuje informacje z różnych źródeł oraz selekcjonuje je i porządkuje; stawia pytania dotyczące przyczyn i skutków analizowanych wydarzeń historycznych. III. Tworzenie narracji historycznej. Uczeń tworzy krótką wypowiedź o postaci i wydarzeniu historycznym, posługując się poznanymi pojęciami; przedstawia własne stanowisko i próbuje je uzasadnić. V. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi – planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich. Wymagania szczegółowe Po zakończonych zajęciach uczeń: • zna daty: 1924–1953, 1929, 1938, III 1939, VIII 1939, 1 IX 1939, 3 IX 1939, 17 IX 1939; postacie: Adolfa Hitlera, Józefa Stalina; żądania Hitlera wysuwane wobec Polski, • rozumie pojęcia: pancernik, wielki kryzys, nazizm, rasizm, przemysł ciężki, łagry, pakt o nieagresji, eksterytorialny, wojna błyskawiczna, wojna totalna, kampania wrześniowa; dlaczego Adolf Hitler zdołał przejąć władzę w Niemczech; dlaczego sytuację na zachodzie Europy po 3 września 1939 r. nazywano „dziwną wojną”, • potrafi: opisać sytuację w Niemczech po I wojnie światowej; wskazać na mapie państwa, które dokonały agresji na Polskę; podać charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec własnych społeczeństw i państw podbitych; porównać siły zbrojne II Rzeczypospolitej, Niemiec i ZSRR; opisać przebieg kampanii wrześniowej; wskazać na mapie miejsca najważniejszych starć podczas kampanii wrześniowej. Środki dydaktyczne • podręcznik (s. 98–104), • zeszyt ćwiczeń (s. 50–52), • płyta CD Historia i społeczeństwo 6. Opowiadania z podręcznika, • mapa ścienna Europy w okresie międzywojennym, • karta pracy nr 14, • schemat drzewa decyzyjnego, • arkusze papieru i mazaki, 109 H6ny s. 110 • zdjęcia, mapy i dane statystyczne dokumentujące przebieg kampanii wrześniowej, teksty źródłowe opisujące działania i postawy Polaków, Niemców i mieszkańców państw Europy Zachodniej podczas walk, teksty historyczne dotyczące przebiegu działań zbrojnych na ziemiach polskich. Metody i techniki nauczania opis, praca pod kierunkiem, drzewo decyzyjne, dyskusja, praca z tekstem źródłowym, opowiadanie, praca z ilustracją. Formy zajęć praca indywidualna, praca zbiorowa, praca w grupach. Czas zajęć 2 godziny lekcyjne. Część I. Na drodze do wojny Struktura i opis lekcji I. Wprowadzenie Podajemy temat i cele lekcji. Prosimy uczniów o przypomnienie okoliczności zakończenia I wojny światowej oraz skutków tego konfliktu dla mieszkańców Europy. II. Rozwinięcie Korzystając z metody opisu, informujemy, w jaki sposób klęska poniesiona przez państwa centralne, a zwłaszcza Niemcy, odbiła się na sytuacji tych krajów po wojnie. Omawiamy postanowienia traktatu wersalskiego i wyjaśniamy, że wynikały one z przekonania państw ententy, iż wyłącznie Niemcy są odpowiedzialne za wybuch I wojny światowej i dlatego należy je jak najdotkliwiej ukarać. Następnie przybliżamy uczniom sytuację panującą w Rosji Radzieckiej – wojnę domową zakończoną zwycięstwem komunistów, rozpoczęcie budowy państwa o ustroju komunistycznym oraz podjętą przez władze radzieckie nieudaną próbę ekspansji na Europę Zachodnią. Opis kończymy stwierdzeniem, że wydarzenia związane z tymi dwoma państwami, a także polityka ich przywódców, dążących do zmiany porządku ustalonego po zakończeniu I wojny światowej, doprowadziły do jednego z najtragiczniejszych wydarzeń w historii ludzkości. Rozdajemy karty pracy i informujemy, że zadaniem uczniów będzie uzupełnienie tabeli w zadaniu A dotyczącej Niemiec i ZSRR w okresie międzywojennym oraz działalności ich przywódców. Wyjaśniamy, że potrzebne informacje uczniowie znajdą w podrozdziałach Nazizm w Niemczech i „Słońce narodów” (podręcznik, s. 100–101). Po upływie wyznaczonego czasu wybrane osoby odczytują wpisy z poszczególnych rubryk tabeli. Następnie wieszamy na tablicy mapę ścienną Europy w okresie międzywojennym i pytamy, które kraje mogły czuć się najbardziej zagrożone działalnością 110 H6ny s. 111 Adolfa Hitlera i Józefa Stalina. Odpowiedzi dotyczące kierunków ekspansji III Rzeszy i ZSRR konfrontujemy z treścią podrozdziału Żądania Hitlera (podręcznik, s. 102). Wskazujemy na mapie państwa zajęte przez III Rzeszę i wymieniamy żądania Hitlera skierowane pod adresem Polski. Rozdajemy uczniom schematy drzewa decyzyjnego (materiał dla nauczyciela) i wyjaśniamy, że ich zadaniem będzie wcielenie się w role polskich polityków, którzy muszą odpowiedzieć na żądania niemieckie. Wspólnie formułujemy cele i wartości, po czym uczniowie pracują w parach, samodzielnie wypełniając schematy. Po upływie wyznaczonego czasu odczytują możliwe decyzje oraz wynikające z nich pozytywne i negatywne skutki. W podsumowaniu tej części lekcji informujemy uczniów o okolicznościach zawarcia paktu o nieagresji między III Rzeszą i ZSRR oraz o jego celach, a następnie prosimy o wykonanie polecenia C (podręcznik, s. 104). Aby to zrobić, uczniowie analizują tabelę w podrozdziale Żądania Hitlera (podręcznik, s. 102) z danymi na temat sił wojskowych Polski, Niemiec oraz ZSRR i formułują wnioski dotyczące szans Polski w ewentualnym konflikcie militarnym z tymi krajami. III. Podsumowanie Inicjujemy dyskusję wokół tezy: Polska jedną z ofiar traktatu wersalskiego. Metody kontroli Ćwiczenia 1 i 2 (zeszyt ćwiczeń, s. 50–51). Praca domowa Ćwiczenie (podręcznik, s. 104). Część II. Kampania wrześniowa Struktura i opis lekcji I. Wprowadzenie Podajemy temat i cele lekcji. Przypominamy główne założenia ideologii nazizmu oraz najważniejsze wydarzenia związane z polityką Hitlera po 1938 r. Zwracamy uwagę na rosnące zagrożenie ze strony III Rzeszy dla Polski i działania podejmowane w tej sytuacji przez rząd naszego kraju. Następnie prosimy uczniów, aby zapoznali się z tekstem źródłowym w podręczniku (s. 103) i odpowiedzieli na znajdujące się pod nim pytania. Wyjaśniamy, że rozkaz wydany w sierpniu przez Hitlera doprowadził do wybuchu II wojny światowej, a także określił politykę nazistowskich Niemiec wobec Polski i zapoczątkował pasmo zbrodni dokonanych w naszym kraju, a później w innych państwach Europy. II. Rozwinięcie Dzielimy klasę na cztery grupy, a następnie rozdajemy instrukcje, arkusze papieru i mazaki oraz materiały dodatkowe. 111 H6ny s. 112 Grupa I Przedstawcie w formie kalendarium najważniejsze wydarzenia kampanii wrześniowej. Wykorzystajcie informacje z podrozdziału Kampania wrześniowa (podręcznik, s. 103–104) oraz materiały dodatkowe. Grupa II Przygotujcie opis postaw Polaków, Niemców i mieszkańców państw Europy Zachodniej w czasie kampanii wrześniowej. Wykorzystajcie informacje z podrozdziału Kampania wrześniowa (podręcznik, s. 103–104) oraz materiały dodatkowe. Grupa III Przedstawcie metody walki zastosowane przez armię III Rzeszy podczas kampanii wrześniowej. Wykorzystajcie informacje z podrozdziału Kampania wrześniowa (podręcznik, s. 103–104) oraz materiały dodatkowe. Grupa IV Przygotujcie materiał, w którym wyjaśnicie, dlaczego Polska poniosła klęskę w kampanii wrześniowej. Wykorzystajcie informacje z podrozdziału Kampania wrześniowa (podręcznik, s. 103–104) oraz materiały dodatkowe. Uczniowie pracują w grupach, a po upływie wyznaczonego czasu prezentują efekty swojej pracy. W ramach wprowadzenia do prezentacji odczytujemy (podręcznik, s. 98– –99) lub odtwarzamy z płyty CD opowiadanie 1 września, a następnie prosimy wybraną osobę o udzielenie odpowiedzi na pytania zamieszczone pod opowiadaniem. Podczas prezentacji grupy I wskazujemy na mapie ściennej wymienione w kalendarium miejsca starć między wojskami polskimi i niemieckimi. III. Podsumowanie Pytamy uczniów o odczucia towarzyszące im podczas wykonywania zadania. Zachęcamy też do oceny omówionych wydarzeń i zjawisk. Metody kontroli Polecamy uczniom wykonać zadanie B w karcie pracy. Następnie prosimy chętne osoby o podanie rozwiązania. Praca domowa Ćwiczenie 4 (zeszyt ćwiczeń, s. 52). Materiał dla nauczyciela Propozycja uzupełnienia drzewa decyzyjnego. H6ny s. 113 CELE I WARTOŚCI Zachowanie całości terytorium. Utrzymanie niezależności państwa. SKUTKI POZYTYWNE • Uniknięcie konfliktu militarnego z III Rzeszą. • Uniknięcie losu zajętej przez Hitlera Czechosłowacji. • Wykazanie się odwagą i nieuleganie żądaniom Hitlera. • Zachowanie całości terytorium dzięki wsparciu zachodnich sojuszników. SKUTKI NEGATYWNE • Okazanie słabości poprzez speł- • Możliwa wojna z III Rzeszą. • Potencjalna utrata dostępu do nianie żądań Hitlera. Bałtyku, a nawet – niepodległoś• Możliwa utrata niezależności. ci. • Zmarnowanie wysiłku wielu po• Wiele zniszczeń i śmierć tysięcy koleń walczących o niepodlegludzi. łość kraju. • Spełnienie żądań spowoduje pojawienie się kolejnych roszczeń. • Możliwa utrata dostępu do Bałtyku. • Straty gospodarcze. MOŻLIWE ROZWIĄZANIA Zgodzić się na nie. Odrzucić je. Hitler żąda od Polski zgody na przyłączenie Gdańska do III Rzeszy oraz na budowę eksterytorialnej autostrady i linii kolejowej przez Pomorze Gdańskie. Jak polscy politycy powinni zareagować na te żądania? SYTUACJA WYMAGAJĄCA PODJĘCIA DECYZJI 113