Pielęgniarstwo
advertisement
Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Formy opieki nad osobami starszymi na przykładzie Domu Pomocy Społecznej 2 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Spis treści 1. Wstęp ……………………………………………………………………………… 4 2. Osoby w podeszłym wieku ……………………………………………………….. 6 2.1 Aspekt biologiczny ……………………………………………………………. 6 2.2 Aspekt psychologiczny ………………………………………………………... 9 2.3 Aspekt społeczny …………………………………………………………….. 11 3. Wzorzec idealnego opiekuna osoby starszej …………………………………… 15 4. Opieka społeczna ………………………………………………………………… 18 5. Dom Pomocy Społecznej w Więckowicach – badania własne………………….. 24 5.1 Podstawowe informacje o placówce………………………………………….. 24 5.2 Usługi …………………………………………………………………………... 25 5.3 Wydarzenia ……………………………………………………………………. 33 6. Uwagi końcowe …………………………………………………………………….. 38 7. Bibliografia ………………………………………………………………………… 40 3 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl 1. Wstęp Starzenie się jest naturalnym etapem w życiu każdego człowieka. Z jednej strony jest to okres rozwoju osobowości , bowiem ze względu na dużą ilość wolnego czasu starsi ludzie mogą rozwijać swoje zainteresowania, z drugiej jednak – czas osłabienia fizycznego i psychicznego, związanego z podeszłym wiekiem. Stan ten jest w dużej mierze zindywidualizowany i przebiega w różny sposób, uzależniony jest bowiem od osobistych doświadczeń. Ze względu na to, że społeczeństwo starzeje się, gerontologia jest dziś nauką dynamicznie się rozwijającą, bowiem odpowiadającą na potrzeby otoczenia. Liczba osób starszych zwiększyła się nie tylko w Polsce czy innych krajach europejskich, ale niemal na całym świecie, co wpływa na dziedziny rodzinne, społeczne, ekonomiczne, prawne, światopoglądowe, a także moralne1. Obecność osób w podeszłym wieku jest dziś coraz bardziej odczuwalna2. Aby zapewnić starszym osobom godziwe życie niezbędne jest zaspokojenie potrzeb materialnych, jak również duchowych. Niestety, wydaje się, że te dwa obszary wciąż nie znajdują się na dostatecznym poziomie, który zadowoliłby zainteresowanych. Świadomość 1 2 S. Steuden, Psychologia starzenia się i starości, wyd. PWN, Warszawa 2011, s. 9. I. Fusgen, Starość pod opieką, tł. D. Gołka, wyd. W. A. B., Warszawa 1998, s.7. 4 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl spędzenia starości w Domu Pomocy Społecznej dla wielu ludzi jest ostatecznością, oznaką osamotnienia3. Nastawienie osób znajduje odzwierciedlenie w rzeczywistości, bowiem bardzo często osoby, które trafiają do placówek opieki społecznej zaczynają chorować4. Ważne jest zatem, aby zapewnić starszym ludziom opiekę, pomoc lekarską i pielęgniarską oraz możliwość aktywnego spędzania czasu. Aby pobyt w placówce przyniósł oczekiwane rezultaty, konieczna jest zgoda i chęć starszego człowieka na takie spędzenie czasu. Oczywiście, nieoceniona jest też pomoc i obecność bliskich osób. Gdy te dwa warunki zostaną spełnione, życie w placówce może okazać się bardzo wartościowe. Człowiek może wymagać pomocy tylko w jednej ze sfer życia, w innych radzić sobie doskonale. Nie wolno zapominać, że ludzie starsi dysponują ogromną wiedzą i doświadczeniem, którego brak młodszym osobom. Ważna jest zatem współpraca z odpowiedzialnym i empatycznym człowiekiem. Na te potrzeby odpowiadają domy pomocy społecznej, które w różny sposób realizują swoje założenia. W niniejszej pracy postaram się przedstawić podstawowe aspekty związane ze starzeniem się człowieka: biologiczne, psychologiczne i społeczne oraz przybliżyć funkcjonowanie instytucji opieki społecznej, odpowiadających na potrzeby starszych ludzi, opierając się na przykładzie Domu Pomocy Społecznej w Więckowicach. Jako że w placówce tej znajdują się osoby z zaburzeniami psychicznymi, szczególnie istotną rolę odgrywa dobre przystosowanie do nowego środowiska5. 3 Ibidem. Ibidem. 5 B. Witkowska, Osobowościowe uwarunkowania postaw pracowników domów pomocy społecznej wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2005, s. 5. 4 5 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl 2. Osoby w podeszłym wieku Specjaliści zajmujący się tematyką gerontologii, a więc „nauką o procesach starzenia się organizmów żywych, zwłaszcza człowieka” oraz „badaniem społecznych przyczyn i skutków procesów starzenia się, analizując pozycję i funkcjonowanie ludzi starych w społeczeństwie 6” wydzielili teorie starzenie się, które można podzielić na dwie grupy: skupiające się na określeniu przyczyn starzenia się na płaszczyźnie biologicznej oraz objaśniające starzenie się i jego podłoże psychologiczne oraz społeczne7. 2.1 Aspekt biologiczny Okres starości nieodzownie wiąże się ze zmianami fizjologicznymi. Wraz z wiekiem pogarsza się okres sprawności ruchowej, który determinowany jest między innymi przez stan 6 7 Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, t. 1, wyd. PWN, Warszawa 2006, s. 999. S. Steuden, op. cit., s. 32-33. 6 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl zdrowia. W zależności od uwarunkowań genetycznych, życiowych doświadczeń i strategii adaptacyjnych okres starości wygląda inaczej u różnych ludzi8. W tym miejscu interesować mnie będzie czynniki biologiczny, który dzieli się na ewolucyjny (proces starzenia rozumiany jest jako ograniczenie zakresu życia jednostki oraz wyczerpanie reprodukcyjne) i molekularny (zmiany ujawniające się na płaszczyźnie komórkowej)9. Wśród najbardziej powszechnych teorii wymienia się między innymi: - teorię starzenia się systemu immunologicznego, która skupia się na osłabieniu układu odpornościowego, w związku z czym nie spełnia on należycie swoich funkcji; - teorię miażdżycową – starzenie się wywołane jest rozwojem miażdżycy, która wpływa negatywnie zwłaszcza na prawidłowe działanie serca i mózgu; - teorię genetyczną, polegającą na obumieraniu komórek; - teorię enzymatyczną, wyjaśniającej starzenie się jako efekt upośledzenia syntezy neurotransmiterów zawartych w mózgu10. Są to tylko wybrane teorie, jednak niezależnie od tego należy przyjąć, że starzenie się z perspektywy biologii jest naturalnym procesem, który objawia się nieodwracalnymi zmianami, zachodzącymi w organizmie11. Trzeba podkreślić, że proces ten zachodzi stopniowo właściwie już od momentu urodzenia się, wtedy jest jednak niezauważalny. Wraz z wiekiem ludzie coraz bardziej odczuwają skutki starzenia się. Ich tempo jest jednak różne u różnych osób. Po 80 roku życia zmiany są najbardziej nasilone i odczuwalne12. Starzenie się wpływa na zmianę wyglądu zewnętrznego: skóra staje się sucha, pomarańczowa, wiotka, pojawiają się liczne przebarwienia, włosy siwieją, są rzadsze, cieńsze i bardziej łamliwe, a na twarzy uwidaczniają się rysy, zaś mimika ubożeje13. Zmianie 8 9 10 11 12 13 Ibidem, s. 32. Ibidem, s. 33. Ibidem, s. 33-34. Ibidem, s. 35. Ibidem, s. 41. Ibidem, s. 39-40. 7 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl podlegają także mięśnie, z których część się zmniejsza, a część zanika14. Dodatkowo, zwiększa się ilość tkanki tłuszczowej, która osiąga nawet 36-40%15. Wpływa to na ruch starszego człowieka, przodopochylenie bowiem pogarsza się kondycja stawów i rąk16 oraz następuje sylwetki17. Układy: sercowo-naczyniowy, nerwowy, hormonalny, trawienny, oddechowy, krwionośny, wydzielniczy, moczowo- płciowy nie spełniają swoich funkcji tak, jak powinny18. Po menopauzie kobiety stają się bardziej podatne na choroby serca oraz osteoporozę, co spowodowane jest niedoborem estrogenu19. Zmiany dokonujące się w organizmie wpływają nie tylko na fizjologię czy morfologię, ale także na przebieg wielu chorób oraz ich następstw. Inaczej niż u osób młodych, choroby mają zwykle charakter przewlekły, nie zaś ostry. Choroby, które nasilają się wraz z wiekiem, to: nowotwory, nieprawidłowa praca układu krążeniowego czy dolegliwości stawowe. Z kolei przypadłości, które najczęściej związane są z podeszłym wiekiem można podzielić ze względu na osłabioną pracę układów: sercowo-naczyniowego: niedokrwienie serca, zaburzenia rytmu serca, moczowego – nietrzymanie moczu czy nerwowego – niewydolność tętnic szyjnych, udary mózgu, depresja, choroba Alzheimera20. Zmniejszenie masy mózgu o 10% oraz liczby komórek nerwowych powoduje kłopoty z zapamiętywaniem, uczeniem się czy rozwiązywaniem kłopotliwych sytuacji21. Problemy dotyczą w większym stopniu pamięci pierwotnej niż długotrwałej, przez co utrudnione jest zapamiętywanie nowych wyrazów i sytuacji, które nie wiążą się w ścisły sposób z codziennym życiem22. Ponadto choroby dotyczące osłabienia narządów ruchu, to: wspomniana osteoporoza, łamliwość kości i zwyrodnienie stawów23. Aż 80% osób, które przekroczyły 65 rok życia cierpi na chorobę somatyczną, powiązaną z wiekiem starczym24. 14 ibidem, s. 40. G. Duda, Samotność jako czynnik zaburzeń odżywiania seniorów, [w:] Przeciw samotności, pod red. J. Twardowskiej-Rajewskiej, wyd. UAM, Poznań 2005, s. 76. 16 S. Steuden, op. cit., s. 40. 17 A. Krzywda, P. Krzywda, Opiekun osoby w podeszłym wieku, przewlekle chorej lub niedołężnej, wyd. KaBe, Krosno 2012, s. 40. 18 S. Steuden, op. cit., s. 40. 19 Ibidem. 20 Ibidem, s. 41. 21 A. Krzywda, P. Krzywda, op. cit., s. 41. 22 B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2000, s. 44. 23 S. Steuden, op. cit., s. 41. 24 A. Krzywda, P. Krzywda, op. cit., s. 40. 15 8 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Na proces starzenia się człowieka mają wpływ: czynniki socjodemograficzne, tzn. wiek, stan cywilny, wykształcenie; zdrowotne, a także styl życia: nawyki żywieniowe, aktywność psychiczna i fizyczna czy nawyki25. Osłabieniu ulegają narządy zmysłów. Dotyczy to przede wszystkim wzroku i słuchu, co jest bardzo uciążliwe dla starszych osób. Zaburzenia widzenia powodują dwie najbardziej powszechne choroby: zaćmę oraz jaskrę26. Ponadto starsze osoby skarżą się na dalekowzroczność, staro wzroczność, męty ciała szklistego oraz zwyrodnienie plamki27. Pogorszenie stanu wzroku wpływa na obniżenie bezpieczeństwa, np. w przypadku prowadzenia samochodu28. Osoby starsze wolniej odzyskują normalny obraz w sytuacji, gdy zostaną oślepione, a oko wykazuje mniejszą zdolność akomodacyjną29. Po 55 roku życia najczęściej osoby starsze zaczynają gorzej słyszeć30. Ludzie w podeszłym wieku cierpią często na tzw. niedosłyszenie starcze, objawiające się słyszeniem dźwięków, które wydają się głośniejsze niż są w rzeczywistości lub ubytkiem słyszenia dźwięków o wysokiej częstotliwości31. Uszkodzenie nerwu słuchowego objawia się także szumem w uszach 32. Na dolegliwości te częściej niż kobiety skarżą się mężczyźni, co związane jest z częstszym podejmowaniem pracy w niekorzystnych warunkach środowiskowych przez przedstawicieli płci męskiej33. Nierzadko przyczyną jest kumulujący się przez całe życie hałas otoczenia34. W przypadku zmysłu smaku najbardziej zmienia się odczuwanie smaku gorzkiego i słonego, które ulega pogorszeniu35. Węch zmienia się przede wszystkim w przypadku obciążenia zespołem otępiennym, np. chorobą Alzheimera36. U osób zdrowych nie obserwuje się negatywnych zmian. Zmienia się z kolei wrażliwość na dotyk – wzrasta i temperaturę – zmniejsza się37. Ponadto mniej odczuwa się ból, bowiem zmniejsza się liczba receptorów czuciowych38. 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 S. Steuden, op. cit., s. 42. Ibidem, s. 43-44. A. Krzywda, P. Krzywda, op. cit., s. 40-41. S. Steuden, op. cit., s. 43. Ibidem. I. Fusgen, op. cit., s. 106. S. Steuden, op. cit., s. 45. A. Krzywda, P. Krzywda, op. cit., s. 41. S. Steuden, op. cit., s. 45. I. Fusgen, op. cit., s. 106. S. Steuden, op. cit., s. 47. Ibidem. Ibidem. Ibidem. 9 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl 2.2 Aspekt psychologiczny Według psychologów zmiany psychologiczne, które obserwuje się u ludzi w okresie starczym można podzielić na trzy grupy: patologiczne, rozwojowe oraz przeobrażenia na gorsze, związane z problemami wieku podeszłego39. W zakresie osobowości niepokoić mogą: zależność, egocentryzm, introwersja oraz dogmatyzm 40. Ponadto wśród zmian psychicznych wskazuje się także sztywność poglądów, brak cierpliwości, nadwrażliwość, zmniejszenie zainteresowań, obawę przed zmianami41. Psycholodzy nie są jednak zgodni czy na starość istotnie zmienia się osobowość. Według niektórych badaczy ludzie w tym wieku unikają ryzyka, maleje odczucie złości i kreatywność oraz obserwuje się zubożenie emocjonalne 42. Nie ulega wątpliwości, że wpływ na psychikę człowieka w starszym wieku mają życiowe doświadczenia. Kryzys rozwojowy mogą wywoływać sytuacje takie, jak: pójście dziecka do przedszkola lub szkoły, rozpoczęcie studiów czy zawarcie małżeństwa43. W przypadku ludzi starszych największe problemy wiążą się z kryzysami sytuacyjnymi44, które wywołują poczucie osamotnienia45, a związane są na przykład ze śmiercią współmałżonka czy odsunięciem przez rodzinę46. Biorąc pod uwagę przede wszystkim satysfakcję z życia wydzielono kilka rodzajów osobowości: - osobowość zintegrowana – osoby o tym typie osobowości mają bogate życie wewnętrzne. Chętnie podejmują nowe działania, otwierając się na różnorakie doświadczenia. Są także sprawne w zakresie funkcji poznawczych oraz kompetentne w wywiązywaniu się z pełnionych ról życiowych; B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2000, s. 43. 40 Ibidem. 41 A. Krzywda, P. Krzywda, op. cit., s. 43. 42 Zob. np. J. Rembowski, Psychologiczne problemy starzenia się człowieka, wyd. PWN, WarszawaPoznań 1984. 43 L. Dyczewski, Ludzie starzy i starość w społeczeństwie i kulturze, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1994, s. 80. 44 Ibidem. 45 L. Dyczewski podkreśla, że osamotnienie należy odróżnić od samotności, definiując je w następujący sposób: „Osamotnienie to niemożność przekraczania, czyli transcendencji własnego ‘ja’ oraz niedorozwój osobowości, sprawiający, że człowiek zawęża przestrzeń swoich myśli, przeżyć, pragnień i dążeń do siebie – wówczas z twórczego dawcy, co jest jego powołaniem, staje się biorcą” (L. Dyczewski, op. cit., s. 87). 46 B. Szatur-Jaworska, op. cit., s. 45. 39 10 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl - osobowość obronna – posiadają ją ludzie bardzo ambitni, dla których bardzo ważny jest sukces życiowy. Osoby te mają potrzebę nieustannego kontrolowania swojego życia i skłonność do reakcji obronnych w sytuacjach konfliktowych; - osobowość pasywno-zależna – składają się na nią dwa wzorce: apatyczny oraz szukający wspomagania. Pierwszy jest typowy dla osób ujawniających przesadną apatię oraz niskie zadowolenie z życia. Osoby reprezentujące drugi wzorzec są bardzo uzależnione od innych, ciągle szukają wsparcia, a poziom ich satysfakcji jest średni; - osobowość niezintegrowana – jest to zdezorganizowany wzorzec starzenia, który charakteryzuje zaburzenie funkcji poznawczych i niska satysfakcja życiowa47. W wieku starczym zwiększa się poczucie niepokoju, lęku, dlatego bardzo ważne jest zapewnienie bezpieczeństwa takim osobom. Inne pragnienia, które należy zaspokoić, to: potrzeba prestiżu (nie wolno zapominać, że ludzie starsi bardzo potrzebują, aby okazywano im szacunek, na który niewątpliwie zasługują), potrzeba niezależności oraz – z drugiej strony – potrzeba użyteczności48. Wydaje się, że w czasach współczesnych osoby w podeszłym wieku są bardziej narażeni na niezrozumienie niż w przeszłości, dlatego warto, a nawet trzeba uświadamiać ich ważną rolę innym ludziom. Niestety, coraz częściej obserwuje się zanik szacunku, co widać chociażby w miejscach publicznych – młodzi ludzie niechętnie ustępują miejsca starszym, wzrasta agresja, mniej jest zaś empatii49. Wiąże się to z funkcjonującymi wśród młodych ludzi stereotypami, zgodnie z którymi ludzie starsi niczego nie są w stanie się nauczyć, nie można z nimi nawiązać nici porozumienia, „już się nażyli” 50. Należy dodać, że w stosunku do bliskich starszych ludzie są zazwyczaj nastawieni bardziej życzliwie, zaś wroga postawa przejawiana jest często w stosunku do nieznajomych ludzi w podeszłym wieku. Niezaspokajanie potrzeb wywołuje z kolei różnorakie zaburzenia psychiczne, wśród, których wymienia się: - depresję – jest to zaburzenie nastroju, objawiające się uczuciem przygnębienia, żalu i zobojętnienia na codzienne sprawy. Często wiąże się z tym zmęczenie, rozchwianie S. Steuden, Psychologia starzenia się i starości, op. cit., s. 53-54. B. Szatur-Jaworska, op. cit., s. 45. 49 J. Skrzypczak, Samotność i osamotnienie ludzi starszych jako kategorie aksjologiczne, [w:] Przeciw samotności, op. cit., s. 23. 50 S. Śliwa, Postawy osób młodych (studentów) wobec starzejących się osób, [w:] Starość i jej konsekwencje społeczno-rodzinne, pod red. S. Rogali, Wyd. Instytut Śląski Sp. z o. o., Opole 2010, s. 99-100. 47 48 11 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl emocjonalne, rozdrażnienie. Zatrważający jest fakt, że w takiej sytuacji ryzyko popełnienia samobójstwa wzrasta dwukrotnie; - otępienie – całkowita bądź częściowa utrata takich czynności, jak: prawidłowe myślenie, rozumienie, liczenie, zdolność oceny sytuacji, język; - zaburzenia nerwicowe – najczęściej występują u kobiet w wieku około menopauzalnym. Przeważają zaburzenia lękowe oraz zmiany nastroju, które są mniej nasilone, niż ma to miejsce w przypadku depresji; - zaburzenia adaptacyjne – kłopoty z dopasowaniem się do obecnej sytuacji życiowej. Problemy te powodują wzrost poczucia bezradności, utrudniają efektywne działanie, wywołują lęk związany z niepewną przyszłością; - zaburzenia psychiczne wywołane innymi chorobami somatycznymi 51. Bardzo ważne jest indywidualne nastawienie do starości. Aby nie odczuwać dyskomfortu psychicznego należy dobrze przygotować się na ten czas, uświadomić sobie sens życia52. Badania naukowe wykazały, że osoby, które są pozytywnie nastawione do okresu, który zwykło się określać ‘jesienią życia’ w znacznie mniejszym stopniu zapadają na dolegliwości psychologiczne niż osoby, które mają negatywne podejście53. 2.3 Aspekt społeczny Ludzie starzy są częścią społeczeństwa. Jest to oczywiste. Konieczne jest jednak zwrócenie uwagi na fakt, że zwłaszcza w krajach wysoko uprzemysłowionych będzie coraz więcej ludzi w wieku przedemerytalnym oraz starszych54. Biorąc to pod uwagę, należy budować współpracę wewnątrzpokoleniową (włączając osoby starsze) oraz międzypokoleniową (w rodzinie)55. W naszym kraju ponad 10% ludności, a więc około 4 mln osób ma ponad 65 lat56. Według przewidywań do roku 2025 w Polsce będzie o 2,5 mln więcej 51 A. Krzywda, P. Krzywda, op. cit., s. 44-45. S. Steuden, op. cit., s. 49. 53 Ibidem, s. 48. 54 Ibidem, s. 130. 55 Ibidem. 56 K. Łangowska-Marcinowska, O ludziach trzeciego wieku i niezbędnym im społecznym wsparciu, [w:] Starość i jej konsekwencje społeczno-rodzinne, op. cit., s. 85. 52 12 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl ludzi w wieku emerytalnym57. Bardzo ważne jest zatem, aby społeczeństwo odpowiadało na potrzeby starszych ludzi – zarówno te materialne, jak i psychiczne i intelektualne. Kwestie materialne stanowią poważny problem, bowiem nie są wystarczające, co z kolei powoduje poczucie poniżenia58. Człowiek stary czuje się niepotrzebny społeczeństwu, przez co wzrasta w nim poczucie przygnębienia i apatii. Emerytura czy renta bardzo często prowadzą do usunięcia go z życia zawodowego i społecznego, w skutek czego ludzie w finalnej fazie życie zaprzestają jakiejkolwiek aktywności59. Aby wyzwolić w nich świadomość przydatności, niezbędne jest znalezienie funkcji społecznych, w których będą mogli się realizować60. Osoby młode w pogoni za własnym szczęściem coraz częściej porzucają obowiązek zajmowania się swoimi najbliższymi w finalnej fazie ich życia, uznając jednocześnie, że państwo powinno im zapewnić godziwy byt61. Współcześnie bardzo popularny stał się typ rodziny małej – dwupokoleniowej, w której nie ma miejsca dla dziadków62. Przedstawicieli trzeciego pokolenia oddziela zarówno geograficzna, jak i społeczna granica, co wywołało w starszych ludziach poczucia alienacji i znalezienia się na marginesie społecznym 63. Przestali pełnić funkcję doradczą w rodzinie, zbudowaną na wieloletnim doświadczeniu i mądrości. Odseparowywanie dzieci od rodziców, niezależność młodych ludzi wpłynęła na mniejszy udział dziadków w wychowaniu wnuków64. Rodzina odgrywa niezmierną rolę dla osób starszych, jest to jedna z najważniejszych ról społecznych. Jeśli osoby w podeszłym wieku zostają odrzucone przez najbliższych, to bardzo często się izolują, odmawiając skorzystania z opieki społecznej65. Pomimo odrzucenia pomocy, ludziom w finalnej fazie życia jest ona niezbędna, dlatego trzeba jej udzielać. Niekiedy okazanie życzliwości spotyka się z wrogim odbiorem przez ludzi starszych, ponieważ starają się oni zaprzeczać swoim potrzebą i za wszelką cenę zachować samodzielność66. Co ciekawe, z badań wynika, że im osoby w 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 Ibidem. Ibidem, s. 86. Ibidem. Ibidem, s. 86-87. Ibidem, s. 87. Ibidem. Ibidem. S. Steuden, op. cit., s. 127. K. Łangowska-Marcinowska, op. cit., s. 89. Ibidem. 13 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl finalnej fazie mają więcej przyjaciół, tym mniejszą rolę odgrywa dla nich rodzina, zaś im więcej ról społecznych utracił, tym rodzina staje się ważniejsza67. W zależności od stosunku społeczeństwa do danej grupy osób wydziela się dwa rodzaje zależności: 1) Ludzie, którzy dostrzegają większą dyskryminację dla swojej grupy społecznej częściej i w większym nasileniu utożsamiają się z tą grupą niż osoby, które nie widzą, aż tak dużych dysproporcji w ich ocenie. Oznacza to, że jeśli osoby starsze czują, że nie są doceniane przez społeczeństwo wykazują tendencję do silniejszego identyfikowania się z ludźmi w swoim wieku; 2) Osoby, które utożsamiają się bardziej z przedstawicielami własnej grupy, wykazują większy poziom dobrostanu niż osoby, których stopień identyfikacji jest mniejszy. Oznacza to, że ludziom starszym, którzy odczuwają silną przynależność do swojej grupy wiekowej i akceptują swoje położenie łatwiej jest utrzymać dobrostan. W związku z tym, że z wiekiem starszym często ludzie podupadają na zdrowiu w znacznym stopniu utożsamiają się także z osobami, którzy skarżą się na podobne dolegliwości (a więc nie tylko ze względu na wiek, lecz także na stan zdrowia)68. Starsze osoby postrzegane są przez społeczeństwo jako nadmierne obciążenie dla pomocy społecznej. Opisywanie osób w finalnej fazie życia przez pryzmat ich niedołęstwa, pogorszenia jakości życia i konieczności opieki zdrowotnej i społecznej określane jest jako ‘ageizm’69. Jest to zjawisko negatywne, ponieważ powoduje utrwalanie uprzedzeń do ludzi starszych, bardzo często niesprawiedliwych i krzywdzących70. Człowiek w wieku podeszłym nie zawsze i nie w jednakowym stopniu wymaga opieki, pielęgnacji i pomocy. To zależy od wielu czynników, o których pisałam wcześniej. Niesłuszne jest zatem traktowanie całej grupy społecznej w wieku starczym jako ludzi niezdolnych do samodzielnego życia, zdanych na łaskę lub niełaskę innych. Taki pogląd utrwalony w społeczeństwie powoduje separowanie się 67 68 69 70 S. Steuden, op. cit., s. 126. Ibidem, s. 133. Ibidem, s. 135. Ibidem. 14 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl innych ludzi, nierzadko także dyskryminowanie i odrzucenie71. Ze względu na stopień nasilenia uprzedzeń dzieli się je na dwa typy: łagodne oraz złośliwe. Te pierwsze charakteryzują: uświadomiony bądź nie strach przed starością spowodowany głównie niedołężnością, utratą świadomości i niezależności72. Drugi przypadek spowodowany jest marginalizacją ludzi w finalnym okresie życia, przekonaniem, że są one „nieatrakcyjne społecznie” oraz stanowią balast, biorąc pod uwagę aspekt ekonomiczny73. 71 72 73 Ibidem. Ibidem. Ibidem, s. 135-136. 15 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl 3. Wzorzec idealnego opiekuna osoby starszej W dotychczasowej części pracy przybliżyłam aspekty typowe dla wieku podeszłego. Nie ulega wątpliwości, że osoby, które zajmują się starszymi osobami powinny zaznajomić się z nimi oraz uwzględnić je podczas opieki. Nasuwa się zatem pytanie, jaki jest wzorzec idealnego opiekuna i idealnej opieki, czy taki w ogóle istnieje. Wyróżnić można dwie podstawowy formy opieki: domową i pozadomową. Niezależnie jednak od tego podziału mówić można o typach osób, które bardziej lub mniej mogą realizować się w roli opiekuna osoby starszej. Postaram się przedstawić te cechy, którymi powinna dysponować osoba, zajmująca się ludźmi w podeszłym wieku, konfrontując je z realiami opieki społecznej, biorąc pod uwagę przede wszystkim pracowników domów pomocy społecznej. Nie każdy człowiek może być dobrym opiekunem dla osoby starszej. Do pracy tej bardziej kwalifikują się osoby o następujących właściwościach charakteru: empatii, wrażliwości, opiekuńczości, odpowiedzialności, cierpliwości, rzetelności, wyrozumiałości, spostrzegawczości, samodzielności, odpowiedzialności, odporności na stres74 . Powinni to być ludzie szybko nawiązujący kontakt z drugą osobą, najlepiej doświadczeni w relacjach interpersonalnych z osobami w finalnej fazie życia. Pracownik domu pomocy społecznej powinien posiadać odpowiednie doświadczenie zawodowe, wykazywać duże zaangażowanie w wykonywanej pracy oraz odznaczać się wysoką kulturą osobistą75. Pierwszy kontakt jest bardzo często decydujący, ponieważ rzutuje na dalsze relacje osób mieszkających w domach pomocy społecznej z pracownikami tychże instytucji76. Bardzo ważne jest, aby starsza osoba odczuła ciepło, przekazywane zarówno w sposób werbalny, jak i niewerbalny oraz zawsze mogła otrzymać radę i wsparcie 77. Potrzeby 74 A. Krzywda, P. Krzywda, op. cit., s. 10. Pomoc społeczna wobec wybranych kategorii podopiecznych, red. A. Gołębiowski, A. M. Basak, Drukarnia Wydawnictwa Diecezji Radomskiej, Radom 2012, s. 160. 76 Ibidem. 77 Ibidem. 75 16 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl te są w stanie zaspokoić wyłącznie osoby o odpowiednich kwalifikacjach do zajmowania się ludźmi w podeszłym wieku, tak, aby proces adaptacyjny przebiegł pomyślnie78. W domach pomocy społecznej wśród pracowników zazwyczaj przeważa personel medyczny, głównie pielęgniarki i salowe79. Pokazuje to, że w tych instytucjach główną rolę przywiązuje się do zapewnienia podopiecznym podstawowych potrzeb bytowych. Pozostali wykwalifikowani specjaliści medyczni, tacy jak: rehabilitanci, terapeuci czy psychologowie zatrudniani są znacznie rzadziej bądź wcale80. Jeśli są już zatrudniani, to zazwyczaj na pół lub mniej etatu, co nie pozwala na zbudowanie długotrwałych więzi międzyludzkich, tak ważnych dla mieszkańców domów pomocy społecznej81. Wzorcowy opiekun powinien znaleźć czas i uwagę, co niestety coraz częściej jest zaniedbywane. Budowaniu ciągłości życia codziennego nie sprzyja dodatkowo nieustanna fluktuacja kadr w domach pomocy społecznej82. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy wymienia się niskie płace oraz obciążenie psychiczne i fizyczne. Pracownicy tychże instytucji, pomimo ciężkiej pracy czują się niedoceniani jako specjaliści83. Dla osób starszych przebywających w placówce bardzo ważne jest stworzenie atmosfery podobnej do sytuacji w domu rodzinnym, dlatego domy opieki powinny dołożyć wszelkich starań, aby unikać takich kłopotów. Z dużym oporem przychodzi zmiana relacji między pracownikami a osobami przebywającymi w domach pomocy społecznej. Obserwuje się zachowania typowe dla instytucji totalnych: brak relacji partnerskich, uzależnienie mieszkańców od pracowników84. Poprzez wyręczanie osób zamieszkałych w domach pomocy społecznej ze wszystkich obowiązków, niejednokrotnie zupełnie zbyteczne, przystosowuje się ich do bierności, pozbawia bodźców do działania, a więc uniemożliwia samodzielność85. Protekcjonalizm i traktowanie podopiecznych jak nieletnich wciąż niestety jest obecne w wielu instytucjach 86. Choroba umysłowa niejednokrotnie skazuje mieszkańca domu pomocy społecznej na 78 79 80 81 82 83 84 85 86 Ibidem. E. Tarkowska, Życie codzienne w domach pomocy społecznej, wyd. IFiS PAN, Warszawa 1994, s. 64. Ibidem. Ibidem. Ibidem, s. 65. Ibidem, s. 66. Ibidem, s. 19. Pomoc społeczna wobec wybranych kategorii podopiecznych, op. cit., s. 158. E. Tarkowska, op. cit, s. 68. 17 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl całkowicie infantylne podejście pracowników87. Tymczasem opiekunowie powinni zadbać o umożliwienie chorym przynajmniej odrobiny samodzielności w miejsce zależności i podporządkowania88. Pomimo zapewnienia starszym osobom podstawowych potrzeb, takich jak: higiena, czystość, żywienie, opieka medyczna, do rzadkości należy odczucie przez mieszkańców pozytywnych uczuć, na przykład serdeczności czy ciepła89. Ponadto wzorcowy opiekun powinien zapewnić mieszkańcom kontakt z rodziną i bliskimi. Tymczasem niejednokrotnie w domach pomocy społecznej obserwuje się tendencję odwrotną. Pracownicy skarżą się, że częste odwiedziny dezorganizuję pracę placówki90. Wydaje się, że jest to jednak symptom wygody osób pracujących niż troska o potrzeby osób tam mieszkających. Kontakt ze światem zewnętrznym jest dla osób w podeszłym wieku bardzo ważny. Jednym z przykładów zaspokojenia tej potrzeby, oprócz wizyt rodziny jest działalność wolontariuszy91. Najważniejsze jednak, aby kontakty były systematyczne, jest to szczególnie ważne w przypadku osób upośledzonych umysłowo92. 87 88 89 90 91 92 Ibidem. Ibidem, s. 69. Ibidem. Ibidem, s. 71. Ibidem, s. 69. Ibidem, s. 71. 18 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl 4. Opieka społeczna W ośrodkach pomocy społecznej można ubiegać się o różne formy pomocy: a) na rzecz rehabilitacji społecznej finansowanej całościowo lub częściowo: turnusy rehabilitacyjne, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny, w tym wózki inwalidzkie, aparaty słuchowe, rowery rehabilitacyjne, piłki do ćwiczeń, łóżka rehabilitacyjne itp., likwidacji barier architektonicznych utrudniających komunikację, warsztatów terapii zajęciowej; b) wspierające aktywizację zawodową i społeczną: doradztwo zawodowe, uzupełnianie wykształcenia, podniesienie istotnych kompetencji o charakterze zawodowym, ćwiczenia rehabilitacyjne, trening kompetencji społecznych oraz działania o funkcji integracyjnej93. Pomoc finansowa należna jest osobom spełniającym warunki określone w ustawie o pomocy społecznej94. Są to trudna sytuacja życiowa związana na przykład z przewlekłą chorobą, niepełnosprawnością czy bezdomnością oraz trudna sytuacja finansowa (w przypadku osób samotnych dochód nie może być wyższy niż 477 zł, zaś u osób w rodzinie nie większy niż 351 zł)95. 93 A. Krzywda, P. Krzywda, op. cit., s. 26-27. Zasady przyznawania zasiłków oraz ich aktualna wysokość dostępne są na stronie internetowej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (www.mpips.gov.pl) oraz regionalnych ośrodkach domów pomocy społecznej, odpowiednich dla miejsca zamieszkania osoby zainteresowanej wsparciem. 95 A. Krzywda, P. Krzywda, op. cit., s. 27. 94 19 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Istnieją różne formy zasiłków pieniężnych: - zasiłek stały – przeznaczony dla osób, które są zupełnie niezdolne do pracy z powodu niepełnosprawności lub podeszłego wieku oraz spełniają warunek dochodowy; - zasiłek okresowy – przysługuje osobom i rodzinom pozbawionym dochodów bądź o dochodach niższych od podanego w ustawie, a także finansach niewystarczających na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, spowodowanych w szczególności chorobą, bezrobociem czy niepełnosprawnością; - zasiłek celowy – przyznawany zwłaszcza na pokrycie zakupów żywnościowych, leków, opału, odzieży, przedmiotów niezbędnych w gospodarstwie domowym, remontów czy kosztów pogrzebu; - zasiłek pielęgnacyjny – przeznaczony na pokrycie częściowych wydatków, związanych z pomocą osobie niepełnosprawnej bądź innej, niezdolnej do samodzielnego funkcjonowania. Jest on należny osobom, które ukończyły 75 lat; - świadczenia pielęgnacyjne – przyznawane w przypadku rezygnacji z zatrudnienia bądź innej pracy zarobkowej, spowodowanej koniecznością opieki nad starszą osobą; - pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie – może być przyznawanie w postaci pieniężnej (w formie wypłacanego jednorazowo zasiłku lub nieoprocentowanej pożyczki) lub w postaci rzeczowej ( poprzez zorganizowanie niezbędnych maszyn i urządzeń do pracy96. Oprócz pomocy pieniężnej starsi ludzie mogą liczyć na wsparcie w innej postaci. Są to: - pomoc w formie pracy socjalnej, poradnictwa specjalistycznego, zwłaszcza prawnego, psychologicznego, wsparcie w załatwianiu prac urzędowych, a także utrzymywanie kontaktów z otoczeniem. Jeśli nie ma możliwości, aby zagwarantować opiekę w miejscu zamieszkania osoby zainteresowanej pomocą, pracownicy socjalni podejmują działania związane z umieszczeniem takiego człowieka w domu pomocy społecznej. Osoba w podeszłym wieku bądź jej rodzina także może starać się o miejsce w placówce; 96 Ibidem, s. 27-28. 20 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl - opieka półstacjonarna oferowana przez ośrodki wsparcia, które zapewniają całodzienny pobyt, posiłki, podstawowe świadczenia - opieka stacjonarna zapewniana jest przez domy pomocy społecznej, które świadczą opiekę nad osobami potrzebującymi 24godzinnej opieki z powodu wieku, choroby bądź niepełnosprawności97. Wsparcie udzielane przez różnego rodzaju instytucje określane jest także terminem „pomoc zakładowa”, która przyjmuje formę zakładów, w których miejsce znajdują starsze osoby98. Przykładem takiego lokalu jest dom pomocy społecznej. Oprócz wymienionych form wspomożenia ludzi w podeszłym wieku, w literaturze spotyka się także pomoc, określaną takimi terminami, jak: pomoc w usługach oraz w zakresie zaspokajania potrzeb kulturowych99. Pierwsza z wymienionych ma zapewnić osobie w finalnej fazie życia możliwość przebywania w swoim środowisku bez konieczności przeprowadzki100. Może przybrać następujące formy: geriatryczną opiekę zdrowotną, rehabilitację przeciwdziałającą zniedołężnieniu, pomoc w zdobywaniu nowych kwalifikacji zawodowych i odnalezieniu na rynku pracy101 Domy pomocy społecznej są miejscem, w którym bardzo często starsi ludzie znajdują schronienie. Wśród nich wyróżniamy: domy dla długotrwale chorych somatycznie, domy dla przewlekle chorych ze schorzeniami układu nerwowego, a także domy dla niewidomych102. O miejsce w takiej placówce mogą zatem starać się osoby, które: są w podeszłym wieku, cierpią na przewlekłe choroby, są chore psychicznie, niepełnosprawne intelektualnie lub fizycznie103. Domy dla przewlekle chorych somatycznie oraz niewidomych przeznaczone są dla osób, które wymagają opieki, jakiej nie można zapewnić przebywając w domu104. Placówki te spełniają wielorakie funkcje: pomocowe, opiekuńcze, kompensacyjno – rewalidacyjno – 97 Ibidem, s. 29. Gerontologia dla pracowników socjalnych, pod red. K. Wiśniewskiej-Roszkowskiej, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1982, s. 158. 99 Ibidem, s. 157-158. 100 Ibidem, s. 157. 101 Ibidem. 102 Ibidem, s. 158. 103 A. Krzywda, P. Krzywda, op. cit., s. 29. 104 Gerontologia dla pracowników socjalnych, op. cit., s. 159. 98 21 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl rehabilitacyjne105. Na wsparcie nie mogą zaś liczyć alkoholicy, którzy wymagają leczenia odwykowego, osoby zakaźnie chore oraz wymagający leczenia stanami chorobowymi106. Takim osobom przysługują inne miejsca. Ludzie starsi, którzy trafiają do domów pomocy społecznej nie mają opieki zapewnionej przez rodzinę, ponieważ są osobami samotnymi lub rodzina nie jest w stanie zapewnić odpowiedniej opieki107. Decyzja o skierowaniu do domu pomocy wydawana jest przez ośrodek pomocy społecznej właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub pobyt osoby, która stara się o przyjęcie108. Podstawą do podjęcia takiej decyzji są odwiedziny pracownika socjalnego oraz przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w miejscu, w którym mieszka osoba starsza109. Ze względu na postępujący proces starzenia się ludności, osób chętnych do zamieszkania w domach pomocy społecznej jest coraz więcej110. Osoby, które mają ograniczoną sprawność ruchową mogą liczyć na pomoc pielęgniarski, świadczącej usługi medyczne w domu osoby starszej111, co określone już wcześniej zostało jako ‘pomoc w usługach’. Domy pomocy społecznej są to zakłady stacjonarne, których zadaniem jest zaspokojenie całości potrzeb życiowych ich mieszkańców, a więc zarówno tych elementarnych bytowych, jak również potrzeb złożonych, związanych z samorealizacją, rozwojem, potrzebami emocjonalnymi112. Osoby, które są upośledzone umysłowo powinny otrzymać między innymi odpowiednią terapię zajęciową, kinezyterapię i fizykoterapię, pielęgniarską i lekarską opiekę113. Niepełnosprawni są najbardziej zależni od pracownika domu pomocy społecznej, zdarza się, że jest to całkowite uzależnienie, co sprawia, że często ich życie jest monotonne, ponieważ toczy się wokół codziennych, najbardziej podstawowych czynności fizjologicznych114. Domy pomocy społecznej bardzo często przedstawiane są w negatywnym świetle. Podkreśla się, że bardzo często ludzie nie znajdują się tam z wyboru, A. Leszczyńska-Rejcher, Działania społeczne na rzecz ludzi starszych w kontekście funkcjonowania stacjonarnych domów pomocy społecznej, [w:] Działalność społeczna w pracy socjalnej na progu XXI wieku, red. E. Kantowicz, A. Olubiński, Akapit, Toruń 2003, s. 448. 106 Gerontologia dla pracowników socjalnych, op. cit., s. 159. 107 S. Golinowska, I. Topińska, Pomoc społeczna – zmiany i warunki skutecznego działania, wyd. CASE (Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych), Warszawa 2002, s. 25. 108 A. Krzywda, P. Krzywda, op. cit., s. 29. 109 Ibidem. 110 S. Golinowska, I. Topińska, op. cit., s. 25. 111 Gerontologia dla pracowników socjalnych, op. cit., s. 157. 112 E. Tarkowska, op. cit., s. 11. 113 Ibidem, s. 20-21. 114 Ibidem, s. 42. 105 22 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl lecz z przymusu115. Podkreśla się, że pomimo zapewnienia całodobowej opieki, domy te odcinają ludzi od korzeni, zmuszają do obcowania z nieznajomymi, choć zbliżonymi wiekowo osobami116. Przedstawiciele finalnej fazy życia muszą niejednokrotnie rozstać się z domem, w którym często spędzili całe dotychczasowe życie, a więc obfitującym we wspomnienia117. Niezależnie od tego, kto podjął decyzję o przeniesieniu do domu pomocy społecznej, proces adaptacji trwa zazwyczaj bardzo długo (nawet jeśli sama osoba starsza wyraziła chęć zamieszkania w placówce)118. Niewiele osób akceptuje swoją sytuację. Większość ludzi przebywanie w domu pomocy społecznej uznaje za karę i wyznacznik bardzo niskiej jakości życia119. Problemy, które dotyczą domów pomocy społecznej można podzielić na trzy rodzaje: - lokalowe, np. przypadkowa lokalizacja, zbyt duża ilość ludzi przeznaczonych na określoną powierzchnię, nieodpowiednie pierwsze przeznaczenie budynku; - finansowe, np. brak pieniędzy na odpowiednie wyposażenie, prace remontowe, płace działalność; - kadrowe, np. ciągłe zmiany pracowników, zbyt niskie wynagrodzenia 120. Pierwszy wymieniony problem wiąże się z tym, że domy pomocy społecznej często znajdują się w starych dworach, koszarach, dawnych szpitalach, hotelach, ośrodkach wypoczynkowych, a miejsca te nie są przystosowane dla potrzeb pomocy społecznej 121. Ze względu na to, że budynki te bardzo często znajdują się na terenach wiejskich, mieszkańcy mają poczucie izolacji od reszty społeczeństwa122. Bardzo ważne jest, aby mieszkańcom domów pomocy społecznej zapewnić swobodny kontakt z rodziną i znajomymi 123. Cechami typowymi dla pomieszczeń są kolektywizm i związany z tym brak prywatności 124. Jedynym sposobem, jaki często widzą ludzie starsi przebywający w domach pomocy społecznej jest Zob. np. K. Nowak, S. Dziedzic, Poczucie jakości życia osób w okresie starości przebywających w domu pomocy społecznej, [w:] Pomoc społeczna wobec wybranych kategorii podopiecznych, op. cit., s. 158. 116 Ibidem. 117 Ibidem. 118 Ibidem, s. 160. 119 Ibidem. 120 E. Tarkowska, op. cit., s. 19. 121 Ibidem, s. 22. 122 Ibidem, s. 24. 123 Pomoc społeczna wobec wybranych kategorii podopiecznych, op. cit., s. 161. 124 E. Tarkowska, op. cit., s. 25. 115 23 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl alienacja. Jest to typowy przykład samotności wśród tłumu, przymusowego zamknięcia się w sobie jako jedynego przypadku, w którym można samemu o sobie decydować. Taki stan rzeczy wpływa na ocenę jakości własnego życia. Badania pokazały, że osoby, które mieszkają w domach pomocy społecznej oceniają poziom satysfakcji z własnego życia znacznie niżej niż osoby, które mieszkają razem z rodziną125. Okazało się także, że ludzie w podeszłym wieku przebywający w placówkach są bardziej samotni niż ich rówieśnicy, żyjący poza placówką126. Słuszne zatem wydaje się stwierdzenie, że pobyt w domu pomocy społecznej powinien być ostatecznością127. Co ciekawe, wyniki są podobne niezależnie od tego, czy placówka była państwowa, czy też prywatna128. Drugi kłopot wynika między innymi z konieczności zapewnienia usług pielęgniarskich i medycznych, które są droższe niż inne usługi socjalne, a to czyni domy pomocy społecznej instytucjami kosztownymi129. Jednym ze sposobów rozwiązania kłopotów finansowych jest włączenie rodzin w finansowanie pobytu ich bliskich w placówce130. Koszty funkcjonowania domów pomocy społecznej pokrywane są zatem przez osoby w nich mieszkające i ich rodziny bądź samorząd131. Jako że nadzór administracyjny nie jest wystarczający, instytucje finansowane są niezależnie od tego, czy spełniają odpowiednie wymogi lokalowe i inne132. Pomimo w znacznym stopniu negatywnego ukazania działalności domów pomocy społecznej, trzeba podkreślić, że sytuacja ta nie jest jednolita we wszystkich placówkach. Wiele z nich podlega znacznej modernizacji, zapewniając godziwe życie osobom w podeszłym wieku. W następnym rozdziale omówię funkcjonowanie Domu Pomocy Społecznej w Więckowicach. 125 126 127 128 129 130 131 132 Pomoc społeczna wobec wybranych kategorii podopiecznych, op. cit., s. 161. Ibidem. Ibidem. Ibidem, s. 169. S. Golinowska, I. Topińska, op. cit., s. 25. Ibidem. Ibidem. Ibidem. 24 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl 5. Dom Pomocy Społecznej w Więckowicach – badania własne 5.1 Podstawowe informacje o placówce Więckowice - miejscowość, w której znajduje się placówka, to wieś usytuowana w województwie małopolskim. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z kronik Jana Długosza. Od 1804 roku jej właścicielem stał się Kajetan Florkiewicz. To właśnie on wybudował na terenie parku dwór, spichlerz i wozownię. W kolejnych latach znajdowała się tam Szkoła Rolnicza. Od 1953 roku mieścił się tam Państwowy Dom Opieki Społecznej Dla Dorosłych, który w ciągu lat nosił różne nazwy, mianowicie były to: Państwowy Dom Opieki Społecznej Dla Dorosłych, Państwowy Zakład Specjalny, Państwowy Dom Pomocy Społecznej Dla Dorosłych, aż do współczesnej – Dom Pomocy Społecznej. 25 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Dom Pomocy Społecznej w Więckowicach dawniej i współcześnie Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Malopolskie_gm_zabierzow_wieckowice_ul_sloneczna_3_zespol_dworski.JPG ; http://powiat.krakow.pl/wp-content/uploads/2012/03/DPS-Wi%C4%99ckowice.jpg We wcześniejszej części pracy określiłam jakie są zasady przyjęcia do placówki. Ze względu na specyfikę tego domu – znajdują się w nim osoby z zaburzeniami psychicznymi, mieszkańcy znajdowali się wcześniej w innych miejscach, jednak kiedy stan się pogorszył trafili do tego domu pomocy społecznej. W Domu Pomocy Społecznej znajduje się miejsce dla 149 kobiet i mężczyzn. 5.2 Usługi Dom Pomocy Społecznej w Więckowicach zapewnia mieszkańcom różnego rodzaju usługi, przede wszystkim: - terapię zajęciową - fizjoterapię - usługi socjalne - duszpasterstwo. 26 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Terapia zajęciowa prowadzona jest codziennie od godziny 7 rano do 17 popołudniu. Metody i formy pracy dopasowywane są do poziomu sprawności fizycznej i intelektualnej mieszkańców. Jedną z form pracy jest arteterapia. Jest to metoda leczenia psychologicznego, stosowana zwłaszcza w sytuacji, gdy osoby są nieśmiałe, zamknięte w sobie133. Arterapia umożliwia wydobycie skrywanych uczuć oraz odnalezienie przyczyny problemu 134. Jako że terapię prowadzi się za pomocą sztuki, na tych zajęciach osoby w podeszłym wieku wykonują różnego rodzaju wyroby artystyczne, na przykład kartki okolicznościowe, serwetki, ozdoby, stroiki, obrazy. Wyroby te wykorzystywane są później na zajęciach integracyjnych, a także przeznaczane na kiermasze. Istotą tej terapii jest użycie wyrobów artystycznych w celu pobudzenia danej osoby, a więc ma dwie funkcje: diagnostyczną i leczniczą135. Prowadzona w odpowiedni sposób arterapia wpływa dobroczynnie na cały organizm: - pobudza do aktywności; - rozwija twórcze myślenie; - pobudza sensorycznie; - ułatwia pozbycie się negatywnych emocji; - sprawia, że ludzie zaczynają myśleć pozytywnie136. Są także zajęcia, z których chętnie korzystają przedstawiciele obydwu płci, mianowicie muzykoterapia, która nie tylko wpływa na samopoczucie mieszkańców, ale także leczy. Udowodniono naukowo jej wpływ na cały organizm, zarówno sferę psychiczną, jak i fizyczną: reguluje poziom hormonów odpowiedzialnych za stres, ciśnienie krwi, oddychanie, pracę serca, zmniejsza lub zupełnie likwiduje smutek, ból, lęk, a zatem wpływa korzystnie na ogólną kondycję137. W Domu Pomocy Społecznej w Więckowicach każdy, niezależnie od płci znajdzie coś odpowiedniego dla siebie. Kobiety bardzo chętnie uczestniczą w zajęciach kulinarnych, zaś mężczyźni licznie uczęszczają na zajęcia stolarskie, podczas których wykonują ramki i inne ozdoby dla wcześniej przygotowanych prac. Mieszkańcy aktywnie uczestniczą w 133 134 135 136 137 http://www.arteterapia.org.pl/kiedy-stosuje-sie-arteterapie.html. Ibidem. http://www.akademiamedycyny.pl/geriatria/archiwum/201103_geriatria_Arteterapia%20Tobis.pdf. Ibidem. B. Piotrowska, op. cit., s. 5. 27 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl codziennym funkcjonowaniu domu pomocy: biorą udział w pracach porządkowych w swoich mieszkaniach, kuchni, portierni. Uprawiają ogródki działkowe, w których uprawiają warzywa, owoce oraz kwiaty. Zbiory wykorzystywane są do celów praktycznych: owoce i warzywa na przetwory, zaś kwiaty służą do dekoracji pokoi oraz kaplicy. Osoby, które wykazują zdolności muzyczne mogą wstąpić do zespołu artystycznego Mi-nutki, który ma na swoim koncie liczne sukcesy. Dom Pomocy Społecznej w Więckowicach współpracuje z innymi placówkami, dzięki czemu mieszkańcy mają możliwość uczestniczenia w różnego rodzaju imprezach integracyjnych. Starsze osoby mają także możliwość uczestniczenia w turnusach rehabilitacyjnych i wycieczkach. W dosłownym tłumaczeniu rehabilitacja oznacza „przywrócenie dawnych możliwości”138, jest zatem nieocenioną szansą dla starszych osób na odzyskanie sprawności. Pracując z osobami starszymi należy pamiętać o kilku kwestiach: - uświadomieniu ich o słuszności i skuteczności podejmowanych działań; - zyskaniu zaufania; - urozmaiceniu zajęć; - motywowaniu seniorów; - stopniowym wprowadzaniu elementów trudnych; - zapewnieniu miłej atmosfery139. Wprawdzie nie zawsze możliwe jest przywrócenie pełnego zdrowia, ale rehabilitacja pomaga w optymalnym wykorzystaniu możliwości ruchowych w wieku podeszłym140. We współczesnych czasach mamy do czynienia z rozwojem cywilizacyjnospołecznym oraz techniczno-informatycznym141. Edukacja odgrywa ważną rolę w życiu seniorów. Dom Pomocy Społecznej odpowiada na potrzeby mieszkańców, którzy m.in. mogą korzystać z biblioteki. Dokształcanie się zapobiega marginalizacji ludzi w podeszłym wieku, 138 B. Pitt, Psychogeriatria. Wprowadzenie do psychiatrii wieku podeszłego, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1986, s. 185. 139 www.wydawnictwo.umlub.pl/pielegniarstwo/pl/artykul/.../id/2894. 140 B. Pitt, Psychogeriatria. Wprowadzenie do psychiatrii wieku podeszłego, op. cit., s. 187. 141 O. Jabłonko, Edukacja w życiu seniorów, [w:] Osoby starsze w społeczeństwie-społeczeństwo wobec osób starszych, pod red. M. Makuch, D. Moroń, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2011, s.99. 28 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl ma znaczenie ekonomiczne oraz jest elementem szeroko rozumianej profilaktyki starzenia się142. Edukowanie spełnia wielorakie funkcje: - terapeutyczną; -kompensacyjną; - adaptacyjną; - integracyjną143. W Domu Pomocy Społecznej w Więckowicach funkcjonuje pracownia komputerowa wraz z dostępem do Internetu, dzięki czemu starsze osoby mają możliwość obcowania z najnowszymi technologiami. Nowoczesne komunikatory mogą wypełniać czas osobom starszym, ponieważ umożliwiają komunikację z ludźmi na całym świecie144. Po przejściu na emeryturę ludzie zyskują dużo wolnego czasu, który chcą w jak najbardziej konstruktywny sposób zagospodarować, dlatego nowoczesne sprzęty cieszą się dużym uznaniem wśród tej grupy wiekowej145. Powszechne jest uznanie, że starsze osoby niechętnie korzystają z komputera i internetu. Tymczasem, badania pokazały, że po przeszkoleniu ludzie w podeszłym wieku spędzają dziennie tyle czasu, ile przeciętnie zajmuje to nastolatkom146. Starsze osoby poprzez tę formę komunikacji zaspokajają ciekawość świata, rozmawiają z innymi ludźmi, zapoznają się z informacjami z kraju i ze świata, czytają porady prawne, a także rozwijają własne pasje i zainteresowania147. To, co wyróżnia komunikowanie się tej grupy wiekowej w sieci to nienaganna kultura osobista przejawiająca się także w języku oraz niechętne korzystanie z forów internetowych148. Internet zaspokaja takie potrzeby, jak: - samokształcenie; - rozwijanie wiedzy i zdobywanie nowych umiejętności; - poznawanie środowiska; 142 Ibidem, s.100. Ibidem. 144 D. Piechowicz, A. M. Zemła, Internet źródłem inspiracji życiowych dla ludzi w okresie późnej dojrzałości, [w:] Starość i jej konsekwencje społeczno-rodzinne, op. cit., s. 55. 145 Ibidem. 146 Ibidem, s. 56. 147 Ibidem, s. 56-57. 148 Ibidem, s. 57. 143 29 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl - wypełnia lukę czasową; - rozwija psychicznie i fizycznie; - niweluje wiekowe różnice społeczne – środkami elektronicznej komunikacji mogą posługiwać się osoby w każdym wieku; - pozwala zachować relacje towarzyskie; - umożliwia realizowanie młodzieńczych marzeń i pasji149. Zainteresowanie nowoczesnymi technologiami przez osoby starsze sprzyja budowaniu międzykulturowej platformy, przełamywaniu barier oraz krzywdzących stereotypów150. Ludzie starsi coraz częściej chcą być postrzegani jako osoby aktywne. W wieku podeszłym znajdują czas na rozwijanie zainteresowań, które w przeszłości zaniedbywali. W Internecie zawierają nowe znajomości, a nawet znajdują miłość swojego życia 151. E-edukacja wpływa na polepszenie jakości życia seniorów, gdyż niweluje różnice wykluczenia społecznego 152. Jest to jedno z kluczowych zadań polityki społecznej153. Internet w Domu Pomocy Społecznej jest zatem bardzo dobrym pomysłem, aktywizującym mieszkańców. Na uwagę zasługuje także zooterapia, czyli metoda leczenia polegająca na przebywaniu ze zwierzęciem. Poprzez dotyk oraz zabawę ze zwierzętami mieszkańcy wykazują znaczną poprawę samopoczucia. Starszym osobom sprawia to dużą przyjemność, ponieważ mogą nie tylko patrzeć na zwierzęta, ale także je głaskać oraz przytulać. W Domu Pomocy Społecznej w Więckowicach prowadzone jest mini zoo, co sprzyja takiej formie terapii. Oprócz poprawy zdrowia ludzi mieszkających w placówce, mini zoo spełnia jeszcze jedną ważną funkcję, mianowicie jest to doskonała okazja, by zintegrować się z osobami spoza domu pomocy. Można tu zobaczyć takie zwierzęta, jak: owce wrzosówki, świnki peruwiańskie, lamę, kozły karłowate, króliki, ptactwo ozdobne (kury, bażanty, papugi, gołębie), konie huculskie oraz złote rybki. 149 150 151 152 153 Ibidem, s. 58. Ibidem, s. 64. Ibidem, s. 64-65. Ibidem, s. 69. Ibidem, s.103. 30 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Od czerwca do 15 grudnia 2012 roku w Domu Pomocy Społecznej w Więckowicach prowadzona była hipoterapia. Beneficjentami projektu „Hipoterapia i elementy zoo-terapii dla osób niepełnosprawnych” były osoby mieszkające w powiecie krakowskim, które na co dzień mieszkają w placówkach domów pomocy społecznej lub korzystają ze wsparcia Środowiskowych Domów Samopomocy. Regularny udział w hipoterapii, w dużej mierze przyczynił się do poprawienia ich stanu fizycznego i psychicznego. Udział w zajęciach to nie tylko obcowanie ze zwierzętami, ale także okazja do poprawienia relacji interpersonalnych: nawiązania kontaktów z innymi ludźmi, ujawnienia swych emocji, zaangażowania w pomoc innym, a także uświadomienia sobie własnej wartości. Ponadto była to sposobność do otwarcia się na ludzi z zewnątrz, zamieszkałymi we wsi Więckowice, uczniami oraz osobami uczęszczającymi do przedszkoli. Ewaluacja projektu miała miejsce 12 grudnia. Obecni na niej byli uczestnicy wydarzenia. Dyrektor Domu Pomocy Społecznej w Więckowicach - Henryk Sikora razem z Zarządem Stowarzyszenia uroczyście zakończył spotkanie, dziękując za udział oraz za wręczając dyplomy i drobne prezenty. Najważniejszą nagroda był jednak uśmiech na twarzy uczestników. Laureatki w projekcie „Hipoterapia i elementy zoo-terapii dla osób niepełnosprawnych” Źródło: http://powiat.krakow.pl/2012/12/hipoterapia-w-domu-pomocy-spolecznej-w-wieckowicach/ 31 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl W dziale terapeutyczno-socjalnym ludzie w podeszłym wieku mają do dyspozycji fizjoterapię oraz terapię manualną. Fizjoterapia przynosi efekty w postaci: zmniejszenia bądź zupełnego pozbycia się bólu, stanów zapalnych, służy wzmacnianiu mięśni oraz wpływa na polepszenie kondycji skóry. Leczniczy wpływ fizjoterapii przejawia się także w zapobieganiu nawrotom chorób oraz poprawieniu sprawności fizycznej. W gabinecie fizjoterapii stosuje się następujące zabiegi: - kinezyterapię, w jej skład wchodzą: gimnastyka poranna, ćwiczenia czynno-bierne, zajęcia sportowe, ćwiczenia izometryczne. Ćwiczenia ruchowa i gimnastyka mają największe znaczenie w procesie rehabilitacji, ponieważ wpływają na utrzymanie funkcji narządów zdrowych oraz polepszenie funkcjonowania narządów w stadium chorobowym154. Najlepszą formą kinezyterapii są zajęcia indywidualne, ponieważ pozawalają na maksymalne skupienie uwagi na schorzeniach konkretnego mieszkańca domu pomocy155; - masaż leczniczy, w tym masaż klasyczny, masaż sportowy. Masaż leczniczy jest istotnym elementem rehabilitacji. Jego przydatność i wyższość nad innymi formami wynika przede wszystkim z dwóch aspektów: po pierwsze jest bardzo dobrze tolerowany, po drugie można go stosować nawet u osób niedołężnych156. - fizykoterapię, do której zalicza się: zabiegi prądami średniej i niskiej częstotliwości, zabiegi laseroterapii, lampa sollux; - ergoterapię, czyli zajęcia wspierające czynności samoobsługi. 154 155 156 Gerontologia dla pracowników socjalnych, op. cit., s. 122. Ibidem, s. 122-123. www.umed.lodz.pl/geriatria/pdf/Kostka_Inne_Reh_Geriatr.ppt. 32 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Podopieczni Domu Pomocy Społecznej podczas ergoterapii http://www.dpswieckowice.pl/u3.htm Ćwiczenia fizyczna wywołują w starszych osobach dużo pozytywnych emocji, a połączone z fizykoterapią pozwalają utrzymać formę157. Aby zapewnić mieszkańcom właściwe relacje interpersonalne oraz ułatwić kontakty zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne osoby w finalnej fazie życia mają wsparcie socjalne. Tak, jak starałam się już pokazać we wcześniejszej części pracy bardzo ważne jest, aby pracownicy nastawieni byli do starszych ludzi empatycznie oraz ułatwiali im kontakt z bliskimi. W przypadku tego Domu Pomocy Społecznej mieszkańcy mogą liczyć na niezbędną pomoc. Pracownik socjalny odpowiada za współpracę mieszkańców także z innymi instytucjami społecznymi, a więc pomagają załatwić niezbędne sprawy administracyjno – prawne. Pracownicy zastrzegają sobie, że traktują każdą osobę podmiotowo, okazują należny szacunek i wsparcie, wykazują się dużą kulturą osobistą. Pracownik socjalny udziela wszystkich informacji dotyczących pobytu w placówce, rozwiewając wątpliwości osób w podeszłym wieku. Do każdej osoby podchodzi się w sposób indywidualny, tak, aby możliwie najpełniej zrealizować jej potrzeby. Założeniem Domu Pomocy Społecznej w Więckowicach jest zaprzeczenie negatywnemu obrazowi domów pomocy społecznej, przedstawiających to 157 B. Pitt, op. cit., s. 187. 33 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl miejsce jako nieprzyjazne mieszkańcom, w którym starszy człowiek jest bardzie przedmiotem niż podmiotem. Mieszkańcy Domu Pomocy Społecznej mogą uczestniczyć w Mszach Świętych, które odprawiane są w kaplicy na terenie instytucji. W nabożeństwach uczestniczą także pozostali mieszkańcy Więckowic, co dodatkowo sprzyja budowaniu wspólnoty i łamaniu stereotypów. Jeśli starsze osoby mają potrzebę indywidualnej rozmowy z duszpasterzem, to również istnieje taka możliwość. Jest to bardzo ważne dla osób w podeszłym wieku, ponieważ religia budzi optymizm, daje nadzieję na życie wieczne i spotkanie z osobami, które już umarły158. Dla osób religijnych śmierć ma głębszy sens, co skłania ich do rozsądnego kierowania życiem159. Dzięki wierze potrafią zmierzyć się z codziennymi trudnościami, wytłumaczyć sobie sytuacje, w których człowiek wydaje się być bezradny160. Życie wieczne to możliwość spełnienia dwóch największych pragnień człowieka: dopełnienie sprawiedliwości i zrealizowanie miłości161. Rola religii w życiu starszego człowieka nie ogranicza się do egzystencjalnych odpowiedzi na trudne pytania, lecz ma także wymiar społeczny, który przejawia się w następujących formach: - człowiek religijny stara się nie stwarzać dodatkowych kłopotów w środowisku, w którym żyje; -religia kształtuje postawy przychylne wobec innych ludzi, uczy szacunku i poszanowania godności człowieka; - istniejące grupy religijne dla osób starszych i samotnych sprzyjają budowaniu więzi integracyjnych; - grupy religijne pomagają osobom, które potrzebują wsparcia materialnego, moralnego i społecznego. Uczestnicząc w takim dziele starsze osoby wzmacniają poczucie własnej wartości, a w przyszłości mogą liczyć na współpracę z grupami, których kiedyś sami byli członkami; 158 159 160 161 L. Dyczewski, op. cit., s. 107. Ibidem, s. 106-107. S. Steuden, op. cit., s. 212. L. Dyczewski, op. cit., s. 107. 34 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl - istnieje wiele dzieł sztuki poświęconych religii. Osoby starsza obcując z nimi uwrażliwiają się na otaczające piękno oraz nieustannie rozwijają162. Mieszkańcy Domu Pomocy Społecznej w kaplicy Źródło: http://www.dpswieckowice.pl/u2.htm 5.3 Wydarzenia Mieszkańcy oprócz uczestnictwa we wspomnianym projekcie dotyczącym hipoterapii, brali udział w wielu innych wydarzeniach: Rok 2013 - Wyjazd do Rabki Zdrój 10 osób z Domu Pomocy Społecznej w Więckowicach wyjechało na trwający dwa tygodnie turnus rehabilitacyjny do Rabki Zdrój. Na miejscu uczestnicy mieli możliwość odwiedzenia Parku Zdrojowego, w którym korzystano z tężni solankowych, pijalni wód, fontanny, alejek spacerowych. Podopieczni domu mieli możliwość podziwiać oswojone wiewiórki oraz piękną roślinność. Górski klimat sprzyjał poprawie samopoczucia. Podczas wycieczki do Zakopanego uczestnicy 162 Ibidem, s. 108-110. 35 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl zwiedzili Krzeptówki i Gubałówkę. Ponadto wzięli udział w wyprawie do Pienin. W wolnym czasie mieli możliwość zbierać grzyby i podziwiać otaczający krajobraz. Jedna z uczestniczek turnusu w Rabce Zdroju Źródło: http://www.dpswieckowice.pl/19_rabka.htm - Przedstawienie jasełek 9 stycznia 2013 roku uczniowie ze Szkoły Podstawowej z Brzezia zaprezentowali jasełka. Mieszkańcy Domu Pomocy Społecznej mieli okazję, by zintegrować się z młodszym pokoleniem. Uczniowie, osoby starsze oraz pracownicy razem śpiewali kolędy, co sprzyjało wytworzeniu świątecznej atmosfery. Dzieci nie zapomniały o zbliżających się uroczystościach – Dniu Babci i Dniu Dziadka, składając najserdeczniejsze życzenia podopiecznym domu oraz wręczając im upominki z masy solnej, własnoręcznie wykonane. 36 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Dzieci ze Szkoły Podstawowej przedstawiające jasełka w DPS Więckowice Źródło: http://www.dpswieckowice.pl/18_jaselka.htm Podopieczni Domu Pomocy Społecznej w Więckowicach podczas uroczystości jasełek Źródło: http://www.dpswieckowice.pl/18_jaselka.htm Rok 2012 Czerwiec: - Klub Seniora z Zabierzowa w DPS Więckowice - X Powiatowe Dni Osób Niepełnosprawnych w Skawinie - VIII Powiatowy Dzień Seniora Wrzesień: - Odwiedziny Przedszkolaków z Wesołej Doliny 37 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Grudzień: - Przegląd szopek bożonarodzeniowych - Wizyta pracowników Shella Źródło: Opracowanie własne Jak widać na wykresie w roku 2012 r. najwięcej imprez kulturalnych odbyło się w czerwcu. We wrześniu seniorzy wzięli udział w jednym wydarzeniu, zaś w grudniu w dwóch. W pozostałych miesiącach nie organizowana tego typu aktywności. Rok 2011 Maj: - VIII Pielgrzymka Osób Niepełnosprawnych do Łagiewnik Czerwiec: - IX Dni Osób Niepełnosprawnych Powiatu Krakowskiego - XIII Małopolski Mityng Lekkoatletyczny - XIV piknik karniowicki - XIII spotkanie z piosenką biesiadną - Powitanie Lata w Ojcowie - Piknik integracyjny w „W stronę samodzielności” Sierpień: - Wycieczka do Inwałdu - II Piknik Integracyjny Powiatu Krakowskiego „Niezłomni jak skała” 38 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Listopad: - Nagroda Ministra Pracy i Polityki Społecznej Źródło: Opracowanie własne W 2011 roku, podobnie jak w 2012 r. najwięcej imprez kulturalnych odbyło się w czerwcu – sześć uroczystości. Można zatem przypuszczać, że w okresie letnim jest najwięcej wydarzeń kulturalnych, zaś najgorzej sytuacja wygląda zimą. 39 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl 6. Uwagi końcowe W wieku podeszłym znacznie zmienia się życie człowieka, zarówno na płaszczyźnie zawodowej, jak i prywatnej. Osoby, które zdecydowały się bądź przez koleje losu zostały zmuszone do zamieszkania w domu pomocy społecznej zostają zderzone z zupełnie nową, obcą im rzeczywistością. W instytucji totalnej, jaką reprezentuje dom pomocy społecznej istnieją inne reguły, dotąd nieznane seniorom, którym należy się podporządkować i nauczyć z nimi żyć. Z jednej strony, dom pomocy społecznej stanowi ratunek dla osób, które życie postawiło w ciężkiej sytuacji – zostali porzuceni przez najbliższych, zmarł ich współmałżonek/współmałżonka, ciężko zachorowali. Z drugiej strony jest to przestrzeń obca, dla wielu wroga, bowiem w myśleniu społecznym utrwalił się negatywny obraz tej instytucji. 40 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Niejednokrotnie dom pomocy społecznej umieszczony jest w miejscu odizolowanym od ludzi, co wywołuje poczucie odgrodzenia od społeczeństwa. Mieszkańcy bardzo często skazani są wyłącznie na swoje towarzystwo, bowiem rzadko są odwiedzani przez bliskich czy mieszkańców wsi bądź miast, w których znajduje się placówka. Niewątpliwie, wprowadzenie się do domu pomocy społecznej jest momentem trudnym. Dla większości niechcianym. Trzeba jednak pamiętać, że nie stanowi to reguły, a instytucja ta nie zawsze jest „więzieniem”. Przykładem może być Dom Pomocy Społecznej w Więckowicach, w którym mieszkańcy mają do wyboru pełen zestaw zajęć terapeutycznych, życzliwą i fachową opiekę. Seniorzy nie są odizolowani od społeczeństwa, ponieważ odwiedzani są przez mieszkańców innych placówek, okolicznych szkół czy wolontariuszy. Co prawda, nie w każdym miesiącu mają możliwość wyjazdu na odpoczynek czy wzięcia udziału w uroczystości, ale zostaje im to po części wynagrodzone letnią porą. Wydaje mi się, że najważniejszym zadaniem polityki społecznej jest zmiana obrazu: starszego człowieka, a następnie domu pomocy społecznej. Senior powinien być traktowany z szacunkiem, ponieważ posiada wiedzę i bagaż doświadczeń, jakich brak osobom młodym. Z kolei placówki świadczące opieką powinny się modernizować tak, aby spełniać potrzeby osób w podeszłym wieku. Istotny jest także dobór pracowników, gdyż najlepiej, aby były to osoby bardzo empatyczne oraz traktujące swą pracę z rozsądkiem. W procesie rekrutacji do pracy należy wybierać nie tylko osoby dysponujące właściwymi kwalifikacjami, ale przede wszystkim takie, które planują zostać w placówce na jak najdłuższy okres. Rotacje powodują bowiem chaos i wpływają na dezintegrację w środowisku osób starszych. 41 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Bibliografia 42 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Pozycje książkowe 1. Działalność społeczna w pracy socjalnej na progu XXI wieku, red. E. Kantowicz, A. Olubiński, Akapit, Toruń 2003. 2. Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej, pod red. J. Brągiel, S. Badory, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005. 3. Gerontologia dla pracowników socjalnych, pod red. K. Wiśniewskiej-Roszkowskiej, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1982. 4. Osoby starsze w społeczeństwie – społeczeństwo wobec osób starszych, pod red. M. Makuch, D. Moroń, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2011. 5. Podmioty opieki i wychowania, pod red. Z. Brańki, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2002. 6. Polityka społeczna, służby socjalne i kształcenie pracowników socjalnych w Europie, red. M. Kolankiewicz, A. Zielińska, tł. E. Orlecka, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1998. 7. Pomoc społeczna. Praca socjalna, Teoria i praktyka, t. I-II, pod red. K. Marzec-Holki, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2003. 8. Pomoc społeczna wobec wybranych kategorii podopiecznych, red. A. Gołębiowski, A. M. Basak, Drukarnia Wydawnictwa Diecezji Radomskiej, Radom 2012. 9. Przeciw samotności, red. J. Twardowska – Rajewska, Poznań 2005, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2005. 43 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl 10. Starość i jej konsekwencje społeczno-rodzinne. Materiały z konferencji naukowej „Starość, zależność, samotność – konsekwencje społeczno – rodzinne”, pod red. S. Rogali, wyd. Instytut Śląski Sp. z o. o., Opole 2010. 11. Starość – obawy, nadzieje, oczekiwania. Wybrane zagadnienia z gerontologii, pod red. B. Zboiny, G. Nowak-Starz, Stowarzyszenie „Nauka, Edukacja, Rozwój”, Ostrowiec Świętokrzyski 2009. 12. Starość i starzenie się jako doświadczenie jednostek i zbiorowości ludzkich, pod red. J. T. Kowaleskiego, P. Szukalskiego, Zakład Demografii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2006. 13. Starzy ludzie w Polsce. Społeczne i zdrowotne skutki starzenia się społeczeństwa, pod red. J. Halika, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002. 14. Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, t. 1, wyd. PWN, Warszawa 2006. 15. Współczesne tendencje w pomocy społecznej i pracy socjalnej, pod red. M. Grewińskiego, J. Krzyszkowskiego, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – Państwowego Instytutu Badawczego, Warszawa 2011. 16. Brice P., Psychogeriatria. Wprowadzenie do psychiatrii wieku podeszłego, tł. M. Szwed-Szelenberger, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1986. 17. Dyczewski L., Ludzie starzy i starość w społeczeństwie i kulturze, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1994. 18. Fusgen I., Starość pod opieką, tł. D. Gołka, wyd. W. A. B., Warszawa 1998. 19. Golinowska S., Topińska I., Pomoc społeczna – zmiany i warunki skutecznego działania, wyd. CASE (Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych), Warszawa 2002. 20. Grzesiuk L., Trzebińska E., Jak ludzie porozumiewają się?, Nasza Księgarnia, Warszawa 1983. 44 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl 21. Grzesiuk L., Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994. 22. Kozaczuk L., Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej. Przewodnik metodyczny, Interart, Warszawa 1995. 23. Krzywda A., Krzywda P., Opiekun osoby w podeszłym wieku, przewlekle chorej lub niedołężnej, wyd. KaBe, Krosno 2012. 24. Mielczarek A., Człowiek stary w domu pomocy społecznej. Z perspektywy polityki społecznej i pracy socjalnej, Akapit Toruń, Toruń 2012. 25. Pawłowska R., Jundziłł E., Pedagogika człowieka samotnego, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Humanistycznej, Gdańsk 2000. 26. Rembowski J., Psychologiczne problemy starzenia się człowieka, wyd. PWN, Warszawa-Poznań 1984. 27. Steuden S., Psychologia starzenia się i starości, wyd. PWN, Warszawa 2011. 28. Szarota Z., Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematyki, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2004. 29. Szarota Z., Wielofunkcyjna działalność domów pomocy społecznej, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 1994. 30. Szatur-Jaworska B., Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2000. 31. Tarkowska E., Życie codzienne w domach pomocy społecznej, wyd. IFiS PAN, Warszawa 1994. 32. Tarkowski Z., Jurkiewicz C., Skala aktywności i strategie aktywizacji mieszkańca domu pomocy społecznej, Wydawnictwo Fundacji „Orator”, Lublin 1997. 33. Witkowska B., Osobowościowe uwarunkowania postaw pracowników domów pomocy społecznej wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2005. 45 Pisanie prac – prac magisterskich, prac licencjackich – pisanieprac.com.pl Strony internetowe: http://www.akademiamedycyny.pl/geriatria/archiwum/201103_geriatria_Arteterapia% 20Tobis.pdf. www.wydawnictwo.umlub.pl/pielegniarstwo/pl/artykul/.../id/2894. http://www.arteterapia.org.pl/kiedy-stosuje-sie-arteterapie.html. www.umed.lodz.pl/geriatria/pdf/Kostka_Inne_Reh_Geriatr.ppt. www.mpips.gov.pl. www.pulib.sk/elpub2/FF/Balogova1/pdf_doc/39.pdf. www.publikacje.edu.pl/pdf/8480.pdf. 46
