Działania Twórcze

Działania Twórcze
Wykład 1
,,Twórczość” jest stosunkowo nowym pojęciem, które pojawiło się w potocznym języku
angielskim w końcu XIX wieku a w słownikach języka angielskiego dopiero w 1960 r. Aż do
XIX w. bardzo mało napisano o naturze twórczego myślenia. Pierwsze naukowe opracowania
pojawiły się w XVIII w.
Dzieje pojęcia twórczości
1. Starożytność
U starożytnych Greków nie funkcjonują terminy, które odpowiadałyby pojęciom ,,tworzyć” i
,,twórca”, w szczególności nie było mowy o twórczości w sztuce. Występuje tu termin
,,poiein”, co znaczy ,,robić”, ,,wykonywać”. Tym pojęciem nie obejmowano działań malarzy
i rzeźbiarzy, bowiem, zgodnie z ówczesną filozofią, nie wykonują oni rzeczy nowych lecz
tylko odtwarzają te, które istnieją w naturze i wykonują przedmioty w oparciu o określone
reguły, wzorce (kanony), Sztuka jako ,,wykonywanie rzeczy według reguł nie zawierała
twórczości i co więcej byłoby źle, gdyby ją zawierała. Twórczość w sztuce nie tylko nie jest
możliwa ale też nie jest pożądana” ( Władysław Tatarkiewicz). Sztuka jest bowiem
umiejętnością wykonywania pewnych rzeczy a to zakłada znajomość reguł. Artystą jest ten,
kto je zna i umie się nimi posługiwać. Takie rozumienie sztuki miało wyraźne założenie:
natura jest doskonała a człowiek w swych działaniach powinien odkrywać jej prawa a nie
szukać swobody. Wyjątkiem był poeta (,,poietes”) czyli ,,ten, który robi”. Poeci i artyści to
dwie różne profesje. Artyści, to rzemieślnicy, natomiast przez poetów przemawiają bogowie.
To co tworzą poeci nie jest więc w pełni ich inwencją twórczą Poeta, według Greków
wykonuje rzeczy ,,nowe”, powołuje do życia nowy świat ( a więc tworzy) a artysta tylko go
odtwarza.
U starożytnych Rzymian występują terminy ,,creatio”, ,,creator”, ,,creare ale oznaczają one
coś innego np. ,,creator urbis” to założyciel miasta a ,,creator”, to ojciec
2. Średniowiecze ( twórczość jako działanie Boga)
Władysław Tatarkiewicz wyróżnił 3 historyczne koncepcje rozumienia twórczości:
 Twórczość jako działanie Boga
 Twórczość jako działanie artysty
 Twórczość jako działanie każdego człowieka
U schyłku starożytności pod wpływem religii chrześcijańskiej pojawił się nowy kontekst
znaczeniowy pojęcia twórczość - ,,creatio ex nihilo”, co znaczy ,, tworzenie z niczego” i
został użyty dla oznaczenia czynności Boga. Bóg jest Stwórcą i twórcą. Tworzenie, to akt,
przez który Bóg daje istnienie rzeczom (materii, życiu, światu duchowemu), ludzie nie są do
tego zdolni. Artystów nadal postrzegano jako tych, którzy naśladują przyrodę i wykonują
swoje dzieła zgodnie z regułami. W tym okresie twórczość jest, istnieje, jednak jest to
twórczość nieuświadomiona. Ludzie epoki nie dostrzegają jej znaczenia i nowatorstwa. Przez
całe średniowiecze w zasadzie nic się nie zmieniło, sztuka jest umiejętnością, nie twórczością.
3, Czasy nowożytne ( twórczość jako działanie artysty)
W okresie renesansu następuje odrodzenie myśli starożytnych. Jest to epoka wybitnych
naukowców, humanistów. Nie istnieje nadal termin określający twórczość ale pojawia się
świadomość, że sztuka jest czymś więcej, niż odtwarzaniem natury, że wymyka się zasadom i
regułom. Szukano nowych określeń dla sztuki i działań artystów, pojawia się poczucie
wolności i niezależności, zwraca się uwagę na aspekt nowości , tak ważnej w twórczości.
Rafael - ,,artysta kształtuje obraz wedle swojej idei”
Leonardo da Vinci - ,,artysta stosuje kształty, jakich nie ma w przyrodzie”
Michał Anioł - ,,artysta raczej realizuje swoją wizję, niż naśladuje przyrodę”
Paolo Veronese - ,,malarze korzystają z tych samych środków, co poeci i obłąkani”
Sandro Botticelli - neoplatonizm ( Plotyn)
W XVIIw. poeta Kazimierz Maciej Sarbiewski po raz pierwszy używa słowa ,,tworzyć” ,,poeta to ten, który na nowo tworzy” (dodając, że na podobieństwo Boga). Twórczość jest
według niego nadal przywilejem poezji, inne sztuki jedynie naśladują i odtwarzają
(nawiązanie do średniowiecza)
4. W XIX w. po raz pierwszy od starożytności pojawia się pojęcie tworzenia. Za twórców
uważa się przedstawicieli wszystkich dziedzin sztuki, twórca staje się synonimem artysty,
twórczość = sztuka. Uznano, że twórczość jest robieniem rzeczy nowych, że to, co jest nowe
w sztuce jest twórczością. Wskazuje się też niezależność, wolność i indywidualizm artysty romantyzm. Romantyczni artyści zdawali sobie sprawę ze swej wyjątkowości, uwikłani byli
jednak w inną pułapkę mentalną – uważali, że twórczość jest czymś wyjątkowym, czego nie
da się kontrolować i kształtować, że jest zjawiskiem elitarnym (artysta jest kimś
wyjątkowym).
5. XX w. ( twórczość jako działanie każdego człowieka)
.W XX w.. pojawia się myśl, że nie tylko artysta jest twórczy ale może nim być każdy
człowiek we wszystkich dziedzinach ludzkiej aktywności. Zaczęto mówić o twórczości w
nauce, o twórczym polityku, o twórcach nowej techniki i nowych sposobów w handlu.
Pojawia się pankreacjonizm – pogląd, który głosi, że twórcze jest każde działanie człowieka
wykraczające poza prostą recepcję i że każdy człowiek jest twórczy, gdy nie ogranicza się do
powtarzania i naśladowania tego, co zrobili przed nim inni. Twórczość jest tym, co człowiek
robi ze światem, co o nim myśli i jak go postrzega, gdy daje coś z siebie. W tak szerokim
ujęciu słowo ,,twórca.” stało się synonimem słowa ,,człowiek”.
Warto tu wspomnieć o konferencji Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego w
Princeton w roku 1958 . J. P. Guilford zaapelował do psychologów, aby podjęli badania nad
twórczością., przy czym założył, że źródłem twórczości jest ludzkie myślenie.
Guilford zaproponował model struktury twórczego umysłu – wymienia 3 podstawowe
współrzędne określające pole ludzkiego myślenia:
 Zawartość informacji (figury, relacje – semantyczne, symboliczne, zachowaniowe)
 Wytwory (elementy, klasy, relacje, systemy, implikacje, transformacje)
 Operacje (poznanie, pamięć, rozdzielenie, łączenie, wartościowanie)
Wystąpienie Guilforda zapoczątkowało nowy okres – okres twórczości zamierzonej
(umyślnej)
W pierwotnym, podstawowym znaczeniu pojęcie ,,twórczość” oznaczało wytwory
artystyczne wyróżniające się oryginalnością treści i formy, wnoszące coś nowego do
dotychczasowego dorobku kulturowego .Z biegiem czasu pojawiły się próby nadania mu
szerszego znaczenia, objęcia nim także różnorodnych form uczestnictwa kulturalnego nie
łączącego się z powstaniem nowych dzieł, bądź odtwórczością artystyczną. W tym sensie
twórczością jest nie tylko napisanie wiersza lub jego publiczna recytacja lecz także jego
każdorazowe, wartościowe dla jednostki odczytanie. Podobnie jest z oglądaniem obrazów,
rzeźb, spektakli teatralnych, słuchaniem muzyki lub czytaniem utworów literackich. W
każdym przypadku taki wysiłek artystyczny ma charakter współautorstwa, jest więc udziałem
w tworzeniu.
Koncepcja twórczości rozwijana na WSHE
Twórczość polega na umyślnym samorozwoju jednostki. Rozwój odbywa się przez
uświadamianie sobie barier mentalnych, emocjonalnych, cielesnych, schematów myślenia,
kulturowych kodów zachowań i na przełamywaniu związanych z nimi ograniczeń. Celowy
samorozwój opiera się więc na zamierzonym wzbogacaniu swojego zachowania. Pierwszy
krok, to uświadomienie sobie, ile wnosimy do rzeczywistości, w jaki sposób nadajemy sens
światu i jaką rolę odgrywa paradygmat (utarte schematy myślenia). Świadomy rozwój
przynosi trwałe efekty. Działanie twórcze, to działanie, które w istotny sposób wzbogaca
podmiot. Twórczość służy poszerzaniu indywidualnej autonomii człowieka. (
przezwyciężanie schematów, stereotypów myślenia – przykład z muzeum i młotkiem).
Ważne w tej koncepcji twórczości jest to, że dochodzenie do świadomości własnej twórczości
odbywa się w sposób celowy i zamierzony.
Cechy twórczości (warunki zaistnienia)
1. nowość dzieła, czy działania
2. istnienie energii umysłowej użytej do wytworzenia nowej rzeczy (talent, geniusz)
twórczość stanowi wyższy poziom działania, idzieza tym wieksza skuteczność, większy
wysiłek
3. wolność i niezależność twórcy
Nowość, to termin nieostry. Nie zawsze tam, gdzie jest nowość jest twórczość, choć każda
twórczość implikuje nowość.
1. Dzieła ludzkie mogą być rozpatrywane z różnych punktów widzenia – te, które są
nowe z jednego punktu widzenia nie muszą być nowe z innego np. na starym drzewie
pojawiają co roku nowe liście ale są one podobne do tych, co były przedtem.
2. Nowość podlega stopniowaniu, jest mniejsza lub większa ale nie ma skali do
mierzenia, w którym więc momencie nowość przechodzi w twórczość?
3. W twórczości człowieka istnieją różne, jakościowo odmienne rodzaje nowości: nowy
kształt, nowy model, nowa metoda wytwarzania. Nowość polega na posiadaniu
jakości, jakiej wcześniej nie było.
4. Nowość osiągana przez ludzi twórczych ma różne pochodzenie – bywa zamierzona i
niezamierzona, impulsywna i kierowana metodycznie (oznaka różnej postawy
twórczej)
5. Stworzenie nowego dzieła miewa różne skutki teoretyczne i praktyczne (są takie, co
zmieniły ludzkie życie i świat oraz nieważne dla świata ale istotne dla konkretnego
człowieka np. wynalazek druku, żarówki, radia, filmu, komputera, dzieła sztuki,
nauki, literatury.
Rodzaje twórczości:
 Nieświadoma, niezamierzona - .człowiek tworzy ale nie wie, że jest twórcą
 Świadoma, niezamierzona - człowiek wie, że tworzy ale nie kieruje
tworzeniem (nie ma twórczości bez natchnienia)
 Świadoma, umyślna – człowiek wie, że tworzy, potrafi zaplanować proces
twórczy, panuje nad procesem twórczym, tworzy siebie i świat.
Definicja twórczości – Krzysztof Szmidt)
,,Twórczość, to działalność przynosząca wytwory (dzieła sztuki, wynalazki, sposoby
postrzegania świata, metody działania) cechujące się nowością i posiadające wartość
(estetyczną, użytkową, poznawczą) przynajmniej dla samego podmiotu tworzącego”
Twórczość, to proces w umyśle twórcy ale i wytwór tego procesu
Aspekty twórczości: (Mel Rhodes – 1961)
 Wytwór (ucieleśnienie idei w obiekcie)
 Proces psychiczny (motywacje, uczenie się, komunikowanie)
 Cechy osoby (intelekt, temperament, psychika, zwyczaje, wartości,
zachowanie)
 Czynniki zewnętrzne warunkujące proces tworzenia (np. środowisko
wychowawcze, szkoła, atmosfera, relacje, klimat grupowy itp.)
Kreatywność – zdolność człowieka do, w miarę częstego, generowania nowych i
wartościowych wytworów (rzeczy, pomysłów, idei, metod działania itd.)
Innowacyjność – wdrożenie pomysłów w życie
Człowiek twórczy generuje pomysły i stosuje je w praktyce