LEKI UKŁADU WEGETATYWNEGO

advertisement
LEKI UKŁADU WEGETATYWNEGO
FIZJOLOGIA I ANATOMIA
Nadrzędne ośrodki układu wegetatywnego znajdują się w mózgu i w rdzeniu kręgowym. Ośrodki układu
parasympatycznego obejmują jądra n. III,VII,IX,X oraz odcinek S1 -S4 rdzenia kręgowego, a układu sympatycznego
Th1 (C7) - Th12 oraz L1 - L3 .
Ośrodki te łączą się włóknami przedzwojowymi ze zwojami autonomicznymi. Na zakończeniach tych
włókien uwalniana jest acetylocholina(Ach), zaś receptor komórki zwojowej jest receptorem cholinergicznym
neuronalnym - receptor nikotynowy (N).
Zwoje układu przywspółczulnego rozsiane są w organizmie, a większość zwojów współczulnych
zgrupowana jest w pniu współczulnym. Neurony zwojów oddają wypustki biegnące do poszczególnych narządów.
Na zakończeniach tych włókien pozazwojowych uwalniana jest w układzie przywspółczulnym acetylocholina,
działająca na receptory muskarynowe, a w układzie współczulnym noradrenalina (norepinefryna), działająca na
receptory adrenergiczne  i ß. Swoistymi wyjątkami są: rdzeń nadnerczy i gruczoły potowe, które mają unerwienie
sympatyczne poprzez mediator Ach, która w przypadku rdzenia nadnerczy będącego zmienionym zwojem
sympatycznym pobudza go poprzez receptor nikotynowy do wydzielenia do krwi adrenaliny (A) i noradrenaliny (NA).
Niektóre narządy w normalnych warunkach, pozostają w większym stopniu pod wpływem jednego układu
np. w układzie krążenia główną rolę odgrywa układ współczulny, a w przewodzie pokarmowym przywspółczulny.
NARZĄD
UKŁAD WSPÓŁCZULNY
RECEPTOR
EFEKT
UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY
RECEPTOR
EFEKT
wzrost HR, siły skurczu, przewodnictwa i M
pobudliwości ( wzrost zużycia tlenu)
zwolnienie HR
NACZYNIA SKÓRNE I 1
TRZEWNE
skurcz  wzrost ciśnienia
M
rozkurcz  spadek ciśnienia
NACZYNIA
MIĘŚNI ß2
SZKIELETOWYCH
MIĘŚNIE OSKRZELI
ß2
rozkurcz  spadek ciśnienia
Rozkurcz
M
skurcz
SERCE
ß1
MIĘŚNIE JELIT
1
ß1
rozkurcz (bez znaczenia)
M
skurcz
OKO
ß
rozszerzenie źrenic
M
zwężenie źrenic, wzrost ciśnienia
śródgałkowego
MACICA
ß2
Rozkurcz
Środki hamujące przewodnictwo w zwojach współczulnych są rzadko stosowane w celu obniżenia ciśnienia.
Takim lekiem jest trimetafan - stosowany w przełomach nadciśnieniowych opornych na leczenie i tylko w
warunkach szpitalnych. Podobnie mekamylamina - stosowana w Polsce jako lek zmniejszający napięcie mięśnia
wypieracza pęcherza moczowego. Leki te mają bardzo wiele działań niepożądanych, ponieważ działają także na
zwoje przywspółczulne - w obu układach działa bowiem ta sama substancja przekaźnikowa czyli Ach.
Znaczna część leków działających na układ autonomiczny to związki działające na synapsy znajdujące się
w narządach. Ponieważ w tych synapsach układ przywspółczulny ma inną substancję przekaźnikową niż układ
współczulny leki działają tylko na jeden z tych układów. Dlatego dzielimy leki układu wegetatywnego na leki układu
przywspółczulnego (filogenetycznie starszego) i leki układu współczulnego.
SYMPATYKOMIMETYKI
SYMPATYKOLITYKI
Ach
N
NA
ZWÓJ AUTONOMICZNY
1
ADRENOLITYKI
ADRENOMIMETYKI


LEKI UKŁADU WSPÓŁCZULNEGO
Substancją przekaźnikową wydzielaną na zakończeniach pozazwojowych układu
współczulnego jest noradrenalina NA.Uwalniana przez impuls nerwowy NA łączy się z
postsynaptycznym receptorem adrenergicznym, a usuwana jest z synapsy głównie przez
wychwyt zwrotny (część zostaje rozłożona przez enzymy - MAO i COMT).
A jest hormonem wydzielanym przez rdzeń nadnerczy. Można ją traktować również jako
substancję przekaźnikową układu współczulnego, ponieważ wyrzut A do krwi następuje w
wyniku pobudzenia nadnerczy przez przedzwojowe włókna układu sympatycznego.
A i NA należą do grupy związków zwanej aminami sympatykomimetycznymi, ponieważ
pobudzają receptory układu współczulnego. Ich fizjologiczna rola jest różna. NA bierze udział w
ciągłej regulacji czynności narządów, głównie napięcia ścian naczyń krwionośnych zaś działanie
A uzewnętrznia się w sytuacjach wymagających od organizmu nasilonej aktywności, jak wysiłek
fizyczny, stres, reakcje agresywne (patrz atlas farmakologiczny).
Podstawowe typy receptorów adrenergicznych różniące się między sobą skutkiem
pobudzenia:
 1
-
w mięśniach gładkich naczyń krwionośnych; pobudzenie tych receptorów powoduje
skurcz naczyń i wzrost ciśnienia,
w śliniankach i ich pobudzenie powoduje zmniejszenie ilości śliny, która jest gęsta i
zbita;
w mięśniach gładkich macicy (skurcz macicy),
w mięśniach gładkich ściany oskrzelików (skurcz oskrzelików  spadek objętości
oddechowej i przepływu minutowego),
w mięśniach zwieraczach przewodu pokarmowego i pęcherza moczowego (skurcz),
w mięśniówce gładkiej ściany tętniczki doprowadzającej nerki (skurcz zmniejszenie
ilości moczu),
w mięśniu rozwieraczu źrenicy (rozszerzenie - mydrasis);
Siła działania leków na ten receptor układa się następująco:
NA > A> oksymetazolina = ksylometazolina > nafazolina > fenylefryna
Pominięto klasyfikacje podtypów receptora 1.
 2
w części presynaptycznej ma większe znacznie niż w postsynaptycznej; pobudzenie
części presynaptycznej hamuje uwalnianie NA do przestrzeni synaptycznej, co powoduje
spadek ciśnienia, szczególnie wtedy, gdy wyjściowe ciśnienia było podwyższone.
Receptory 2 znajdujące się w ścianie naczyń krwionośnych reagują na A krążącą we krwi.
Poza tym receptory te znajdują się na powierzchni komórek tucznych (degranulacja i
wydzielenie mediatorów zapalenia) i trombocytów (agregacja).
 1 głównie
w sercu; pobudzenie powoduje intensyfikację pracy serca - częstość skurczów,
siła skurczów, przewodnictwo i pobudliwość serca ulegają zwiększeniu, jednakże równocześnie
wzrasta zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen.
Te receptory znajdują się one także w aparacie przykłębuszkowym nerki (wzrost wydzielania
reniny = pobudzenie układu RAA), tkance tłuszczowej, tylny płat przysadki (stymulacja
uwalniania wazopresyny)
 2 w mięśniach gładkich tętniczek znajdujących się w mięśniach szkieletowych, wieńcowych,
płucnych, trzewnych, nerkowych i naczyniach żylnych, przewodu pokarmowego (p.p.), oraz
mięśniach gładkich oskrzeli i macicy. Pobudzenie tych receptorów powoduje:
- rozkurcz naczyń krwionośnych i spadek ciśnienia rozkurczowego,
- rozkurcz oskrzeli (zwłaszcza jeśli są skurczone),
- hamowanie skurczów macicy,
- rozkurcz mięśni gładkich przewodzie pokarmowym
- drżenie włókienkowe mięśni szkieletowych
- wzrost stężenia glukozy.
2
 3
między innym w tkance tłuszczowej, przewodzie pokarmowym i sercu. Pobudzenie tych
receptorów powoduje wzrost termogenezy (sibutramina i nowe leki - agoniści receptora 3 w
leczeniu otyłości) oraz są odpowiedzialne za "nieoczekiwany" inotropowo ujemny efekt
działania katecholamin (odgrywają, jeszcze nie do końca sprecyzowaną, rolę w niewydolności
mięśnia sercowego).1
2
1
1
2
2
NA
+
2
Różnica w działaniu NA i A polega na różnym oddziaływaniu na poszczególne typy
receptorów adrenergicznych.
NA  1 = 2 ; 1 >> 2  NA powoduje przede wszystkim skurcz mięśni gładkich i wzrost
ciśnienia rozkurczowego; w wyniku zwiększonego napływu krwi do serca i pobudzenia 1
dochodzi również do wzrostu ciśnienia skurczowego.
A  1 = 2 > 1=2  naczynia krwionośne skóry i błon śluzowych obkurczają się po A
(zblednięcie, bo te naczynia zawierają tylko receptory 1), natomiast naczynia krwionośne
mięśni szkieletowych ze względu na receptor 2 ulegają rozkurczowi; ponieważ łączny przekrój
tych naczyń jest bardzo duży to opór się zmniejsza i ciśnienie rozkurczowe spada .
Jednocześnie za pośrednictwem 1 ulega pobudzeniu czynność serca i ciśnienie skurczowe
nie obniża się a nawet rośnie, stąd powiększa się amplituda ciśnienia.
Endogenną katecholaminą jest także dopamina, która pobudza receptory
dopaminergiczne odgrywających ważną rolę w regulacji krążenia nerkowego i trzewnego.
Powinowactwo do receptorów
-agoniści
fenylefryna,metoxamina
klonidyna,metylnorepinefryna
 -agoniści
NA
A
-agoniści
dobutamina
isoproterenol
terbutalina,metaproterenol,
Dopamina
1 > 2 >>>>>
2 > 1 >>>>>
1 = 2; 1 >> 2
1 = 2; 1 = 2
1 > 2 >>>>>
1 = 2 >>>>>
2 >> 1 >>>>>
D1=D2>>2 > 1 >>
Gauthier Ch. Tavernier G. Charpentier F. i wsp. Functional 3-Adrenoreceptor in Human Heart. J Clin Invest. 1996;
98(2):556-562.
3
1
NA, A i DA należą do tzw. amin bezpośrednich (adrenomimetyki) - działających
bezpośrednio pobudzająco na receptor adrenergiczny.
Istnieją poza tym tzw. aminy pośrednie (sympatykomimetyki) - związki, które działają na
receptor adrenergiczny słabo lub w ogóle nie działają, powodują natomiast nasilenie uwalniania
substancji przekaźnikowej do synapsy, zastępując zmagazynowane przekaźniki w
zakończeniach nerwowych albo blokują enzym rozkładający NA - MAO (np.efedryna,
pseudoefedryna, amfetamina, tyramina) lub hamują wychwyt zwrotny katecholamin z
przestrzeni synaptycznej (kokaina, TLPD).
LEKI POBUDZAJĄCE UKŁAD WSPÓŁCZULNY
 - ADRENOMIMETYKI (czyli leki działające bezpośrednio na receptory)
NORADRENALINA (Levonor)
(NA podawana z zewnątrz - norepinefryna)
 działa tylko po podaniu pozajelitowym, ponieważ w przewodzie pokarmowym ulega
rozkładowi; działanie jej jest natychmiastowe i krótkotrwałe około 2-5 min., gdyż szybko
ulega biotransformacji
 stosowana niekiedy jako dodatek do leków miejscowo znieczulających, ponieważ kurcząc
naczynia zwalnia uwalnianie leku miejscowo znieczulającego z miejsca podania, a więc
przedłuża jego działanie. Nie stosować w dystalne części ciała ze względu na możliwość
skurczu naczyń i martwicę.
Dawniej stosowana w niektórych postaciach wstrząsu np. septycznym w celu podwyższenia ciśnienia, obecnie nie
wykorzystywana w postępowaniu przeciwwstrząsowym ze względu na skurcz naczyń i zmniejszenie przepływu
przez nerki i mózg.2
 działania niepożądane :
- wzrost ciśnienia mogący doprowadzić do groźnych skutków np. wylewu krwi do mózgu, szczególnie u
pacjentów z NT (nadciśnienie tętnicze) i nadczynnością tarczycy
- znaczne pobudzenie czynności serca  wzrost zapotrzebowania na tlen  objawy niewydolności
wieńcowej z bólami zamostkowymi, co szczególnie groźne jest u osób z zaburzonym krążeniem
wieńcowym (w podeszłym wieku i w NT); pobudzenie serca może doprowadzić do tachykardii, a nawet
zaburzeń rytmu do migotania komór włącznie, co obserwuje się najczęściej po podaniu dożylnym.
ADRENALINA
 należy pamiętać, że w dużych dawkach może powodować znaczny wzrost ciśnienia ze
względu na działanie na receptor 1
 stosuje się wyłącznie pozajelitowo, ponieważ podana doustnie rozkłada się w przewodzie
pokarmowym oraz wątrobie; jest podawana:
- podskórnie - wchłanianie powolne ze względu na miejscowy skurcz naczyń
krwionośnych; roztwory 1:1000 i 1:10000; dawka sc. - 0.3-0.5 mg
- domięśniowo
- dotchawiczo - działanie systemowe - nie ograniczone do drzewa oskrzelowego, roztwory
1:100
- rzadko dożylnie.
 działania niepożądane :
- pobudzenie psychiczne, niepokój oraz drżenie kończyn,
- znaczne pobudzenie czynności serca  wzrost zapotrzebowania na tlen  objawy
niewydolności wieńcowej z bólami zamostkowymi, co szczególnie groźne jest u osób z
zaburzonym krążeniem wieńcowym (w podeszłym wieku i w NT); pobudzenie serca
2
Rola katecholamin w leczeniu wstrząsu jest omawiana szczegółowo na wykładzie.
4


może doprowadzić do tachykardii, a nawet zaburzeń rytmu do migotania komór włącznie,
co obserwuje się najczęściej po podaniu dożylnym,
- obrzęk płuc na skutek skierowania krwi do płucnego łożyska naczyniowego i wzrostu
ciśnienia w tym łożysku oraz zaburzeń rytmu serca.
- wzrost ciśnienia skurczowego może być przyczyną zaburzeń podobnych do
obserwowanych po podaniu NA. Również tu nadczynność tarczycy powoduje znaczne
zwiększenie wrażliwości na lek, a tętniaki mózgu i aorty są bezwzględnym
przeciwwskazaniem.
Podobnie
operacja
pomostowania
aortalno-wieńcowego.
Przeciwwskazaniem jest też znieczulenie halotanem oraz ciąża ze względu na
możliwość poronienia lub porodu przedwczesnego, chyba że reanimujemy matkę.
leków miejscowo znieczulających z dodatkiem amin sympatycznych nie wolno podawać w
dystalne części ciała (np. palce), ze względu na możliwość martwicy.
wskazania są obecnie ograniczone:
- nagłe zatrzymanie krążenia;
- w ostrych stanach alergicznych (A działa szybko i powoduje skurcz naczyń skóry i błon
śluzowych  zmniejszenie obrzęku) np. obrzęk głośni w przebiegu odczynu
alergicznego
- rzadko w astmie, w stanach nagłej i bardzo nasilonej duszności z objawami zastoju w
krążeniu małym (wziewnie);
- niektóre postaci wstrząsu zwłaszcza wstrząs anafilaktyczny (w pełnoobjawowym
wstrząsie iv., natomiast sc. tylko w pierwszych objawach anafilaksji);
- dodatek do leków miejscowo znieczulających;
- w okulistyce w celu rozszerzenia źrenicy (najsilniej rozszerza źrenicę), rozerwania
zrostów tęczówkowo - soczewkowych w przebiegu zapalenia tęczówki lub w czasie
zabiegów operacyjnych do zmniejszenia krwawienia.
Inne aminy katecholowe:
DOPAMINA
W dawkach terapeutycznych wpływa przede wszystkim na receptory D, szczególnie silnie
rozszerzając naczynia nerkowe i trzewne, oraz pobudza 2, a także 1. Należy do tzw.  adrenomimetyków naczyniowych, ponieważ jej wpływ na  jest znacznie słabszy. Powoduje
pobudzenie pracy serca i wzrost ciśnienia skurczowego. W większych dawkach pobudza także
receptory 1 i powoduje skurcz naczyń krwionośnych. Dopamina przyspiesza HR i bywa
podawana we wlewie dożylnym w leczeniu wstrząsu kardiogennego i hipowolemicznego (po
wypełnieniu łożyska naczyniowego). Szczególnie znaczenie ma w sytuacji upośledzonego
przepływu przez nerki.
DOPEXAMINA

syntetyczna pochodna dopaminy o podobnym zastosowaniu; silnie działa zarówno na receptory D, jak i 2.
DOBUTAMINA
 silniej niż DA działa na  1, natomiast słabo na 1 (izomer lewoskrętny jest silnym agonistą, a
prawoskrętny antagonistą tego receptora, co tłumaczy ogólnie słabe oddziaływanie tego
leku na receptory 1)
 na serce działa silniej inotropowo niż dromotropowo (ostrożnie w migotaniu przedsionków!),
stąd minimalnie zmienia HR i zapotrzebowanie serca na tlen po dobutaminie jest mniejsze,
niż po innych sympatykomimetykach, dlatego chętniej jest stosowana w niektórych
postaciach wstrząsu np. kardiogennym.
Możliwe jest równoczesne stosowanie dopaminy i dobutaminy, aby efektywniej zwiększyć pracę serca, podnieść
ciśnienie tętnicze i zachować przepływy przez nerki.
5
LEKI  - ADRENOMIMETYCZNE NIESELEKTYWNE
IZOPROTERENOL = IZOPRENALINA
 syntetyczny lek pobudzający oba typy receptorów  -  1 =  2
 powoduje rozszerzenie naczyń obwodowych ( 2) i jednocześnie pobudza  1 w sercu, co
powoduje, że ciśnienia skurczowe nieznacznie wzrasta, natomiast ciśnienia rozkurczowe i
średnie spada (spadek ciśnienia rozkurczowego po izoprenalinie jest wyraźniejszy niż po A,
ponieważ ta pierwsza nie pobudza receptorów 1 )
 wchłania się dobrze po podaniu pozajelitowym i wziewnym; zastosowana doustnie lub
podjęzykowo wchłania się nierównomiernie i siłę jej działania trudno przewidzieć
 działa krótko - T0.5 = 2.5 h.
 działania niepożądane:
- kołatanie serca, zaburzenia rytmu - stąd nie stosować w niewydolności wieńcowej,
nadczynności tarczycy oraz zwiększonej pobudliwości serca
- bóle głowy
- bóle zamostkowe
- nudności
- drżenia kończyn.
Te działania występują najczęściej po podaniu pozajelitowym , u osób szczególnie wrażliwych,
bądź po przedawkowaniu leku w inhalacji.
 wskazania: blok serca, bradykardia (ponieważ działa dromotropowo dodatnio)
ORCIPRENALINA (ASTMOPENT)
 działa silniej na  2 niż na  1
 można ją stosować doustnie (działanie opóźnione i przedłużone do 3-4 godzin) oraz
pozajelitowo:
- we wstrzyknięciach w celu pobudzenia serca po operacjach na sercu oraz w blokach
serca,
- wziewnie w dychawicy oskrzelowej, lepiej jednak stosować selektywne 2 - mimetyki.
 działa nieco dłużej niż izoproterenol - T0.5 = 6 h.
BAMETAN - lek stosowany w zaburzeniach ukrwienia obwodowego w związku z pobudzeniem receptorów 2choroba Raynauda, choroba Buergera - obecnie bez znaczenia terapeutycznego; działania niepożądane tachykardia i ból zamostkowy, spowodowane pobudzeniem  1. Przypuszczalnie rozszerza tylko naczynia zdrowe efekt podkradania.
LEKI ADRENOMIMETYCZNE 2 SELEKTYWNE
Są podstawową grupą leków stosowanych w stanach skurczowych oskrzeli i jako leki
tokolityczne, ponieważ wykazują selektywność względem 2. W przypadku przedawkowania nie
są tak groźne jak leki nieselektywne, mogące poprzez oddziaływanie na 1 wywołać kołatanie
serca, niedotlenienie mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu i zgon (ryzyko zaburzeń sercowonaczyniowych wzrasta przy jednoczesnym stosowaniu inhibitorów MAO oraz TPLD).
Stosowane są zazwyczaj wziewnie, aby zapewnić szybki początek działania i ograniczyć
działanie do drzewa oskrzelowego (nauka efektywnego stosowania leku przez pacjentów,
zwłaszcza w wieku starszym i dzieci).
Omówić znaczenie przedłużaczy objętościowych (spacer) - zwiększenie skuteczności i możliwość stosowania
mniejszych dawek leku - oraz innych technik wziewnego podawania leku (nebulizacji, insuflacja) a także
szkodliwość nośników (węglowodory flourowane - uwrażliwienie receptorów -adrenergicznych w sercu).
6
Długotrwałe stosowanie zwłaszcza dużych dawek sprzyja zmniejszaniu się skuteczności tych leków
(tolerancja). Długotrwała terapia tymi lekami wiąże się ze zwiększoną nadwrażliwością oskrzeli oraz pogorszeniem
kontroli choroby. Leki te działają jedynie objawowo, nie przedłużając życia chorych, a nawet w przypadku
stosowania niektórych dłużej działających preparatów (fenoterol) odnotowywano wzrost śmiertelności, zwłaszcza w
grupie pacjentów przekraczających zalecane dawki. Preparaty bardzo długodziałające (salmeterol, formoterol)
zaleca się stosować przede wszystkim w profilaktyce napadów nocnych.
Mogą powodować hipokalemię zwłaszcza po dużych dawkach podawanych parenteralnie.
SALBUTAMOL
 pobudza  2 w mięśniach gładkich oskrzeli i macicy powodując ich rozkurcz
 nie jest w pełni selektywny (często objawy stymulacji  1-adrenergicznej)
 wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego i po podaniu wziewnym oraz dożylnym,
 działa stosunkowo krótko T 0.5 = 5 h; po podaniu wziewnym szybko powoduje rozkurcz
oskrzeli, czas działania 2-4h
 metabolizowany w wątrobie
 działania niepożądane:
- pobudzenie serca (kołatanie, bóle zamostkowe) po przedawkowaniu lub u chorych z
uszkodzonym mięśniem sercowym (związane jest to w znacznym stopniu z
pobudzeniem presynaptycznego 2  uwolnienie NA z zakończenia nerwowego
(przeciwstawny efekt powoduje pobudzenie 2 )
- drżenia mięśniowe co także związane jest z pobudzeniem 2
- podawany w ciąży może przyspieszać czynność serca płodu
- zwiększenie poziomu glikemii i wolnych kwasów tłuszczowych zwłaszcza po terapii
doustnej i wstrzyknięciach.
 wskazania: w postaci aerozolu w napadzie duszności (w ciężkim iv); w hamowaniu skurczów
przedwczesnych; jest stosowany w niektórych bólach miesiączkowych, w przeciwieństwie do
cholinolityków, które są tych przypadkach powszechnie stosowane, mimo że praktycznie nie
działają na mięsień macicy.
FENOTEROL(BEROTEC)
 ma znacznie większą selektywność w stosunku do  2 od salbutamol
 mimo wysokiej selektywności może powodować tachykardię; dzieje się tak dlatego, że
pobudzenie presynaptycznego 2 pobudza uwalnianie NA, która wpływa na oba receptory
;
 działa znacznie dłużej niż salbutamol około 8-10 h (T0.5 = 8 h; skutecznie i długotrwale
hamuje skurcze macicy)
 działania niepożądane : drżenia mięśniowe, nudności, po przedawkowaniu pobudzenie
czynności serca (dlatego dożylne wstrzyknięcia wykonywać powoli).
BEROTEC aerozol stosowany w napadzie dychawicy oskrzelowej - jedna dawka zawiera 0.2 mg leku.
TERBUTALINA
 działa szybciej i nieznacznie krócej (T0,5=3-6h) niż fenoterol; jest równie selektywna
SALMETEROL
 działa znacznie dłużej niż fenoterol (około 12 h)
 jest silnym i wybiórczym agonistą  2
 nie należy podawać w napadzie astmy, ponieważ działanie leku nie jest natychmiastowe.
FORMOTEROL działa on równie długo jak salmeterol, jednakże jego działanie rozkurczowe występuje szybciej.
7
BITOLTEROL - hydrolizowany przez esterazy do czynnej postaci - kolterolu. Esterazy występują w wysokim
stężeniu w płucach, dlatego po podaniu leku wziewnie jego działanie jest ograniczone do oskrzeli, a działanie
systemowe jest bardzo nieznaczne. Działa około 3-6 godzin.
RIMITEROL
RITODRINE - zmniejsza napięcie mięśnia macicy; po podaniu doustnym wchłania się szybko, ale jedynie w 30%;
stosowany w zapobieganiu porodowi przedwczesnemu początkowo iv. a następnie doustnie.
 ADRENOMIMETYKI
Leki stosowane przede wszystkim miejscowo
-adrenomimetyki stosowane są miejscowo w celu obkurczenia naczyń krwionośnych i
tym samy zmniejszenia obrzęku błon śluzowych, ponieważ obrzęk błony śluzowej np. nosa jest
najczęściej związany ze zwiększeniem objętości krwi w łożysku naczyniowym, oraz w celu
zmniejszenia przekrwienia spojówek.
Wskazania:
Doraźne likwidowanie objawów nieżytu nosa infekcyjnego i alergicznego oraz w celu
zmniejszenia obrzęku błony śluzowej nosa i poprawy widoczności pola operacyjnego podczas
zabiegów chirurgicznych oraz diagnostycznych w jamie nosowo-gardłowej.
Jednakże stosowanie długotrwałe kropli obkurczających do nosa wywołuje zjawisko
„rebound”, czyli obrzęku błony śluzowej. Zjawisko to jest związane z mechanizmem „down
regulation” czyli zmniejszeniem ilości receptorów 1.Stałe przyjmowanie tych kropli doprowadza
do nieżytu „kroplowego” (rhinitis medicamentosa) trudno poddającego się leczeniu. Za działanie
uszkadzające nabłonek błony śluzowej nosa może być również odpowiedzialny chlorek
benzalkonium - środek antyseptyczny(detergent) dodawany do kropli, który jak wykazały
badania hamuje ruch rzęsek, a następnie niszczy je przy dłuższym stosowaniu (uszkodzenie
rzęsek już po 5 dniach stosowania). Reasumując, krople obkurczające do nosa i spojówek nie
powinny być dłużej stosowana niż 5 dni.
Ostrożnie u osób z chorobami układu sercowo-naczyniowego, nadczynnością tarczycy ,
cukrzycą i przerostem gruczołu krokowego.
Wszelkie leki złożone do nosa z lekami przeciwhistaminowymi I generacji mają ograniczone miejsce w
terapii nieżytów nosa i powinny być stosowane przez lekarzy specjalistów.
NAFAZOLINA
 podawana jest głównie na błony śluzowe nosa i spojówek w celu zmniejszenia przekrwienia
wywołanego stanem zapalnym.
 działa podobnie na 1 i 2
 występowała w Polsce w preparatach złożonych np. Sulfarinol (zawierał sulfatiozal sulfonamid bez znaczenia terapeutycznego, dający często uczulenia oraz parafinę, która
wchłaniała się i gromadząc się w węzłach chłonnych powodowała ich przerost, a nawet
może być odpowiedzialna za zwłóknienie płuc), Rhinophenasol, Betadrin (oba zawierają
difenhydraminę - lek przeciwhistaminowy I generacji)
 obecnie rzadziej stosowana, zastąpiły ją pochodne imidazolowe (ksylometazolina i
oksymetazolina).
Pochodne imidazolowe:
OKSYMETAZOLINA I KSYLOMETAZOLINA
 działanie niepożądane tych leków na OUN w postaci pobudzenia i bezsenności mogą być
związane z pobudzeniem tych receptorów
 są podawane wyłącznie miejscowo do nosa;
 działanie obkurczające ksylometazoliny utrzymuje się do 4 -6 h, a oksymetazoliny do 8 h
8
nie powinny być stosowane u niemowląt i małych dzieci, ponieważ między innymi zagrażają
niebezpiecznymi działaniami ośrodkowymi, łącznie z hipotonią, drgawkami i śpiączką.
Preparaty: Xylometazolin, Xylogel - żel mniej działający drażniąco na błony śluzowe,
Nasenspray K, Nasalgel, Afrin.

TYMAZOLINA, TETRYZOLINA
 działanie i zastosowanie - j.w.
Inne -adrenomimetyki
FENYLEFRYNA
 bywa stosowana jako lek naczyniozwężający, ponieważ silnie pobudza 1
 działa dłużej od NA i A - T0.5 = 2-3h;
 drogi podania: p.o. (źle wchłania się z przewodzie pokarmowym i w ponad 60% jest
metabolizowana w pierwszym przejściu przez wątrobę - podane doustnie dawki mniejsze niż
10 mg nie osiągają stężeń terapeutycznych.), s.c., im., iv we wlewie kroplowym oraz
miejscowo w postaci kropli na błony śluzowe.
 np. coldrex - zawiera ponadto paracetamol i witaminę C.
KLONIDYNA (Haemiton)
 działa przede wszystkim na
2, zlokalizowane w OUN gdzie poprzez pobudzenie
postsynaptycznych receptorów w nucleus tracti solitarii tłumi aktywność ośrodkowych
neuronów wazomotorycznych i obniża ciśnienia, dlatego stosowana jest w NT; dodatkowo
pobudzenie presynaptycznych na 2 obwodzie wiedzie do zmniejszenia uwalniania NA oraz
nie bez znaczenia wydaje się jej wpływ pobudzający na receptory imidazolowe
 stosowana jest także w przygotowaniu osób uzależnionych do odstawienia opioidu lub
alkoholu, ponieważ redukuje napięcie współczulne towarzyszące temu odstawieniu i łagodzi
objawy związane z zależnością fizyczną
 w niektórych sytuacjach klinicznych jako środek przeciwbólowy (np. w migrenach)
 podawana jest doustnie (wchłania się całkowicie)
 po dużych dawkach może wywołać wzrost ciśnienia poprzez pobudzenie obwodowych 1
w naczyniach (efekt ten jest krótkotrwały i ustępuje na korzyść długotrwałego efektu
hipotensyjnego)
 nagłe odstawienie klonidyny może być powodem niebezpiecznych wzrostów ciśnienia,
zwłaszcza u pacjentów stosujących jednocześnie -adrenolityki.
 Liczne działania niepożądane ograniczają stosowanie leku:
- suchość w ustach i senność ( 50%)
- zawroty głowy
- liczne z przewodu pokarmowego, w tym podwyższenie aktywności enzymów
wątrobowych, uszkodzenie wątroby, brak łaknienia,
- liczne z układu sercowo-naczyniowego, w tym hipotonia ortostatyczna, tachy- lub
bradykardia, zaburzenia rytmu, objaw Raynauda.
- zmniejszenie popędu płciowego.
 wydalana w 50% w postaci niezmienionej przez nerki (uwaga w niewydolności nerek)
 jest to najtańszy lek na NT w Polsce.
Guanfacyna - bardziej selektywna w stosunku do 2 niż klonidyna; dłuższy T0,5=12-24 h. Podobne zastosowanie
kliniczne
Guanabenz - działa podobnie ma jednak krótszy T0,5=4-6 h.
9
ALFA - METYLODOPA (Dopegyt)
 główny mechanizm działania jest związany z ośrodkowym pobudzeniem presynaptycznych
receptorów 2, podobnie do klonidyny
 poza tym hamuje syntezę NA w zakończeniach nerwów sympatycznych, ponieważ ulega
pod wpływem dekarboksylazy DOPA dekarboksylacji do  - metylodopaminy a następnie
hydroksylacji do  - metylonorepinefryny i wykorzystanie dekarboksylazy DOPA spowalnia
katalizowany przez ten enzym proces przekształcania L-DOPA w NA. Fałszywy przekaźnik  - metylonorepinefryna może być magazynowany i ma większe powinowactwo do
receptorów 2 niż 1 i dlatego powoduje działanie zbliżone do klonidyny
 przechodzi przez barierę krew - mózg i działa ośrodkowo
 działania niepożądane:
- objawy alergiczne
- immunozależna niedokrwistość hemolityczna
- uszkodzenie szpiku i wątroby
- zaburzenia psychiczne
- ortostatyczne spadki ciśnienia
- objawy pozapiramidowe przypominające zespół Parkinsona
 stosowana głównie doustnie jako lek drugiego rzutu w NT oraz w nadciśnieniu w przebiegu
ciąży. Jako jeden z nielicznych leków hipotensyjnych nie upośledza przepływu przez
naczynia nerkowe.
SYMPATYKOMIMETKI
EFEDRYNA
 syntetyczna amina pośrednia
 nasila uwalnianie endogennej NA. W przebiegu stosowania może dojść do tachyfilaksji, gdy
kolejne dawki leku
spowodują wyczerpanie właściwej substancji przekaźnikowej w
zakończeniach synaptycznych.
 wchłania się z przewodzie pokarmowym , co ułatwia jej stosowanie
 przenika przez barierę krew - mózg i pobudza OUN
 działa około 3-6h.
 działania niepożądane : kołatanie serca, czasem bóle wieńcowe ( 1) - ostrożnie u chorych z
niewydolnością wieńcową i NT, pobudzenie OUN z niepokojem i bezsennością a nawet
drgawkami.
 wskazania:
- obrzęk błon śluzowych (blokada nosa i ucha)
- w przeziębieniach, choć jej stosowanie jest uzasadnione tylko wtedy, gdy konieczne jest
zniesienie blokady nosa (często jako składnik preparatów złożonych, chociaż celowe jest
jej stosowanie samodzielne)
- może być stosowana w idiopatycznych ortostatycznych spadkach ciśnienia tętniczego i
innych stanach hipotensyjnych
Tussipect draż i syrop (efedryna + roślinne wyciągi wykrztuśne) - nadużywany
Allergasthmin = efedryna+fenazolina+teofilina+fenobarbital (indukcja enzymatyczna zmniejsza stężenie leków);
lek bez znaczenia ze względu na skład.
Nasenal - krople do nosa zawierające między innymi efedrynę, olejek eukaliptusowy, miętę, parafinę
PSEUDOEFEDRYNA
 jest prawoskrętnym izomerem efedryny
10
jej siła działania na błony śluzowe nosa jest porównywalna z efedryną, ale w
przeciwieństwie do niej:
- słabiej pobudza układ sercowo - naczyniowy
- gorzej penetruje do OUN i powoduje mniej działań niepożądanych (mimo to ostrożnie u
starszych osób);
Z tych powodów jest preferowana zamiast efedryny.
 podawana jest wyłącznie doustnie, często w preparatach złożonych
 działa około 4-6h
 wydalana przez nerki w 80 %, alkalizacja moczu zwalnia wydalanie i przedłuża działanie
leku.
 wskazania:
- doraźnie celem zmniejszenia obrzęku błon śluzowych; korzystne jest stosowanie
preparatów o przedłużonym działaniu

Disophrol - pseudoefedryna + deksbromfeniramina (lek przeciwhistaminowy I generacji - duże ryzyko ośrodkowych
działań niepożądanych i efekty cholinolityczne (nie wskazane u osób kierujących pojazdami mechanicznymi oraz u
dzieci i osób w wieku podeszłym).
KOKAINA - silnie euforyzująca o dużym potencjale uzależnienia; wykazuje działanie znieczulające miejscowo (bywa
stosowana w bronchoskopii i okulistyce na błony śluzowe) i sympatykomimetyczne (w odróżnieniu od innych leków
znieczulających miejscowo silnie kurczy naczynia, ponieważ hamuje wychwyt zwrotny NA); wchłania się szybko z
błon śluzowych (Tmax 3-5 min.); działa krótko T0.5 = 75 min; ze skóry nie wchłania się, przechodzi do mleka i płodu.
Nawet pojedyncze dawki zwiększają ryzyko incydentów sercowych.
METARAMINOL działa pośrednio i bezpośrednio; zwiększa ciśnienia skurczowe i rozkurczowe i wywołuje silną
odruchową bradykardię; stosowany w wstrząsie anafilaktycznym i kardiogennym.
AMFETAMINA - działa pośrednio przez uwalnianie NA; izomer prawoskrętny silniej pobudza OUN i tenże izomer
(deksamfetamina) był stosowany w leczeniu narkolepsji i zespołu hiperkinetycznego u dzieci; hamuje apetyt
poprzez pobudzenie ośrodka pokarmowego w podwzgórzu i w nieznacznym stopniu wzmaga metabolizm, dlatego
była stosowana w leczeniu otyłości, co było nieracjonalne nie tylko ze względu na możliwość nadużywania, ale także
z powodu szybkiego (kilka tygodni) rozwoju tolerancji na działanie hamujące apetyt; pochodne: fenfluramina,
mazindol były stosowane w leczeniu otyłości, ale ze względu na działania niepożądane. (fenfluramina i
deksfenfluramina - uszkodzenia serotoninopochodne zastawek serca i nadciśnienie płucne).
 działania niepożądane: zależność psychiczna i fizyczna, psychoza toksyczna, depresja, niepokój, bezsenność,
tachykardia, nadciśnienie, rozszerzenie źrenic, suchość w jamie ustnej; nie należy jej podawać razem z i.MAO
lub guanetydyną (zwiększają pozakomórkowe stężenie NA).
Leczenie zatrucia amfetaminą powinno obejmować zakwaszenie moczu przez podanie chlorku amonowego oraz
podanie chlorpromazyny, która znosi działania ośrodkowe, ponieważ jest  - adrenolitykiem.
TYRAMINA - piwo, ser i czerwone wino zawierają dużo tyraminy; po ich podaniu z inhibitorami MAO może dojść do
wzrostu stężenia tyraminy i zwiększonego uwalniania NA, co prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego i innych
działań niepożądanych.
LEKI HAMUJĄCE UKŁAD WSPÓŁCZULNY
1. ADRENOLITYKI - działają na część postsynaptyczną, blokując receptory adrenergiczne -  i
.
2. SYMPATYKOLITYKI - działają na część presynaptyczną - zaburzają syntezę,
magazynowanie lub uwalnianie substancji przekaźnikowej
 - ADRENOLITYKI
NIESELEKTYWNE


hamują zarówno postsynaptyczny receptor 1, jak i presynaptyczny 2, który hamuje
uwalnianie NA i dlatego blokowanie tego receptora zwiększa uwolnienie NA,
odpowiedzialnej za działania niepożądane, szczególnie ze strony układu przewodzącego
serca (tachykardia, tachyarytmia)
nie są skuteczne w leczeniu nadciśnienia tętniczego, w którym wzrost ciśnienia jest
spowodowany nadmiarem noradrenaliny uwalnianej z układu współczulnego. Jeśli jednak
11
wzrost ciśnienia jest spowodowany nadmiarem A we krwi, np. pheochromocytoma, to leki te
są skuteczne (dlatego, że NA ma większe powinowactwo do receptorów  niż A, stężenie A
w obszarze receptora jest niższe (bo jest krwiopochodna) oraz po zablokowaniu receptorów
 może dojść do pobudzenia przez A receptorów ).
ALKALOIDY SPORYSZU
 wykazują złożone działanie farmakologiczne, zależnie od preparatu, stężenia i narządu;
poza wpływem na receptor , niektóre pochodne wpływają także serotoninergiczne i
dopaminergiczne
 Sporysz jest przetrwalnikiem grzyba buławinki czerwonej, pasożytującego na zbożu; zawiera
2 grupy alkaloidów:
1. wielkocząsteczkowe (polipeptydowe) - np. ergotamina
 blokują , mają jednak znaczną aktywność wewnętrzną (działanie agonistyczno antagonistyczne) i mogą powodować skurcz naczyń
 powodują skurcz tężcowy macicy
 są słabo rozpuszczalne w wodzie i wchłaniane z przewodu pokarmowego
2. małocząsteczkowe - np. ergometryna
 nie blokują ,
 nie działają na naczynia, natomiast silnie działają na macicę, powodując jej kloniczne
skurcze
 dobrze rozpuszczalne w wodzie i wchłaniane z przewodu pokarmowego
 mają tylko działanie obwodowe
 półsyntetyczne uwodornione alkaloidy sporyszu - np. dihydroergotamina
 blokują , nie mają aktywności wewnętrznej ani wpływu na macicę
Do niedawna często stosowano preparaty zawierające alkaloidy sporyszu w geriatrii i
neurologii. Wobec stwierdzonego obecnie niebezpieczeństwa powodowania przez nie niemych
ognisk niedokrwienia w OUN są one przeciwwskazane u osób w wieku podeszłym, zwłaszcza z
objawami zaburzeń krążenia mózgowego, a także w chorobie niedokrwiennej serca, chorobach
naczyń obwodowych i w ciąży (poza doraźnymi wskazaniami).
Podstawowe wskazania dla alkaloidów sporyszu wynikają z działania na mięsień macicy.
ERGOTAMINA

słabo wchłania się z przewodu pokarmowego, mimo to jest podawana doustnie

działania niepożądane: działanie ośrodkowe: senność, depresja; podana pozajelitowo może
powodować: gwałtowne wymioty, biegunki (pobudza perystaltykę), bóle brzucha, wzrost
ciśnienia, długotrwałe stosowanie może doprowadzić do niedokrwienia a nawet zgorzeli
kończyn;
-

zatrucie „starym chlebem” (martwica palców, poprzedzona przeczulicą, a następnie znieczulicą,
bradykardia, hipertermia, drgawki toniczno - kloniczne, biegunka, wymioty, sinica)
wskazania:
 ginekologia:
zahamowanie krwawienia z macicy poprzez zaciśnięcie naczyń
spowodowane kurczem tężcowym; nie wolno stosować gdy płód znajduje się w macicy,
ponieważ grozi to niedotlenieniem płodu a nawet pęknięciem macicy;
 w napadach migrenowych (doraźnie) - skuteczność wątpliwa
ERGOMETRYNA
 bywa stosowana jako lek nasilający skurcze macicy (słaba akcja porodowa po II okresie
porodu) oraz celem zmniejszenia krwawień po porodzie
12
DIHYDROERGOTAMINA
 mimo, że blokuje receptory  i pobudza ośrodek nerwu X oraz powoduje depresję ośrodka
naczynioruchowego, to jednak nie obniża skutecznie ciśnienia krwi i nie ma zastosowania w
leczeniu nadciśnienia tętniczego
 coraz rzadziej stosowana w napadach migrenowych

Aktywność
wewnętrzna
ciśnienie krwi
macica

skurcz tężcowy
bez wpływu nie wykazuje
Bez wpływu
skurcz kloniczny
blokuje
Bardzo mały  bez wpływu
ERGOTAMINA
blokuje
ERGOMETRYNA
DIHYDROERGOTAMINA
+
nie wykazuje
Inne pochodne alkaloidów sporyszu np. bromokryptyna, lizurid będą omówione na innym seminarium.
TOLAZOLINA (Pridazol)
 hamuje  i powoduje rozkurcz naczyń i odruchowe pobudzenie serca
 pobudza  i układ PS, hamuje MAO i cholinesterazę oraz wykazuje działanie podobne do
histaminy  wiele działań niepożądanych:

tachykardia, zaburzenia rytmu i bóle wieńcowe, szczególnie po podaniu pozajelitowym - przeciwwskazana
w chorobie wieńcowej
paradoksalna zwyżka ciśnienia, ale także hipotensja ortostatyczna
biegunka i zwiększenie wydzielania soku żołądkowego  pobudzenie PS. Dlatego jest przeciwwskazana w
chorobie wrzodowej.
hamuje dehydrogenazę mleczanową i przedłuża działanie alkoholu
zwiększa wydzielanie łez, śliny, śluzu w układzie oddechowym ( przeciwwskazana w dychawicy
oskrzelowej) oraz wydzielanie soku trzustkowego
W trakcie leczenia nie należy prowadzić pojazdów mechanicznych.
praktycznie nie jest stosowana ogólnie z powodu działań niepożądanych; bywa stosowana
miejscowo w stanach zaburzonego ukrwienia obwodowego (w postaci maści lub jontoforezy
- prąd elektryczny nośnikiem leku do tkanek), w leczeniu trudno gojących się ran, odleżyn,
odmrożeń, w okulistyce we wszelkich stanach gorszego ukrwienia tkanek gałki ocznej np.
angiopatia cukrzycowa.
FENTOLAMINA (Regitine)
 stosowana dożylnie w leczeniu (także przed operacyjnym usunięciem nowotworu) i
diagnostyce (obecnie rzadko) pheochromocytoma, w przebiegu którego dochodzi do
okresowych zwyżek ciśnienia, spowodowanych wyrzuceniem A do krwi;
 stosowana w ostrych epizodach hipertensyjnych spowodowanych sympatykomimetykami
 stosowana w zaburzeniach wzwodu u mężczyzn - doustnie, podjęzykowo, a także
bezpośrednio do ciał jamistych
AZAPYTYNA (Ilidar)
-działa jak wyżej tylko krótkotrwale i silnie - podawać w zwiększających się dawkach ze względu na możliwy
znaczny spadek ciśnienia po pierwszej dawce
FENOKSYBENZAMINA
13


nieodwracalnie blokuje  - nieco silniej postsynaptyczne 1 niż presynaptyczne 2; ponieważ
nieodwracalnie blokuje receptory, to jej czas działania jest znacznie dłuższy niż fentolaminy.
W dużych dawkach blokuje także receptory dla 5-HT, HA i Ach.
działania niepożądane:
-

hipotensja ortostatyczna i odruchowa tachykardia, zwłaszcza u chorych z hipowolemią
zahamowanie ejakulacji
zwężenie źrenicy i trudności w oddychaniu przez nos
nudności i wymioty po podaniu p.o.
hiperwentylacja i utrata zdolności percepcji czasu ponieważ pobudza OUN
miejscowe podrażnienie tkanek po zastrzyku
obecnie stosowana doustnie jedynie w przewlekłym leczeniu pheochromocytoma
1 - ADRENOLITYKI SELEKTYWNE






rozkurcz naczyń  zmniejszenie oporu obwodowego  spadek ciśnienia, co jest
szczególnie zaznaczone, gdy aktywność układu współczulnego lub stężenie amin
endogennych we krwi jest zwiększone;
mogą powodować odruchową tachykardię przy gwałtownym obniżeniu ciśnienia tętniczego
mają korzystny wpływ na lipidy krwi - obniżają frakcję LDL i podnoszą HDL
nie wpływają na gospodarkę węglowodanową
blokują mięśnie gładkie okolicy szyi pęcherza i sterczowego odcinka cewki, powodując
rozkurcz tych mięśni
wskazania: nadciśnienie tętnicze zwłaszcza z towarzyszącymi zaburzeniami lipidowymi lub
cukrzycą, przerost gruczołu krokowego; czasem stosowane są także w leczeniu przewlekłej
niewydolności krążenia ("unlabeled" wskazanie w USA")

poszczególne leki różnią się parametrami kinetycznymi (czas działania, penetracja do OUN)
PRAZOSYNA (Minipress, Polpressin)
 50-70% wchłania się z przewodu pokarmowego; silnie wiąże się z białkami krwi; T 0.5 = 2-3 h,
podawana 3 razy na dobę; w około 50 % ulega efektowi pierwszego przejścia przez
wątrobę;
 działania niepożądane:
- ortostatyczne spadki ciśnienia zwłaszcza na początku leczenia i gdy dawka
przekracza 1mg (efekt "pierwszej dawki") - podawać pierwszą dawkę przed snem,
zaczynając od małych dawek i stopniowo zwiększając
- bóle głowy, nudności , senność,
- tachykardia po zażyciu dużej dawki,
- obrzęki spowodowane zatrzymaniem jonów sodowych i wody, chociaż nie pobudza
układu RAA,
- zaburzenia widzenia,
- obrzęk błon śluzowych nosa,
- w trakcie leczenia prazosyną test na obecność przeciwciał przeciwjądrowych może
być dodatni
Alfuzosyna - w łagodnym przeroście stercza i NT; krótki T0,5 - 3 razy na dobę
DOKSAZOSYNA (Cardura)
 stosowana w leczeniu nadciśnienia tętniczego i łagodnego przerostu prostaty;
 działa znacznie dłużej od prazosyny okres półtrwania - T0,5=10-20h; stosowana raz na dobę
TERAZOSYNA
- w 90% wchłania się po podaniu doustnym
14
-
T0,5 powyżej 12 godzin - podawana raz na dobę w leczeniu nadciśnienia tętniczego oraz
łagodnego przerostu gruczołu krokowego
Trimazosyna - raz dziennie
Tamsulosyna - wybiórczy antagonista receptorów 1A; stosowany w łagodnym przeroście
stercza, długi T0,5 - raz na dobę
Urapidil - stosowany w leczeniu NT; zmniejsza ciśnienie tętnicze także w centralnym
mechanizmie hamowania aktywności współczulnej; raz na dobę
Indoramina - stosowana w leczeniu NT; nie powoduje odruchowej tachykardii; ulega silnemu efektowi pierwszego
przejścia przez wątrobę
 ADRENOLITYKI


większość blokuje oba receptory  - te które selektywnie blokują 1 nazywane są
kardioselektywnymi (mniejsze ryzyko działań niepożądanych - oskrzela i naczynia
obwodowe)
niektóre wykazują wewnętrzną aktywność sympatykomimetyczną (ISA) - działanie
antagonistyczno - agonistyczne, dlatego mogą nie powodować tak silnej bradykardii i innych
działań niepożądanych (pogorszenie przepływów obwodowych) jak te leki, które nie mają tej
aktywności. Ostatnie badania nie potwierdzają tego, a wyniki zakrojonych na szeroką skalę badań nad
wtórną prewencją u chorych po przebytym zawale serca sugerują wręcz, że częściowa aktywność agonistyczna
jest związana z najmniej korzystnym działaniem.








niektóre mają zdolność stabilizacji błony komórkowej (hamowanie czynności kanału Na),
podobnie do leków miejscowo znieczulających, dlatego te  adrenolityki mają dodatkowe
działanie na układ przewodzący i mięsień serca, dlatego np. silniej zwalniają czynność serca
niż wynikałoby to z blokowania receptorów ; w przypadku przedawkowania tymi  adrenolitykami mają miejsce szczególnie niebezpieczne objawy ze strony układu
bodźcoprzewodzącego serca z blokiem III0 włącznie
niektóre blokują także receptory 1 lub bezpośrednio rozszerzają naczynia
zablokowanie receptorów  w sercu powoduje zmniejszenie częstości skurczów,
zahamowanie przewodnictwa, zmniejszenie pobudliwości serca, niekiedy osłabienie siły
skurczu. Zmniejszenie zapotrzebowania serca na tlen w stopniu większym niż wynikałoby to
ze zwolnienia jego czynności (choroba niedokrwienna serca). Oddziaływanie na serce jest
szczególnie wyraźne, gdy serce jest pobudzone przez układ współczulny - wysiłek fizyczny,
stres, pobudzenie emocjonalne - wtedy -adrenolityki likwidują tachykardię spowodowaną
tymi czynnikami.
mechanizm zmniejszania oporu obwodowego jest niejasny - może dochodzić wręcz do
skurczu naczyń - być może hamują uwalnianie reniny z nerek (nadciśnienie)
podawane miejscowo na spojówki oka zmniejszają wytwarzanie płynu śródgałkowego
(jaskra)
większość przechodzi przez barierę krew - mózg i działa depresyjnie na OUN; mają
działanie „anksjolityczne”, które może być efektem tłumienia reakcji somatycznych
(kołatanie serca, drżenie mięśniowe), wywołanych przez A uwalnianą przez emocjonalne
bodźce stresowe ( lęk, trema), a ponieważ nie upośledzają zdecydowanie czuwania są
niekiedy stosowane przez sportowców (strzelectwo) - uznane środki dopingujące oraz przez
aktorów (trema sceniczna).
poprzez blokowanie receptorów 2 kurczą oskrzela, zwłaszcza u chorych z dychawicą
oskrzelową
parametry farmakokinetyczne:
 różnie wchłaniają się z przewodu pokarmowego;
  - adrenolityki o dużej lipofilności wchłaniają się lepiej w obecności pokarmów, w
większym stopniu przechodzą do OUN i ulegają metabolizmowi wątrobowemu np.
propranolol ulega znacznemu efektowi pierwszego przejścia przez wątrobę i dlatego
15



jego biodostępność mimo dobrego wchłaniania może być mała - 10 -30%; (wykres „Ćwiczenia z farmakologii klinicznej”)
niektóre np. atenolol, nadolol, sotalol (wysoce hydrofilne) nie są metabolizowane w
wątrobie i w postaci niezmienionej wydalane przez nerki
mają różny czas działania; krótkodziałające  - adrenolityki są produkowane także
pod postacią tabletek o powolnym uwalnianiu, co pozwala na uzyskanie leków o
działaniu dłuższym niż wynikałoby to z ich metabolizmu
niektóre np. acebutolol mają aktywne metabolity odpowiedzialne za długi czas
działania
Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna - efekt hemodynamiczny
Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna (intrinsic sympathomimetic activity-ISA) jest definiowana jako zdolność do częściowego
pobudzenia receptora beta-adrenergicznego pomimo jego blokowania, lek działa więc w mieszany sposób jako agonista-antagonista, z
przewagą tego drugiego działania w stosunku do receptora beta- adrenergicznego. Siła działania wewnętrznej aktywności
sympatykomimetycznej jest oceniana przez porównanie z izoprenaliną, która jest referencyjnym lekiem o wyłącznym działaniu
sympatykomimetycznym (siłę działania izoprenaliny przyjmuje się jako 100%). W tej skali odniesienia siła wewnętrznej aktywności
sympatykomimetycznej dla pindololu wynosi, według różnych źródeł, 39-56%, a dla oksprenololu 29% [3]. Na podstawie tych danych siła ta dla
obu ww. leków beta-adrenolitycznych została zdefiniowana jako duża. Dla acebutololu wynosi ona 17%, a dla alprenololu 16% i określa się ją
jako umiarkowaną. Oddziaływanie wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej, choć wydawałoby się sprzeczne z ideą działania leku betaadrenolitycznego, powoduje zarówno korzyści hemodynamiczne, jak i modyfikuje metaboliczny aspekt działania klasycznych leków betaadrenolitycznych, np. propranololu (tab. 2). Odnośnie do modyfikacji działania hemodynamicznego, wewnętrzna aktywność
sympatykomimetyczna powoduje, że zarówno inotropowo ujemne (kardiodepresyjny), jak i chronotropowo ujemne działanie jest mniej wyraźne
niż w przypadku klasycznych leków beta-adrenolitycznych bez tej cechy. Po zastosowaniu leków beta-adrenolitycznych z wewnętrzną
aktywnością sympatykomimetyczną zaobserwowano brak istotnego zmniejszenia objętości wyrzutowej serca (po leczeniu acebutololem,
alprenololem, oksprenololem) lub nawet jego zwiększenie pod wpływem pindololu, a także rzadsze i mniej nasilone epizody bradykardii po
zastosowaniu ww. leków. Właściwości te mogą mieć ogromne znaczenie w leczeniu tych chorych, u których działanie beta-adrenolityczne
powinno być stonowane. W przypadku stosowania pindololu obserwowano nawet, że u chorych z wyjściowo wolną częstością akcji serca tętno
było szybsze po wdrożeniu leczenia. Ten paradoks tłumaczy się "metamorfozą" pindololu polegającą na tym, że w przypadku małego
wyjściowego napięcia układu współczulnego, lek ten intensywniej działa jako agonista niż antagonista. Dzięki większemu marginesowi
bezpieczeństwa można próbować zastosować leki beta-adrenolityczne z wewnętrzną aktywnością sympatykomimetyczną u chorych ze
zmniejszoną frakcją wyrzutową lub tendencją do bradykardii. Propozycja ta wydaje się mieć potwierdzenie w wynikach badań APSI
dotyczących chorych po przebytym zawale serca ze zwiększonym ryzykiem śmiertelności, m.in. właśnie z powodu istotnego pogorszenia frakcji
wyrzutowej i niewydolności krążenia. W badaniu tym, porównując wyniki leczenia acebutololem względem place bo, wykazano w rocznej
obserwacji zmniejszenie śmiertelności ogólnej o 48%, a z przyczyn sercowo-naczyniowych o 56% w grupie chorych leczonych acebutololem.
Tego pozytywnego działania acebutololu w prewencji wtórnej zawału serca nie potwierdzono jednak, stosując Pindolol [2] i oksprenolol, gdyż
ich znacznie większa niż acebutololu siła wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej prawdopodobnie nie zmniejsza w należytym stopniu
zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen, co uważa się za podstawowy mechanizm korzystnego działania propranololu, metoprololu i
timololu w prewencji wtórnej zawału serca. Odnośnie do prewencji pierwotnej zawału serca wykazano, że w grupie chorych z nadciśnieniem
leczonym oksprenololem lek ten, pomimo dobrej kontroli ciśnienia tętniczego nie zmniejszał częstości występowania zawałów serca w ujęciu
całościowym, a tylko w podgrupie niepalących mężczyzn. Wydaje się, że właśnie umiarkowane (odpowiednio wypośrodkowane) działanie
wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej acebutololu mogło zadecydować o jego optymalnym charakterze działania w badaniu APSI, do
którego, co należy podkreślić, włączano chorych po zawale serca tylko ze zwiększonym do 12% ryzykiem zgonu, a więc grupę bardzo
zagrożoną. Opisywany powyżej korzystny (zminimalizowany kardiodepresyjny) wpływ leków o wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej
na objętość wyrzutową serca w warunkach spoczynkowych znalazł potwierdzenie w warunkach testu wysiłkowego, w którym pindolol pozwalał
na większy wzrost objętości wyrzutowej serca niż propranolol.
Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna - działanie rozszerzające naczynia
Innym, i jeszcze ważniejszym korzystnym hemodynamicznie działaniem leków o wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej jest działanie
rozszerzające naczynia krwionośne (zmniejszające opór obwodowy), co ma istotne znaczenie nie tylko w leczeniu nadciśnienia tętniczego (jak
to postrzegano w latach 80.), lecz także odgrywa kluczową rolę w zmniejszeniu obciążenia następczego lewej komory w stanie niewydolności
krążenia. Przyczyniło się to do olbrzymiego sukcesu terapeutycznego nowej generacji leków beta- adrenolitycznych w obecnej dekadzie.
Uzyskanie działania rozszerzającego naczynia stało się również możliwe wskutek innych mechanizmów działania. Zalicza się do nich:
blokowani e receptora alfa-adrenergicznego (labetolol, celiprolol, karwedilol) oraz tzw. bezpośrednie działanie rozszerzające naczynia
(celiprolol, karwedilol. Celiprolol rozszerza naczynia krwionośne również dzięki słabej wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej, jednak,
z powodu ww. jego właściwości, zalicza się go do nowej generacji leków beta-adrenolitycznych, których szczegółowe omówienie wykracza poza
zakres tego opracowania. Podsumowując, leki beta-adrenolityczne o wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej, będące obecnie już
seniorami w rodzinie tej grupy leków, można uznać za nie w pełni docenionych prekursorów leków beta-adrenolitycznych nowszej generacji,
mimo iż już dawno podkreślano, że ich działanie rozszerzające naczynia za pomocą wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej jest
pozytywną cechą i poprawia perfuzję narządową. Istnieje pewien mechanizm działania leków o wewnętrznej aktywności
sympatykomimetycznej, którego najnowsze leki, bez tej aktywności, nie wykazują. Chodzi mianowicie o możliwość poprawienia upośledzonej
funkcji rozkurczowej lewej komory dzięki stymulacji beta-adrenergicznej. Udowodniono, że pod jej wpływem dochodzi do przyspieszenia i
usprawnienia usuwania jonów wapnia z przestrzeni wewnątrzkomórkowej kardiomiocytu, co determinuje poprawę sprawności napełniania lewej
komory. Działanie to jest określane jako lusitropowo dodatnie i może mieć fundamentalne znaczenie w leczeniu stanów chorobowych, w
których dochodzi do dysfunkcji rozkurczowej na tle przerostu mięśnia lewej komory (nadciśnienie tętnicze, kardiomiopatia przerostowa) lub
niedokrwienia mięśnia sercowego w przebiegu choroby wieńcowej. Dotychczas brak jest odpowiednich badań klinicznych w tym zakresie. Do
wyjątków należą pojedyncze doniesienia dokumentujące korzystny wpływ pindololu i acebutololu normalizujących upośledzoną funkcję
rozkurczową lewej komory u chorych z kardiomiopatią przerostową, u których mamy do czynienia z modelową dysfunkcją rozkurczową.
Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna - hamowanie "efektu odbicia" po odstawieniu leku beta-adrenolitycznego
Kolejną korzyścią z wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej leku, a rzutującą na bezpieczeństwo stosowania leków betaadrenolitycznych, jest brak zwiększenia gęstości receptorów beta-adrenergicznych. Przy stosowaniu konwencjonalnych leków betaadrenolitycznych pozbawionych wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej, gęstość receptorów beta- adrenergicznych zwiększa się, co w
przypadku odstawienia leku prowadzi do groźnego "efektu z odbicia" polegającego na objawach nadwrażliwości na stymulację adrenergiczną.
Może to prowadzić nawet do zgonu w mechanizmie złożonych arytmii komorowych wyzwalających migotanie komór. W przypadku odstawienia
leków beta-adrenolitycznych o wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej, efekt ten praktycznie nie jest obserwowany, gdyż gęstość
receptorów beta-adrenergicznych w trakcie leczenia nawet się zmniejsza. Może to mieć fundamentalne znaczenie w nie tak rzadkich
sytuacjach, kiedy chory samowolnie przerwie leczenie, kilkakrotnie zapomni przyjąć lek lub chwilowo mu go zabraknie, np. ze względów
finansowych. Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna leków beta-adrenolitycznych istotnie zwiększa bezpieczeństwo ich stosowania w
przypadkach nieregularnego przyjmowania preparatu.
16
Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna - wpływ na profil lipidowy
Oprócz pozytywnego oddziaływania hemodynamicznego, leki o wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej mają korzystny wpływ
metaboliczny na profil lipidowy. Klasyczne leki beta-adrenolityczne pozbawione tej cechy niekorzystnie zwiększają stężenie triglicerydów i
zmniejszają stężenie frakcji HDL-cholesterolu. Acebutolol, lek o umiarkowanej wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej zmniejsza
stężenie cholesterolu całkowitego i jego frakcji LDL, co go odróżnia nie tylko od leków beta-adrenolitycznych pozbawionych wewnętrznej
aktywności sympatykomimetycznej, lecz także od innych grup leków testowanych w 4-letnich badaniach Treatment of Mild Hypertension Study
(TOMHS). Uważa się, że hipolipemizujące właściwości acebutololu mogą zmniejszyć względne ryzyko choroby wieńcowej o 20%. Oprócz
informacji na temat wpływu różnych grup leków przeciwnadciśnieniowych na stężenie lipidów, a także udowodnienia zbliżonej skuteczności w
regresji przerostu lewej komory, badania TOMHS dostarczyły danych porównawczych na temat oddziaływania reprezentantów podstawowych
grup leków na jakość życia chorych. Problem ten jest coraz bardziej istotny w kompleksowej ocenie wyników leczenia. W powyższym badaniu
acebutolol spowodował lepszą poprawę jakości życia niż inne leki i nie pogorszył zaburzeń w sferze życia seksualnego, co może go stawiać
ponad innymi lekami beta-adrenolitycznymi, które powszechnie obwinia się o to działanie. Oceniając skuteczność leczenia
przeciwnadciśnieniowego należy podkreślić szczególnie cenną właściwość leku, jaką jest jego długi okres działania umożliwiający stosowanie
raz dziennie i związany z tym wysoki wskaźnik "trough to peak". Do nielicznych leków beta-adrenolitycznych spełniających to kryterium w
trakcie leczenia nadciśnienia należy acebutolol (dzięki aktywnemu metabolitowi), u którego stwierdzono również satysfakcjonujące działanie
przeciwniedokrwienne w leczeniu choroby wieńcowej, przy dawkowaniu raz dziennie.
Tabela: Ocena działania leków z wewnętrzną aktywnością sympatykomimetyczną
Korzyści
Względne zalety korzystne w wybranych sytuacjach klinicznych
Niewielki działanie rozszerzające naczynia krwionośne
Słabsze działanie inotropowe ujemne
Korzystny wpływ na profil lipidowy
Słabsze działanie chronotropowe ujemne
Brak "efektu z odbicia" po odstawieniu leku
W pewnych stanach klinicznych ww. osłabienie kardiodepresyjnego działania
Rzadziej powodują obniżenie nastroju
leku beta-adrenolitycznego przez wewnętrzną aktywność
Działanie lusitropowe dodatnie
sympatykomimetyczną może się stać jego wadą
Działanie kardiowybiórcze leków beta-adrenolitycznych
Oprócz wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej korzystną modyfikacją referencyjnego leku beta-adrenolitycznego, jakim jest
propranolol, było wprowadzenie leków o działaniu kardioselektywnym. Cecha ta dotyczy m.in.: acebutololu, atenololu, bisoprololu, betaksololu,
esmololu oraz metoprololu i powoduje, że zablokowaniu ulegają głównie receptory beta1-adrenergiczne, podczas gdy receptory beta2
adrenergiczne pozostają do pewnego stopnia podatne na stymulację sympatykomimetyczną. Kardiowybiórczy lek beta-adrenolityczny nie
blokuje znacząco stymulacji beta2 adrenergicznej i mając dodatkowo wybiórczą aktywność sympatykomimetyczną (np. Acebutolol) może na
drodze podwójnego mechanizmu rozszerzać naczynia krwionośne. Znajduje to szczególne odzwierciedlenie w trakcie testu wysiłkowego,
podczas którego dochodzi do wzmożonej stymulacji adrenergicznej. W takich warunkach u chorych leczonych acebutololem występowały
mniejsze wzrosty ciśnienia tętniczego niż u chorych leczonych propranololem, którego jedyny mechanizm hipotensyjny sprowadzał się do
zmniejszenia objętości wyrzutowej serca, przy niekorzystnym kurczeniu naczyń obwodowych. Również w przypadku krążenia wieńcowego
kardiowybiórczość leku beta-adrenolitycznego może przynosić korzyści w warunkach stymulacji adrenergicznej, która powoduje gwałtowne
zwiększenie zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen. Pod wpływem stymulacji adrenergicznej prawidłowe naczynia wieńcowe ulegają
poszerzeniu. Stopień tego rozszerzenia po dowieńcowym podaniu propranololu istotnie zmniejszał (41%) przy powtórnej stymulacji
adrenergicznej. Może to pośrednio dowodzić, że zablokowanie przez propranolol pobudzenia receptorów beta2 adrenergicznych w przebiegu
stymulacji adrenergicznej prowadzi do istotnego zmniejszenia zdolności do rozszerzenia naczyń wieńcowych. Z kolei podanie propranololu do
zwężonych miażdżycowo naczyń wieńcowych powoduje dalsze pogłębienie wyjściowo obserwowanego skurczu pod wpływem stymulacji
adrenergicznej. Taka reakcja kurcząca naczynia może występować nawet w prawidłowo wyglądających angiograficznie naczyniach
wieńcowych i być dowodem na dysfunkcję śródbłonka charakteryzującą początkowy etap zmian miażdżycowych w ścianie naczynia. W świetle
tych danych wydaje się, że tylko wybiórczy lek beta1-adrenolityczny może nie pogłębiać niekorzystnego skurczu naczyń pod wpływem
stymulacji adrenergicznej nie tylko w chorobie wieńcowej, lecz także w stanach predysponujących do dysfunkcji śródbłonka w naczyniach
wieńcowych w przebiegu takich chorób jak nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, lub też palenie papierosów.

działania niepożądane:
 osłabienie czynności serca z niewydolnością włącznie, zwłaszcza jeśli mięsień nie
jest w pełni sprawny - ostrożnie u chorych z niewydolnością lub uszkodzeniem serca
 zmniejszenie tolerancji wysiłkowej
 zaburzenie przewodnictwa przedsionkowo - komorowego nawet blok serca, ze
względu na działanie dromotropowe ujemne
 nagłe odstawienie może doprowadzić z powodu nadwrażliwości receptorów  do
wystąpienia dusznicy bolesnej, niemiarowości lub zawału serca (w mniejszym stopniu
po lekach z ISA)
 -adrenolityki, zwłaszcza niekardioselektywne, mogą spowodować:
- skurcz oskrzeli - nie wolno stosować w dychawicy oskrzelowej, ostrożnie u
chorych z wywiadem alergicznym
- skurcz naczyń ( objaw Raynaud - zimne kończyny; ostrożnie u chorych z
niestabilną dławicą piersiową),
- nasilenie
działania
insuliny
poprzez
blokowanie
receptorów
2
odpowiedzialnych za hamowanie uwalniania insuliny przez wyspy trzustkowe
oraz hamowanie glikogenolizy (łatwo może dojść do przedawkowania insuliny,
ponieważ leki te hamują działanie A uwalnianej pod wpływem hipoglikemii,
która to A pobudza uwalnianie glukozy z glikogenu poprzez 2 tym bardziej, że
leki te znoszą tachykardię i uczucie lęku - pierwsze objawy hipoglikemii 
ostrożnie u leczonych na cukrzycę bez względu na to, jaki lek
hipoglikemizujący przyjmują)
17



senność, zmęczenie, koszmary nocne z powodu depresyjnego oddziaływania na
OUN zwłaszca na początku leczenia
długotrwałe stosowanie może doprowadzić do zmniejszenia libido i impotencji
wzrost stężenia triglicerydów i zmniejszenia HDL, a wzrostu LDL, zwłaszcza w
przypadku leku nie kardioselektywnego i nie posiadającego ISA
Wskazania: niewydolność wieńcowa - w długotrwałej profilaktyce u chorych po zawale serca,
NT, nadczynność tarczycy, zaburzenia rytmu serca (tachykardia zatokowa), niewydolność serca
(patrz stosowne seminarium), zwłaszcza gdy serce wykazuje wzmożoną wrażliwość na aminy
katecholowe, bądź gdy aminy te występują w nadmiarze np. w nadczynności tarczycy
a ponadto: jaskra, profilaktycznie w migrenowych bólach głowy, nadciśnienie wrotne,
łagodzenie drżeń mięśniowych (propranolol) po solach litu, leczenie "odwykowe"
PRZECIWWSKAZANIA BEZWZGLĘDNE
ŚRODKI OSTROŻNOŚCI
0
blok przedsionkowo - komorowy II i III i zespół blok przedsionkowo - komorowy I0
chorego węzła zatokowego u chorych bez stymulatora
bradykardia < 50 skurczów na minutę
astma oskrzelowa
cukrzyca
wstrząs kardiogenny klasa III i IV niewydolności jednoczesne leczenie amiodaronem
krążenia wg. Killipa i Kimballa
choroby naczyń obwodowych
bardzo niskie ciśnienie tętnicze
KARDIO
SELEKTYWNOŚĆ
ISA
DZIAŁANIE
BŁONOWE
PROPRANOLOL
(-)
(-)
(++)
OKSPRENOLOL
(Coretal)
PINDOLOL
(Visken)
(-)
(+)
(+/-)
(-)
(+++)
(+/-)
TIMOLOL
(-)
(+/-)
(+/-)
LABETALOL
(-)
(-)
(+)
KARWEDILOL
(-)
(-)
(+)
NADOLOL
SOTALOL
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
METOPROLOL
(+)
(-)
(-)
(Metocard)
18
UWAGI
p.o. (całkowicie wchłaniany) lub iv.; 90% (osobniczo
zmienne) podlega efektowi I przejścia przez wątrobę;
90% z białkami krwi; T0,5=4h, może być stosowany
raz dziennie, ma aktywne metabolity; hamuje
obwodową konwersję T4 do T3
p.o. (całkowicie wchłaniany), prawie całkowicie
metabolizowany przez wątrobę
p.o. (dobrzewchłaniany); wydalany przez nerki w
postaci niezmienionej (do 40%); z powodu dużej ISA
nagłe odstawienie nie wywołuje tachykardii
w postaci kropli w leczeniu jaskry - ilość
wchłoniętego leku, mimo że bardzo mała może być
niebezpieczna u astmatyków
Blokuje także 1 zmniejsza opór naczyń
obwodowych i chroni przed odruchową tachykardią;
może wywołać żółtaczkę
blokuje także receptory 1 w mięśniach gładkich
tętnic, co zapewnia efekt naczyniorozszerzający leku
i obniżenie oporu obwodowego; zaliczany do tzw. III
generacji jeden z pierwszych leków kardiologicznych
zarejestrowanych z trzema współistniejącymi
wskazaniami: NT samoistne, ChNS i zastoinowa
niewydolność serca;
DługiT0,5=10-20h
należy też do III grupy leków antyarytmicznych wg.
Williamsa, ponieważ przedłuża czas trwania
potencjału czynnościowego
korzystnie działa także w niewydolności krążenia
ACEBUTOLOL
(+)
(+)
(+)
ESMOLOL
(+)
(+)
(+)
(++)
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
BISOPROLOL
(+)
(-)
(-)
(Sectral)
PRAKTOLOL
ATENOLOL
może wywołać zapalenie stawów, bóle mięśni i
pojawienie się przeciwciał przeciwjądrowych
stosowany długotrwale może doprowadzić do
uszkodzenia siatkówki i ślepoty
może być podawany raz dziennie, w 80-100%
wydalany przez nerki w postaci niezmienionej
Bardzo krótki T0,5=8 min; podawany dożylnie w
stanach nagłych, gdy pożądane jest krótkie
kardioselektywne działanie -adrenolityczne, np.
napadowe migotanie przedsionków, nadkomorowe
zaburzenia rytmu, pooperacyjne zwyżki ciśnienia
Jeden z najskuteczniejszych beta-adrenolityków w
leczeniu niewydolności serca (CIBISII), zaliczany do
tzw. III generacji; nie wpływa negatywnie na
metabolizm lipidów i glukozy
INNE  - ADRENOLITYKI
CELIPROLOL
 kardioselektywny; posiada jednocześnie wybiórczą częściową aktywność agonistyczną w
stosunku do 2, dlatego jest bezpieczniejszy w obturacyjnej chorobie płuc (w trakcie
stosowania obserwowano wzrost FEV1 o 12 %), w stanach skurczowych naczyń
obwodowych, w stanach upośledzonej tolerancji glukozy.
 wykazuje korzystny wpływ na lipidy krwi - zmniejsza stężenie trójglicerydów i LDL oraz
zwiększa HDL
 rozszerza naczynia
Wielka obfitość dostępnych handlowo leków tej grupy jest spowodowana szerokimi
wskazaniami klinicznymi. Propranolol był pierwszym lekiem  - adrenolitycznym wprowadzonym
do lecznictwa w 1965 roku. 25 lat później w różnych krajach znajdowało się w lecznictwie około
20 różnych pochodnych. Ten problematyczny rozwój jest niestety charakterystyczny dla każdej
grupy leków, mających duże znaczenie kliniczne. Drobne zmiany w budowie cząsteczki
prowadzą do powstania nowego, nadającego się do opatentowania związku, niekoniecznie jest
to natomiast lek o innowacyjnym działaniu. Co więcej, lek który przestał korzystać z ochrony
patentowej oferowany jest jako środek odtwórczy (generyczny) przez różnych wytwórców pod
dziesiątkami rozmaitych nazw handlowych. Nowe pochodne mogą nie wykazywać dodatkowych
korzyści w porównaniu z istniejącymi lekami (np. KSAMOTEROL -posiada znaczną aktywność wewnętrzną
( siła działania pobudzającego receptor 1 = połowie siły czystego agonisty - izoprenaliny); w 1989 roku doniesiono
o 2.5 - krotnym wzroście ryzyka z powodu niewydolności krążenia w porównaniu z placebo).
SYMPATYKOLITYKI




blokują czynność układu współczulnego, nie wpływają na adrenergiczne receptory
postsynaptyczne
mechanizm działania - hamowanie magazynowania, uwalniania lub syntezy NA w układzie
współczulnym
powodują spadek ciśnienia, który rozwija się powoli i trwa długo, ponieważ po ustąpieniu
działania leku musi minąć sporo czasu, nim opróżnione magazyny wypełnią się substancją
przekaźnikową
w przewodzie pokarmowym zwiększają działanie układu parasympatycznego - zwiększają
wydzielanie oraz nasilają czynność skurczową żołądka i jelit
19



niektóre przechodzą do OUN i hamują jego czynność; mogą obniżać nastrój i zaburzać
czynność przysadki mózgowej (spadek DA), co prowadzi do zaburzeń hormonalnych np.
wzrostu wydzielania prolaktyny  przerost gruczołów sutkowych z mlekotokiem
były stosowane przede wszystkim w nadciśnieniu tętniczym
powodują wiele działań niepożądanych i z tego powodu obecnie są lekami wyłącznie
drugiego rzutu w leczeniu nadciśnienia w indywidualnych przypadkach
REZERPINA (Raupasil)
 alkaloid wyizolowany z drzewa Rauwolfia serpentina
 hamuje
pęcherzykowe magazynowanie amin biogennych (NA, dopaminy i
serotoniny)poprzez hamowanie ATPazy niezbędnej do czynności pęcherzykowej pompy
anionowej. Ilość uwalnianej A z rdzenia nadnerczy również ulega zmniejszeniu. Po
większych dawkach następuje nieodwracalne uszkodzenie pęcherzyków - „sympatektomia
farmakologiczna”- potrzeba dni lub tygodni do ich ponownego zsyntetyzowania
 obniża ciśnienie - spadek jest powolny; obecnie rzadziej stosowana w leczeniu NT - małe
dawki do 0,5mg/dobę (działające w mechanizmie ośrodkowym)
 działania niepożądane:
- zapaść ortostatyczna
- retencja sodu i wody
- obniżenie nastroju
- obrzęk błon śluzowych - „zatkanie nosa”
- zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i kwasu solnego - nie wolno w chorobie
wrzodowej
- biegunki, bóle brzucha
- senność, depresja, pogorszenie sprawności
- obniżenie progu padaczkowego - nie wolno u chorych na padaczkę
- zaburzenia układ pozapiramidowego z rozwojem pseudoparkinsonizmu
- zmniejszenie libido i impotencja
- zwiększenie łaknienia
- hiperprolaktynemia (laktacja)
Lek musi być odstawiony na 2 tygodnie przed planowanym zabiegiem w znieczuleniu ogólnym ze względu na
zaburzenia ciśnienia tętniczego.
Znaczenie preparatów złożonych zawierających rezerpinę - patrz seminarium NT.
GUANETYDYNA
 hamuje uwalnianie NA przez bodźce nerwowe; jest magazynowana w miejsce NA, tylko nie
ma jej działania, a także stabilizuje błonę aksonalną, utrudniając przenoszenie bodźców do
zakończeń nerwów współczulnych. Magazynowanie i uwalnianie A z nadnerczy nie jest
zaburzone przez guanetydynę, ponieważ nie jest ona zwrotnie wchłaniana.
 nie przechodzi przez barierę krew - mózg i nie działa ośrodkowo
 powoduje mniej zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego
 wywołuje spadek ciśnienia wyłącznie w mechanizmie obwodowym - stosowana w NT
zwłaszcza w późniejszym okresie
 stosowana w leczeniu nadczynności tarczycy, ponieważ skutecznie zmniejsza pobudzenie
czynności serca
 korzystne próby stosowania w leczeniu bólu neuropatycznego
 stosowana głównie doustnie
 powoduje nadwrażliwość receptora adrenergicznego i dlatego chorzy leczeni tym lekiem
często reagują niebezpiecznymi wzrostami ciśnienia na wzrost stężenia krążącej A
uwolnionej np. pod wpływem stresu a także po nagłym odstawieniu
 może powodować obrzęki spowodowane zatrzymaniem chlorku sodowego i wody (kojarzyć
z lekami moczopędnymi) oraz zaburzenia ejakulacji
20

przeciwwskazana u chorych przyjmujących inhibitory MAO, trójpierścieniowe leki
przeciwdepresyjne i pośrednio działające aminy sympatykomimetyczne np. efedryna
(zmniejszają hipotensyjne działanie guanetydyny) oraz u osób przyjmujących leki w sposób
niesubordynowany
GUANEDREL
- działa jak guanetydyna, tylko krócej i rzadziej powoduje biegunki
21
Download