Slajd 1

Prawidłowe żywienie jest jednym
z najważniejszych czynników
środowiskowych, wpływających na rozwój
człowieka i utrzymanie przez niego
dobrego stanu zdrowia. Polega ono na
całkowitym pokryciu zapotrzebowania
organizmu na energię i wszystkie
niezbędne składniki pokarmowe.
Do osób najbardziej narażonych na skutki
nieprawidłowego żywienia należą dzieci
i młodzież.
Nieprawidłowe żywienie w okresie wzrostu i rozwoju
organizmu może wpływać nie tylko na samopoczucie
i stan zdrowia w dzieciństwie i okresie młodzieńczym,
lecz także może prowadzić do wielu poważnych
konsekwencji w późniejszych etapach życia. Ponadto
zwyczaje i nawyki żywieniowe, które później bardzo
trudno zmienić, kształtują się najczęściej w młodym
wieku.
ZBYT DUŻE SPOŻYCIE ŻYWNOŚCI
Zjawisko to objawia się przede wszystkim
przekraczaniem wydatku energetycznego przez
kaloryczność diety czego konsekwencją jest
nadwaga i otyłość- zaburzenia, których
w ostatnich latach występowanie
znacząco wzrosło wśród dzieci i młodzieży
w naszym kraju.
ZBYT DUŻE SPOŻYCIE TŁUSZCZU
Nadmiar tłuszczu w diecie obserwuje się już u dzieci w wieku
przedszkolnym i wzrasta ono wraz z wiekiem, a szczególnie
jest wyraźny u nastolatków. W ogólnej ilości spożywanego
tłuszczu duży udział mają kwasy tłuszczowe nasycone
(występujące w tłuszczu pochodzenia zwierzęcego), mały zaś
kwasy wielonienasycone (występujące w olejach roślinnych i
rybach). Nieprawidłowa struktura spożycia tłuszczu
obserwowana jest praktycznie we wszystkich grupach
wiekowych chłopców i dziewcząt.
Dzieci i młodzież chętnie jedzą produkty i potrawy
zawierające znaczne ilości tłuszczu. Frytki i inne
dania typu fast food należą do ich ulubionych
potraw.
Często też w jadłospisach osób młodych znajdują
się chrupki i chipsy oraz słodycze, które
dostarczają tłuszczu.
ZBYT MAŁE SPOŻYCIE ŻYWNOŚCI
Spożycie energii charakteryzuje się dużym
zróżnicowaniem. W przypadku niektórych osób jest
ono mniejsze od zapotrzebowania, co może
prowadzić do niedoboru masy ciała, wskazującego na
ryzyko niedożywienia energetyczno-białkowego.
Niedobór energii w diecie często wiąże się
z niedoborem innych składników.
Małą wartość energetyczną diety najczęściej
stwierdza się u dziewcząt ze starszych grup
wiekowych, które często celowo ograniczają
ilość spożywanego pożywienia, gdyż przesadnie
dbają o zachowanie szczupłej sylwetki. Zbyt
mało energii mogą spożywać również dzieci
żyjące w złych warunkach społecznoekonomicznych
ZBYT NISKI POZIOM BŁONNIKA
Źródłem błonnika są głównie produkty zbożowe
i warzywa strączkowe.
Zbyt małe spożycie błonnika dotyczy zwłaszcza dzieci
młodszych oraz dziewcząt, gdyż starsi chłopcy,
spożywający większe ilości pożywienia, pokrywają
zwykle zapotrzebowanie organizmu na ten składnik.
Zbyt mała zawartość błonnika w diecie wynika
przede wszystkim z nieprawidłowego doboru
produktów spożywczych.
Niektóre osoby spożywają tylko jasne pieczywo,
a nie jadają ciemnego, nie zastępują również
ziemniaków gruboziarnistymi kaszami, zaś ryż
brązowy i makaron pełnoziarnisty należą do
produktów niezmiernie rzadko goszczących na
polskich stołach. Jak już wspomniano, dzieci
czasem bardziej wolą wypić sok owocowy niż zjeść
owoc w całości, a przy wyciskaniu znaczna część
błonnika pozostaje w wytłokach.
ZBYT NIKSKI POZIOM SKŁADNIKÓW
MINERALNYCH I WITAMIN W TYM WAPNIA
Mimo dużej często wartości energetycznej
całodziennego pożywienia młodych Polaków, ich
racje pokarmowe charakteryzują się małą
zawartością niektórych składników mineralnych
i witamin.
Składnikiem niedoborowym w diecie najczęściej
jest wapń, którego spożycie w każdej grupie
wiekowej jest o wiele mniejsze od zaleceń.
Szczególnie mało zawierają go diety chłopców
i dziewcząt po 10. roku życia, kiedy
zapotrzebowanie na ten składnik znacząco
wzrasta. Mała zawartość wapnia w diecie wiąże
się przede wszystkim z niewielkim spożyciem
mleka i jego przetworów.
Analizując wyniki badań dotyczących żywienia dzieci
i młodzieży w odniesieniu do opracowanych
w ostatnim czasie norm żywienia, należy zaznaczyć,
że spożycie takich składników mineralnych, jak
żelazo, magnez, cynk czy miedź w większości
przypadków jest zgodne z najnowszymi zaleceniami.
Jednak spożycie tych składników przez poszczególne
osoby jest dosyć zróżnicowane i w niektórych
przypadkach może być niewystarczające w stosunku
do zapotrzebowania.
Na niedobory żelaza mogą być narażone
dziewczęta, u których już wystąpiła
menstruacja. Dziewczętom trudno jest
bowiem spożywać większe ilości mięsa
czerwonego, będącego głównym źródłem
żelaza. Małe spożycie pełnoziarnistych
produktów zbożowych, nasion roślin
strączkowych i warzyw liściastych również
może wpływać, chociaż w mniejszym
stopniu, na niewystarczającą zawartość
żelaza w diecie.
Ważne źródła magnezu i cynku, którymi są pełnoziarniste
produkty zbożowe, takie jak ciemne pieczywo czy kasza
gryczana, nie należą do produktów chętnie spożywanych przez
dzieci, dlatego też u niektórych osób spożycie tych pierwiastków
może być zbyt małe. Niedoborom magnezu może sprzyjać
ponadto mały udział w jadłospisach nasion roślin strączkowych
i zielonych warzyw. Z kolei niewystarczająca zawartość cynku
w diecie wiąże się, chociaż w mniejszym stopniu niż
w przypadku pełnoziarnistych produktów zbożowych,
z niewielkim spożyciem produktów mlecznych i warzyw, które
również zawierają pewne ilości tego składnika.
Część dzieci i młodzieży może być narażona na
wystąpienie niedoboru witaminy C i kwasu
foliowego. Spożycie tych witamin cechuje się dużą
zmiennością zarówno pomiędzy poszczególnymi
osobami, jak i w różnych okresach u jednej osoby.
Witamina C znajduje się przede wszystkim
w warzywach i owocach, ale produkty te są również
ważnym źródłem kwasu foliowego.
Witamina i kwas foliowy są bardzo wrażliwe
na działanie m.in. temperatury i światła,
dlatego też niektóre sposoby
przygotowywania potraw powodują duże
straty tych witamin. Ryzyko niedoboru
witaminy C i kwasu foliowego stwarza nie
tylko dieta uboga w warzywa i owoce, lecz
także taka, w której produkty te, zwłaszcza
warzywa, występują najczęściej po
ugotowaniu, duszeniu,
bądź smażeniu.
ZBYT DUŻY POZIOM SODU I FOSFORU
Poważnym problemem jest nadmiar sodu w pożywieniu
młodych Polaków.
W każdej grupie wiekowej jego spożycie przekracza nie
tylko normę, lecz także górny tolerowany poziom
spożycia. Tak wysokie spożycie sodu jest wynikiem
dodatku soli kuchennej do większości potraw oraz jej
stosowania w wielu procesach przetwarzania żywności.
Do kanapek dodawana jest głównie wędlina
zamiast mięsa pieczonego lub duszonego,
zawierającego znacznie mniej soli, chętniej
spożywa się słone sery podpuszczkowe niż
twaróg. Ryby są rzadko spożywane, ale jeśli już,
to (poza rybą smażoną) są to najczęściej śledzie
solone, konserwy rybne, lub ryby wędzone. Dzieci
i młodzież coraz częściej sięgają po dania typu
instant, dania gotowe oraz różne przekąski, które
również zawierają znaczne ilości soli.
W przypadku fosforu ważna jest nie tylko jego
ogólna zawartość, lecz także stosunek pomiędzy
wapniem a fosforem, zwłaszcza w okresie
intensywnego wzrostu i budowy tkanki kostnej.
Tymczasem w dietach dzieci i młodzieży zawartość
fosforu znacznie przewyższa zawartość wapnia,
u dzieci starszych i młodzieży nawet dwukrotnie.
Fosfor występuje w wielu produktach
spożywczych, jego źródłem mogą być też
fosforany dodawane w czasie procesów
przetwarzania żywności (np. do serów
topionych, niektórych wędlin, napojów typu
cola itp.). Nadmierne spożycie fosforu,
zwłaszcza przez dzieci ze starszych grup
wiekowych, może wynikać z ich preferencji:
wolą sery podpuszczkowe, czy topione niż
twaróg, kanapki najczęściej jedzą z wędliną,
chętnie też piją napoje typu cola.
NIEREGULARNE SPOŻYWANIE POSIŁKÓW
Wady w żywieniu dzieci i młodzieży wynikają
również z nieregularnego spożywania posiłków.
Dotyczy to zwłaszcza osób uczęszczających do
szkoły. Około 10-20% uczniów deklaruje, że nie
spożywa pierwszego śniadania przed wyjściem do
szkoły, a niektórzy również nie zabierają ze sobą
drugiego śniadania.
Szkoły natomiast rzadko organizują wspólne
śniadania, uczniowie zaś niechętnie
korzystają z takiej możliwości.
Niekorzystna jest też sytuacja dotycząca
obiadów szkolnych. W szkołach
podstawowych z pełnych obiadów korzysta
tylko ponad 9% uczniów, w gimnazjach
ponad 5%. Część uczniów posiłki szkolne
ocenia jako niesmaczne, nieestetycznie
podane, a asortyment oferowanych potraw
jako zbyt ubogi.
Wiele dzieci, które nie zabierają ze sobą II śniadania
i nie korzystają z obiadów lub innych posiłków
wydawanych w stołówce szkolnej, nie zjada nic
w czasie pobytu w szkole. Inne korzystają
z oferowanych w sklepikach szkolnych produktów,
które nie zapewniają pokrycia zapotrzebowania na
składniki pokarmowe.
Również po powrocie ze szkoły dzieci
i młodzież nie spożywają posiłków regularnie.
Część z nich nie jada kolacji, z posiłku tego
rezygnują zwłaszcza dziewczęta. Ponadto
pełnowartościowy posiłek często zastępowany
jest słodyczami i przekąskami, jak chipsy
i chrupki, oraz słodkimi napojami gazowanymi.
Wady występujące w żywieniu dzieci i młodzieży
stwarzają, z jednej strony, ryzyko występowania
niedoborów żywieniowych, z drugiej mogą
sprzyjać rozwojowi nadwagi i otyłości,
a w późniejszym okresie życia również innych
przewlekłych chorób niezakaźnych, jak: choroby
układu krążenia, cukrzyca typu 2, nowotwory
złośliwe, osteoporoza.
Istnieje zatem w tej populacji konieczność
zmiany zwyczajów żywieniowych, polegającej
przede wszystkim na zwiększeniu spożycia
warzyw i owoców, produktów zbożowych
z pełnego przemiału, mleka i produktów
mlecznych oraz ryb, przy równoczesnym
ograniczeniu spożycia tłuszczu, zwłaszcza
zwierzęcego, cukru i słodyczy oraz soli
kuchennej i słonych przekąsek. Ważna jest także
poprawa regularności spożywania
pełnowartościowych posiłków oraz większe ich
urozmaicenie.
Czesława Lis