Planowanie dziecka, ci**ai macierzy*stwo

Planowanie dziecka, ciąża i macierzyństwo
– dlaczego tarczyca powinna być kontrolowana?
Choroby tarczycy, takie jak nadczynność lub niedoczynność, mają poważny wpływ na
płodność a następnie na rozwój dziecka. Dlatego każda kobieta już na etapie planowania
ciąży powinna sprawdzić, czy jej tarczyca funkcjonuje prawidłowo. Także w ciąży regularna
kontrola gruczołu tarczowego jest niezbędna, ponieważ jest to czas, kiedy w organizmie
kobiety zachodzi wiele zmian mogących zaburzać pracę tarczycy.
Kiedy kobieta planuje zostać mamą
Hormony tarczycy ściśle współdziałają z żeńskimi hormonami płciowymi (estrogeny
i progesteron) zapewniając prawidłowe funkcjonowanie jajników i dojrzewanie komórek
jajowych (oocytów)1. Prawidłowe stężenia hormonów tarczycy są więc niezbędne dla
zachowania płodności. Zaburzenia czynności gruczołu tarczowego z uwalnianiem zbyt dużej
(nadczynność) lub zbyt małej (niedoczynność) ilości hormonów tarczycy mogą zaburzać
równowagę hormonów płciowych2 i prowadzić do zaburzeń płodności, takich jak zaburzenia
owulacji, nieregularne miesiączki, trudności z zajściem w ciążę lub jej donoszeniem3.
Nawet jeśli kobieta ma regularne miesiączki może nie mieć owulacji. Jeśli nie ma komórki
jajowej gotowej do zapłodnienia poczęcie nie nastąpi. Niestety fakt ten często pozostaje
niezauważony przez długi czas.
Choroby tarczycy stanowią częste zaburzenie endokrynologiczne u kobiet w wieku
rozrodczym, dlatego też pierwsza zasada, jaka obowiązuje w razie trudności z zajściem
w ciążę, to wykonanie badań oceniających czynność tarczycy. Jest to szczególnie istotne
w przypadku kobiet, w rodzinach których występowały lub występują choroby tarczycy.
Kobiety planujące zajście w ciążę, które szczególnie powinny pamiętać o zbadaniu
hormonów tarczycy4 – grupy podwyższonego ryzyka:











1
w wieku powyżej 30 lat,
z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku autoimmunologicznej choroby tarczycy
lub niedoczynności tarczycy,
z wolem tarczycowym,
z przeciwciałami przeciwtarczycowymi,
z podmiotowymi lub przedmiotowymi objawami niedoczynności tarczycy,
z cukrzycą typu 1 lub z innymi chorobami autoimmunologicznymi
z zaburzeniami płodności,
które przebyły poronienie lub poród przedwczesny,
po wcześniejszym napromieniowaniu okolicy głowy i szyi lub po przebytej operacji
tarczycy,
leczone lewotyroksyną z powodu niedoczynności tarczycy,
mieszkające w regionie niedoboru jodu,
Poppe, K, Glinoer D, Tournaye H et al. Thyroid function and assisted reproduction. In: The Thyroid and Reproduction,
METS Riga 2008. Georg ThiemeVerlag Stuttgart 2009; 33-38
2
Krassas GE, Poppe K, Glinoer D. Thyroid function and human reproductive health. Endocr.Rev. 2010; 31:702-755
3 Bercovici JP. Menstrual irregularities and thyroid diseases. Feuillets de biologie 2000;74:1063-1070
4
De Groot L, Abalovich M, Alexander EK, Amino N, Barbour L et al. Management of Thyroid Dysfunction during Pregnancy
and Postpartum: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. J Clin Endocrinol Metab 2012; 97 (8): 2543-2565

cierpiące na endometriozę lub zespół policystycznych jajników, gdyż u kobiet z tymi
zaburzeniami istnieje również większe prawdopodobieństwo występowania chorób
tarczycy5.
W ciąży kontrola tarczycy jest również konieczna
Niedoczynność tarczycy
U 0,3 do 0,5% kobiet w czasie ciąży rozwija się ciężka niedoczynność tarczycy a u 2 do 3%
pojawia się jej łagodna postać6. Niedoczynność tarczycy pozostaje niestety często
niezauważona, gdyż jej objawy mogą być podobne do zmian, jakie naturalnie zachodzą
w organizmie kobiety w czasie ciąży, takich jak przyrost wagi ciała, uczucie zmęczenia
i obrzęki.
Nieleczona niedoczynność tarczycy w czasie ciąży może być bardzo niebezpieczna. Może
zwiększać ryzyko przedwczesnego porodu, a u dziecka zwiększać ryzyko zaburzeń rozwoju
i problemów z nauką, kiedy będzie starsze.
Najczęstsze przyczyny niedoczynności tarczycy to niedobór jodu i choroba
Hashimoto. Choroba Hashimoto jest najczęstszą chorobą autoimmunologiczną u kobiet
w wieku rozrodczym (5-10%)7 i na skutek stopniowego niszczenia gruczołu tarczycowego
może powodować ciężką niedoczynność tarczycy.
Leczenie niedoczynności tarczycy w czasie ciąży jest niezwykle ważne, gdyż chroni zarówno
matkę jak i dziecko przed potencjalnymi późniejszymi powikłaniami. Kobiety
z niedoczynnością tarczycy będą wymagać większych dawek hormonów tarczycy przed
zajściem w ciążę i dalszej modyfikacji dawek w czasie ciąży. W związku z tym w czasie ciąży
konieczna jest staranna obserwacja i kontrola lekarska, aby zapewnić prawidłowe
dawkowanie leku.
Nadczynność tarczycy
Nadczynność tarczycy u kobiet w ciąży jest w większości przypadków spowodowana
chorobą Gravesa-Basedowa8, autoimmunologiczną chorobą, która prowadzi do
nadmiernego wytwarzania hormonów tarczycy, co wywołuje hipertyreozę.
Leczenie kobiet ciężarnych z nadczynnością tarczycy różni się od leczenia stosowanego
u innych kobiet z nadczynnością tarczycy, ponieważ niektóre z dostępnych leków mogą
szkodzić nienarodzonemu dziecku. Brak skutecznego leczenia nadczynności tarczycy
w czasie ciąży zwiększa ryzyko porodu martwego i porodu przedwczesnego jak również
5
Poppe K, Velkeniers B, Glinoert D. Thyroid disease and female reproduction. Clinical Endocrinology 2007; 66 (3): 309-321
De Groot L, Abalovich M, Alexander EK, Amino N, Barbour L et al. Management of Thyroid Dysfunction during Pregnancy
and Postpartum: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. J Clin Endocrinol Metab 2012; 97 (8): 2543-2565
7
Poppe K, Velkeniers B, Glinoer D. The role of thyroid autoimmunity in fertility and pregnancy. Nat Clin Pract Endocrinol
Metab 2008; 4: 394-405
8
American Thyroid Association 2012. Thyroid Disease and Pregnancy
http://www.thyroid.org/patients/brochures/Thyroid_Dis_Pregnancy_broch.pdf Accessed November 2012
6
zwiększa ryzyko wystąpienia
przedrzucawkowego8.
wad
wrodzonych
u
dziecka
i
ryzyko
stanu
• Kobiety z łagodną nadczynnością tarczycy są w czasie ciąży starannie monitorowane; nie
ma jednak potrzeby leczenia, jeśli matka i dziecko czują się dobrze6.
• Kobiety z ciężką nadczynnością tarczycy są zwykle leczone lekami przeciwtarczycowymi,
takimi jak metimazol lub propyltiouracyl (PTU). PTU jest zwykle preferowany w pierwszym
trymestrze ciąży6. W niektórych przypadkach kobiety w ciąży mogą być poddane operacji
w celu częściowego usunięcia gruczołu tarczycowego, jeśli wykazują alergię na lek lub jeśli
wymagają tak dużych dawek leku, że mogłyby one zaszkodzić dziecku6.
Po urodzeniu dziecka
Po porodzie kontrola tarczycy jest ważna zarówno u matki jak i u dziecka.
Poporodowe zapalenie tarczycy
U młodych matek choroby tarczycy mogą wystąpić nawet, jeśli problemy z gruczołem nie
wystąpiły, kiedy kobieta była w ciąży. Zwykle niepokojące objawy występują w pierwszym
roku po urodzeniu dziecka – określa się je terminem poporodowego zapalenia tarczycy.
Zapalenie może wiązać się zarówno z nadczynnością tarczycy jak i jej niedoczynnością lub
też z obiema chorobami występującymi sekwencyjnie6.
Poporodowe zapalenie tarczycy występuje u około 7% kobiet w regionach dotkniętych
niedoborem jodu i u 18 do 25% kobiet z cukrzycą typu 1 6. Jest kilka objawów, na które
należy zwrócić uwagę6. Według najnowszych wytycznych badania przesiewowe w kierunku
zaburzeń czynności tarczycy należy przeprowadzać u kobiet mających autoprzeciwciała,
u kobiet z cukrzycą typu 1, u kobiet z chorobą Gravesa-Basedowa w okresie remisji oraz
u kobiet z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby6.
Wrodzona niedoczynność tarczycy u dziecka
O wrodzonej niedoczynności tarczycy mówimy wtedy, gdy tarczyca nowo narodzonego
dziecka nie jest w stanie produkować odpowiedniej ilości hormonu tarczycy. Zwykle choroba
ta jest spowodowana niedoborem hormonów tarczycy u matki w czasie ciąży (a więc
nieleczoną niedoczynnością tarczycy). Wrodzona niedoczynność tarczycy może być trudna
do rozpoznania tuż po urodzeniu, gdyż dzieci mogą nie mieć żadnych objawów lub mogą
wykazywać jedynie niewielkie objawy, które często pozostają niezauważone.
Typowe objawy wrodzonej niedoczynności tarczycy u dziecka to:9
• przedłużająca się żółtaczka,
• nadmierna senność ,
• trudności w karmieniu,
• słabe napięcie mięśni,
• duży, gruby język i zachrypnięty płacz,
• mała częstość wypróżnień i zaparcia,
• niska temperatura ciała.
9
Brown R et al. Congenital Hypothyroidism. The Hormone Foundation. 2009
Eut201305DB14
U noworodków należy przeprowadzać badania przesiewowe w kierunku wrodzonej
niedoczynności tarczycy, co ma na celu jak najwcześniejsze włączenie odpowiedniego
hormonalnego leczenia suplementacyjnego. Nie we wszystkich krajach jednak przeprowadza
się rutynowe badania przesiewowe, a stosowane metody mogą różnić się między
poszczególnymi krajami. Generalnie uważa się, że badania przesiewowe u dziecka (z krwi)
najlepiej przeprowadzać kilka dni po urodzeniu9.