Rynek zbóż Łańcuch marketingowy na przykładzie sektora

Rynek zbóż
Łańcuch marketingowy
na przykładzie sektora zbożowego
Surowiec rolniczy przechodzi przez różne ogniwa - od producenta
rolnego po finalnego konsumenta. Na drodze tej, zwanej łańcuchem
marketingowym lub dystrybucyjnym, powstają zależności i powiązania pomiędzy producentami, przetwórcami, handlowcami i końcowymi konsumentami. Strukturę i długość łańcucha, przez który
przechodzi np. ziarno zbóż i jego produkty, determinują m.in.
stopień koncentracji produkcji oraz poziom rozwoju kraju i rynku.
Jednostki odbierające zboże bezpośrednio od producentów tworzą sferę (poziom)
hurtu pierwotnego. Sfera ta zajmuje się
skupem, przechowywaniem, standaryzacją
i konfekcjonowaniem. W miarę rozwoju
rynku znaczenie tej sfery zwiększa się.
Przetwórstwo pierwotne (wstępne) obejmuje operacje związane z przygotowaniem
zboża do dalszego wykorzystania w różnych gałęziach przemysłu spożywczego,
obrotu handlowego, do spożycia oraz na
potrzeby przemysłu paszowego. Przetwórstwo wtórne dokonuje najczęściej zmiany
postaci fizycznej surowca, w wyniku której
otrzymujemy odpowiedni produkt. W przemyśle spożywczym przetwórstwem i wykorzystaniem zbóż zajmują się przede wszystkim sektory: młynarski, cukierniczy, piekarski, spirytusowy i piwowarski. Nowe segmenty tej branży to przetwórstwo zbóż (np.
pszenicy) na skrobię i jej pochodne oraz na
gluten i zarodki. Bardzo ważną rolę odgrywa również przemysł paszowy.
W rozwiniętych gospodarkach rynkowych przetwórstwo zbóż jest integratorem
i organizatorem produkcji w rolnictwie
m.in. poprzez kontrakty produkcyjne, pomoc i usługi agrotechniczne oraz skup.
W rozwijającej się gospodarce funkcje integratora zaczynają pełnić także placówki
zajmujące się handlem żywnością.
Ogniwo hurtu wtórnego występuje najczęściej w przypadku sprzedaży produktów, np. mąki i innych produktów młynarskich, na cele konsumpcyjne. Detal obejmuje głównie piekarnie, ciastkarnie oraz
sklepy spożywcze. Brokerzy i agenci ułatwiają procesy kupna i sprzedaży.
Ważnym elementem łańcucha marketingowego są również instytucje usługowe.
Można do nich zaliczyć: banki, firmy transportowo-spedycyjne i ubezpieczeniowe,
agencje badania rynku oraz firmy doradcze.
Udział poszczególnych ogniw uczestniczących w procesie dostosowania wytwarzanych zbóż do potrzeb konsumenta jest
bardzo zróżnicowany. Wynika to z faktu
różnego wykorzystania zbóż. W Polsce od
kilku lat tworzy się nowa organizacja rynku
rolnego obejmująca również ich dystrybucję. Przeobrażenia własnościowe, organizacyjne wzajemnych powiązań organizacji,
producentów i uczestników rynku są jednak
procesem długotrwałym.
Główne ogniwa łańcucha marketingowego w sektorze zbożowym w Polsce charakteryzują się następującymi cechami liczbowymi:
1. Producenci - produkcją zbóż zajmuje
się prawie 1,8 min gospodarstw. Oznacza to
duże rozproszenie produkcji. Z rynkiem
powiązanych jest jednak tylko ok. 400 tyś.
gospodarstw.
2. Hurt pierwotny (skup, magazyny,
elewatory) — potencjał przechowalniczy
zbóż w Polsce w magazynach zapewniających odpowiednie warunki i pomiar podstawowych parametrów, m.in. takich jak:
wilgotność ziarna, zanieczyszczenia, liczba
opadania, zawartość glutenu, rozpływalność itp., wynosi ok. 5,3 min ton. Skupem
zbóż w ramach działań interwencyjnych
Agencji Rynku Rolnego zajmuje się ok.
600 firm (w tym dwie trzecie to firmy
przetwórcze i handlowe).
3. Przemysł spożywczy (różne branże)
wytwarzaniem produktów przemiału
zbóż zajmuje się ponad 2170 podmiotów,
w tym 1979 to firmy osób fizycznych. Ich
liczba charakteryzuje się dużą stabilnością
(w 1997 r. było ich 2174). Wytwarzaniem
skrobi i produktów skrobiowych zajmuje
się 16 przedsiębiorstw, a produkcją pasz dla
zwierząt gospodarskich 718, przy czym
grupa ta nie obejmuje producentów pasz dla
zwierząt domowych, których liczbę na ko-
niec 2001 r. szacowano na 234. Produkcją
słodów zajmowało się 10 słodowni.
4. Przetwórstwo wtórne:
• chleb, świeże wyroby piekarnicze, ciasta i ciastka - 11170 podmiotów, w tym
10 815 to firmy osób fizycznych;
• pieczywo cukiernicze oraz produkty
o przedłużonej trwałości - 1075 podmiotów;
• makarony, kluski i podobne produkty
mączne - 1092 przedsiębiorstwa;
• piwa - 87 browarów.
5. Hurt wtórny i dystrybucja:
• sprzedaż hurtową zbóż, ziarna i pasz
dla zwierząt prowadziło 3130 podmiotów;
• sprzedaż hurtową mąki, kasz i innych
przetworów, a także ryb i skorupiaków
prowadziło 2697 podmiotów;
• sprzedaż detaliczną chleba, ciast, wyrobów mącznych i cukierniczych poprzez
sieć sklepów specjalistycznych prowadziło
2245 podmiotów,
• sprzedaż wyrobów przemysłu zbożowego prowadziło także 119257 sklepów
ogólnospożywczych.
Popyt na produkty rolne ma dwojaki
charakter. Istotną jego częścią jest popyt
pośredni, czyli popyt na surowce pochodzenia rolniczego, a więc żywiec, mleko
surowe, ziarna zbóż itp. Natomiast z drugim
rodzajem popytu (bezpośredni bądź finalny) mamy do czynienia w przypadku produktów rolnych, które są bezpośrednio konsumowane przez nabywców (owoce, warzywa, kwiaty). Zwykle jednak rolnicy spotykają się z popytem pośrednim, tj. popytem na surowce rolnicze lub półfabrykaty,
które są dalej przetwarzane, pakowane
i transportowane. Tworzy go głównie przemysł spożywczy. Wyjątkiem są produkty,
które rolnicy bezpośrednio sprzedają konsumentom, np. w gospodarstwie, na targowiskach lub przy drodze.
Cechą specyficzną polskiego łańcucha
marketingowego jest słabo rozwinięty hurt
pierwotny handlu. W Polsce wciąż głównym sposobem zaopatrywania się przedsiębiorstw przetwarzających ziarno jest skup
bezpośrednio od producenta, przeważnie
w małych partiach o zróżnicowanych parametrach jakościowych. W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej ziarno do
Przegląd Zbożowo-Młynarski
38
Styczeń 2004
Rynek zbóż
przetwórstwa dostarczane jest w formie ujednoliconych, dużych partii handlowych. To samo
dotyczy i innych produktów rolniczych.
W Polsce trafia na rynek tylko część z ogólnej
ilości zebranych zbóż. Szacuje się, że do młynów, browarów, przedsiębiorstw przemysłu paszowego itp. trafia ok. 20-25% produkcji, poprzez nieformalne kanały dystrybucji (targowiska) rozdysponowane jest ok. 8%. Prawie 70%
zbiorów zbóż pozostaje w miejscu produkcji
i przeznaczane jest na zużycie i zasiewy w gospodarstwach (samozaopatrzenie). Polski rynek
zbóż cechuje się także bardzo dużym
zróżnicowaniem regionalnym produkcji i towarowości oraz podaży rynkowej ziarna.
tylko w zakresie wyznaczonym ich udziałem
w cenie detalicznej. W przypadku ziarna zbóż
udział ten wynosi ok. 15%. Wobec tego wpływ
zmian cen skupu ziarna na ceny detaliczne
pieczywa nie powinien wynosić więcej niż iloczyn tego udziału (0,15) i zmian procentowych
cen skupu. Gdyby ceny skupu zbóż wzrosły np.
o 20%, to z tego powodu ceny detaliczne pieczywa nie powinny wzrosnąć o więcej niż 3%.
Mechanizm ten nie występuje jednak w czystej
postaci. Najczęściej bowiem zmiany cen detalicznych są większe, niż wynikałoby to ze zmian
cen surowców rolniczych. Ich zmiany mogą
pokrywać wzrost innych kosztów, np. energii,
usług, pracy, podatków, ubezpieczeń itp.
3i
za
2.6
2,4
£2
1.8
1.6
1.4
U
1
0.8
0,8
0.4
0.2
O
=
sO)
*
$K
O*
2
O»
lata
cena skupu pszenicy
cena skupu pszenicy-tendencja
cena zbytu mąki
cena zbytu mąki-tendencja
cena detaliczna chleba mieszanego
cena detaliczna chleba mieszanego - tendencja
Rys. 1. Zmiany cen skupu pszenicy, zbytu mąki i cen detalicznych chleba mieszanego w Polsce w latach 1994-2003.
Zmiany cen skupu zbóż i cen
detalicznych chleba
Zmiany cen surowców rolniczych mogą wpływać na zmiany cen detalicznych żywności, ale
Tendencje zmian cen surowców rolniczych
i cen detalicznych żywności mogą kształtować
się rozmaicie. W krótszych okresach kierunki
tych zmian mogą być rozbieżne. Ogólną prawid-
• Pomagajmy sobie •
AGREGATY PRĄDOTWÓRCZE kupne - sprzedaż
0*32/271-9548.
* **
URZĄDZENIA KASZARNI * WYTŁACZARKI DO MAKARONU * SZAFĘ DO SUSZENIA
MAKARONU « PRZESBWACZE DO MĄKI * BAGIECIARKĘ.
Tel 0-16/623-07-02.
* * *
Sprzedamy WYTŁACZARKĘ SPOŻYWCZĄ (ekstnitechnicznym do produkcji szerokiej gamy galanterii spożywczej, np. chrupki, prażynki itp,, w atrakcyjnej cenie,
Bydgoszcz, tel 9-52/342-13-39, tel kom. 0691 856 021.
łowością jest jednak szybszy wzrost cen detalicznych niż cen surowców rolniczych. W efekcie
udział ceny surowca w cenie detalicznej zmniejsza się. Rys. l pokazuje zmiany cen skupu pszenicy, cen zbytu mąki poznańskiej
i cen detalicznych chleba mieszanego w Polsce
w latach 1994—2003 w poszczególnych kwartałach.
Jak widać, w Polsce dominują kierunki zmian
cen detalicznych i surowców rolniczych takie jak
w rozwiniętych gospodarkach rynkowych.
Do połowy 1996 r. szybko rosły ceny skupu
pszenicy, zbytu mąki i detaliczne chleba, przy
czym szybciej zwiększały się ceny skupu pszenicy niż ceny detaliczne, a tym samym zmniejszała
się marża przetwórcza i handlowa.
Od połowy 1996 do lipca 1999 roku ceny
skupu pszenicy obniżyły się z 647 zł/t do
419 zł/t, tj. o 35,1%. Podobny kierunek zmian
występował w cenie zbytu mąki, był on jednak
wolniejszy i wyniósł 23,8%. Natomiast w tym
samym okresie ceny detaliczne pieczywa wzrosły o 18,6%. Od lipca 1999 do lutego 2001 roku
ceny skupu pszenicy wzrosły o 39,5%, ceny
zbytu mąki o 11,8%, a ceny detaliczne chleba
o 46,5%. Od lutego 2001 do listopada 2002 roku
obniżyły się ceny skupu pszenicy o 27,8%, ceny zbytu mąki o 23,1%, a ceny detaliczne chleba najmniej, bo tylko o 9%. W efekcie różnice między cenami skupu pszenicy a cenami
detalicznymi chleba powiększyły się. Zwiększyły się tym samym marże przetwórcze i handlowe.
(Fragmenty artykułu prof. dr hab. Stanisława
Stańko z SGGW opublikowanego w Biuletynie
Informacyjnym ARR, nr 8/03)
demontażu, w tym m.in.: zbiorniki 8 x 150 ton, wywrotnica,
wialnia, suszarnia, laboratorium.
* **
Sprzedam: ZESPÓŁ PACZKUJĄCY NULKA
* MASZYNĘ SZORUJĄCĄ PIONOWĄ * MASZ1
SZORUJĄCĄ FŁK-15 » WAGĘ DOZOWNIKO1
CHRONOS » ODDZIELACZ KAMIENI « Sl
30 kW/1470; 30 kW/980 obn/min * wył. APU-50.
Tel kom. 0606 751 774.
* **
Sprzedam ROWKARKO-SZLOTBRKĘ WS-70S, 1990
Tel 0*95/75*20-461.
rok.
T*r * *
LUB sprzedam MŁYN ŻYTNI 120 t/24h zmodernizowany, z dużym rynkiem zbyta.
Biate Podlaska, tel kom. 0505 725 497,
* **
* * *3
AGREGATY PRĄDOTWÓRCZE kupno - sprzedaż
- 2&r»> tel 0-32/271*95"0Ł
* **
Zamienię SUCHY ODDZIELACZ KAMIENI typ KS-I10
na mmejszj'. Tei ^-52'3^J6-^84
Sprzedam MĄKOWÓZ 35 m , stan idealny, własny
wydmuch. Tel, 0-52/3516-584.
Sprzedani KOMPLETNY SPICHRZ ZBOŻOWY do
* **