Rywalizacja a deficyt zachowań społecznych

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy
Doskonalenie współpracy w rodzinie
Anna Resler-Maj
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
24 września 2012 r.
EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY
WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL
Na jakie pytania będziemy
poszukiwali odpowiedzi?
Jakie są korzyści z kooperacji? Jak rozwijać
w dziecku umiejętność współpracy?
Jak modyfikować zachowania dziecka?
Jak wspierać dziecko do nauki?
- Współpraca i zaangażowanie rodzica
1
Rywalizacja
a deficyt zachowań społecznych
Rywalizacja
–
postawa dominacji i walki, polegająca na
zaspokajaniu swoich potrzeb bądź
osiągnięciu celu kosztem przegranej drugiej
strony konfliktu;
–
podstawą tego stylu jest założenie wygranej
za wszelką cenę przy równoczesnym
ignorowaniu potrzeb drugiej strony.
2
Faktem jest, że nasza cywilizacja jest
cywilizacją rywalizacji
Patrząc na zachowania wokół widzimy, że:





maluchy w przedszkolu walczą o „lepszą” rękę pani
na spacerze,
w szkole podstawowej uczniowie licytują się, kto
mądrzejszy, dowcipniejszy, sprawniejszy,
gimnazjaliści konkurują o lepszą pozycję w grupie,
szkole,
licealiści o większe powodzenie u płci przeciwnej,
także nauczyciele nie są wolni od „emocji toru
wyścigowego”.
Konsekwencje ?
Czyżby…
Pragnienie sukcesu i indywidualny
postęp dla uzyskania coraz to
większego prestiżu wzięły górę nad
poczuciem wspólnoty, współczucia i
więzi?
3
Jakie korzyści przynosi rywalizacja?












powoduje wzrost motywacji do działania,
uruchamia ambicję,
podnosi samoocenę, poczucie własnej wartości,
zaspokaja potrzebę osiągnięć,
przynosi sławę,
daje poczucie mocy,
daje radość z pokonania przeciwnika,
oswaja z sytuacją porażki (trening w bezpiecznych
warunkach),
działa jak „wyzwalacz motywacji”,
zwiększa gotowość do aktywności i wysiłku,
daje szansę na większy sukces,
uczy przekraczania słabości.
Jakie straty wynikają z rywalizacji?








obciążenie emocjonalne (stres),
poczucie osamotnienia,
lęk przed negatywną oceną,
konflikt między ja realnym, a ja idealnym (brak zgody
na luz, na odprężenie),
presja, przymus bycia najlepszym,
niskie poczucie własnej wartości w wypadku
niezrealizowania się (nie bycia najlepszym) i porażki,
poczucie, mam wszystkiego mniej,
czucie się gorszym,
4
Jakie straty wynikają z rywalizacji? c.d.







przekonanie, że ciągle muszę być czujny aby nie
zabrali mi więcej,
przymus i wynajdywanie tego, w czym muszę być
lepszy,
utrata kumpla, zyskanie „rywala”,
w sytuacji przegranej myślenie, że „jestem do
niczego”,
utwierdzanie się w braku sprawczości, znaczenia,
utrata kumpla, zyskanie „rywala”,
w sytuacji przegranej myślenie, że „jestem do
niczego”,
Jakie straty wynikają z rywalizacji? c.d.



przekonanie, że:
- świat to arena walki,
- partner w relacji to wróg,
- w konflikcie nie ma kompromisu – musi być
wygrany- przegrany,
- rację ma silniejszy,
- nikomu nie można ufać,
traktowanie siebie i innych przedmiotowo,
przekonanie, że można być kochanym i zasługiwać
na miłość tylko wtedy, gdy jest się zwycięzcą,
5
Jakie straty wynikają z rywalizacji? c.d.






tendencja do działania samemu, współpraca to
ryzyko,
nikomu nie można ufać,
uzależnienie od silnych emocji,
przeżywanie silnych uczuć złości, gniewu, zazdrości
niechęci,
postrzeganie otaczającego świata jako pola walki,
zaburzone relacje.
Jakie korzyści płyną ze współpracy?









wymiana doświadczeń i informacji,
wsparcie, wzajemna pomoc,
podział pracy (więcej czasu, mniej wysiłku),
zaspokojenie potrzeb: uznania, przynależności,
bezpieczeństwa,
poczucie jedności,
poczucie sprawczości,
poczucie siły i ważności,
bank pomysłów,
większa szansa na osiągnięcie celu,
6
Jakie korzyści płyną ze współpracy? c.d.








głębsze poznanie poprzez wielostronne spojrzenie
na siebie i problem,
energia grupy inspiruje,
wzrost poczucia odpowiedzialności,
bliskość, możliwość zaprzyjaźnienia się,
wspólna radość,
wykorzystanie indywidualnych predyspozycji,
uczenie się organizacji,
możliwość dzielenia się i radości otrzymywania,
realne poczucie własnej wartości.
Jakie straty wynikają ze współpracy?



konieczność kompromisów,
uznawanie potrzeb innych,
podział gratyfikacji.
7
Kiedy i jak
uczyć umiejętności społecznych?
Kiedy ?
Ucz umiejętności społecznych jak najwcześniej
1) Organizuj spotkania z innymi dziećmi w domach;
2) Ucz, jak wchodzić w grupę i jak z niej wychodzić;
3) Tłumacz, na czy polega przyjaźń;
4) Całą rodziną ćwiczcie bycie w dobrym kontakcie
(uśmiechanie się, komplementowanie wzajemne, uściski rąk);
5) Proponuj zabawy w ćwiczenie zachowań
społecznych poza domem (np.: w proszenie o pomoc w
sklepie, pytanie o drogę, zakupy w lokalnym sklepie, uśmiechanie się
do ludzi, mówienie „dzień dobry” itp.)
6) Ucz
!
8
Jak?

Modelowanie (przykład)

Naśladownictwo – odgrywanie roli (wzorzec
czynności)

Identyfikacja (wzór osobowy)
Modelowanie
To uczenie się przez obserwację i naśladowanie nowych
zachowań, które nie znajdowały się w menu
dotychczasowych zachowań dziecka.

Modeluj pewność siebie w sytuacjach społecznych
1) Pierwszy mów: „Dzień dobry”, przedstawiaj się;
2) Bądź przyjazny do ludzi;
3) Praw innym komplementy;
4) Pomagaj innym, gdy widzisz taką potrzebę;
5) Podejmuj ryzyko i komentuj, jak to ważne
(np.: „Myślałam, że będzie trudniej”, „Myślałem, że pójdzie mi
lepiej, ale przynajmniej wiem co robić następnym razem”).
9
Modelowanie c.d.

Ucz, że istnieje więcej niż jeden sposób patrzenia na
sprawy, więcej niż jedno rozwiązanie problemu
1) Porażka uczy, czego mamy nie robić, by osiągnąć to, co
chcemy.
2) Ucz dziecko poszukiwania rozwiązań, aż znajdzie właściwe
(ćwicz w sytuacjach życia codziennego).

Ucz tolerancji i szacunku dla innych
Pokazuj, że ludzie nie muszą być idealni, by być
wartościowymi. Im więcej okazujesz wyrozumiałości w
stosunku do innych, tym bardziej dzieci będą wyrozumiałe
wobec siebie... (i ciebie).
Naśladownictwo – odgrywanie ról
To sytuacja, w której dziecko ma wczuć się w rolę,
zachowywać się w określony sposób.
Odgrywanie ról pomaga dziecku zmienić swoje
zachowanie lub postawy.

Ćwicz w domu sytuacje społeczne trudne dla
Twojego dziecka
(Np.: patrzenie w oczy, rozmowy z innymi dziećmi i dorosłymi,
przedstawianie się, rozwiązywanie konfliktów itp.)
10
Udzielanie informacji zwrotnej

Dostarczanie dziecku wiedzy na temat tego, jak dobrze
sobie radzi podczas odgrywania przez nie roli.

Informacje zwrotne – tylko pozytywne!
ponieważ prowadzą do:

–
–
–

redukcji agresji,
redukcji izolacji społecznej,
zwiększania umiejętności współpracy w grupie.
Rodzaje wzmocnień:
–
–
–
materialne,
społeczne,
pozytywna ocena własnego zachowania.
Identyfikacja
To przejmowanie przez dziecko pewnych zachowań czy
postaw osób, z którymi jest silnie uczuciowo związane, a
więc przede wszystkim rodziców.

Dbajcie o ciepłą, serdeczną atmosferę rodzinną, gdyż
ona przyczynia się do intensyfikacji procesu utożsamiania
się dziecka z modelami, którymi są ojciec i matka.

Związek uczuciowy rodziców z dzieckiem jest
czynnikiem wpływającym na przebieg i wynik procesu
identyfikacji.
11
Unikaj
1) Publicznego ośmieszania dziecka,
2) publicznego krytykowania ludzi,
3) poniżania siebie, gdy ci coś nie wyjdzie,
4) poniżania dziecka, gdy mu coś nie wyjdzie.
Wspierająca postawa rodzica
12



Pomóż dzieciom radzić sobie z lękiem o
własne znaczenie.
Pamiętaj, że każde dziecko chce być
WYJĄTKOWE, AKCEPTOWANE JAKO
ONO.
Niech RODZINA BĘDZIE MIEJSCEM,
GDZIE JEST SIĘ PRZYJĘTYM TAKIM,
JAKIM SIĘ JEST (a nie w zależności od umiejętności,
osiągnięć, itd.)








Zniechęcaj do rywalizacji
Na świecie istnieje wystarczająco dużo
rywalizacji- nie ma powodu by to wzmacniać
Ciesz się z różnorodności pomiędzy
dziećmi/rodzeństwem
Doceń niepowtarzalność, podkreślaj że
większość rzeczy nie jest zła lub dobra sama w
sobie- nie mogą więc stać się przedmiotem
dumy czy żalu.
ISTOTY SKOLONOWANE CZUŁYBY SIĘ
NIKIM. NA SZCZĘCIE TAKIE NIE ISTNIEJĄ.
Traktuj dziecko jako odrębną istotę, a nie w
relacji do innych
Nie wpadnij w pułapkę porównywania
SKONCENTRUJ SIĘ NA TYM, ABY POZNAĆ
PRAGNIENIA I POTRZEBY DZIECKA
13
Zasady zasad
1.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Dziecko potrzebuje konkretnych i
jasnych informacji jak powinno się zachowywać
np.: Obiad jemy siedząc przy stole.
Zasady formułujemy krótko.
Zasady formułujemy pozytywnie.
Dziecko na raz nie przyswaja więcej niż 2 – 3 zasad.
System zasad jest dynamiczny, a nie statystyczny.
Zasady przypominamy tak często, jak jest to
potrzebne.
Zasad trzeba przestrzegać zawsze i do bólu.
Są zasady, które przestrzegają w domu także
dorośli.
Z już ustaloną zasadą w konkretnej sytuacji nie
dyskutujemy.
Przypominanie zasad
1. Skoncentruj uwagę na sobie, podejdź do
dziecka spójrz mu w oczy lekko trzymając za ramię
2. Przypomnij zasadę, krótko i jasno, np: „po
przyjściu do domu zmieniamy buty”
3. Przypominamy zasadę kilka razy
4. Przywróć uwagę, jeżeli jest to konieczne,
np.: „uwaga to jest ważne”
5. Pozostań przy dziecku tak długo, aż zastosuje
się do zasady, lub przejdź do konsekwencji
14
Praca na pozytywach


Dzieci potrzebują pochwał
(dorośli też).
Pochwały to jedno z
najskuteczniejszych środków
wychowawczych.
Jak chwalić ?





Natychmiast
Szczerze (bez ironii i aluzji)
Krótko (3-4 słowa)
Konkretnie (opisujemy dokładnie to, co
zasługuje na pochwałę)
Pozytywnie (nie stosować pochwał z „nie”,
np.: O! nie pobiłeś dziś kolegi, super! 
15
Praktyka czyni Mistrza
Pochwal
(według przedstawionych zasad)
sąsiada, sąsiadkę siedzącego
po Twojej prawej stronie   
Pochwaliliście siebie nawzajem
– brawo !
16
Modyfikacje zachowań
Dziecko przepisało z tablicy temat lekcji
nauczyciel pochwalił, postawił plusa
wzmocnienie pozytywne, więcej zachowań pożądanych
Dziecko przepisało z tablicy temat lekcji
Nauczyciel nie zwrócił na to uwagi
wygaszanie, mniej zachowań pożądanych
Modyfikacje
zachowań
Dziecko przepisało
z tablicy temat
lekcji
Nauczyciel zwrócił uwagę
na niestaranne pismo i
błędy
Dziecko mówi
że lekcja jest
głupia
Nauczyciel przerywa
lekcję i wygłasza
kazanie
wygaszanie, mniej
zachowań
pożądanych
wzmacnianie, więcej
niepożądanych
zachowań
17
Modyfikacje zachowań
Dziecko mówi
że lekcja jest
głupia
Nauczyciel
zignorował
komentarz
wygaszanie, mniej
niepożądanych
zachowań
-
Jacek
uderzył
Maćka
Nauczyciel udaje, ze
nie zauważył
zachowania
(brak kary)
wzmocnienie
niepożądanych zachowań
Modyfikacje zachowań
Jacek uderzył
Maćka
-
Nauczyciel zareagował,
przesadził Jacka do innej
ławki
(konsekwencja)
wygaszanie
niepożądanych zachowań
18
Wybór zachowania do
pracy

W przypadku dzieci u których obserwujemy
trudne zachowanie bardzo trudno jest
zaplanować sobie cel działania, że w krótkim
czasie będzie to najgrzeczniejsze dziecko w
klasie.

Przypominamy, że według założeń terapii
behawioralnej pracujemy nad konkretnymi
zachowaniami, a nie nad samym dzieckiem.
Wybór zachowania do
pracy (cd)

Dlatego zazwyczaj zaczynamy naszą
pracę od obserwowania dziecka i
zrobienia sobie listy zachowań, które
chcielibyśmy modyfikować.

Następnie z listy wybieramy jedno –
takie zachowanie, które jest według
mnie, „średnio trudne do pracy”
19
Ćwiczenie

Spróbujcie opisać zachowanie dziecka

Ważna wskazówka – opisujemy co
dziecko robi, a nie czego nie robi. W
opisie zachowania nie używamy „nie”

Proszę o napisanie 5 przykładów
zachowań pozytywnych i pięciu
zachowań negatywnych.
Cecha a zachowanie
Dziecko:
 Miłe – uśmiecha się do dorosłych,
mówi „dzień dobry” na powitanie
 Lubiane – bawi się zgodnie z innymi
dziećmi, dzieli się zabawkami
 Grzeczne – wykonuje polecenia
 Spokojne – bawi się cicho, siedząc w
miejscu
20
Zachowanie a cecha. Dlaczego
warto mówić o zachowaniu a
nie o cechach








Są konkretne
Szczegółowe
Zrozumiałe dla każdego
Do zaobserwowania i zmierzenia
Nie podlegają dowolnej interpretacji
Można nad nimi pracować
! Pamiętajmy, ważne !
Możemy zmienić zachowanie, a nie naprawiać
dziecko !
Komunikacja
21
Schemat komunikacji międzyludzkiej
KODOWANIE
(język)
PRZESŁANIE
INFORMACJI
(np. rozmowa w
cztery oczy)
ODKODOWANIE
(zrozumieć)
szum
Nadawca
Odbiorca
MYŚLI,
UCZUCIA,
ZAMIARY...
MYŚLI,
UCZUCIA
,
ZAMIARY
...
Nadawca
Odbiorca
WEWNĘTRZNA
ODPOWIEDŹ
WEWNĘTRZNA
ODPOWIEDŹ
(interpretacja)
ODKODOWANIE
szum
PRZESŁANIE
INFORMACJI
KODOWANIE
22
23
3 części komunikatu JA
Ja czuję
(jestem)...
• Wskaż na konkretne uczucia w danej chwili
(jestem zły, smutny, zdenerwowany, jest mi
przykro, czuje się niepewnie...)
kiedy ty ...
• Przedstaw konkretne zachowanie drugiej
osoby, które wywołało w nas wcześniejsze
emocje.
ponieważ...
Chcę
• Opisz, jaki wpływ (konsekwencje) ma dla Ciebie
przedstawione wcześniej zachowanie, dlaczego
wywołuje ono opisane emocje.
• Wyraź jasno swe prośby i oczekiwania.
Przykład
Przykłady komunikatu – JA
Czuję
Stwierdzenie uczuć
Kiedy (ty)
Zachowanie
problematyczne
Jestem zły
Kiedy nie wykonujesz
mojego polecenia
Jestem
zaniepokojony
Kiedy słyszę, że nie
chcesz czytać lektury
Czuję się smutny
Kiedy wyzywasz
swojego brata
Ponieważ
Konsekwencje
Chcę
Cele
Ponieważ opóźnia to Chciałbym, żebyś,
nasze wyjście z
odłożył grę i założył
domu
buty
Ponieważ to może
wpłynąć na Twoją
ocenę z polskiego
Chciałbym, żebyś
zaczął ją czytać
dzisiaj
Ponieważ zależy mi
na waszej dobrej
Chciałbym, żebyś
relacji i nie chcę powiedział jaką masz
abyście się obrażali
do niego prośbę
w ten sposób
24
Skuteczne przekazywanie informacji
zwrotnych – „FUO”

Fakty - odwoływać się do
F
Piotruś posprzątałeś
dziś na biurku.
Uczucia - własne,
U
Cieszę się i jestem
zadowolona, że
zrobiłeś to bez mojej
prośby.
nich, do zachowania, a nie
do osoby

wyrażone w sposób
łagodny, ale stanowczy

Oczekiwania - konkretne
wraz z komunikatem
wspierającym
O
Chciałbym, częściej
doznawać takich
niespodzianek. To
miłe 
Jak wspierać dziecko w nauce ?
25
MOTYWACJA



stan gotowości człowieka do podjęcia
określonego działania, w tym przypadku
chęć dziecka do uczenia się;
dążenie do rozwoju, do zaspokajania
potrzeb;
celowość w działaniu.
Czynniki wzmacniające
motywację dzieci do nauki
26






zainteresowanie rodziców nauką szkolną
(rozmowy o szkole, dobry kontakt z
nauczycielem, dbałość o przybory);
wzmacnianie poczucia wartości dziecka,
wiara, że poradzi sobie z nauką, mimo, iż
niekiedy odnosi porażki;
oferowanie pomocy w przypadku trudności;
atmosfera szacunku do nauki i szkoły w domu
rodzinnym;
rozwijanie nawyku czytelnictwa – rodzic musi
modelować takie zachowania (sam czytać,
aby to było skuteczne), pokazywanie wartości
nauki i wiedzy;
dostosowywanie
zadań do możliwości dziecka, zbyt
wygórowane ambicje rodzica hamują
motywację;
27





zorganizowanie dziecku kącika do nauki,
ustalenie stałego harmonogramu dnia (stałe
pory odrabiania lekcji, odpoczynku, snu);
konsekwencja i wytrwałość w kontrolowaniu
zadań domowych, sprawdzaniu dzienniczka i
oferowaniu pomocy w lekcjach, mimo
przemęczenia i
zapracowania rodziców;
wzmacnianie autorytetu nauczyciela,
trzymanie jednego „frontu”;
chwalenie dziecka natychmiastowo za
zaangażowanie w pracę, pozytywny
stosunek do nauki oraz włożony wysiłek, aby
utrwalać takie zachowania;
właściwe stosunki między dziećmi,
pozytywny wpływ grup rówieśniczych.
28
Zachowania rodziców wpływające
pozytywnie na motywację i
stosunek dzieci do nauki
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Służenie przykładem.
Dostrzeganie sukcesów, pochwały.
Stawianie racjonalnych wymagań.
Właściwa organizacja czasu.
Pomoc w nauce.
Interesowanie się problemami dziecka.
29
7. Pozytywne emocje.
8. Mądre karanie.
9. Nagradzanie.
10. Zapewnienie dobrych warunków do nauki.
11. Traktowanie rodzeństwa na równi.
12. Obowiązki domowe.
Podsumowanie


Zachowania i reakcje najbliższych osób mają
wyraźny wpływ na motywację dzieci oraz ich
stosunek do siebie i szkoły.
Ważną rolę stanowią gesty i słowa, ton
wypowiedzi, a także stosowane przez
rodziców kary i nagrody.
30

Należy się starać, żeby dzieci dobrze się
czuły w domu, aby chciały rozmawiać z
rodzicami i stawały się coraz bardziej
samodzielne.
Interesuj się postępami dziecka



Kontakt z wychowawcą dziecka.
Obecność rodziców na zebraniach w szkole.
Kontakt z dzieckiem i wspólna analiza
problemów szkolnych.
31
Wspieraj, ale nie wyręczaj





Wspierająca rola rodziców.
Wdrażanie dziecka do samodzielności.
Samokontrola wykonanej pracy.
Dziecko samo powinno dostrzegać swoje
błędy i móc je poprawić.
Każde dziecko wymaga innej formy wsparcia.
Mądrze motywuj



Mądre nagradzanie jest lepsze niż kara.
Uznanie rodziców to też nagroda.
Pochwała opisowa i jej wpływ na proces
myślowy dziecka.
32
Doceniaj osiągnięcia dziecka



Osiągnięcia a stopnie
Dziecko mniej i bardziej zdolne
Sukces jest efektem wielu drobnych
osiągnięć
Nie pozwól dziecku,
by źle mówiło o sobie






Poszukaj sposobu zaprezentowania dziecku innego
obrazu jego osoby.
Stwórz sytuacje, w której dziecko może zobaczyć
siebie w innym świetle.
Pozwól dziecku usłyszeć, jak mówimy o nim coś
pozytywnego.
Określ wzór
zachowania, jakiego oczekujesz.
Przypomnij dziecku jego poprzednie osiągnięcia.
Powiedz, jakie są wasze odczucia i oczekiwania.
33
Buduj w dziecku poczucie własnej
wartości



Poczucie własnej wartości to pozytywne
myślenie o sobie.
Wykorzystywanie silnych stron dziecka.
Kształtowanie w dziecku energii i inicjatywy.
Wskazówki dla rodziców

Rozwijaj naturalną ciekawość dziecka,
wzbudzaj jego motywację do poznawania
nowych rzeczy, do nauki poprzez:
–
–
–
–
Organizowanie wycieczek do muzeów, na
wystawy, oglądanie z dzieckiem ciekawych
programów w TV i rozmawiaj o nich
Rozwiązywanie krzyżówek, zagadek, zabaw
logicznych itp..
Wykorzystywanie codziennych czynności i
zdarzeń do ćwiczenia różnych umiejętności
Dawanie przykładu własnym zachowaniem
34


Dawaj dziecku do zrozumienia, że nauka jest
ważna
Wykazuj zainteresowanie karierą szkolną
dziecka i wspieraj je w niej:
–
–
–
–
–
–
Interesuj się tym, co wydarzyło się w szkole,
rozmawiaj o tym, czego dziecko się nauczyło,
Wdrażaj dziecko do systematyczności,
Pomagaj dziecku w odrabianiu lekcji i
pokonywaniu trudności,
Szukaj mocnych stron swojego dziecka i udzielaj
mu wsparcia,
Nie porównuj dziecka do rodzeństwa, kolegów,
lecz do poprzedniego jego poziomu i umiejętności,
Pomagaj dziecku nazwać jego uczucia i
poszukiwać nowych rozwiązań.
Brak motywacji do nauki wynika
najczęściej z nie wykształcenia
u dziecka nawyków do uczenia się, bądź
też jest skutkiem doznanych przez
dziecko niepowodzeń.
Dziecko potrzebuje
Twojego zrozumienia, wsparcia
i wiary, że sobie poradzi!
35
Dziękuję za spotkanie 
[email protected]
36