Problem okien życia – analiza etyczno

Poznańskie Zeszyty Humanistyczne XXV
Agnieszka Żok, Izabela Rzymska
Katedra Nauk Społecznych
Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Problem okien życia – analiza etyczno-prawna.
Baby hatch trouble – ethical and legal analysis.
Streszczenie:
Idea okien życia pochodzi ze średniowiecza. Podstawowe założenie polegało na stworzeniu
możliwości anonimowego porzucenia dziecka, z gwarancją że zostanie ono objęte opieką.
Obecnie porzucanie dzieci, nie zostawiające im możliwości dociekań swojej tożsamości
spotyka się z wieloma kontrowersjami. Średniowieczna idea okien życia stoi przede
wszystkim w sprzeczności z Deklaracją Praw Dziecka. Proponowaną przez ONZ alternatywą
dla okien życia jest możliwość anonimowego porodu.
Słowa kluczowe: etyka, prawa dziecka, poród
Abstract:
The idea of foundling wheels was created in medievalism. A baby hatch is a place where
people can bring babies, usually newborn, and leave them anonymously in a safe place to be
found and cared for. Nowadays this idea is controversial, because of child rights. Declaration
the Rights of the child assure right for identity. In the opinion of ON the better decision is
anonymous birth.
Key words: ethics, child rights, birth
Przedmiotem tekstu są rozważania dotyczące funkcjonowania okien życia. Od 2012
roku, kwestia okien życia jest dość kontrowersyjna. Stoją one w niezgodzie, między innymi,
z Konwencją Praw Dziecka. Z jednej strony stoi niezbywalne prawo człowieka do posiadania
tożsamości, z drugiej natomiast obawa przed porzucaniem noworodków bez opieki.
Okna życia są miejscem, gdzie rodzice, głównie matki, mogą anonimowo zostawić
dziecko z pewnością, że będzie ono miało odpowiednią opiekę. Idea okien życia pochodzi
z okresu średniowiecza, były wówczas znane jako foundling wheels. Od 1198 roku pierwsze
takie rotundy (foundlind wheeles) zostały zaczęły działać we Włoszech na mocy decyzji
20
Poznańskie Zeszyty Humanistyczne XXV
Papieża Innocentego III1. Była to reakcja na zwiększoną liczbę utonięć noworodków w
Tybrze. Z technicznego punktu widzenia, średniowieczne okna działały na innej zasadzie od
tych współczesnych. Matki umieszczały dziecko w cylindrze zamieszczonym na konstrukcji
przypominającej drzwi obrotowe. Po obróceniu drzwi dziecko znajdowało się w kościele, a
poruszony przez drzwi dzwoneczek stanowił sygnał dla opiekunów. Działające na takiej
zasadzie okno życia w szpitalu Santo Spirito w Rzymie sprawowało swoją funkcję jeszcze do
XIX wieku, do dziś stanowi jeden z zabytków Watykanu2.
Na większą skalę okna życia zaczęły się pojawiać w Europie w XVII w. między innymi w
Niemczech, we Francji, Portugalii oraz w Wielkiej Brytanii.
W Polsce pierwsze okno życia powstało koniec XVIII wieku w Warszawie, przy
Domu Podrzutków3. Został on księdza G.P. Baudounina na wzór domu podrzutka Ospedale
degli Innocenti we Florencji4. Pierwsze współczesne okno powstało natomiast powstało w
2006 roku w Krakowie, w budynku Domu Samotnej Matki przy ulicy Przybyszewskiego.
Współczesne okna życia są otwieranymi z zewnątrz oknami, we wnętrzu których znajduje się
łóżeczko dla noworodka. Idea okien życia w Polsce powróciła w 2006 roku, kiedy Niemcy
zaczęli już wycofywać się z tej idei5. Obecnie w Polsce znajduje się około 60 okien życia.
Kontrowersje wokół okien życia.
Od dłuższego czasu idea okien życia budzi poważne zastrzeżenia komitetu Organizacji
Narodów Zjednoczonych. Polska sugestię o zamykaniu okien życia usłyszało w 2012 roku, od
tego czasu miejsca do pozostawania noworodków wciąż były otwierane. Rekomendacja
zakazu korzystania z okien życia została powtórzona we wrześniu 2015 roku. Średniowieczna
idea okien życia stoi w konflikcie z przyjętą 20 listopada 1989 roku przez Zgromadzenie
Ogólne Narodów Zjednoczonych Konwencją praw Dziecka. Konwencja została ratyfikowana
1http://romaleggendaria.blogspot.com/2009/11/la-ruota-degli-esposti.html, dostęp
20.09.2015
2http://mediterranediplomaten.weebly.com/santo-spirito-hospital.html, dostęp
22.09.2015
3ObecnieDomDzieckanr15im.ks.G.P.Baudouina,ul.Nowogrodzka75,pierworna
lokalizacjadomumieściłasięjednaktyłachKrakowskiegoPrzedmieścia,wmiejscu,
dzisiejszegoTeatruPolskiego,[w]http://baudouin.waw.pl/historia/.
4http://www.um.warszawa.pl/aktualnosci/przez-okna-ycia-wystawa-xviii-wiecznychportret-w-darczy-c-w-domu-podrzutk-w-ks-baudouin, dostęp 29.08.2015
5http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/1637357,1,okna-zycia-dozamkniecia.read, dostęp 21.09.2015
21
Poznańskie Zeszyty Humanistyczne XXV
przez 196 krajów na całym świecie 6 . Podstawowe założenia Konwencji opierają się na
prawach wynikających z uchwalonej w 1948 roku Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka,
oraz twierdzeniu iż dzieci mają prawo do szczególnej troski i pomocy7. Konwencja Praw
Dziecka składa się z 54 artykułów poprzedzonych preambułą. Konwencja ma uwzględniać
specyficzne potrzeby oraz prawa dziecka.
Rozważając problem współczesnego istnienia okien życia, z perspektywy bioetycznej,
pojawiają się argumenty wywodzące się z różnych teorii etycznych. Podstawowy problem
dotyczy konfliktu między prawem do tożsamości a prawem do życia.
Argument 1 – prawo do życia ponad prawem do tożsamości.
Argument wywodzi się z myślenia personalistycznego. Personaliści, zwłaszcza ci związani z
nurtem personalizmu chrześcijańskiego, będą stawiać człowieka (osobę) w centrum
zainteresowania nie zważając na jej usytuowanie w społeczeństwie. Z tej perspektywy prawo
do życia będzie stało ponad wszystkimi innymi prawami, w tym prawem do tożsamości.
Argumenty padające ze strony personalistów będą zatem odwoływać się głownie do świętości
życia, która ma być przypisana osobie ludzkiej od momentu poczęcia. Zdaniem organizacji
Caritas, odpowiedzialnej za większość okien życia w Polsce: „okno życia to nie instytucja, ale
swego rodzaju przestrzeń modlitwy o życie. - To wnęka w ścianie, otwarta od zewnątrz.
Drzwi bywają zamknięte na klucz, Okno Życia jest zawsze otwarte . Dziecko znalezione w
tym Oknie jest jak dziecko znalezione pod drzwiami8” – wyjaśnia ks. Janusz Steć, dyrektor
Caritas Archidiecezji Gdańskiej.
Argument 2 – niezbywalne prawo człowieka do posiadania tożsamości.
Jednym z praw wynikających z Konwencji jest wynikające z artykułu 7 prawo dziecka
do poznania swoich rodziców.
1. „Niezwłocznie po urodzeniu dziecka zostanie sporządzony jego akt urodzenia, a
dziecko od momentu urodzenia będzie miało prawo do otrzymania imienia, uzyskania
6https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV11&chapter=4&lang=en, dostęp: 21.09.2015
7Konwencja o Prawach Dziecka,Preambuła;dostęp: http://brpd.gov.pl/konwencja-oprawach-dziecka
8http://www.niedziela.pl/artykul/18578/Okna-Zycia-nie-sa-dobrym-rozwiazaniemale, dostęp 28.09.2015
22
Poznańskie Zeszyty Humanistyczne XXV
obywatelstwa oraz, o ile to możliwe, prawo poznania swoich rodziców i pozostawania
pod ich opieką.
2. Państwa-Strony zapewniają̨, aby te prawa stały się zgodne z ich prawem
wewnętrznym oraz ich międzynarodowymi zobowiązaniami w tej dziedzinie, w
szczególności w przypadkach, gdyby brak tych uregulowań́ spowodował, iż dziecko
zostałoby bezpaństwowcem9“.
W prawdzie zapis Konwencji zawiera sformułowanie zastrzegające, iż obowiązuje on jeśli
istnieje tak możliwość, jednak należy zwrócić uwagę, iż okna życia zupełnie ignorują ów
prawo. W samym założeniu okien życia znajduje się twierdzenie o sekretnym zostawieniu
dziecka.
Można również dostrzec konflikt w odniesieniu do artykułu 8 Konewncji. Głosi on o prawie
dziecka do zachowania tożsamości. Dziecko pozostaje porzucone w oknie bez żadnych
dokumentów mogących świadczyć o jego obywatelstwie czy pochodzeniu. Obowiązkiem
Stron- Państw jest dołożenie wszelkich starań w uzyskaniu informacji dziecka o tożsamości,
które w tym przypadku jest całkowicie ignorowane.
1. „Państwa-Strony podejmują̨ działania mające na celu poszanowanie prawa dziecka do
zachowania jego tożsamości, a w tym obywatelstwa, nazwiska, stosunków rodzinnych
zgodnych z prawem, z wyłączeniem bezprawnych ingerencji.
2. W przypadku gdy dziecko zostało bezprawnie pozbawione części lub wszystkich
elementów swojej tożsamości, Państwa-Strony okażą właściwą pomoc i ochronę
celem jak najszybszego przywrócenia jego tożsamości.10“
Prawo to, oraz nałożony na Państwa obowiązek zagwarantowania pomocy w
przywróceniu dziecku tożsamości stawia okna życia w niezgodności z Konwencją.
Wynikający z zasad Konwencji obowiązek poszanowania dla tożsamości każdego dziecka
jest bowiem niezwykle ważny i należy dołożyć wszelkich starań by owe prawo
zagwarantować każdemu, również niechcianemu dziecku.
9Konwencja o Prawach Dziecka,art.7; dostęp: http://brpd.gov.pl/konwencja-o-prawachdziecka
10Konwencja
o Prawach Dzieckaart.8; dostęp: http://brpd.gov.pl/konwencja-o-prawach-dziecka
23
Poznańskie Zeszyty Humanistyczne XXV
Alternatywy do okien życia
Zamknięcie okien życia, bez stworzenia jakiejkolwiek alternatywy z całą pewnością
byłoby pomysłem szkodliwym. Komitet ONZ rekomenduje zastąpienie okien życia
możliwością anonimowego, szpitalnego, porodu. Jest to procedura, która sprawdza się w
Niemczech, gdzie w ciągu roku skorzystało z niego 95 kobiet11. Idea anonimowego porodu
polega na zagwarantowaniu kobietom możliwości bezpłatnego skorzystania z możliwości
porodu w szpitalu. Matka podczas porodu pozostaje anonimowa, jednak jej dane są
przechowywane w odpowiednim urzędzie i dziecko ma prawo poznać jej tożsamość, gdy
skończy 16 lat12. Mimo, iż jak dotąd nie ma jednoznacznych informacji świadczących o
większej skuteczności okien życia czy poufnego porodu biorąc pod uwagę zarówno prawo do
życia jak i podstawowe prawa człowieka koncepcja gwarancji anonimowego porodu wydaje
się być trafniejszym rozwiązaniem zarówno z perspektywy medycznej, bioetycznej jak I
prawnej.
Argument medyczny:
-
zarówno matka, jak i noworodek od momentu porodu zostają otoczeni profesjonalną
opieką medyczną. Należy pamiętać, iż część dzieci pozostawianych w oknach życia
rodzi się poza szpitalem. Poród domowy, bez asysty ginekologa lub położnych może
stwarzać poważne zagrożenie zarówno dla życia noworodka jak i matki.
Pozostawienie w oknie życia nawet kilkudniowego noworodka może wykluczyć go z
badań screeningowi, które standardowo przeprowadza się dzieciom urodzonym w
szpitalu.
Argument prawny
11http://www.diakonie.de/thema-kompakt-vertrauliche-geburt-14373.html,dostęp28.08.2015
12J.Coutinho,C.Krell,AnonymeGeburtundBabyklappeninDeutschland,DeutschesJugendinstitute.V.,
München2011.
24
Poznańskie Zeszyty Humanistyczne XXV
-
Odwołując się zarówno do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej jak i Powszechnej
Deklaracji Praw Człowieka oraz Konwencji Praw Dziecka każdy człowieka na prawo
oczekiwać od Państwa zagwarantowania najlepszej możliwej opieki medycznej.
Możliwość anonimowego porodu gwarantuje poszanowanie tego prawa dla kobiet,
które z różnych przyczyn, nie mogą podjąć się wychowania urodzonego przez siebie
dziecka. Polskie prawo przewiduje w prawdzie możliwość urodzenia dziecka i jeszcze
w szpitalu zrzeczenia się do niego praw, jednak w takim wypadku kobiety narażone są
na ostracyzm ze strony pracowników systemu ochrony zdrowia, nie ma gwarancji
ochrony ich danych, muszą też dopilnować wszelkich formalności związanych z
zrzeczeniem się praw rodzicielskich.
-
Poufny poród nie przekreśla szans dziecka na uzyskanie informacji o swoim
pochodzeniu.
Argument bioetyczny
-
Anonimowy poród gwarantuje zarówno poszanowanie świętości życia jak i jakości
życia. Co znaczące przeświadczenie o wyższości prawa do życia nad innymi prawami
jest tu spełniane podwójnie, dotyczy bowiem zarówno życia matki jak i noworodka.
Należy również pamiętać, iż prawa człowieka stanowią również podstawową wartość
w etyce13. Poszanowanie dziecka i matki będzie zatem również istotne z perspektywy
bioetycznej.
-
Również biorąc pod uwagę etykę czterech zasad, nazywaną przez Beauchampa i
Childressa pryncypializmem14 możliwość poufnego porodu wydaje się trafniejszym
rozwiązaniem. Odnosząc się do etyki medycznej i zasad autonomii, nieszkodzenia
(poród bez medycznej opieki może zaszkodzić zarówno matce jak i dziecku),
dobroczynności (rodząc niechciane dziecko i korzystając z możliwości anonimowego
porodu kobieta zapewnia potomstwu najwyższą możliwą opiekę medyczną od samego
13A.Badiou,Etyka.PrzewodnikKrytykiPolitycznej,Wyd.KrytykPolitycznej,Wraszawa
2009,s23-24.
14B.Grent,C.M.Culver,K.DannerClouser,Bioetyka,Słowo,Obraz,Terytoria,Gdańsk
2009,s137-176.
25
Poznańskie Zeszyty Humanistyczne XXV
momentu rozwiązania oraz bardzo szybką procedurę adopcyjną) oraz sprawiedliwości
(prawo do poufnego, darmowego porodu dla kobiety dziecko ma możliwość
dociekania swojej tożsamości) idea okien życia będzie stała zatem w sprzeczności
przede wszystkim z zasadą nieszkodzenia, dobroczynności czy sprawiedliwości.
Rozważania dotyczące zasady autonomii należało by przeprowadzić w szerszym
kontekście nawiązując do całości praw do zdrowia reprodukcyjnego w Polsce, co nie
jest przedmiotem niniejszego artykułu.
Wnioski:
Konstytucyjnym oraz wynikającym z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
obowiązkiem Państwa jest zapewnienie obywatelom zarówno najlepszej możliwej
opieki medycznej jak i poszanowania dla tożsamości osoby. W świetle
przeprowadzonej analizy projekt poufnego porodu wydaje się być trafniejszym
rozwiązaniem niż okna życia. Należy jednak ową zmianę przeprowadzać łagodnie,
wprowadzając informacje o możliwości anonimowego porodu do programów
edukacyjnych.
26