Utrata pamięci a starzenie się
advertisement
Zachowaj jasność pamięci umysłu Utrata a starzenie się najnowsze wyniki badań naukowych mózgu The European Dana Alliance for the Brain NRTA - Towarzystwo Edukacyjne AARP NRTA (www.aarp.org/nrta, National Retired Teachers Association, amerykańskie Krajowe Towarzystwo Emerytowanych Nauczycieli) jest towarzystwem edukacyjnym należącym do AARP (American Association of Retired Persons - Amerykański Związek Emerytów). Zgodnie z misją AARP, zadaniem NRTA jest polepszanie jakości życia nas wszystkich w trakcie starzenia się, szczególnie poprzez podkreślenie roli edukacji i poszerzania wiedzy. NRTA skupia swoje wysiłki na wprowadzaniu odpowiednich zmian w dziedzinie edukacji. Towarzystwo zapewnia członkom cenne informacje, a także opiekuje się wszelkimi inicjatywami związanymi z nauką i edukacją. NRTA jest w Stanach Zjednoczonych liderem w swojej dziedzinie, wspierane poprzez sieć zrzeszonych związków emerytowanych nauczycieli, które działają w 50 stanach i 2700 miejscowościach, a także poprzez swoje krajowe biuro koordynacyjne w siedzibie głównej AARP w Waszyngtonie. Podczas współpracy ze Stowarzyszeniem na Rzecz Krzewienia Wiedzy o Mózgu „Dana” i w trakcie akcji „Zachowaj jasność umysłu” szczególnie dużą uwagę zwraca się na ścisły związek pomiędzy mózgiem, ludzkim zachowaniem a zdolnością do kontynuowania nauki przez całe życie oraz bada zależności zachodzące pomiędzy tymi elementami. Stowarzyszenie na Rzecz Krzewienia Wiedzy o Mózgu „Dana” Stowarzyszenie na Rzecz Krzewienia Wiedzy o Mózgu „Dana” (www.dana. org) jest organizacją pożytku publicznego zrzeszającą ponad 200 czołowych neuronaukowców (naukowców badających układ nerwowy), wśród których jest 10 laureatów Nagrody Nobla. Zadaniem Stowarzyszenia „Dana” jest zwiększenie powszechnej świadomości dotyczącej postępów i korzyści płynących z badań nad mózgiem i szerzenie informacji na temat mózgu w sposób zrozumiały i przystępny. Stowarzyszenie „Dana”, wspierane w całości przez Fundację „Dana”, nie finansuje badań ani nie przydziela grantów naukowych. Fundacja „Dana” jest prywatną organizacją filantropijną zajmującą się głównie sprawami nauki, zdrowia i edukacji. Obecne zainteresowania Fundacji skupiają się na badaniach naukowych dotyczących układu odpornościowego i nerwowego oraz na edukacji w szkołach podstawowych i średnich, a szczególnie - na szkoleniu nauczycieli plastyki i wiedzy o kulturze. A Dana Alliance for the Brain Inc publication prepared by EDAB, a subsidiary of DABI. Reprinted by permission of NRTA and the Dana Alliance for Brain Initiatives. J ak często, wchodząc do pokoju, nie pamiętasz, jaki był cel tej wizyty?! Może zdarza się, że bezowocnie szukasz kluczy, które zniknęły w tajemniczy sposób? A może zapominasz imię osoby, którą dobrze znasz? Takie chwile roztargnienia zdarzają się każdemu - nawet młodym ludziom. Jednak im bardziej się starzejemy, tym bardziej takie momenty mogą być przyczyną niepokoju i obaw że tracimy już grunt pod nogami. A nawet gorzej, mogą straszyć widmem choroby Alzheimera, czyli postępującej demencji, która jest coraz bardziej powszechna. Cierpi na nią np. około czterech milionów Amerykanów. Zapamiętywanie i zapominanie są zupełnie zwyczajną częścią naszego codziennego życia. Czy coś się jednak zmienia, gdy się starzejemy? Czy utrata pamięci jest nieuniknioną częścią procesu starzenia się? Jak dociec, czy obserwujemy wczesne oznaki choroby Alzheimera? Naukowcy są coraz bliżej odpowiedzi na te pytania, a badania nad mózgiem przynoszą wiele dobrych wiadomości. Specjaliści twierdzą, że związany ze starzeniem się spadek zdolności poznawczych (kognitywnych) nie jest nieunikniony. I chociaż z wiekiem wiele osób może zauważać pewne zmiany w poziomie swoich zdolności kognitywnych, wśród których wyróżniamy zarówno pamięć jak i inne funkcje intelektualne, to zakres tych zmian może być bardzo różny. Co więcej, jest wiele rzeczy, które możemy zrobić, które wydają się mieć znaczący wpływ zarówno na naszą pamięć, jak i ogólną sprawność naszego mózgu w miarę upływu lat. Poznanie a Pamięć Liczne badania poświęcone starzeniu się mózgu koncentrują się nie tylko na samej pamięci, ale też na szeregu innych zdolności kognitywnych (poznawczych). Poznanie zawiera bowiem w sobie nie tylko zapamiętywanie i zapominanie, ale także myślenie abstrakcyjne, rozumowanie, uwagę, wyobraźnię, wgląd, a nawet poczucie piękna. Utrata pamięci a starzenie się 1 KORA RUCHOWA KORA PRZEDCZOŁOWA WZGÓRZE MÓŻDŻEK FORMACJA PŁAT HIPOKAMPA SKRONIOWY CIAŁO MIGDAŁOWATE Gdzie powstają ślady pamięciowe? Filozofowie i naukowcy od wieków badali naturę pamięci, a także spierali się o jej podłoże. Wciąż jednak wiele pytań dotyczących tego, jak mózg radzi sobie z jedną z najbardziej podstawowych funkcji psychicznych, pozostaje bez odpowiedzi. Pamięć nie jest procesem pojedynczym, lecz raczej szeregiem wzajemnie wpływających na siebie procesów, które zaczynają się od momentu zetknięcia się z nową informacją. Ta zostaje przez mózg zarejestrowana, zapisana by, przy odpowiednich warunkach, zostać zachowaną w celu jej późniejszego przywołania. Powyżej pokazano struktury mózgu, które w największym stopniu zaangażowane są w tworzenie pamięci. Wydaje się, że w mózgu istnieją odrębne, choć posiadające wspólne elementy, systemy odpowiedzialne za tworzenie dwóch podstawowych rodzajów pamięci - deklaratywnej i niedeklaratywnej. Pamięć deklaratywna to zdolność zapamiętywania faktów, ludzi, miejsc, rzeczy, z którymi spotykamy się każdego dnia i które możemy świadomie przywołać i opisać w sposób werbalny. Pamięć deklaratywna angażuje zwłaszcza przyśrodkowe części płatów skroniowych, szczególnie formację hipokampa, Utrata pamięci a starzenie się 2 a także korę przedczołową, która wydaje się odpowiadać za powstawanie wyższych funkcji intelektualnych. Pamięć niedeklaratywna (proceduralna) to zdolność uczenia się umiejętności i nawyków, w tym umiejętności ruchowych wykorzystywanych np. w czasie gry w golfa czy w tańcu. Jako taka, pamięć proceduralna angażuje struktury mózgowe leżące poza częścią przyśrodkową płatów skroniowych, w tym ciało migdałowate i obszary mózgu związane z ruchem, takie jak móżdżek i kora ruchowa. Zapominanie a zwyczajna utrata pamięci Jeśli chodzi o funkcje mózgu, zapominanie okazuje się równie ważne jak zapamiętywanie; naszemu mózgowi nie opłacałaby się próba zachowania wszystkich najdrobniejszych informacji, na które jesteśmy wystawieni podczas całego życia. W jaki sposób mózg dokonuje selekcji informacji, które następnie docierają do pamięci długotrwałej, jest przedmiotem trwających dyskusji naukowych, może też podlegać działaniu wielu czynników, takich jak nasz stan emocjonalny, poziom stresu, otoczenie, nasze wcześniejsze doświadczenia, skłonności i sposób postrzegania świata. Naukowcy badający mózg wierzą, że postępujące z wiekiem kłopoty z pamięcią mogą wynikać z subtelnych zmian środowiska wewnętrznego mózgu. W miarę starzenia się, mózg zdaje się tracić komórki w miejscach, w których wytwarzane są ważne neuroprzekaźniki. Zaburza to delikatną równowagę tych chemicznych substancji sygnałowych. Inne zmiany zachodzą w istocie białej mózgu, którą tworzą włókna komórek nerwowych czyli „kable telefoniczne” komórek mózgu, dzięki którym komunikują się one między sobą. Nie jest całkowicie jasne, w jaki konkretnie sposób powyższe zmiany wpływają na działanie pamięci, wydaje się jednak, że zmniejszają one wydajność międzykomórkowej komunikacji. Naukowcy zdają sobie oczywiście sprawę z tego, że w miarę starzenia się nasza zdolność zapamiętywania może być osłabiona, co sprawia, że coraz trudniej nam przyswajać nowe informacje. Może nie tyle o wiele łatwiej zapominamy, co samo nauczenie się nowych wiadomości wymaga dłuższego czasu. Badania naukowe pokazały, że choć jedna trzecia zdrowych osób starszych ma trudności z pamięcią deklaratywną, to zarazem znaczna liczba 80-latków rozwiązuje trudne testy pamięciowe równie dobrze jak trzydziestolatkowie. Kolejna dobra wiadomość: okazało się, że gdy już czegoś się nauczymy, zostaje to zapamiętane w równie dobrym stopniu przez przedstawicieli wszystkich grup wiekowych, nawet jeśli sam etap zapamiętywania trwa dłużej w przypadku osób starszych. Utrata pamięci a starzenie się 3 Praktycznie oznacza to, że w miarę starzenia się, będziemy musieli bardziej zwracać uwagę na nowe informacje, zwłaszcza te, które będziemy chcieli zachować lub też posługiwać się innymi strategiami poprawiającymi zapamiętywanie i przypominanie (zobacz niżej). Niech pamięć będzie z tobą! Zachowaj ostrość pamięci!! To, co wydaje się słabnącą pamięcią, w rzeczywistości może być osłabieniem zdolności uczenia się i przechowywania nowych informacji. Wprowadzenie w życie poniższych wskazówek dotyczących pamięci zwiększy poziom uczenia się i sprawi, że zapamiętywanie będzie łatwiejsze. Odpręż się: Obserwuje się korelację między występowaniem napięcia, stresu i luk w pamięci, radzenie sobie ze stresem poprawia pamięć. Skoncentruj się: Twoi nauczyciele mieli rację: jeśli chcesz coś zapamiętać, uważaj! Skup się: Spróbuj zredukować i zminimalizować to wszystko, co ci przeszkadza i rozprasza cię. Zwolnij: Jeśli się spieszysz, osłabione są skupienie i koncentracja. Uporządkuj: Trzymaj ważne rzeczy w przeznaczonym do tego miejscu, widoczne, z łatwym do nich dostępem. Zapisz: Noś notes i kalendarz, zapisuj ważne rzeczy. Powtórz: Powtarzanie poprawia przypominanie. Powtarzaj - gdy spotykasz nowych ludzi lub uczysz się czegoś nowego. Dokonaj wizualizacji: Powiązanie jakiegoś obrazu z czymś, co chcesz zapamiętać, poprawia przypominanie. Źródło: The Dana Alliance for Brain Initiatives – Press Office (biuro prasowe Stowarzyszenia na Rzecz Krzewienia Wiedzy o Mózgu „Dana”) Utrata pamięci a starzenie się 4 Inne badania pokazały, że ludzie, którzy mają tendencję, by „udanie” się starzeć, czyli ci, którzy wykazują najmniejszy spadek zdolności kognitywnych i pamięci, mają też pewne charakterystyczne cechy i zachowania, które prawdopodobnie pomagają im utrzymać się w wysokiej formie umysłowej: • Aktywność fizyczna jest silnie powiązana z trwałym zdrowiem mózgu. Zwłaszcza ćwiczenia poprawiające wydolność oddechową wydają się poprawiać zdolności pamięciowe. • Ćwiczenia umysłowe, zwłaszcza uczenie się nowych rzeczy i podejmowanie działań wymagających zaangażowania intelektualnego mogą wzmacniać powiązania komórek mózgowych i umożliwiać zachowanie funkcji umysłowych. • Dłuższa formalna edukacja wiąże się z większą sprawnością umysłu wśród osób starszych, prawdopodobnie dlatego, że przedłużone kształcenie się powoduje powstanie „neuralnej rezerwy” bardziej gęstych i mocniejszych połączeń między komórkami nerwowymi. • Poczucie kontroli i wpływu na nasze życie i życie innych - wiara w to, że nasze działania mają znaczenie – wydaje się powstrzymywać proces osłabiania funkcji poznawczych. Przyczyny tego zjawiska nie są wyjaśnione. Utrata pamięci czy choroba Alzheimera? Chociaż utrata pamięci jest jednym z najwcześniejszych objawów choroby Alzheimera i innych demencji (chorób otępiennych), stwierdzono ewidentne różnice między demencją a tym, co naukowcy określają jako związaną z wiekiem utratę pamięci (ang. age-related memory loss; ARML). Różnice te dotyczą zarówno doświadczanych objawów, jak i leżących u ich podstaw biologicznych zmian w mózgu. Podczas gdy demencja wiąże się z utratą szerokiego spektrum zdolności kognitywnych, ARML dotyczy głównie ubytków pamięci deklaratywnej. Każdemu czasem zdarza się zapomnieć, gdzie zaparkował samochód, powód do niepokoju powinien pojawić się dopiero wtedy, gdy zapomnisz, jak twój samochód wygląda. Wiele wysiłku badacze mózgu wkładają w ustalenie, gdzie kończy się roztargnienie a zaczyna choroba Alzheimera. To trudny problem i kwestia sporna wśród specjalistów w dziedzinie starzenia się mózgu. Prowadzone badania naukowe pokazały, że osoby dotknięte chorobą Alzheimera są zdolne do przechowania przez jakiś czas w pamięci znacznie mniejszej ilości informacji niż ludzie zdrowi. Oznacza to, że nowa informacja może zostać przyswojona, ale już nawet po kilku godzinach niewiele z tego będzie nadal pamiętane. Utrata pamięci a starzenie się 5 Inne badania sugerują, że łagodne zaburzenia poznawcze (in. łagodne starcze zapominanie; ang. Mild Cognitive Impairment; MCI), zespół chorobowy związany z powtarzającymi się lukami w pamięci krótkotrwałej, mogą stanowić u niektórych pacjentów (ale z pewnością nie u wszystkich!) wczesną formę choroby Alzheimera. Cechami charakterystycznymi dla łagodnych zaburzeń poznawczych są określone zmiany w funkcjonowaniu pamięci, które mogą zachodzić w ciągu jednego czy dwóch lat i które mogą zostać zweryfikowane przy użyciu odpowiednich testów psychologicznych. Zmiany takie mogą z początku być na tyle łagodne, że nie przeszkadzają w codziennym funkcjonowaniu. Są często zauważane dopiero przez kogoś bliskiego. Jeśli ty lub ktoś, kogo kochasz, doświadczacie ciągłego roztargnienia lub znacznych zmian w funkcjonowaniu pamięci, które przeszkadzają w pracy albo wypełnianiu obowiązków domowych, powinniście zgłosić się do lekarza. Nawet jeśli diagnoza wskaże na wystąpienie łagodnych zaburzeń poznawczych, ich przyczyną nie musi być rozwijająca się choroba Alzheimera. Negatywny wpływ na funkcjonowanie pamięci mogą mieć stres i zmęczenie, a także przyjmowane leki, depresja, udar, mini-udar czy uraz głowy (zobacz niżej - „Diagnoza choroby Alzheimera”). Demencja i choroba Alzheimera Demencja to jednostka chorobowa upośledzająca normalne funkcjonowanie mózgu. Nazwa ta jest używana do określenia stanu pacjentów z uszkodzonymi funkcjami kognitywnymi. Demencja dotyka zarówno osoby młode jak i te w starszym wieku. Nie stanowi ona normalnej części procesu starzenia się. Istnieje wiele różnych typów demencji i równie wiele ich przyczyn. Najczęściej spotykaną formą demencji jest choroba Alzheimera. Ponieważ częstość jej występowania rośnie z wiekiem, liczba dotkniętych nią ludzi wzrasta wraz ze starzeniem się społeczeństwa. Prócz utraty pamięci, wśród pierwszych oznak choroby Alzheimera często występują także trudności językowe i problemy z rutynowymi czynnościami, takimi jak prowadzenie samochodu czy robienie zakupów. mogą się również pojawić zmiany nastroju. W miarę postępów choroby, zaburzeniu może ulec także pamięć długotrwała i wystąpić mogą zmiany w zachowaniu, takie jak agresja, pobudzenie, urojenia i gwałtowne wybuchy słowne. Ograniczona może zostać zdolność wykonywania codziennych czynności, takich jak ubieranie się czy kąpiel. W zaawansowanym stadium choroby Alzheimera może ulec utracie nawet umiejętność mówienia i chodzenia. Utrata pamięci a starzenie się 6 Przyczyny choroby Alzheimera Choroba Alzheimera jest chorobą neurodegeneracyjną (zwyrodnieniową) układu nerwowego, co oznacza, że neurony (komórki mózgu) ulegają stopniowej degeneracji, tracą w końcu zdolność wykonywania swoich funkcji i giną. Szczególnie wrażliwe wydają się być komórki formacji hipokampa, struktury leżącej głęboko w mózgu i przypominającej kształtem konika morskiego. Pełni ona główną rolę w tworzeniu pamięci. Badania obrazowania mózgu pokazują, że struktura ta u osób z chorobą Alzheimera jest mniejsza niż u osób zdrowych. Co więcej, połączenia mózgowe łączące formację hipokampa z innymi rejonami mózgu również są uszkodzone, zwłaszcza te prowadzące do kory przedczołowej - mózgowego centrum kontrolnego funkcji poznawczych. Wielu uczonych uważa, że właśnie te uszkodzenia odpowiadają za utrzymujące się problemy z pamięcią krótkotrwałą (opisane na str. 5.), które pojawiają się w początkowym okresie choroby. Najczęstsze objawy choroby Alzheimera Każda z osób dotkniętych chorobą Alzheimera może doświadczać odrębnych objawów, które też mogą ulegać zmianie w miarę trwania choroby. Kilka najbardziej typowych zostało opisanych poniżej. • Znaczne trudności w przypominaniu sobie nazw, imion, rzeczy, miejsc, okoliczności i dat • Nierozpoznawanie przyjaciół i członków rodziny, czy zapominanie ich imion • Zapominanie własnego numeru telefonu lub adresu • Trudność ze znalezieniem drogi z lub do dobrze znanego miejsca • Tendencja do opuszczania domu lub biura i wałęsania się po okolicy • Zapominanie o posiłkach lub utrzymaniu osobistej czystości • Zaburzenia rytmu dnia i nocy, trudności ze snem • Zauważalny spadek zdolności językowych i intelektualnych • Niewłaściwa ocena faktów, niezdolność wypełnienia prostych instrukcji czy skupienia się na zadaniu • Postępujące uczucie braku zaufania do otoczenia • Stłumione emocje, brak zainteresowania aktywnym działaniem • Depresja • Nietypowe pobudzenie i zdenerwowanie • Halucynacje i urojenia Zdroj: Alzheimerova asociace Utrata pamięci a starzenie się 7 Przyczyna śmierci komórek nerwowych jest obiektem intensywnych badań naukowych, które przyniosły wiele cennych wskazówek, ale niewiele ostatecznych odpowiedzi. Wielu znawców przedmiotu twierdzi, że śmierć komórkowa związana jest z pojawieniem się kleistego białka o nazwie amyloid, który tworzy gęste złogi amyloidowe (zwane też blaszkami lub płytkami starczymi) oraz białka tau, tworzącego kłębki neurowłókienkowe (sploty neurofibrylarne) wewnątrz neuronów. Struktury te ponad sto lat temu jako pierwszy opisał niemiecki lekarz Alois Alzheimer. Nie jest do końca jasne, czy złogi amyloidu są przyczyną śmierci komórkowej czy też jedynie jej pozostałością. Inne białka, takie jak tau i presenilina, są również intensywnie badane. Może się okazać, że to wzajemne interakcje wielu różnych białek prowadzą do śmierci komórek. Naukowcy nie znaleźli jeszcze odpowiedzi na pytanie, co wywołuje chorobę Alzheimera u tych a nie innych pacjentów. Odziedziczone geny mają znaczenie w dość rzadkich przypadkach wczesnej postaci choroby Alzheimera, ale ich wpływ na dominującą formę choroby nie jest jasny. Jeden z takich genów - ApoE (a zwłaszcza jego forma ApoE4) został powiązany z chorobą Alzheimera o późnym początku. U ludzi mających tę formę genu występuje większe ryzyko rozwoju choroby. Jednakże geny to tylko jeden z czynników. Chorobę Alzheimera powoduje prawdopodobnie kombinacja czynników genetycznych i środowiskowych, do których można zaliczyć np. przebyty uraz głowy. Obrazy emisyjnej tomografii pozytonowej (PET) ukazują zwyrodnienie metaboliczne mózgu pacjenta z chorobą Alzheimera; funkcje metaboliczne mózgu w późnym stadium choroby przypominają te obserwowane u dzieci; podobnie jest z zachowaniem pacjentów. Utrata pamięci a starzenie się 8 Diagnoza choroby Alzheimera Najwcześniejsze oznaki choroby Alzheimera są zwykle dostrzegane przez przyjaciół lub rodzinę. Jeśli ty lub ktoś ci bliski doświadcza jakiegoś z objawów wymienionych w „Najczęstsze objawy choroby Alzheimera”, jest niezwykle ważne, aby jak najwcześniej pójść do lekarza i określić źródło obserwowanego symptomu. Utrata pamięci może wynikać z szeregu powodów. Wielu z nich można przeciwdziałać. Obecnie ostateczna diagnoza choroby Alzheimera polega na badaniu tkanki mózgu w czasie sekcji zwłok. W celu ustalenia diagnozy klinicznej lekarze koncentrują się na wyłączaniu wszelkich innych możliwych przyczyn wystąpienia obserwowanych objawów, by określić, czy właśnie choroba Alzheimera jest w danym przypadku przyczyną decydującą. Ocena, którą powinien przeprowadzić twój lekarz, składa się z: • Historii choroby – obecny stan medyczny i fizjologiczny z uwzględnieniem przebytych chorób badanej osoby i jej rodziny oraz branych leków • Badania neurologicznego – ocena poczucia czasu i miejsca, zdolności pamiętania, rozumienia, komunikowania się i wykonywania prostych działań na liczbach • Badania ogólnego – ocena stanu odżywienia, pomiar ciśnienia krwi i pulsu Jeśli te wstępne badania nie wskażą jednoznacznie problemu, można przeprowadzić badania dodatkowe, takie jak: • badania technikami obrazowania mózgu - jak jądrowy rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (TK) - w celu odnalezienia zmian w mózgu • testy laboratoryjne, w tym analiza krwi i moczu, w celu stwierdzenia nieprawidłowości w składzie krwi i stężeniu hormonów • dokładniejsze badania neuropsychologiczne, które uwzględnić mogą testy pamięci, myślenia logicznego, koordynacji wzrokowo-ruchowej i funkcji mowy • badanie psychiatryczne w celu oceny poziomu nastroju i innych parametrów emocjonalnych Utrata pamięci a starzenie się 9 Diagnoza choroby Alzheimera jest uważana za: – prawdopodobną - gdy wszystkie inne jednostki chorobowe, które mogą być przyczyną otępienia, zostały wykluczone; – możliwą - gdy choroba Alzheimera jest podejrzana, jednakże inne przyczyny występujących objawów nie mogą zostać wykluczone. Źródło: Alzheimer’s Association (amerykańskie Stowarzyszenie Alzheimerowskie) Terapia W miarę postępu naszej wiedzy o tym, co zabija komórki mózgu w chorobie Alzheimera, rośnie także nadzieja, że zostaną opracowane leki lub inne formy terapii, które spowolnią, zatrzymają lub odwrócą zniszczenia zachodzące w mózgu. Trwają próby kliniczne szczepionki (zobacz niżej) i szeregu leków. Testy te mają na celu przerwanie procesu odkładania się amyloidu w mózgu. Jeśli okażą się one bezpieczne i skuteczne, będą pierwszą formą terapii skierowaną na to, co według wielu ekspertów stanowi podstawową przyczynę śmierci komórkowej. Niestety, aby terapie te dotarły do pacjentów, może minąć wiele lat. Do tego czasu podstawowym celem terapii pacjentów z chorobą Alzheimera jest poprawa jakości ich życia i codziennego funkcjonowania. Obecne terapie choroby Alzheimera polegają na zastosowaniu trzech dość nowych leków, które powodują zwiększenie poziomu acetylocholiny – neuroprzekaźnika biorącego udział w procesach uczenia się i pamięci. Leki te (Aricept, Exelon i Reminyl) wykazały dość skromną skuteczność u części pacjentów, poprawiając ich pamięć i zdolność koncentracji. Leki te mogą także mieć pozytywne działanie na niektóre objawy behawioralne np. agresję. Jako cel innych, obecnie badanych sposobów leczenia przyjęto wczesne etapy choroby. Zadaniem tych terapii ma być zatrzymanie jej postępu. Należy do nich stosowanie witaminy E (przeciwutleniacz, który ma uchronić komórki mózgu przed zniszczeniem) i leki przeciwzapalne, zwłaszcza te z nowej klasy – inhibitorów COX-2. Terapia może być również skierowana na symptomy behawioralne związane z chorobą Alzheimera, takie jak nadpobudliwość, omamy, halucynacje, Utrata pamięci a starzenie się 10 depresja i zaburzenia snu. W celu kontroli tych problemów stosowane mogą być leki przeciwdepresyjne (takie jak Prozac, Zoloft i inne), leki przeciwpsychotyczne (takie jak Valium i jego pochodne) czy leki nasenne (takie jak Stilnox, Hypnogen czy Zolpic). Spójna opieka medyczna i psychologiczna jest ważna zarówno dla pacjenta, jak i dla członków rodziny. Co nowego w badaniach mózgu... Badania mózgu wskazały na kleiste blaszki utworzone z amyloidu jako prawdopodobną pierwotną przyczynę śmierci komórek nerwowych w chorobie Alzheimera. Ogromny wysiłek badawczy jest obecnie skierowany na zrozumienie procesów biologicznych prowadzących do nienaturalnego odkładania się amyloidu, by procesy te móc wyeliminować lub odpowiednio modyfikować. Jedna z takich strategii zakłada opracowanie szczepionki na chorobę Alzheimera.Ta metoda leczenia polegałaby na zaznaczaniu złogów amyloidowych do usunięcia przez system obronny mózgu pacjenta. Pierwsze testy takiej szczepionki na zwierzętach wydają się wskazywać, że może ona skutecznie hamować lub redukować odkładanie się amyloidu. Te wstępne wyniki po raz pierwszy wskazały na możliwość odwrócenia przebiegu choroby Alzheimera. Jednakże pierwsze próby kliniczne z udziałem ludzi musiały zostać przerwane z powodu wystąpienia stanu zapalnego w mózgu u niektórych badanych. Trwają przygotowania do prób ze zmodyfikowaną szczepionką. Życie z chorobą Alzheimera Gdy pogarszanie się pamięci w znaczący sposób przeszkadza nam w codziennym życiu, nawet proste czynności stają się trudne czy wręcz niewykonalne. Poniżej wymienione zostały zalecane przez specjalistów strategie, które mogą pomóc w obniżeniu negatywnego wpływu choroby na codzienne życie i funkcjonowanie. •Z aplanuj regularne i powtarzające się czynności, wykonuj je w znanymi ci otoczeniu. • Oznacz za pomocą napisów lub kolorów różne drzwi – by mniej się gubić. • Rysuj proste mapy, dopisz instrukcje, w jaki sposób i gdzie dojść. •P rzygotuj spisy ważnych i potrzebnych rzeczy, używaj kalendarza lub notesu kieszonkowego, by spisywać rzeczy do zapamiętania, daty i sprawy związane z wydatkami. • Poznaj swoje ograniczenia i każdego dnia stawiaj sobie realistyczne cele. • Bądź na bieżąco z lekami, które bierzesz; używaj specjalnego pudełka z oznaczeniami dni lub rozpiski umieszczonej na widocznym miejscu (np. na lodówce), by w odpowiedni sposób dawkować przepisane lekarstwa. • Poddawaj się regularnym badaniom lekarskim. Informuj lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach i zmianach stanu zdrowia. Utrata pamięci a starzenie się 11 • Umieść listę imion i numerów obok telefonu. • Utrzymuj kontakty z rodziną, przyjaciółmi i znajomymi. • Postaraj się o odpowiednią terapię innych doskwierających ci przewlekłych schorzeń, takich jak nadciśnienie, cukrzyca, wysoki poziom cholesterolu czy choroba serca. • Jeśli masz problem z nadreaktywnością, poszukaj zastępczych sposobów wyrażania złości, jak ćwiczenia fizyczne, walka z workiem treningowym czy zrobienie listy skarg. Źródło: Alzheimer’s Disease and Related Disorders Association, Inc. (amerykańskie Stowarzyszenie Choroby Alzheimera i Chorób Pokrewnych) Opieka nad osobą z chorobą Alzheimera Długotrwałe, postępujące otępienie sprawia, że niezależne życie staje się niemożliwe. Oznacza to, że konieczna jest długofalowa opieka - w domu pacjenta (mieszkanie z opiekunem) lub w domu opieki. Ponad połowa pacjentów z chorobą Alzheimera mieszka w swoim domu, lecz może wymagać przeniesienia do domu opieki w najbardziej zaawansowanym stadium choroby. Amerykański Narodowy Instytut Zdrowia ocenia, że połowa osób żyjących w domach opieki USA cierpi na chorobę Alzheimera. Olbrzymie wydatki związane z długotrwałą opieką są dodatkowo obciążone cierpieniem emocjonalnym wynikającym z niemożności dalszego opiekowania się chorą, ukochaną osobą. Małżonkowie lub krewni często decydują się na opiekę nad pacjentem w domu. Opiekunowie ci często nazywani są „wtórnymi ofiarami” choroby Alzheimera. W związku z ogromnym ciężarem odpowiedzialności często żyją oni w izolacji, pozbawieni kontaktów z przyjaciółmi i innych kontaktów społecznych i towarzyskich, co może negatywnie wpływać na ich ogólny stan zdrowia. Wiele badań opisuje fizyczne i psychiczne problemy zdrowotne związane z zapewnianiem długotrwałej opieki, w tym zmęczenie, osłabienie odporności, zwiększone ryzyko wystąpienia depresji. Jeden z ostatnich sondaży wskazał na Utrata pamięci a starzenie się 12 występowanie objawów depresji u ponad połowy badanych zapewniających długotrwałą opiekę. Nie dziwi także, że wiele z tych osób skarży się na wysoki poziom stresu, który może osłabić działanie układu odpornościowego. Wiele wyników badań wskazuje na zależność między wysokim poziomem stresu u opiekunów a osłabionym działaniem układu odpornościowego. W związku z tym osoby te są bardziej narażone na zachorowania na grypę i inne choroby wirusowe, wolniejszy jest także u nich proces gojenia się ran. Opieka nad opiekunem Jeśli opiekujesz się kimś z chorobą Alzheimera lub z innym poważnym, postępującym schorzeniem, staraj się nie zaniedbywać swoich własnych potrzeb - zarówno psychicznych jak i fizycznych. Jest wiele sposobów uzyskania pomocy, w tym zorganizowana opieka medyczna w domu, opieka nad dorosłymi w ciągu dnia czy programy przewidujące czasowe zamieszkanie Profil osoby zapewniającej opiekę Ankieta przeprowadzona w 1997 r. przez amerykański Narodowy Sojusz Opiekunów (National Caregiver’s Alliance) wśród opiekunów dorosłych pacjentów ze schorzeniami mózgu (choroba Alzheimera, udar, uraz głowy, choroba Parkinsona itp.) podkreśla, jak ważne jest, by otoczyć opieką te osoby, które zapewniają opiekę innym. Oto, co z tej ankiety dowiedzieć się możemy o opiekunach: •o koło trzy czwarte z nich to kobiety • ś rednia wieku wynosi 60 lat • t rzy czwarte mieszka z pacjentem • połowa dodatkowo pracuje poza domem, chociaż część musiała zrezygnować z pracy, aby mieć więcej czasu dla chorej osoby •o pieka nad pacjentem zajmuje średnio 73 godziny tygodniowo •o koło dwóch trzecich pacjentów nie może być sama, z czego połowa nie jest w stanie wykonywać podstawowych codziennych czynności, takich jak jedzenie, mycie się czy ubieranie •o koło jedna trzecia opiekunów nie otrzymuje żadnej pomocy ze strony rodziny i przyjaciół Źródło: Family Caregiver Alliance (amerykański Sojusz Opiekunów Rodzinnych) Utrata pamięci a starzenie się 13 opiekuna spoza rodziny. Grupy wsparcia dla osób cierpiących na chorobę Alzheimera i ich opiekunów mogą okazać się ważnym źródłem informacji. Czasem koordynują one programy wspólnej opieki, która umożliwia osobom opiekującym się niezbędne przerwy. Poniżej kolejne wskazówki, które pozwolą ci, na dłuższą metę, lepiej opiekować się ukochaną osobą: • przyłącz się do grupy wsparcia dla opiekunów, zwłaszcza (jeśli to możliwe) do grupy zajmującej się osobami z chorobą Alzheimera. • szukaj wsparcia psychologicznego i emocjonalnego ze strony rodziny i przyjaciół, terapeutów, duchownych lub odpowiednich wspólnot. • nie popadaj w izolację, podtrzymuj kontakty z innymi ludźmi. • pozwalaj sobie na przerwy, by mieć możliwość regularnego zajmowania się rzeczami, które przynoszą ci radość; jeśli to konieczne, zorganizuj inne osoby do opieki nad pacjentem. • nie obawiaj się prosić o pomoc; szukaj potrzebnego wsparcia w instytucjach pomocy społecznej lub odpowiednich organizacjach. • zaplanuj własne regularne badania zdrowotne i koniecznie informuj swojego lekarza o pełnionej przez ciebie roli opiekuna. • zwracaj uwagę na objawy depresji i poddaj się terapii, gdy zauważysz takie objawy jak długotrwały smutek, zwłaszcza w połączeniu z zaburzeniami snu czy niezdolnością do czerpania przyjemności z rzeczy i działań, które wcześniej sprawiały radość. Źródło: Family Caregiver Alliance (amerykański Sojusz Opiekunów Rodzinnych) Utrata pamięci a starzenie się 14 Zakończenie Obserwujemy ogromny postęp w nauce o mózgu. Dotyczy on zrozumienia tego, co dzieje się z pamięcią i innymi zdolnościami kognitywnymi w czasie starzenia się. Także tajemnice choroby Alzheimera są powoli wyjaśniane. Chociaż wiele pytań nadal pozostaje bez odpowiedzi, nie ulega wątpliwości, że związane z wiekiem kłopoty z pamięcią są czymś odrębnym i różnym od choroby Alzheimera i innych chorób otępiennych. Wiele można zrobić, by umożliwić zachowanie naszych zdolności psychicznych, co pozwoli nam cieszyć się lepszą jakością życia mimo upływu lat. Choroba Alzheimera, chociaż wciąż jest nieuleczalna i pełna tajemnic, mimo wszystko poddaje się postępom nauki i medycyny, a nowe, obiecujące terapie pojawiają się na horyzoncie. Utrata pamięci a starzenie się 15 Dodatkowe źródła www.aarp.org AARP (dawniej American Association of Retired Persons) www.agingresearch.org Alliance for Aging Research www.alz.com Alzheimer’s Association www.caregiver.org Family Caregiver Alliance www.caregiver.org National Alliance for Caregiving www.ncoa.org National Council on Aging www.nih.gov/nia National Institute on Aging www.dana.org The Dana Foundation Utrata pamięci a starzenie się 16 The European Dana Alliance for the Brain Prezes William Safire Wiceprezes Colin Blakemore, PhD, ScD, FRS Pierre J. Magistretti, MD, PhD Przewodniczący Edward F. Rover Komitet wykonawczy Carlos Belmonte, MD, PhD Anders Björklund, MD, PhD Joël Bockaert, PhD Albert Gjedde, Dr Med, MD, FRSC Sten Grillner, MD, PhD Malgorzata Kossut, MSc, PhD Richard Morris, DPhil, FRSE, FRS Dominique Poulain, MD, DSc Wolf Singer, MD, PhD Piergiorgio Strata, MD, PhD Eva Syková, MD, PhD, DSc Dyrektor wykonawczy Barbara E. Gill Zdjęcia Michael Phelps, UCLA: strona 8 Bruce Weller: strona 10 Maureen Keating: strona 12 The European Dana Alliance for the Brain The Dana Centre 165 Queen's Gate London SW7 5HD http:// edab.dana.org 601 E Street, NW Washington, DC 20049 www.aarp.org/nrta
