choroby tarczycy

CHOROBY TARCZYCY
PODSTAWOWE INFORMACJE
Znaczenie tarczycy
Tarczyca to bardzo ważny, a często niedoceniany narząd ludzkiego ciała. Zmiany
chorobowe w funkcjonowaniu tego gruczołu istotnie zaburzają nasze zdrowie, samopoczucie
i jakość życia. Ocenia się, że problemy związane z tarczycą ma ponad 300 milionów ludzi na
całym świecie,1 choć nawet połowa z nich o tym nie wie 2. Polscy endokrynolodzy szacują,
że zaburzenia czynności gruczołu tarczowego dotyczą nawet 22 proc. mieszkańców
naszego kraju,3 przede wszystkim kobiet. Panie nie tylko zapadają na choroby tarczycy
8 razy częściej niż mężczyźni,4 ale dzieje się to zwykle w znacznie młodszym wieku niż
u panów.5
Tarczyca jest położona u podstawy szyi. Jest to w warunkach prawidłowych dość niewielki
gruczoł, o kształcie przypominającym motyla. Wytwarza
i uwalnia do krwi kilka hormonów, regulujących nasze
funkcje metaboliczne, w tym funkcje związane z
płodnością.6 Hormonami wydzielanymi przez ten gruczoł
są: tyroksyna (oznaczaną też jako T4), trijodotyronina
(T3), oraz kalcytonina. Dzięki nim nasz organizm
efektywnie wykorzystuje zapasy energii i utrzymuje
odpowiednią temperaturę. Związki te zapewniają także
prawidłową pracę mięśni i układu nerwowego.7
Właściwe funkcjonowanie tarczycy zależy od podaży niezbędnego do syntezy hormonów
tarczycy jodu, oraz od stężenia hormonów kontrolujących pracę tego gruczołu,
a wydzielanych przez dwa inne gruczoły, położone w obrębie czaszki (współpraca ta odbywa
się na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego).8 Pierwszym z tych gruczołów 'kontrolnych'
jest podwzgórze, wydzielające tyreoliberynę (oznaczaną skrótem nazwy angielskiej - TRH).
Drugim jest przysadka mózgowa, która wydziela tyreotropinę (TSH). Wpływają one na
czynność gruczołu tarczowego, odpowiadając za prawidłowy poziom krążących we krwi
hormonów tarczycy. Z tego powodu, przy zbyt niskim stężeniu TSH i TRH, mamy do
czynienia z nadczynnością tarczycy, a przy zbyt wysokim – z niedoczynnością.9
W okresie życia płodowego i przez pierwsze dwa lata po porodzie, hormony tarczycy
wpływają na rozwój mózgu dziecka. Ich niedobór w okresie płodowym prowadzi do trwałego
niedorozwoju umysłowego. Hormony tarczycy regulują ponadto procesy wzrastania oraz
dojrzewania płciowego. Przez całe życie stymulują także produkcję energii cieplnej, wpływają
na procesy intelektualne i nastrój, oraz na pracę serca, mięśni szkieletowych, jelit, a u kobiet
– także jajników.7
EUT20105MR11
Grupy ryzyka chorób tarczycy
Choroby tarczycy zdecydowanie częściej występują u kobiet niż u mężczyzn. Jeszcze
częściej problem ten występuje u kobiet ciężarnych i u młodych matek. Do pozostałych
grup ryzyka zaliczają się osoby:7
 z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy w wywiadzie rodzinnym,
 cierpiące na inne choroby autoimmunologiczne, np. na cukrzycę typu pierwszego,
 w wieku powyżej 50. roku życia, w tym u kobiet w okresie menopauzy,
 po operacji tarczycy,
 z zespołem Downa lub Turnera,
 po leczeniu jodem radioaktywnym,
 narażone na napromienianie, w tym poddawane radioterapii okolicy szyi,
 rasy białej i żółtej (ryzyko większe niż w innych populacjach).
Choroby tarczycy u kobiet
W okresie dojrzewania, menopauzy, w czasie ciąży, oraz w ciągu pierwszych
6 miesięcy po porodzie, kobiety są bardziej podatne na zaburzenia funkcji tarczycy.7
Dysfunkcje te stwierdza się również częściej u osób cierpiących na depresję. Ponieważ
choroby tarczycy znacznie częściej dotyczą kobiet, szczególnie one powinny znać objawy
tych zaburzeń. Jest to bardzo ważne również z tego powodu, że rozpoznanie i leczenie
zaburzeń tarczycy we wczesnym stadium pozwala uniknąć następstw, które mogą być
groźne, a nawet zagrażać życiu (np. chorób serca). Dzięki prawidłowo prowadzonemu
leczeniu, większość kobiet może prowadzić normalny, niezmieniony tryb życia.7
Rodzaje zaburzeń funkcji tarczycy
Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza)
Tzw. pełnoobjawowa niedoczynność tarczycy
dotyczy 5 do 7 proc. dorosłych kobiet i ok. 1 proc.
mężczyzn. Istnieje jednak również tzw. utajona
postać tego zaburzenia, która może występować
nawet u 10 proc. ogólnej populacji. Kobiety
zapadają na hipotyreozę aż 5-krotnie częściej niż
mężczyźni. Istnieje również wrodzona postać
niedoczynności tarczycy. Zdarza się z częstością
1 na 4.000 urodzeń (żywych).
Główne objawy niedoczynności
tarczycy:1,7
 zmęczenie / senność
 nietolerancja zimna
 pogorszenie pamięci
 zwiększenie wagi ciała
 depresja
 spowolniona akcja serca
 zaparcia
 zaburzenia miesiączkowania
 niepłodność
Choć ryzyko wystąpienia niedoczynności tarczycy
 bóle stawów lub mięśni
rośnie z wiekiem, choroba ta występuje także u ludzi
 cienkie i łamliwe włosy lub
młodych, a nawet dzieci. Grupą szczególnie
paznokcie
narażoną są kobiety w okresie ciąży i po porodzie.
 wypadanie włosów
 sucha, łuszcząca się, blada
Niedoczynność tarczycy rozwija się u ok. 5 proc.
10
skóra
kobiet, spodziewających się dziecka.

obrzęk twarzy, rąk i stóp
Niedoczynność tarczycy pojawia się, gdy gruczoł
 osłabienie libido.
tarczowy nie jest w stanie produkować wystarczającej ilości hormonów, co spowalnia
2
procesy metaboliczne w organizmie. Pojawia się uczucie zmęczenia i obniżenie
nastroju.11 Po pewnym czasie kobiety cierpiące na niedoczynność tarczycy mogą stwierdzić
u siebie również przyrost masy ciała (nawet, gdy prawidłowo się odżywiają i ćwiczą)11,
podwyższenie ciśnienia tętniczego, zwiększenie stężenia cholesterolu, oraz zaburzenia
miesiączkowania i/lub inne problemy dotyczące płodności.12
Niedoczynność tarczycy występuje w różnym nasileniu, od łagodnego do bardzo ciężkiego.13
Kobiety z łagodną hipotyreozą często nie obserwują u siebie żadnego z wymienionych
objawów, lecz jeśli problem nie zostanie wykryty i leczony, choroba może podstępnie się
rozwijać.13 Skutki ciężkiej niedoczynności mogą obejmować niepłodność,6 choroby serca14,
a nawet śpiączkę.11
Leczenie niedoczynności tarczycy polega na podawaniu hormonów wytwarzanych
syntetycznie.15 W celu skutecznej kontroli objawów, zaleca się więc przyjmowanie
lewotyroksyny. Suplementacja ta jest często niezbędna do końca życia.7
Nadczynność tarczycy (hipertyreoza)
Nadczynność tarczycy jest problemem ok. 2 proc. dorosłych w Polsce.8 Występuje 4 razy
częściej u kobiet niż u mężczyzn, natomiast bardzo rzadko zdarza się
u dzieci. Tylko 1 na 50.000 noworodków rodzi się z wrodzoną hipertyreozą, a wśród
niemowląt i małych dzieci występuje ona 10-15 razy rzadziej niż u dorosłych.
U ponad 70 proc. chorych z nadczynnością tarczycy przyczyną nadmiernej produkcji
hormonów tarczycy jest uwarunkowana genetycznie choroba Gravesa-Basedowa. W drugiej
kolejności hipertyreoza występuje jako objaw tzw. wola guzowatego nadczynnego. Zbyt duża
ilość hormonów tarczycy we krwi przyspiesza procesy metaboliczne organizmu.11
Kobiety z nadczynnością tarczycy mogą
i osłabione, silnie się pocić, mieć kłopoty ze
snem, przyspieszoną czynność akcji serca,
skąpe
i/lub
rzadsze
miesiączki,
a także szereg innych objawów.11 Ich
nasilenie może być różne, łagodne do
ciężkiego. Nawet jednak łagodna postać
hipertyreozy, o ile nie jest leczona, może się
pogłębiać.16
chudnąć,
być
rozdrażnione,
nerwowe
Główne objawy nadczynności tarczycy:11
 chudnięcie
 nerwowość / rozdrażnienie / niepokój
 przyspieszenie czynności serca
 wytrzeszcz oczu
(typowy w chorobie Gravesa-Basedowa)
 drżenie rąk
 osłabienie
 częstsze oddawanie stolca / biegunka
 kłopoty ze snem
 wzmożona potliwość
 skąpe / rzadsze miesiączki.
Na szczęście nadczynność tarczycy można
leczyć. W tym celu podaje się leki
przeciwtarczycowe lub wykonuje zabieg
chirurgicznej,
można
także
podać
11
terapeutycznie jod radioaktywny . Usunięcie całego organu konieczne jest na szczęście
tylko w skrajnych przypadkach (np. nowotworu).
Niekiedy zdarza się jednak, że po leczeniu jodem radioaktywnym lub po operacji dochodzi
u chorej (lub chorego) do (wtórnej) niedoczynności tarczycy, ponieważ gruczoł nie jest już
3
Główne objawy wola o dużych rozmiarach:
 duszność (ucisk tchawicy)
 zaburzenia połykania (zwężenie przełyku)
 chrypka (porażenie nerwu krtaniowego wstecznego i niedowład struny głosowej)
 tzw. zespół żyły głównej górnej (utrudnienie spływu krwi żylnej z górnej części
ciała do serca w wyniku ucisku tej żyły przez położone za mostkiem wole)
w stanie produkować wystarczającej ilości hormonów. Podaje się wówczas preparaty
lewotyroksyny.
Wole obojętne
Wolem obojętnym nazywamy nienowotworowe i niezapalne powiększenie tarczycy, któremu
towarzyszy prawidłowe stężenie tyroksyny i trójjodotyroniny we krwi. Taki stan hormonalny
określamy jako eutyreozę.
Zgodnie z klasyfikacją, zaproponowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO),
wyróżniamy trzy stopnie rozwoju wola:
 stopień 0 – brak wola,
 stopień I – wole wyczuwalne, lecz niewidoczne przy zwykłym ułożeniu głowy,
 stopień II – wole widoczne przy zwyczajnym ułożeniu głowy.
Wśród przyczyn powstawania wola obojętnego wymienia się m.in.: niedobór jodu,
predyspozycje genetyczne, obecność związków wolotwórczych w roślinach jadalnych
i zanieczyszczeniach przemysłowych, leki hamujące syntezę hormonów tarczycy, oporność
na działanie hormonów tarczycy.8
Szacuje się, że wole obojętne powstaje 4 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Badanie,
przeprowadzone w Polsce pod auspicjami Międzynarodowej Rady Kontroli Chorób
z Niedoboru Jodu (ICCIDD) i WHO (1996), wykazały 22 proc. częstość występowania wola
u dorosłych, 35 proc. u dzieci, a u ciężarnych kobiet nawet 35-60proc.. W efekcie, w 1997
roku wprowadzono w Polsce rządowy program profilaktyki jodowej, polegający na
obligatoryjnym jodowaniu soli kuchennej.
Rozwojem wola są zagrożone szczególnie kobiety ciężarne i karmiące, ponieważ w tym
okresie wzrasta w ich organizmie zapotrzebowanie na jod. W czasie ciąży produkcja
hormonów tarczycy musi ulec zwiększeniu o połowę, a ponadto jod matczyny przechodzi
przez łożysko i w większości jest tracony z moczem. Z kolei w okresie laktacji jod przenika do
pokarmu.
Jeśli wystąpienie wola obojętnego jest wynikiem niedoboru jodu, może się to wiązać
z poważnymi konsekwencjami. Właściwa podaż tego pierwiastka jest szczególnie istotna dla
kobiet w ciąży, ponieważ niedobór jodu prowadzi do niedoboru hormonów tarczycy, a w ich
konsekwencji może prowadzić do poronienia, porodu martwego noworodka, czy też do
nieodwracalnego niedorozwoju umysłowego dziecka. U starszych dzieci niedobór jodu także
może prowadzić do upośledzenia rozwoju umysłowego i fizycznego, lub do powstania tzw.
młodzieńczej niedoczynności tarczycy, a u dorosłych do zmniejszonej płodności i tzw.
endemicznego opóźnienia umysłowego.17
4
Choroba Hashimoto
Choroba Hashimoto to najczęściej występująca postać zapalenia tarczycy, przebiegająca
zwykle z jej niedoczynnością, a znacznie rzadziej – z nadczynnością. Choroba Hashimoto
połączona z jawną klinicznie niedoczynnością tarczycy dotyczy ok. 1 proc. mieszkańców
Polski8, jest więc najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy u kobiet w wieku
rozrodczym – zarówno u kobiet ciężarnych, jak już po rozwiązaniu. W pierwszym roku po
urodzeniu dziecka, nawet u 16 proc. matek może rozwinąć się poporodowe zapalenie
tarczycy - odmiany choroby Hashimoto. 13
Choroba ma tzw. podłoże autoimmunologiczne, czyli jest związana z utratą kontroli
organizmu nad reakcją systemu odpornościowego na własne komórki. Występuje 10 do
nawet 20 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Przebiega także z predyspozycją rodzinną:
u 50 proc. członków rodziny chorego stwierdza się obecność przeciwciał
przeciwtarczycowych. Choć zdarza się u dzieci, większość zachorowań dotyczy dorosłych
i przypada na 45-65 rok życia.
Początek choroby jest często trudno uchwytny. Rozpoznanie ustalane jest zwykle już
w zaawansowanej postaci choroby, gdy dochodzi do niedoczynności tarczycy.
Charakterystyczne jest wole o wzmożonej spoistości z powoli rozwijającą się
niedoczynnością. Rzadko występują inne objawy, jak: wytrzeszcz, tzw. obrzęk
przedgoleniowy czy bóle samej tarczycy.
Choroba Hashimoto wymaga leczenia w przypadku utajonej lub jawnej niedoczynności
tarczycy, która towarzyszy obecności wola. Chorym zaleca się podawanie lewotyroksyny.
Obecnie uważa się, że wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie terapii lewotyroksyną może
znacznie spowolnić rozwój choroby.
Więcej informacji na temat chorób tarczycy i Tygodnia Walki z Chorobami Tarczycy można
znaleźć na stronie internetowej: www.tarczyca.pl oraz www.thyroidweek.com.
Kontakt dla mediów:
Joanna Kontkiewicz-Studzińska, Solski Burson–Marsteller
tel. 22 242 86 32, tel. kom. 696 834 806, e-mail: [email protected]
Partnerzy:
Patronat mediowy:
REFERENCJE:
1
2
Khan A, Muzaffar M, Khan A, i wsp; “Thyroid Disorders, Etiology and Prevalence”
J Med Sci. 2002;2:89-94.
Canaris GJ, Manowitz NR, Mayor G, i wsp. “The Colorado thyroid disease prevalence study”
5
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Arch Intern Med. 2000;160:526-34.
M. Kurowska, J.S. Tarach, J. Malicka, A. Dąbrowska
„Choroby tarczycy w autoimmunologicznych zespołach wielogruczołowych”
ACOG Education Pamphlet AP128; “Thyroid Disease”:
American College of Obstetricians and Gynecologists. Washington, DC. 2002.
Helfand M, Redfern CC; “Clinical guideline, part 2. Screening for thyroid disease: an update”
American College of Physicians. Ann Intern Med. 1998;129:144-58.
Poppe K, Velkeniers B, Glinoer D
”The role of thyroid autoimmunity in fertility and pregnancy ”Nat Clin Pract Endocrinol Metab. 2008;4:394405.”
American Thyroid Association. ATA Hypothyroidism Booklet. Falls Church, VA 2003.
M. Gietka-Czernel, H.Jastrzębska; „Rozpoznawanie I leczeni chorób tarczycy”; Warszawa 2002.
Thyroid Foundation of Canada; “The thyroid gland; a general introduction”;
http://www.thyroid.ca/Guides/HG01.html (dostęp w marcu 2010)
Fast Facts For Your Health; “Thyroid Disease and Women”
National Women’s Health Resource Center. Red Bank, NJ. 2006.
American Thyroid Association: “Hypothyroidism”; 2005;
http://www.thyroid.org/patients/brochures/Hypo_brochure.pdf (dostęp w listopadzie 2008)
British Thyroid Foundation; “Signs and symptoms of hypothyroidism”
http://www.btf-thyroid.org/index.htm (dostęp w listopadzie 2008)
A. Syrenicz, M. Syrenicz, K. Sworczak, B. Garanty-Bogacka, A. Zimnicka, M. Walczak
„Choroba Hashimoto i niedoczynność tarczycy w okresie rozrodczym – istotny problem dla kobiety
i jej dziecka”; Endokrynologia Polska; 2005; 6(56): 1008-15
Rodondi N, Aujesky D, Vittinghoff E, i wsp. “Subclinical hypothyroidism and the risk of coronary heart
disease: a meta-analysis”; Am J Med. 2006;119:541-51.
Baskin HJ, Cobin RH, Duick DS, Gharib H, Guttler RB, Kaplan MM, Segal RL
American Association of Clinical Endocrinologists; “AACE medical guidelines for clinical practice
for the evaluation and treatment of hyperthyroidism and hypothyroidism”
Endocr Pract. 2002; 8:457-69.
Fatourechi V;” Subclinical thyroid disease”; Mayo Clin Proc. 2001;76:413-6.
Hetzel BS; “Iodine deficiency disorders (IDD) and their eradication”; Lancet 1983; 2: 1126-9.
6