upra wa sosny zwyczajnej w płodozmianach z zastosowaniem

PRACE INSTYTUTU BADAWCZEGO LEŚNICTW A, Seria A
2002/4
Nr 945
Jan ŁUKASZEWICZ', Barbara DUDA 2
Instytut Badawczy Le ś nictw a,
I Za kład Hodowli Las u,
2Z a kład Fitopatologii Leśn ej
e-mail : 1.Lukaszewicz@ ibl es. waw. pl
B. Duda@ ibles.waw.pl
UPRA WA SOSNY ZWYCZAJNEJ W PŁODOZMIANACH
SZKÓŁKI LEŚNEJ Z ZASTOSOWANIEM RÓŻNYCH
UGORÓW ZIELONYCH
SCOTS PINE CROP ROTATION WITH APPLICA TION OF DIFFERENT KINDS
OF GREEN FALLOW IN THE FOREST NURSERY
Abstraet. The aim ojthe study was to evaluate the influence ojthe 3- and 4-year
crop rotation as welf as application oj the green ja/low with difJerent
herbaceous species on the growth and number ojScots pine seed/ings cultivated
under the open space and greenhouse conditions. Eight species oj herbaceous
plants were used in the experiments: Zupin (Lupinus luteus L.), charZock
(Sżnapsis alba L.), serradella (Ornithopus sativus Brot.), fi eld pea (Pisum
arvense L.), buckwheat (Fagopyrum esculentum Mżn ch .), turnip (Brassica
campestris), tansy phacelia (Phacelia tanacetifolia Benth.) and common vetch
(Vicia sativa L.). Compare to the control, the considerable changes oj difJerent
biometrie j eatures oj seedlings were recorded in effect oj crop rotation length,
herbaceous plant applied and cultivation conditions.
Key words.forest nursery, seedlings, Scots pine, crop rotation, greenjallow.
Prace Inst. Bad.
Leś. ,
A, 2002, 4(945): 21-42.
22
1.
Łukaszewicz,
B. Duda
l. WSTĘP*
Produkcja sadzonek w stałych szkółkach leśnych wymaga stosowania określo ­
nych zabiegów utrzymujących glebę w wysokiej kulturze. Takimi zabiegami są
między innymi płodozmiany z zawartymi w nich ugorami zielonymi. Ugory zielone dostarczają do gleby substancję organiczną, a poprzez głęboką penetrację systemów korzeniowych poprawiają strukturę gleby i wzbogacają ją w związki
próchnicze i składniki mineralne.
Nawożenie zielone jest składnikiem płodozmianów rolnych i z nich zostało zapożyczone do płodozmianów szkółek leśnych. Badania dotyczące stosowania
płodozmianów w rolnictwie i ogrodnictwie prowadzone są w instytutach rolniczych i ogrodniczych nieprzerwanie od wielu lat, natomiast w leśnictwie takich
prac jest niewiele (GORZELAK i ŁUKASZE WICZ 1998). Jest to spowodowane
długimi cyklami prowadzenia doświadczeń i trudnościami w osiągnięciu miarodajnych i wiarygodnych wyników . Dlatego też uprawianie niektórych roślin
zielnych w szkółkach leśnych nie zostało do tej pory poprzedzone jakimikolwiek
badaniami leśnymi . Leśnicy - szkółkarze uprawiając określone rośliny w ugorze
zielonym w szkółkach leśnych posiłkowali się podpatrzonymi rezultatami uprawy
tych roślin w rolnictwie. Specyfika produkcji szkółkarskiej w leśnictwie wymaga
jednak odmiennego podejścia do tego zagadnienia. W glebie na uprawach rolnych
występują w przewadze bakterie, natomiast w glebie szkółek leśnych powimly
dominować grzyby saprotroficzne. Nieznany też jest wpływ wielu gatunków roślin
zielnych na wydajności i wartości cech biometrycznych siewek w kolejnych
cyklach płodozmianów .
2. CEL I ZAKRES
Celem pracy było określenie wpływu stosowania 3- i 4-letniego płodozmianu
oraz wybranych roślin zielnych uprawianych w ugorze zielonym na wzrost i wydajność siewek sosny zwyczajnej (Pinus sylvestrżs L.) w namiocie foliowym i na
otwartej powierzchni szkółki leśnej .
Zakres prac obejmował:
- wybór płodozmianów (3 - i 4-letni) i roślin zielnych (8 gatunków),
- prowadzenie doświadczeń na powierzchni otwartej szkółki leśnej oraz w
namiocie foliowym w okresie pięcioletnim z uprawą siewek sosny zwyczajnej i
wybranych roślin zielnych,
*
W artykul e wykorzystano wyniki bad a ń reali zowanych w ramac h tematu BPL-822 finan sowanego przez
D y re k cj ę G en e ra ln ą Lasów P a ń s twowych
Uprawa sosny zwyczajnej w płodozmianach
23
szkółki leśn ej
- pomiary parametrów siewek sosny w obiektach doświadczeń,
- określenie liczebności siewek sosny w analizowanych
obiektach
płodozmianów.
3. METODYKA
Badania prowadzono w namiocie foliowym i na otwartej powierzchni na
terenie szkółki leśnej Zwierzyniec w Nadleśnictwie Skierniewice. Obszar ten
należy do rejonu II, pasa niżu środkowopolskiego leżącego w strefie klimatu
przejściowego z dużym wpływem klimatu kontynentalnego. Okres- wegetacji wynosi 190- 220 dni, średnie temperatury stycznia osiągają od - 2 do - 3 oC, średnie
temperatury lipca wahają się od 17,5 do 18,5 oC, opady wynoszą około 500 mm,
okres mrozów trwa od 3 do 3,5 miesiąca (WOŚ 1999).
Prace rozpoczęto w 1996 r. i prowadzono przez 5 lat. W doświadczeniach,
prowadzonych zarówno w namiocie foliowym , jak i na otwartej powierzchni,
zastosowano 3- i 4-letni płodozmian (ryc. l). W każdym z obiektów hodowano - w
latach produkcji siewek - jednoroczne siewki sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris
L.) . W latach stosowania ugoru zielonego wykonywano siewy wybranych ośmiu
gatunków roślin zielnych: łubinu żółtego Lupinus luteus L., gorczycy białej Sinapis
alba L. , seradeli Ornithopus sativus Brot. , peluszki (grochu polnego) Pisum
arvense L. , gryki siewnej Fagopyrum esculentum Minch., rzepiku perko Brassica
campes tris, facelii błękitnej (wroczytolistnej) Phacelia tanacetifolia Benth.,
wyki sie~nej Vi cia sativa L. (normy siewu podano w tab. l), zaś obiektem kon-
Tabela 1
Table l
Normy siewu nasion roślin zielnych wysiewanych w ugorach zielonych
Sowing nonns of herbivorous species planted in the green fallow
Rośliny
ugoru zielonego
Herbivorous plants of green fallow
Łubin żółty
(Lupinus luteus L.)
Gorczyca biała (Sinapis alba L.)
Seradela (Ornithopus sativus Brot.)
Peluszka (Groch polny) (Pisum arvense L.)
Gryka siewna (Fagopyrum esculentum Minch.)
Rzepik perko (Brassica campestris )
Facelia błękitna (wrotyczolistna)
(Phacelia tanacetifolia Benth .)
Wyka siewna (Vicia sativa L.)
Normy siewu nasion
Sowing norms
(g/lm 2)
25
Głębokość
przykrycia nasion
Seed so il cover
(cm)
3-4
5,4
:51
5,5
2- 3
22
5
9
2-4
5
:51
2,4
:51
16
2-4
24
1.
Plan
Łukaszewicz,
pło d ozmianów
Crop rotation plan
3-letni
4-letni
3-year
4-year
1996
siewki
siewki
1997
siewki
siewki
1998
ugór zieJ.
ugór zieJ.
1999
siewki
ugór czar.
2000
siewki
siewki
2001
ugór zieJ.
siewki
2002
siewki
ugór ziel .
2003
siewki
ugór czar.
IV
III
II
B. Duda
1999
1 Cz. ugór
7 Sa siewki
2 Cz. ugór
1 Sa siewki
3 Cz. ugór
8 Sa siewki
4
Cz. ugór
2 Sa siewki
5 Cz. ugór
6 Sa siewki
6 Cz. ugór
3 So siewki
7 Cz. ugór
9 So siewki
8 Cz. ugór
4 So siewki
9 Cz. ugór
5 Sa siewki
2 Cz. ugór
8 So siewki
5 Cz . ugór
6 So siewki
9 Cz . ugór
1 So siewki
1 Cz . ugór
5 Sa siewki
6 Cz . ugór
7 Sa siewki
8 Cz. ugór
2 So siewki
3 Cz. ugór
9 Sa siewki
7 Cz . ugór
3 So siewki
4 Cz . ugór
4 Sa siewki
5 Cz . ugór
8 So siewki
1 Cz. ugór
1 So siewki
9 Cz . ugór
5 So siewki
2 Cz . ugór
2 So siewki
6 Cz . ugór
7 So siewki
3 Cz . ugór
9 SA siewki
7 Cz. ugór
3 So siewki
4 Cz. ugór
6 So siewki
8 Cz . ugór
4 So siewki
7 Cz. ugór
9 So siewki
2 Cz. ugór
8 Sa siewki
5 Cz. ugór
7 So siewki
8 Cz. ugór
6 Sa siewki
5 Sa siewki
3 Cz. ugór
6 Cz . ugór
4 Sa siewki
3 So siewki
1 Cz. ugór
9 Cz. ugór
2 So siewki
1 Sa siewki
4 Cz . ugór
3-letni
4-letni
3-year
4-year
7 Sa
1 Sa
8 Sa
2 Sa
6 So
3 So
9 SA
4 So
5 So
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
8 Sa
6 So
1 So
5 So
7 So
2 So
9 So
3 So
4 So
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
8 So
1 So
5 So
2 So
7 So
9 Sa
3 Sa
6 So
4 So
9 So
8 Sa
7 Sa
6 Sa
5 Sa
4 Sa
3 Sa
2 Sa
1 So
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
3-letni
3-year
2000
1 Sa
2 Sa
3 SA
4 Sa
5 So
6 So
7 So
8 So
9 So
2 So
5 Sa
9 SA
1 So
6 Sa
8 Sa
3 Sa
7 Sa
4 Sa
5 Sa
1 Sa
9 So
2 Sa
6 So
3 So
7 Sa
4 Sa
8 Sa
7 So
2 Sa
5 Sa
8 Sa
3 Sa
6 Sa
1 Sa
9 Sa
4 Sa
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
siewki
4-letni
4-year
Ryc. 1. Plan płodozmianów w latach badań i schemat powierzchni doświadczałnej z płodozm i a ­
nami: 3- i 4-1etnim w 1999 i 2000 r . w Nadłeśnictwie Skierniewice (leśnictwo Zwierzyniec, powierzchnia otwarta i namiot foliowy). Bloki - I ... IV; obiekty w ugorze zielonym : 1 - łub i n, 2gorczyca, 3 - seradela, 4 - peluszka, 5 - gryka, 6 - rzepik, 7 - facelia, 8 - wyka, 9 - kontrola
(czarny ugór)
Fig. l . Crop rotation plan and plan of experimental plot with the 3- and 4-year crop rotation cycles in
the years 1999 and 2000 (S kierniewice Forest District). Blocks - I ... IV ; green fallow variants: l lupin , 2 - chariock, 3 - serradella, 4 - field pea, 5 - buckwheat, 6 - turnip, 7 - Phacelia tanacetifolia, 8
- com mon vetch, 9 - control (black fallow); siewki - seedlings, ugór zie!' - green fallow, ugór czar. black fallow
trolnym był czarny ugór. Zastosowano losowy układ doświadczeń w czterech
powtórzeniach (ryc. l).
Siew nasion zielnych w namiocie foliowym i na otwartej powierzchni wykonywano dwukrotnie: - pod koniec kwietnia, drugi raz - po przekopaniu
rozdrobnionej masy zielnej na tych samych działkach wykonywano drugi siew pod
Uprawa sosny zwyczajnej w płodozmianach szkó łki
leśnej
25
koniec czerwca. Masa nadziemna roślin zielnych była przekopywana w czasie ich
przekwi tania.
Pierwsze doświadczenie założono w namiocie foliowym, o wymiarach: 6x30
x3 m), gdzie wykonano 72 poletka odizolowane od siebie przegrodami poprzecznymi.
Każde poletko doświadczalne miało wymiary: l m (długość) x 0,5 m (szerokość)
x 0,3 m (wysokość) .
W celu uniknięcia wpływu zróżnicowania glebowego na wynik doświadczeń
w namiocie foliowym , jako podłoża do hodowli siewek użyto substratu torfowokorowego w proporcji l: l . Jak wynika z badań nad wykorzystaniem różnych
podłoży do produkcji sadzonek w środowisku kontrolowanym, substrat ten jest odpowiedni do hodowli siewek sosny (GORZELAK 1986).
Drugie doświadczenie założono na powierzchni otwartej szkółki na kwaterze
nr IB . W tym celu przygotowano dwie grzędy , każda z innym płodozmianem.
Każdy z dziewięciu obiektów doświadczenia z ugorami zielonymi obejmował 2
metry bieżące grzędy (72 metry bieżące każdej z grzęd doświadczalnych) .
Nasiona sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) wysiewano corocznie w drugiej
połowie kwietnia (w namiocie po nałożeniu folii) . Ilość wysianych nasion była zgodna
z normalni obowiązującymi w Lasach Państwowych (Szkółkarstwo leśne 1999; Wytyczne uprawy sadzonek, 1982). Wysiewano nasiona pierwszej klasy jakości pochodzące z terenu Nadleśnictwa Skierniewice. Zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne
wykonywano zgodnie z opracowanym schematem nawiązującym do obowiązujących
wytycznych produkcji sadzonek (Wytyczne uprawy sadzonek, 1982).
Nawożenie mineralne startowe w namiocie foliowym dobrano na podstawie
analizy chemicznej gleb, zaś nawożenia pogłówne , dolistne wykonywano zgodnie
z wytycznymi. Do nawożenia dolistnego używano nawozu bezchlorkowego wieloskładnikowego Polyfeed (producent: Haifa Chemicals Ltd.) o następującym
składzie procentowym: azot - 12; fosfor (P 20 S) - 6; potas (K 20) - 38; magnez
(MgO) - l (makroelementy) i: żelazo - l; mangan 0,05 ; bor - 0,02; cynk - 0,015 ;
miedź - 0,011 ; molibden - 0,007 (mikroelementy). W celu przyśpieszenia procesu
drewnienia siewek sosny w namiocie foliowym , przed nadejściem przymrozków
wczesnych od · połowy sierpnia, trzykrotnie, w odstępach dwutygodniowych,
wykonywano nawożenie siarczanem potasu (w dawce 2 g/m 2) . Nawożenie
powierzchni otwartej szkółki wykonywano wedhlg zaleceń wynikających z analizy
chemicznej gleby.
Siewki były profilaktycznie opryskiwane chinoksyzolem przed zgorzelą
siewek w dawce 5 tabletek/10 l wody/30 m 2 oraz preparatem czosnkowym Bioczos.
Po każdym sezonie wegetacyjnym pobierano próbki siewek sosny ze wszystkich wariantów do pomiarów cech biometrycznych (dwie powierzchnie badawcze
x dwa płodozmiany x 9 obiektów x 4 powtórzenia x 30 sztuk siewek z każdej
działki).
Mierzono:
- długość pędów i korzeni w milimetrach z dokładnością do l mm,
26
1.
Łukaszewicz,
B. Duda
szyi korzeniowej w milimetrach z dokładnością do 0,01 mm,
suchą masę części nadziemnych i korzeni w gramach z dokładnością do 0,01 g.
Suchą masę pędów , części nadziemnych i suchą masę korzeni otrzymywano
, poprzez suszenie w suszarkach przez dwa dni, po 8 godzin dziennie, w temperaturze 105 oC.
Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej metodami wskaźników
przyrodniczych, analizy wariancji i testem Duncana. Analizowano wielkość pięciu
cech biometrycznych i liczby uzyskanych siewek sosny w zależności od wpływu
poprzedzających roślin zielnych w badanych płodozmianach w namiocie foliowym
i na otwartej powierzchni szkółki.
W pracy stosowano metodę wskaźników przyrodniczych (PERKAL 1958).
Wskaźniki te otrzymano przez doprowadzenie do normalizacji analizowanych
cech za pomocą wzorów :
-
grubość W
~i
=
(x -~) a
i
/
gdzie:
Xi - analizowane cechy (nonnalizowane elementy próby), np . normalizowane
wysokości siewek,
x - średnia arytmetyczna nonnalizowanych elementów próby,
nia arytmetyczna nonnalizowanych elementów próby,
~ l- element znonnalizowany,
a - odchylenie standardowe,
F - wskaźnik wielkości (średnia arytmetyczna znonnalizowanych cech
układu) .
Wskaźniki wielkości
uzyskano przez doprowadzenie do nonnalizacji cech:
długości pędu, długości korzenia, grubości w szyi korzeniowej, suchej masy części
nadziemnej i korzenia. Wskaźnik wielkości jest to średnia arytmetyczna znonnalizowanych cech biometrycznych siewek. Cechy mierzone w różnych jednostkach
(mm, g), po znonnalizowaniu wyrażają się liczbami niemianowanymi. Znonnalizowane wie lko ści mieszczą się w granicach od - 00 do +00 . Jeżeli wskaźnik
wielkości jest liczbą małą co do bezwzględnej wartości, to siewka mało różni się od
średniej, czyli jest nonnalna. Jeżeli jest on liczbą dużą, to siewka odbiega
wymiarami od średniej . Wskaźnik wielkości mówi nam o wielkości siewek otrzymanych w różnych obiektach nawożenia zielonego.
Wyniki pomiarów i opracowań statystycznych przedstawiono w tabelach i na
rycinach.
Przeżywalność siewek sosny w badanych wariantach określana była w szt.!m 2
pod koniec sezonu wegetacyjnego, w październiku .
Uprawa sosny zwyczajnej w płodozmianach szkółki
leśn ej
27
4. WYNIKI
Pierwsze porównania wpływu badanych płodozmianów i roślin zielnych na uzyskaną liczbę oraz cechy rozwojowe siewek możliwe były w 1999 i 2000 L (ryc. l).
W 1999 L siewki sosny zwyczajnej hodowano tylko w płodozmianie 3-letnim
w namiocie foliowym i na otwartej powierzchni kwatery produkcyjnej szkółki
leśnej.
obserwowano negatywny wpływ wszystkich
poprzedzających sosnę roślin zielnych na uzyskaną liczbę siewek sosny w
porównaniu z powierzclmiami kontrolnymi (tab. 2). W obiekcie kontrolnym z
czarnym ugorem w płodozmianie 3-letnim, w namiocie foliowym występowało
średnio 569 szt./m 2 , podczas gdy w wariantach po wyce, peluszce do 200, gryce 224, łubinie - 231 i gorczycy 273 szt./m 2 . Najwięcej siewek sosny otrzymano po
facelii - 461 , seradeli - 434 i po rzepiku 332 szt./m 2 .
Na otwartej powierzchni szkółki zróżnicowanie średniej liczby siewek sosny
na jednostce powierzclmi w płodozmianie 3-letnim nie było aż tak duże , jak w
namiocie foliowym i zawierało się w granicach od 94 do 119 szt./m 2 (tab. 2).
W omawianych obiektach najwięcej siewek sosny uzyskano po: seradeli - 119,
peluszce - 118, gryce i czan1ym ugorze 111 , a najmniej po gorczycy - 94 sztuki,
łubinie - 97, rzepiku - 98 , wyce - 102 i facelii - 104 szt./m 2 .
Zróżnicowanie średniej długości pędów siewek wyhodowanych w namiocie
foliowym , w 1999 L , w płodozmianie 3-1etnim w zależności od rośliny ugoru zielonego (tab. 2) zawierało się w granicach: od 82,2 mm w obiekcie po wyce do 103 ,8
l1ill1 po facelii , a w długości korzeni od 206,4 mm po facelii do 241 ,1 mm po ugorze
czarnym (kontrola). Negatywnie na wartości średniej grubości w szyi korzeniowej
oddziaływało podłoże po kontroli (czarny ugór) - 1,66 mm i serdeli - 1,97 mm, a
pozytywnie podłoże po: gorczycy - 2,52 ll1111, gryce - 2,51 mm, peluszce - 2,43
mm, rzepiku - 2,41 mm i wyce - 2,35 mm. Wszystkie ugory zielone wpływały na
zwiększenie średniej wartości suchej masy części nadziemnych w porównaniu z
kontrolą. Dużą suchą masę części nadziemnych otrzymano w obiektach po :
gorczycy - 0,982 g, wyce - 0,953 g, peluszce - 0,944 g, gryce - 0,913 g i rzepiku 0,889 g, a stosunkowo małe po: seradeli - 0,630 g i facelii - 0,771 g. Ugory zielone
w omawianym płodozmianie wpływały też na zwiększenie średniej suchej masy
korzeni . Średnia sucha masa korzeni siewek sosny na poletkach kontrolnych wyniosła 0,214 g, a w innych obiektach, po: peluszce - 0,384 g, gryce - 0,380 g, wyce 0,346 g, gorczycy - 0,336 g, łubinie - 0,324 g, facelii - 0,253 g i po seradeli tylko
0,220 g.
Średnie wielkości mierzonych pięciu cech siewek sosny z płodozmianu 3-letniego z otwartej powierzchni (1999 r.) nie wykazywały tak dużych zróżnicowań w
zależności od zastosowanego ugoru zielonego, jak to miało miejsce w namiocie fo liowym (tab . 2, 3). Średnia długość pędów zawierała się w przedziale od 54, l mm
na poletkach kontrolnych do 65 ,2 mm po peluszce; średnia długość korzeni od
W
namiocie
foliowym
Tabela 2
Table 2
Średnie wartości cech biometrycznych siewek i średnie liczby siewek sosny zwyczajnej uzyskane w zależności od wpływu różnych ugorów ziełonych i
stosowanych płodozmianów na otwartej powierzchni szkółki i w namiocie foliowym w łatach 1999, 2000 (Szkółka Zwierzyniec, Nadleśnictwo Skierniewice)
A verage biometri e parameters of Seots pine seedlin gs and th e ir eounts in re lation to erop rotation eyele and he rbi vorous plants used in green fallow in the
g ree nhou se and in th e o pe n field in 1999 and 2000
- -----
Analizowane
cech y
Analyzed
features
----
- - - - - --
--
-~
N
00
--------------------
Stosowane ugory zielone w płodozmianach
Herbivoro lls plants llsed in ~ reen fa ll ow
łubin
L lip im/s
/uleus L.
gorczyca
Sinop is
a/ba L.
seradela
peluszka
gryka
rzepik
facelia
Ornithopus
Fagopyrwl1 esP/wcelia
Brassica
PiSlll11
salivlIs Brot.
arvense L.
cu/entul11 Minch
tanaceli{olia
call7/Jeslris
. t fol'
1999 r. Płod " . . . ........... 3-let
cy_cle - greennollse
. . . .. .......
tat
-- . -- ......... ...................
3_-year crop rorauon
wyka
Vicia sativa L.
kontrola
control
'-...
~
I
86,9
99, 1
99,3
9 1,8
93 ,7
92 , 1
103,8
82,2
90, 1
2
233 ,5
227 ,4
225 ,8
23 1,5
234,7
226,8
206,4
230,6
24 1, 1
3
2,24
2,52
1,97
2,43
2,5 1
2,4 1
2,20
2,35
1,66
4
0,8 14
0,982
0,630
0,944
0,9 13
0,889
0,77 1
0,953
0,572
5
0,324
0,336
0,220
0,384
0,380
0,309
0,2 53
0,346
0,2 14
6
23 1
273
434
199
223
332
46 1
186
569
1999 r.
Płod-"" . . . .........
3-letni - ot
t
-
hnia 3
---
-
---- -
field
--
-- - -
I
57 ,9
56,9
6 1, 1
65 ,2
56,7
59,7
59, 1
57 , I
54, 1
2
23 1,2
2 15 ,6
2 16,2
227,9
2 19,3
223 ,0
220,2
236,6
2 18,7
3
2,24
2,22
2,20
2,25
2,28
2, 18
2, 16
2, 11
2, 14
4
1,05 7
0,978
0,925
1,043
1,088
0,987
0,958
1,08 1
1,020
5
0,292
0,29 1
0,274
0,290
0,299
0,265
0,283
0,274
0,287
6
97
94
11 9
11 8
III
98
104
102
III
2000 r .
3-let .
Płod
- ---
t foliow y-±year cro
-----
reenhOllse
125 , 1
122,4
134, 1
127 ,5
119,8
13 1,4
13 9,9
127,4
137,9
2
23 1,3
227,2
2 13 ,6
209,4
223 ,0
220,0
206,0
2 11 ,0
2 11 ,4
3
2,29
2,19
2,29
2,26
2,23
2,30
2,28
2, 19
2,22
s::
[
~
~
,~ .
~
tJ
s::
§-
4
0,517
0,467
0,535
0,498
0,488
0,551
0,543
0,499
0,5 08
5
0, 148
0,128
0, 13 7
0,131
0, 131
0, 13 1
0,130
0, 123
0,126
6
628
616
598
697
l
88,6
104,4
110,0
119,7
99,3
126,7
122,2
109,2
111 ,8
2
203 ,3
219,5
193 ,3
191 ,0
190,3
195 ,5
186,5
187,7
186,8
3
1,86
1,86
2,06
2,19
1,96
2,03
2,02
2,03
1,95
4
0,358
0,364
0,433
0,530
0,407
0,447
0,473
0,449
0,407
5
0, 104
0, 101
0, 103
0,12 1
0, 100
0,093
0,094
0, 105
0,075
605
_ ......
2000 r. Plod _ ...... 4-1
607
. for
.._ ..... _..
_.. _ __
524
601
565
__ __ .
4_-year ero p rotatlon eyele - green h
~
~
~
c..,
e)
6
572
656
623
571
2000 r. Plod --- ----- -- 3-1etni - otwart --
537
_.
----- hnia 3
654
- -- -- -
636
- - -. - .--- -
-
---
-
__
o
537
670
field
___
c..,
~
N
__
l
102,5
107,3
111 ,5
95 ,5
96,5
98 ,5
108,6
93 ,9
108,7
~
2
178,0
158,8
167,0
155 ,9
167,6
167,2
142,6
154,0
15 8,9
~
3
1,76
1,67
1,69
1,54
1,73
1,70
1,69
1,59
1,73
=:;
~
4
0,549
0,525
0,544
0,491
0,462
0,492
0,528
0,433
0,526
"1::l
5
0, 112
0,089
0,090
0,093
0,092
0,096
0,076
0,086
0, 105
6
233
249
24 1
250
2000
- - - - -r.- -Plod
-- ---------- - 4-1etni
- - - - -- - otwart
- - ---- --
2 13
-
hnia 4
--- - ------ --
225
---- - - -
-
tat
- - -- . --
240
-
-
---
-
-
-
228
240
Rl
~
a-
g-
N
~
ES -
field
- --
=:;
- -
I
87,3
90,3
100,8
91 ,2
83 ,7
94,3
97,8
84, 1
87,5
2
143 ,4
135,4
160,6
160,7
135 ,5
152,9
176,5
162,9
148,3
3
1,69
1,73
1,84
1,81
1,76
1,74
1,85
1,75
1,62
4
0,409
0,434
0,535
0,503
0,422
0,510
0,555
0,444
0,371
~
(")
:::s-
Kl
;z;e),
-;;:;::
~
=:;
~
c.."
5
0,075
0,070
0,083
0,096
0,072
0,080
0,097
0,083
0,067
6
16 1
210
196
168
197
182
189
197
193
1- długość pędów (mm), 2 - długość korzeni (mm), 3 - grubość w szyi korzeniowej (mm), 4 - sucha masa pędu (g), 5 - sucha masa korzeni (g), 6 -liczba
siewek (szt/m 2)
l - Iength of shoots (m m), 2 - Iength of roots (mm), 3 - diameter at root eollar (mm) ,4 - dry mass of above-ground parts of seed lings (g), 5 - dry mass of roots
(g) , 6 - number of seedlings
tv
\O
Tabela 3
Table 3
Wyniki analizy wariancji pięciu mierzon ych cech siewek sosny zwyczajnej w latach 1999 i 2000 na powierzchni otwartej i w namiocie foliow y m w
za l eż no ś ci od wplywu ugorów zielonych i stosowanych plodozmianów
ANOY A results offive biometrie parameters of Seots pine seedlin gs from 1999 and 2000 grow n in the greenh ouse and o n the open field in relation to app li ed
herbs
.
0 - - - - fa ll ow
- - - and tvoes
- - of
r
-~ -
-
-
-
-
~
~
Grubość
Rod zaj
Rok
Ycar
płodo-
zmianu
Crop rotation type
Obiekt
Growing
co nd itions
Źródła zmienności ·
Source ofvariabi li ty
Długość pędów
3- letni
3-year
otwarta
ugory zielone i kontrola
powierzchnia
green fa ll ow and contral
open fie ld
Długo ś ć
korze ni
Length of roots
Length of shoots
Femp
1999
w
O
p-value F emp
p-value
w szyi
korzeniowej
Oiameter at root
co ll ar
Femp
p-value
Sucha ma sa czę ś ci
nadziemnej
Ory mass of abovegro und parts
of seedli ngs
Femp
p-va lue
Sucha masa
korzeni
dry mass of roots
Femp
p-value
~
0,3886
0,9 172
1,3255
0,2733
0, 188
0,9905
5,9286
0,0002*
TO nr. I
0,5 12 1
0,8366
4,2229
0,0022 *
TO nr.2
~
....
0,3022
0,9587
3,8 164
0,0041 *
TO nr.3
-~.
59,6545
0,000 1*
TO nr.8
t;
s::
ł
(1)
namiot foliowy ugory zielone i kontrola
green hou se green fallow and control
2,0858
0,0734
1, 1868
0,343
~
~
1. Płodozmian y
I. Crop rotation cycles
3-łetni
2000
i 4-letni
3-year
and 43year
namiot foliowy
greenhouse
0,0003 * 89,856
37,3679
TO nr A
9
0,0000 *
TO nr.5
57,574
0,0001 *
TO nr.6
0,0015 *
22 , 1618
TO nr.7
2. Ugory zielone i kontrola
3,2056
2. Green fa llow and controI
0,0598 6,74 12
0,007 *
TO nr.5
1,5426
0,2769
1,68 15
0,2393
1,5864
0,2644
interakcja 1 x2
interaetion 1x2
0,7453
0,65 14 0,23 55
0,9824
0,6292
0,7496
0,9509
0,4835
0,87 11
0,5464
40,1744
0,0002*
1,2843
TO nr. 9
0,2899
3,96 11
0,0817
3,0237
0, 1203
4,3 142
0,0714
0,4265
0,87 53
1,20 14
0,4008
0,2627
0,96 18
1,336
0,2461
1,5322
0, 168
2,0204
0,0612
1. Płodoz miany
I. Crop rotation cyc les
3-letni
otwarta
i 4-łetni
0,0311 *
2. Ugory zielone i kontrola
2000
powierzchnia
4, 1
0,23 15 0,9731
2. Green fa llow and control
3-year and
TD nr.9
open field
43-year
0,0119*
interakcja 1 x2
0,2902 0,9664 2,7789
interaetion I x2
TD nr.IO
* za leżności statystycznie istotne,TD -
nr testu Duncana (patrz tab. 4)
* signiffieant differenees, TD - the number of the Dunean's test from the table 4
2-
Uprawa sosny zwyczajnej w płodozmianach
szkółki leśn ej
31
215,6 mm po gorczycy do 236,6 mm po wyce; średnia grubość w szyi korzeniowej
od 2,11 mm po wyce do 2,28 mm po gryce; średnia sucha masa części nadziemnych
od 0,925 g po seradeli do 1,088 g po gryce; średnia sucha masa korzeni od 0,265 g
po rzepiku do 0,299 po gryce.
Średnie liczby siewek sosny zwyczajnej uzyskane w płodozmianach 3-letnim
i 4-letnim w namiocie foliowym w 2000 r. przedstawiono w tabeli 2. W obu analizowanych płodozmianach najwięcej siewek otrzymano na działkach kontrolnych,
po czarnym ugorze. W płodozmianie 3-letnim ujemnie na liczbę uzyskanych
siewek sosny oddziaływały poprzedzające w 1998 r. ugory zielone: gryka - 524
siewki/m 2 , rzepik - 565 siewek/m 2 , wobec 697 szt./m 2 na poletkach kontrolnych.
W płodozmianie 4-letnim na działkach kontrolnych otrzymano 670 szt./m 2, natomiast najmniejsze liczby siewek po gryce i wyce - 537 szt./m 2 .
Na otwartej powierzchni szkółki obserwowano większe zróżnicowanie w
ilości siewek otrzymanych z jednostki powierzchni pomiędzy analizowanymi
płodozmianami w 2000 roku niż w namiocie foliowym (tab. 2) . Jednak różnice pomiędzy obiektami ugorów zielonych wewnątrz płodozmianów 3-letniego i 4letniego nie są duże. W płodozmianie 3-letnim najwięcej siewek uzyskano po: peluszce - 250 szt./m 2 , gorczycy - 249, seradeli - 241 , facelii i czarnym ugorze - po
240 szt./m 2 , a najllliliej po gryce - 213 szt./m 2 , rzepiku - 225 i wyce 228 szt./m 2 .
W płodozmianie 4-letnim większe ilości siewek sosny w 2000 r. otrzymano
po poprzedzających w 1998 r. następujących ugorach zielonych : gorczycy 2
210 szt./m 2 , gryce i wyce po 197 szt./m 2 , seradeli - 196 i facelii - 189 szt./m , a
najllli1iej siewek występowało po łubinie - 161 szt./m 2 i peluszce - 168 szt./m 2 .
We wszystkich analizowanych przypadkach ugorów zielonych w 2000 r. po
pięciu latach produkcji na otwartej powierzchni szkółki uzyskano większe ilości
siewek na · jednostkę powierzchni w płodozmianie 3-letnim (drugi rok drugiego
cyklu płodozmianu 3-letniego) niż 4-letnim (pierwszy rok dnlgiego cyklu płodo­
zmianu 4-1etniego).
Pięć analizowanych cech biometrycznych siewek sosny zwyczajnej z płodo­
zmianu 3-letniego z namiotu foliowego w 2000 r. nie wykazuje dużego zróżni­
cowania w zależności od wpływu obiektów ugoru zielonego (tab. 2 i 3).
Zróżnicowanie siewek sosny zwyczajnej w płodozmianie 4-letnim w namiocie
foliowym w zależności od wariantów nawożenia zielonego (tab. 2 i 3) jest
szczególnie widoczne pod względem długości pędów i korzeni.
W szystkie analizowane cechy siewek sosny (długość pędów i korzeni, grubo ś ć
w szyi korzeniowej i sucha masa części nadzielllilych i korzeni) w namiocie foliowym w 2000 r. z płodozmianu 3-letniego mają większe wartości niż analogiczne
cechy siewek z płodozmianu 4-letniego. Płodozmian 3-letni w piątym roku produkcji korzystniej wpływał na wielkości siewek niż płodozmian 4-letni .
Analiza średnich wartości cech biometrycznych siewek sosny z płodozmianu
3-letniego z otwartej powierzchni w 2000 r. (tab. 2) wskazuje na małe zróżnicowanie
długości pędów (od 93 ,9 mm po wyce do 111 ,5 mm po seradeli), długości korzeni
(od 142,6 mm po facelii do 178 mm po łubinie) , grubo ś ci w szyi korzeniowej (od
32
1.
Łukasze wicz,
B. Duda
1,54 mm po peluszce do 1,76 mm po łubinie), suchej masy części nadziemnych (od
0,433 g po wyce do 0,549 g po łubinie) i większe zróżnicowanie suchej masy korzeni (od 0,076 g po facelii do 0,112 g po łubinie) .
W płodozmianie 4-letnim na otwartej powierzchni w 2000 r. (tab. 2) uzyskano
duże zróżnicowanie średniej suchej masy części nadziemnych i korzeni w zależności
od stosowanego ugoru zielonego. Zielone ugory wpłynęły dodatnio na masę siewek
sosny po tych ugorach w porównaniu z masarni siewek sosny na działkach kontrolnych. Największą suchą masę części nadziemnych siewek sosny otrzymano po:
facelii - 0,555 g, seradeli - 0,535 g, rzepiku - 0,510 g i peluszce - 0,503 g w
porównaniu z obiektem kontrolnym - 0,371 g. Podobnie duże suche masy korzeni
uzyskano po: facelii - 0,097 g, peluszce - 0,096 g, a na kontroli - 0,067 g.
Analiza wariancji (jednoczynnikowa w 1999 r. i dwuczynnikowa w 2000 r.)
pięciu mierzonych cech siewek sosny zwyczajnej wyhodowanych w namiocie fo liowym i na otwartej powierzchni szkółki leśnej, wykazała ich zależność od
wpływu poprzedzających ugorów zielonych, statystycznie istotną przy p < 0,05, w
następujących przypadkach (tab. 3):
- płodozmian 3-letni, 1999 r., namiot foliowy: istotnie zależna okazała się
grubość w szyi korzeniowej, sucha masa części nadziemnej i sucha masa korzeni,
- płodozmiany 3- i 4-letni, 2000 r., namiot foliowy: wszystkie pięć mierzonych
cech było istotnie zależnych od płodozmianów, a długość korzeni od wariantu
ugorów zielonych,
- płodozmiany 3- i 4-letni , 2000 r., powierzchnia otwarta szkółki: długość
pędów siewek była istotnie zależna od płodozmianów i ugorów zielonych.
Grupy jednorodne analizowanych cech siewek z badanych płodozmianów
i ugorów zielonych, których istotność wykazano analizą wariancji, przedstawiono
w tabeli 4. Przedstawione grupy segregują 9 wariantów doświadczenia z 1999 r.
i 18 wariantów z 2000 r., pozwalając z prawdopodobieóstwem p < 0,05 stwierdzić,
że posegregowane w grupach płodozmiany z zawartymi w nich ugorami zielonymi
charakteryzują się podobnym efektem przyrostowym danej cechy.
Jednoczynnikowa analiza wariancji wykazała istotność liczby siewek od zastosowanego ugoru zielonego w płodozmianie 3-letnim, w namiocie foliowym w
1999 i 2000 r. (tab. 5). Natomiast dwuczynnikowa analiza wariancji liczby siewek
sosny z 2000 r. z otwartej powierzchni szkółki , przy dwóch źródłach zmielIDości
(płodozmiany i ugory zielone) , potwierdziła istotność tyko w przypadku wpływu
płodozmianów na uzyskaną liczbę siewek. Zakresy grup jednorodnych wyznaczone testem Duncana tych przypadków przedstawiono w tabeli 4.
Cechy biometryczne siewek sosny zwyczajnej z płodozmianów z lat 1999
i 2000 przeanalizowano również metodą wskaźników przyrodniczych (funkcja
porządkująca F - wskaźniki wielkości). Ich wartości przedstawiono na rycinach 2
i 3 - są one pomocne w interpretacji wyników uzyskanych za pomocą testu grup
jednorodnych Duncana.
Wskaźniki wielkości siewek sosny zwyczajnej z płodozmianu 3-letniego w
namiocie foliowym w 1999 r. można podzielić na trzy grupy (ryc . 2A). Pierwszą
Tabela 4
Table 4
Grupy jednorodne analizowanych płodozmianów i ugorów zielonych wg testu Duncana (p:::; 0,05)
Homogenius groups of analyzed crop rotation cycles and he rbivorous plants lIsed in th e geeen fallow according to the result of the Duncan 's test (p:::; 0,05)
Numery testów Dancana
nrl
nr2
n'r 4
nr3
(według
tab. 3)
NlImber ofthe DlIncan ' s test (in table 3)
nr 6
nr 5
nr 7
nr 8
nr 10
nr9
nr 11
nr 12
nr 13
3.9 a
3.9 a
3.9 a
4.1 a
4.7 a
4.2 a
4. 1 a
4.9 a
4.5 a
4.2 a
3.8 a
3.5 a
4.1 a
3.3 ab
3.3 ab
3.3 ab
4.5 ab
4.9 a
4.1 a
4.2 ab
4.6 ab
4.8 a
4.5 a
3.4 a
3.6 ab
4.4 ab
3.7 be
3.7 abc
3.7 abc
4.2 abc
4.8 a
4.9 ab
4.9 abc
4.7 ab
4. 1 ab
3.7 ab
3.5 a
3.8 ab
4.6 abc
3.1 bc
3.1 bc
3.6 abcd
4.8 abcd
4.5 ab
4.5 ab
4.5 abc
4.5 abc
4.9 ab
4.1 ab
3. 1 a
3.7 ab
4.7 abc
3.8
c
3.6
c
3.1 bcd
4.3 abcd
4.4 ab
4.7 abc
4.3 abcd
4.2 abc
4.2 ab
4.9 abc
3.2 ab
3.3 abc
4.9 abc
3.6
c
3.5
c
3.2
4.9 abcde
4.3 abc
4.8 abc
4.6 abcd
4.3 abc
4.4 ab
4.6 abc
3.6 abc
3.4 abc
4.3 abc
3.4
c
3.4
c
3.8
cd
cd
4.6 abc
4.4 bcdef
~
~
~
t::l
v,
Q
v,
~
N
~
Rl
~
::::s
~
4.6 abc
4.8 abcd
4. 1 abc
3.8 ab
3.8 abc
3.3 bcd
3.2 abc
4.5 abc
4.8 abc
4.6 ab
3.4 abc
3.7
cd
3.1
bc
4.8 abc
'1::l
3.9
d
3.9
c
4.2 abc
~
N
~
3.5
c
3.8
c
3.5
d
3.5 bcdef
4.1 abcd
4.3 abc
3.2 abcd
3.2
c
3.2
c
3.4
d
4.7 bcdef
3.7 abcd
3.2 be
4.7 abcd
4.4 bcd
3.4 ab
3.2 abc
3.2 bcdef
3.4 abcd
3.8 bc
3.5 bcd
3.8 bcd
3.5 ab
3.9 abc
3.5 abc
3.1 bcdef
3.8 abcd
4.4 be
3.4
cd
3.9
cd
4.7 ab
4.3 abc
3.6 abc
4.6
cdef
3.9 abcd
3.9 bc
3.8
cd
3.2
cd
3.6 ab
4.4 abc
3.8 abc
~
3.8
cdef
3.3 abcd
3.5 be
3.9
cd
3. 7
cd
4.3 ab
4.8 abc
3.1 abc
Q,
3.4
cdef
4.2 abcd
3.4
3. 1
cd
3.6
cd
3. 1 ab
3.3 bc
3.9 bc
O~
~.
::::s
t::l
()
::::s;>;-
c
;;;:
-.
~
v"
3.6
def
3.6 abcd
3.7
c
4.4
cd
3.4
cd
3.2 ab
3.6 be
3.7 bc
3.3
def
3.5 bcd
3.3
c
3.3
cd
3.5
cd
3.7 ab
3.5 be
3.3 bc
3.9
ef
3.2
cd
3. 1
c
3.7
d
3.3
d
3.9 ab
4.7
c
3.2
c
3.7
f
3.1
d
3.6
c
3.6
d
3. 1
d
3.3 b
3.1
c
3.4
c
::::s
~.
I
3.1- pierwsza cyfra oznacza płodozmian, druga gatunek: 1- łubin, 2 - gorczyca, 3 - seradela, 4 - peluszka, 5 - gryka, 6 - rzepik, 7 - facelia, 8 - wyka,
9 - kontrola; a-f grupy jednorodne
3.1 - first numeral designate crop rotation type , second num e ral designate species: I - lupin , 2 - charlock, 3 - serradella, 4 - field pea, 5 - buckwheat, 6 - tumip,
7 - tansy phacelia, 8 - common vetch, 9 - control; a-f - homogeneo us groo up s
w
w
4
J. LI/ko
:eH ' j :,
B. Dl/ci, 1
Tabela 5
Tabl
Wyniki a n a li zy wariancji liczby iewek o ny zwyczajnej w roku 1999 i 2000 na PO\ ierzc hni
Oh artej i w namioci e foliowym w za l eż no ' ci od wpł. wu u oo rów z ielon yc h i to owanych
płodozmianów (TO - nr te tu Duncana w tabeli 4)
re ult of count of cot pine eedling from 1999 and _000 gr \ n in the gre nh u and
n the open fi Id in r lation to applied green fałło\ herb and t pe of crop rotation . TO - lhe number
f (he Duncan ' te t from the table 4
Rok
Year
1999
Rod zaj
plodozmianu
rop rotation
t pe
3- letni
3-year
Obiekt
Growin g condition
+
3- letni
3-year
=r
Ź ródła z mienno śc i
ource of ariabilit
+-otwarta powierzchnia
r-
ugo r . zielone i kontrola
grcen fallow and con trol
namiot foliowy
greenhoLl e
2000
namiot foliowy
greenhoLl se
•
3-letni i 4-letni
3-and -ł-yea r
l
2. Ugory zielone ikontJ'ola
Grcen rallow and contTOI
l
2,5903
0,0 05 *
TO nr.12
0,2597
+
0,9732
0,5302
O, 233
0,008
0,93 09
2,9064
0,0762
interakcja t x 2
. intcraction l x2
1 0,8785 0,5 404
0,000 I *
It. Plodozmi~ny
-t 50'7556 TOnr.13
rop rotatlOn cycle
otwarta po, ierzc hni a 2. Ugory zielone i kontrola
open field
reen rallow and control l 0,9 1 3 j 0,5465
t
inter akcja t x 2
j. interaction I x2
grupę
cycle
9
0,0002 *
TO nr. I I
~
l. Plodozmlany
0,9
5,8419
r-
tl ~otation
p- alue
f
0,2612
otwarta powierzc hni a
open field
3-letni i 4-letni
3- and 4-year
+I
~ \,3561
-+
4-letni
4-ycar
Femp
0,347
open field
namiot foliowy
greenhoLl c
3- letni
3-year
4-letni
4-yea r
r
0,4002
0,9156
tanO\ ią i wki których W kaźniki wielko' ci ą dużo więk ze od ' redniej z
d datnim pływem ugoró zi lonych na wi lko ' ć iewek (+0,65 P gryc
+0
P g r z c i +0 536 po pelu zce), drugą grup tan wią iew ki mał
d ' r dni j czyli n rmaln (- O 069 po łubini +0, 122 P rzepiku i
p wyc
a do trz lej grup nal żą ie ki dużo mnl J ze d ' r dni j
5 k ntr la, 24 erad la i - O 434 facelia) .
prawa w .my ::1I )'c;:ajnej
II '
5
pfodo::mianClch <;;:kófki fe 'nej
VlV/
NW
0.8
1
A
0.6 I
T
- --
0.8
--
B
---,
0.6
0.2
0.4
O
0.2
-0.2
-O 1\
O
-0.6
-O 2
-O 8
-O 4
-1
0.8
0.6
0.4
t
-O 6
1.5
O
0.5
0 .2
O
--+--+--~~--
O
-0.2
-0.5
-0.4
-o 6
-1
-0 .8
-,
-1.5
2
1.5
-
r-
1.5
-
-
-
0,5
--.J
O
-0,5
'----
.-
f--'--
-1
0.5
~
r--
O
-0.5
F
E
-
-1
~
o Łubin
O Gorczyca
D Serade la
-1,5
lupin
D
Peluszka fie ld pea
charlock
Gryka
buckwhea t
•
•
Facelia
Wyka
tansy phacelia
common vetch
serradella
Rzepik
turnip
O
Kontrola control (black fall ow)
R c. 2_ W ka ź niki wielko ś ci (ww) iewek sosny zwyczajnej 1/0 w zależności od wpł yw u różn y ch
I-O lin zieln yc h w namiocie foliow ym i na otwartej powierzchni w latach 1999- 2000; A plodozmian 3-letni, namiot foliow y, 1999 r. B - płodozmian 3-letni, otwarta powierzc hnia, 1999
r. - płodo z mian 3-letni, namiot foliowy, 2000 r. D - płodozmian 3-letni, otwarta powierzchnia ,
2000 r. E - płodo z mian 4-letni, namiot foliowy, 2000 r. F - płodozmian 4-letni, otwarta powierzchnia, 2000 r .
Fig. _. izc o f(j ienl (ww) of I/O eol pine eedling in relalion to the green fall ow va riant in the
grccnh usc and n lh p 11 fi Id in Ih y ar. 1999-2000. A - 3-year erop rotati on, greenhou e, 1999 ;
B _- ca r C I' p r tal i n, p n fi Id , 1999; - -yea r erop rotati on, greenhou e, 2000; 0 - 3- ear erop
r lali \l . open fie ld . 2000; - 4- ca r er p rotatiol1 , greel1hou e, 2000 ; F - 4-year crop rotati on, open
lidd. _ O
111 d
lui' \\i k. /
\\ i Ik ś ' i
na
art j p i rzchni zkółki
1999 r. J ki
an n dzi łka h p p lu z
(v k aźnik
= + , L I gr
(wvv = +0,
) ry . _ ).
1. Luka::: lI'i :::. B. Duda
ww
1,S
,-----;:======:::::=====:::::::;----1
Namiot foliowy
Greenhouse
-0 ,5
-t-------------j
[
Łubin
lupin
n
Gorczyca
charlock
D
Seradela
serradella
Peluszka
field pea
Gryka
buckwheal
•
Rzepik
turnl p
•
Facelia
tansy phacelia
•
Wyka
Kontrola
-1
-1 ,5
com mon vetch
control (black fallow)
-t-------------j
~-----------'------------'
1,5 . . , - - - - - - - - - - - + - - - - - - - - - - - ,
Powierzchnia otwarta
Open field
0 ,5
o +-'---'---'---+-+--'----0 ,5
-1
-1 ,5
-j--------
-j---------~~--~~--_1
- L -_ _ _ _ _ _ _ _--'---_ _ _ _ _ _ _ _- '
Płodozmian 3-letni
3-year crap rotation
Płodozmian 4-letni
4-yea r crap rotation
Ryc. 3. Wskaźniki wielkości (ww) siewek sosny zwyczajnej 1/0 w zależności od wpływu różnych
ro ' lin zielnych i stosowa nyc h płodozmianów (2000 r.)
Fig. 3. ize coeffici nt (ww) of I/O Scots pine seed lings in relation to the grecn fallow variant · and
the crop rotation cycle (in the year 2000)
W kaźniki wielko ' ci iewek o ny po pozo tałych ro ' linach były ujemne, najmni j z po eradeli (ww = - 0,537) i kontroli (ww = - 0,536).
W płod zmianie 3-letnim, w namiocie foliowym , w 2000 r. dodatni na
lko ' ć ie k pływały podłoża po łubinie (ww = + 0 , 56), rzepiku (ww =
27
rad li (ww = + 0,549), a w kaźniki wielko' ci iew k p wyce (ww =
-O
J gorczyc
ww = - O 673 były dużo mniej ze d ' redniej zn rmal iz wan j
ry .2
°
°
Uprawa sosny zwyczajnej w pło dozmianach szkó łki
leśn ej
37
W płodozmianie 4-letnim w namiocie foliowym w 2000 r. wskaźnik wielkości
siewek sosny w wariancie po peluszce (+ 1,194) świadczy o pozytywnym wpływie
tego nawożenia zielonego na wzrost siewek sosny przy niskich wielkościach
tego współczynnika w obiektach: kontrola (ww = - 0,703) i łubin (ww = - 0,654)
(ryc. 2E).
Na otwartej powierzchni szkółki w płodozmianie 3-letnim w 2000 r. (ryc. 2D)
siewki sosny wyhodowane po łubinie (ww = + 1, 140) charakteryzowały się prawie
dwukrotnie wyższym wskaźnikiem wielkości niż siewki z działek kontrolnych
(ww = +0,624). Najmniejsze siewki w porównaniu ze średnią znormalizowaną
otrzymano po wyce (ww = - 1,158) i peluszce (ww = - 0,773).
Podobnie jak w płodozmianie 4-letnim w namiocie foliowym , siewki sosny z
płodozmianu 4-letniego z otwartej powierzchni w 2000 r. (ryc . 2F) z działek kontrolnych miały najmniejszy wskaźnik wielkości (ww = - 1,085) w porównaniu z
siewkami z innych obiektów. Duże siewki w porównaniu do średniej z tego płodo ­
zmianu otrzymano po facelii (ww = + l ,453), seradeli (ww = +0,951) i peluszce
(ww = +0,691).
Analiza wskaźników wielkości siewek sosny zwyczajnej w 2000 r. z namiotu foliowego, z obu płodozmianów łącznie (3 - i 4-letni) wykazała, że wskaźniki wielkości
siewek sosny we wszystkich obiektach w płodozmianie 3-letnim są dodatnie (ryc.3A).
Siewki sosny wyhodowane w tym płodozmianie były większe od siewek
wyhodowanych w płodozmianie 4-letnim. Stwierdzone zależności w wartościach
wskaźników wielkości siewek z namiotu foliowego nie znalazły potwierdzenia w
analogicznej analizie danych z otwartej powierzchni szkółki (ryc. 3B).
5. DYSKUSJA WYNIKÓW
Produkcja sadzonek w szkółkach stałych i szeroko pojęta specjalizacja spowodowały , iż rola płodozmianów (wraz z zawartymi w nich zmianowaniami gatunków głównych oraz uprawianych w ugorach zielonych) jako środka
fitosanitarnego wzrasta, stanowiąc alternatywę dla metod chemicznych tam
stosowanych (GORZELAK i ŁUKASZEWICZ 1993).
Utrzymywanie gleby w szkółce leśnej stale pod produkcją materiału sadzeniowego prowadzi do stopniowego wyczerpywania zasobu zawartych związków
próchniczych, jak i mineralnych (LENDlNSKY 1978). Coraz gorsze wyniki uzyskiwane przy powtarzaniu uprawy jednego gatunku na tym samym polu przypisuje się
tzw . "zmęczeniu gleby" (GORZEL AK i ŁUKASZEWICZ 1998). Jest ono wywołane
prawdopodobnie nie tylko przez jednostronne wyczerpywanie się składników pokarmowych , ale także przez zmiany chemiczne zachodzące w glebie pod wpływem
substancji wydzielanych przez korzenie. Siewki pochodzące ze szkółek o
niewłaściwym systemie gospodarowania są coraz mniejsze i wykazują coraz
mniejszą odporność na choroby i szkodniki.
38
1.
Łukaszewicz,
B. Duda
Niekorzystne procesy zachodzące w glebie stymulują występowanie zagrożeń
chorobowych na coraz większych powierzchniach szkółek leśnych . W 2000 r.
stwierdzono zagrożenie szkółek przez choroby grzybowe na powierzchni 694,6 ha,
w tym: zgorzel siewek gatunków iglastych - 151,8 ha, zgorzel siewek gatunków
liściastych - 52,1 ha, osutki sosny - 136,5 ha, rdza na igłach i liściach - 31,3 ha,
mączniak dębu - 242,2 ha, opadzina modrzewia - 7,1 ha i ilme (np. szara pleśń,
zamieranie pędów sosny, skrętak sosny) - 73,8 ha (Krótkoterminowa prognoza
występowania szkodników, 2001). Występowanie kilku gatunków patogenów w
glebie bardzo utrudnia chemiczną ochronę. Patogeny te należą do różnych grup
systematycznych, a mechanizmy oddziałujących na nie fungicydów są odmienne.
W takiej sytuacji niezbędne jest wykonanie wielu, często kilkunastu zabiegów,
wykorzystując fungicydy o odpowiednich mechanizmach działania . Powoduje to
zmniejszenie liczby gatunków grzybów antagonistycznych i konkurencyjnych
wobec sprawców chorób. Niezbędne są zatem działania ograniczające występow­
anie patogenów i zarazem sprzyjające odbudowie korzystnych relacji w zbiorowiskach mikroorganizmów glebowych. Jednym z takich działań jest
wykorzystywanie biologicznych sposobów ochrony szkółek leśnych. Zabiegiem, a
właściwie systemem zabiegów, spełniających te kryteria jest stosowanie płodozmi­
anów obejmujących ugory zielone.
Zabiegi agrotechniczne w szkółce opóźniają objawy zmęczenia gleby, które
można usunąć tylko przez wprowadzenie czasowo-przestrzennego ładu, polegającego na zmianowaniu roślin o różnych wymaganiach i z różnym
oddziaływaniem na glebę (NIEWIADOMSKlI983 , KOPEĆ 1964). Kolejność uprawy
poszczególnych roślin nie może być dowolna - jest ona wymuszona nie tylko
względami przyrodniczymi, ale i gospodarczymi (NIEWIADOMSKl 1978).
Do nawożenia zielonego zaleca się przyjęte z praktyki rolnej następujące
rośliny zielne: łubin żółty , seradelę i słonecznik, w zmieszaniu, a także: peluszkę ,
gorczycę białą, facelię , łubin biały , groch i inne (Szkółkarstwo leśne , 1999).
Po uprawie roślin motylkowych obserwuje się występowanie znacznych szkód
w siewach, wypadów siewek, zwłaszcza gatunków iglastych. Zjawisko to przypisywano dotychczas nadmiarowi azotu, większym porom w glebie sprzyjającym
rozwojowi grzybów zgorzelowych oraz zwiększonej predyspozycji do rozwoju
nicieni. Bardziej szczegółowe badania w tym zakresie wykazały, że zasadniczą
przyczyną rozwoju patogenów powodujących zgorzel siewek jest oddziaływanie
rozkładających się resztek i szczątków roślin motylkowych, a także innych
(GORZELAK i ŁUKASZEWICZ 1993).
Obok ugoru zielonego ważnym elementem płodozmianu w szkółce leśnej jest
ugór czarny. Właściwa agrotechnika zastosowana w czasie jego trwania uruchamia
składniki pokarmowe i po roku uzyskuje się znacznie wyższe plony. Czarny ugór
redukuje ilość chwastów i ich nasion w glebie, magazynuje w niej więcej wilgoci i
ogranicza obecność grzybów patogenicznych oraz szkodników, takich jak pędraki i
lllClellle.
Uprawa sosny zwyczajnej w płodozmian ach
szkó łki leśn ej
39
W szkółkach leśnych najczęściej stosowane są płodozmiany: 3-, 4-, 5-, 6letnie, a w szkółkach zadrzewieniowych nawet 7-, 8-letnie (ŁUKASZEWICZ 1991 ,
TYSZK1EWICZ i OBMIŃSKl 1963).
W doświadczeniach prowadzonych od 1996 r. na dwóch powierzchniach badano
dwa płodozmiany 3- i 4-letni. Do 2000 r., w ciągu pięciu lat, przeanalizowano:
- płodozmian 3-letni (1 cykl trzyletni i 2 lata drugiego cyklu),
- płodozmian 4-letni (1 cykl czteroletni i l rok drugiego cyklu).
Porównanie liczby siewek na jednostce powierzchni i cech biometrycznych
siewek w zależności od zastosowania określonych płodozmianów i zawartych w
nich ugorów zielonych było możliwe dopiero w drugim cyklu ich trwania. W
płodozmianie 4-letnim określono wpływ stosowanych zabiegów na wzrost siewek
sosny w pierwszym cyklu tylko w pierwszym roku drugiego cyklu, a w płodo ­
zmianie 3-letnim w dwu kolejnych latach drugiego cyklu.
Wyniki badań z powierzchni doświadczalnej w namiocie foliowym nie zawsze
znajdują potwierdzenie w wynikach badań otrzymanych z powierzchni na kwaterze produkcyjnej szkółki leśnej . Można to tłumaczyć odmiennymi warunkami
wzrostu nie tylko siewek sosny, ale i badanych roślin ugoru zielonego. Różne warunki mikroklimatyczne oraz różne podłoża warunkują występowanie różnych zespołów mikroorganizmów glebowych nawet w kolejnych powtórzeniach, zarówno
w namiocie foliowym, jak i na otwartej powierzchni szkółki .
W płodozmianie 3-letnim, w pierwszym roku drugiego cyklu, obserwowano
wpływ badanych roślin zielnych na liczbę siewek uzyskanych w poszczególnych
obiektach doświadczenia w namiocie foliowym . Wszystkie rośliny zastosowane w
ugorze zielonym wpływały ujemnie na liczebność siewek sosny zwyczajnej w
porównaniu z kontrolą. NajlTIlliej siewek sosny otrzymano po wyce, peluszce,
gryce, a najwięcej po facelii, seradeli i rzepiku. Te zależności nie znalazły potwierdzenia na powierzchni otwartej szkółki .
Wpływ roślin zielnych uprawianych w płodozmianie 3-letnim, w pierwszym
cyklu, na ilość siewek sosny uzyskanych w drugim roku drugiego cyklu (drugi rok
hodowli siewek), zarówno na otwartej powierzchni, jak i w namiocie foliowym ,
jest mniejszy niż w roku poprzednim. Nierozłożone szczątki roślin zielnych
wpływają wyraźnie na liczbność siewek tylko w pierwszym roku po ich uprawie .
Ta zależność widoczna jest również w płodozmianie 4-letnim, w którym po ugorze
zielonym, w czasie ugoru czarnego przekopane rośliny zielne rozłożyły s ię i nie
wpływały w sposób znaczący na liczbę siewek uprawianych w roku nas tępnym.
Analiza pięciu mierzonych cech biometrycznych siewek sosny i opartego na
nich wskaźnika wielkości siewek w płodozmianie 3-letnim, w pierwszym roku drugiego cyklu, po ugorze zielonym, wskazuje, że dodatni wpływ na wielko ś ć siewek
sosny w namiocie foliowym ma gryka, gorczyca i peluszka, a na otwartej
powierzchni - peluszka, łubin i gryka. W następnym roku uprawy siewek w tym
płodozmianie , w namiocie foliowym widoczny jest nadal dodatni wpływ
poprzedzających w pierwszym cyklu roślin zielnych : łubinu , rzepiku i seradeli , a na
40
J. Luka =ewic::. B. Duda
otwartej powierzchni: łubinu i eradeli. Z zebranych dan ch można wnio kować ,
że wpływ po zczególnych ro ' lin zielnych na wielkość siew k w kolejnych latach
trwania płodozmianu ulega zmianie. Szczątki po zczególnych ro ' lin zieln ch
rozkładają ię w niejednakowym cza ie w glebie, co warunkuje zmienne w
kolejnych latach uaktywnianie się mikroorganizmów glebowych.
W płodozmianie 4-letnim, w pielwszym roku drugiego cyklu ob erwowano dodatni wpływ uprawy peluszki w ugorze zielonym na wielkości iewek so ny zwyczajnej w namiocie foliowym, a na otwartej powierzchni facelii, seradeli i pelu zki.
Intere ująco przedstawia ię porównanie wielko' ci iewek sosny z namiotu
foliowego otrzymanych w drugim roku , drugiego cyklu, w płodozmianie 3-letnim
i iewek so ny wyhodowanych w pierwszym roku drugiego cyklu płodozmianu
4-letniego. Po pięciu latach uprawy, siewki po wszy tkich roślinach zielnych w
płodozmianie 3-letnim były większe w 2000 r. niż wyhodowane po wszystkich
ro ' linach zielnych w płodozmianie 4-letnim. Powyższa zależność nie znalazła jednak potwierdzenia na otwartej powierzchni szkółki leśnej, co można wiązać z
wpływem mikrozróżnicowania glebowego na kwaterze produkcyjnej.
6. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
l. Wyniki badań z powierzchni doświadczalnej w namiocie foliowym nie
zawsze znajdują potwierdzenie w wynikach badaIl otrzymanych z powierzchni
otwartej zkółki le ' nej z powodu odmiennych warunków glebowych i mikroklimatycznych. Uogólnienie otrzymanych zależności w formie wniosków jest
przedwczesne i na obecnym etapie badań nakreślone zo tały kierunki i możliwo' ci
to owania po zcze-gólnych roślin zielnych w płodozmianach. Poczynione obserwacje mogą być cenną wskazówką w szkółkarstwie leśnym w stosowaniu ugorów
zielonych, wobec braku szerszych badaIl w tym zakresie.
2. W płodozmianie 3-letnim, w namiocie foliowym , w pierwszym roku po
ugorze zielonym, liczba siewek uzy kanych z jednostki powierzchni jest zależna
od to owanych ro ' lin zielnych. W zystkie ro ' liny wpływają ujemnie na
liczebno ' ć iewek sosny zwyczajnej w porównaniu z ugorem czarnym . Najmniej
iewek wyhodowano po: wyce, peluszce, gryce, a najwięcej po: facelii , seradeli
i rzepiku.
3. Liczby iewek o ny w po zczególnych obiektach płodozmianu 3-letniego
w drugim roku drugiego cyklu, w namiocie foliowym, były zależne od wpływu
poprzed zającyc h ugorów zielonych, podobnie jak w pierw zym roku po nawożeniu
zie lon ym.
4. W płodo z mianie 4-letnim w namiocie foliowym i na otwartej powierzchni
( pierw zym roku drug iego cyklu) ro ' liny zie lne rozło żo ne w cza ie trwania
Uprawa sosny zwyczajnej w płodozmianach szkó łki
leśnej
41
ugoru czarnego nie wpływały w sposób istotny na liczby uzyskanych siewek zjednostki powierzchni.
5. W namiocie foliowym, na podłożu torfowo-korowym, w płodozmianie 3letnim (w pierwszym roku drugiego cyklu po ugorze zielonym) stwierdzono dodatni wpływ na wielkość siewek sosny następujących roślin zielnych: gryki,
gorczycy i peluszki, a na otwartej powierzchni: peluszki, łubinu i gryki. W
kolejnym roku hodowli siewek w tym płodozmianie , stwierdzono dodatni wpływ
(poprzedzających w pierwszym roku cyklu): łubinu, rzepiku i seradeli, a na otwartej powierzchni: łubinu i seradeli. Rośliny zielne rozkładały się w niejednakowym czasie w glebie, co wpływało na wielkość siewek sosny w kolejnych
latach płodozmianu 3-letniego.
6. W namiocie foliowym, w płodozmianie 4-letnim, po ugorze zielonym i
czarnym, na wielkość siewek sosny zwyczajnej dodatnio wpływała uprawa peluszki, a na otwartej powierzchni szkółki: facelii, seradeli i peluszki.
7. Po pięciu latach stosowania płodozmianu 3-letniego i 4-letniego w namiocie
foliowym, na podłożu torfowo-korowym (drugi rok drugiego cyklu w płodo­
zmianie 3-letnim i pierwszy rok drugiego cyklu płodozmianu 4-letniego), siewki
sosny hodowane po wszystkich roślinach zielnych w płodozmianie 3-letnim są
większe niż wyhodowane po wszystkich roślinach zielnych w płodozmianie 4letnim. Zależność ta nie występuje wyraźnie na otwartej powierzchni szkółki
leśnej.
Praca
z o s tał a zło ż ona
20. 12.200 l r. i przyj ę ta przez Komitet Redakcyjny 26. 08. 2002 r.
SCOTS PINE CROP ROT ATION WITH APPLICATION OF DIFFERENT KINDS
OF GREEN FALLOW IN THE FOREST NURSERY
Summary
The aim ofthe study was to evaluate the influence ofthe 3- and 4-year crop rotation as well
as appłication ofthe green fallow with different herbaceous species on the growth and number of
one year old Scots pine seedłings cultivated in the open field and in greenhouse conditions. Eight
species of herbaceous plants were used in the experiments, e.g. łupin (Lupinus luteus L.) , charlock (Sinapsis alba L.), senadella (Ornithopus sativus Brot.), field pea (Pisum arvense L.), buckwheat (Fagopy rum esculentum Minch.) , turnip (Brassica campestris) , Tansy phacelia (Phacelia
tanacetifolia Benth.) and common vetch (Vicia sativa L.). The black fallow was used as a contro\. Investigations were perfonned in the forest nursery of the Skierniewice Forest District between 1996 and 2000.
In the greenhouse the l: l peat-bark medium was used to grow seedlings. After each season
biometrie features (e.g. length of shoots and roots, diameter at the root coli ar, dry mass of underground and above-ground parts of seedlings) and the number of seedlings were determined by
measurements of seedling sample and analyzed statistically. The one and two variabIes
42
1.
Łukaszewicz,
B. Duda
A OVA were applied as well as Duncan test to compare averages and define the homogenous
groups accompanied by the natural coefficients method to intel-pret the results .
In the greenhouse, in the variant of 3-year crap ratation the num ber of seedlings in the first
year after the green fallow was smaller than in the control (black fallow) and depended on the
used herb species. The lowest numbers were obtained after common vetch, field pea and buckwheat, while highest afte, sen"adella and tumip (Brassica campestris) . In the next year the numbers of pine seedlings similarly depended on the herb species of the preceding green fallow.
Buckwheat, charlock and field pea had positive influence on size of Scots pine seedlings in
the greenhouse, while field pea, lupin and buckwheat on the field. In the next year such positive
influence was recorded in the greenhouse for lupin , tumipand serradella and on the open field for
lupin and selTadella.
In the 4-year crop rotation variant, both in the greenhouse and on the field herbivorous speci es did not significantly influence obtained numbers ofScots pine seedlings in the first year after
the green fallow ofthe second cycle. Seedlings size was positively inf1uenced in the greenhouse
by the preceding green fallow offield pea and on the open field of Phacelia tanacetifolia Benth. ,
serradella and field pea .
After 5 years seedlings cultivated in the greenhouse in the 3-year crap rotation cycle after
all herbivorous species applied in the green fallow were bigger than those of 4-year cycle. On the
open space this regularity was not significant.
(trans!. P. L.)
LITERATURA
GORZELAK A. 1986: Badania warunków wzrostu i produkcji siewek niektórych gatunków drzew
le ś nych w namiotach foliowych. Prace Inst. Bad. Leś, A, 653.
GORZELAK A., ŁUKASZEWICZ J. 1993: Płodozmian w leś nych szkółkach otwartych. Post. Tech. Leś.,
53: 40-41.
GORZELAK A., ŁUKASZEWICZ J. 1998: Przyczynek do poznania uwarunkowań płodozmianu w
szkółkach leśnych . Sylwan, 142/2: 35-47.
Krótkotrwała prognoza występowania ważniejszych szkodników i chorób infekcyjnych drzew
leśnych w Polsce w 2001 roku . 2001, Inst. Bad . Leś., Warszawa.
KOP EĆ B. 1964: Ekonomika i organizacja gospodarstw rolnych w zarysie. PWRiL, Warszawa.
L ENDINSKY J. 1978: Urodnost put ve skolkach ajej uderzeni . Les. Pr. , 67/5: 213-217.
ŁUKASZEWICZ J. 1991: Teoretyczne i praktyczne aspekty płodozmianu w szkółce leśnej. Prace lnst.
Bad. Leś., B, 13: 20-25.
NI EWIADOMSKI W. 1978: Główne problemy teoretyczne specjalistycznych płodozmianów . I Seminarium płodozmianowe . ART Olsztyn.
NIEWIADOMSKJ W. 1983 : Podstawy agrotechniki. PWRiL.
PERKAL I. 1958: Matematyka dla przyrodników i rolników. PWN. Warszawa.
Szkółkarstwo leśne, 1999. Wyd. II . Wydawnictwo Świat, Warszawa .
TYSZKIEWICZ T., OBMfŃSKI Z. L963 : HodowLa i uprawa lasu. PWRiL, Warszawa.
WOŚ A. L999 : Klimat Polski . PWN, Warszawa.
Wytyczne uprawy sadzonek wytypowanych gatunków drzew w namiotach foliowych z odkrytym i
zakrytym systemem korzeniowym. l 982,NZLP, Warszawa.