Pierwsze światło teleskopu SALT

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Pierwsze światło teleskopu SALT
Po pięciu latach od rozpoczęcia budowy (oficjalne wmurowanie kamienia węgielnego
nastąpiło w sierpniu 2000) Southern African Large Telescope (Wielki Południowoafrykański Teleskop - SALT)
zarejestrował tzw. "pierwsze światło".
Po pięciu latach od rozpoczęcia budowy (oficjalne wmurowanie kamienia węgielnego nastąpiło w sierpniu 2000)
Southern African Large Telescope (Wielki Południowoafrykański Teleskop - SALT) zarejestrował tzw. "pierwsze
światło". Pierwsze światło oznacza, że przyrząd uzyskał obraz o jakości określonej w specyfikacji projektowej.
Teleskop został zbudowany przez konsorcjum 11 instytucji naukowych z Południowej Afryki, Niemiec, Nowej
Zelandii, Polski, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.
Ze strony polskiej
wkład finansowy w budowę teleskopu, obok Ministerstwa Nauki i Informatyzacji (MNiI) wniosły: Uniwersytet im.
Adama Mickiewicza, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Mikołaja Kopernika oraz Centrum Astronomiczne im.
Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk. Oficjalnym koordynatorem z ramienia MNiI (ze strony polskiej) było
Centrum Astronomiczne. Oprócz udziału finansowego strona polska wniosła wkład intelektualny w budowę
teleskopu. Głównym specjalistą optycznym w zespole konstrukcyjnym był absolwent Wydziału Mechatroniki
Politechniki Warszawskiej.
Polska poniosła prawie 11% (niecałe 3 mln USD) kosztów realizacji projektu, które wyniosły 28 mln dolarów (22
mln sam teleskop i 6 mln instrumenty). W zamian, polscy astronomowie będą wykorzystywać 11% czasu pracy
tego urządzenia.
Ten największy na półkuli południowej, a i na świecie, teleskop został zbudowany na płaskowyżu Karoo (obszar
półpustynny), 370 km na północ od Kapsztadu, na wysokości 1759 m npm. Konstrukcja teleskopu jest
nowatorska. Zwierciadło jest mozaiką 91 sześciokątnych płyt szklanych z napyloną substancją w idealny sposób
odbijającą docierające światło. Całkowita jego powierzchnia odpowiada monolitycznemu (jednolitemu)
zwierciadłu o średnicy 10,5 m. Ruchome części teleskopu ważą 82 tony, a przykrywająca go kopuła ma 30 m
wysokości. Dotychczas największym teleskopem będącym w dyspozycji polskich astronomów był teleskop OGLE,
o średnicy zwierciadła 1,3 m, działający w Obserwatorium Las Campanas, w Chile.
Dzięki oryginalnej konstrukcji mechanicznej, przy częściowym ograniczeniu ruchów teleskopu, zredukowano
koszt jego budowy o ok. 70% w stosunku do kosztów budowy tradycyjnego teleskopu o podobnych rozmiarach.
W trakcie obserwacji mozaika 91 sześciokątnych płyt szklanych teleskopu, pozostaje nieruchoma, a obiekt na
niebie jest śledzony przez ruchomy układ optyczny, zamontowany 12m wyżej na ruchomych szynach.
Wykorzystując pozorny ruch gwiazdy czy galaktyki na sferze niebieskiej (na skutek ruchu obrotowego Ziemi),
dzięki ruchomym elementom optyki teleskopu, jeden obiekt może być obserwowany przez 1—2 godzin.
Lokalizacja i budowa teleskopu pozwala na obserwowanie 70% powierzchni całego nieba południowego.
Teleskop będzie obsługiwany przez stały zespół astronomów oraz specjalistów z innych dziedzin, mieszkających
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
na miejscu w obserwatorium. Astronomowie drogą elektroniczną będą wysyłać listę obiektów do obserwacji i tą
samą droga otrzymywać gotowe wyniki obserwacji. Ten system organizacji pracy znacznie przyśpieszy i potani
naszą pracę.
Doniesienie o zarejestrowaniu pierwszego światła oznacza, że prawidłowo działają dwa pierwsze instrumenty
zaplanowane dla tego teleskopu: kamera monitorująca (SALTICAM) i spektrograf średniej rozdzielczości
(Spektrograf im. Roberta Stobie). W budowie jest następny instrument spektrograf dużej rozdzielczości, który
zostanie zainstalowany na teleskopie do końca 2007 roku. Wielkość teleskopu i czułość instrumentów w jakie
jest wyposażony jest tak duża, że przy ich pomocy można by zobaczyć świeczkę zapaloną na Księżycu.
Polscy astronomowie planują wykorzystanie SALT przede wszystkim do wyznaczania składu chemicznego i
badania ewolucji bardzo odległych i słabo—świecących gwiazd, galaktyk, planetoid, obiektów na peryferiach
Układu Słonecznego, poszukiwania pozasłonecznych planet i innych.
Oficjalne oddanie teleskopu do użytku nastąpi w dniu 10 listopada br., a uroczystość, obok licznych ministrów i
rektorów, zaszczyci swoim udziałem Prezydent Republiki Południowej Afryki Thabo Mbeki.
Opisy zdjęć (wszystkie dostępne zdjęcia można publikować bez żądnych ograniczeń)
1. Mgławica Lagoon (obszar centralny)
Mgławica jest oddalona od Słońca o około 3800
lat świetlnych. Jest to obszar formowania się
młodych, wielokrotnie masywniejszych od Słońca
gwiazd. Mgławica świeci dzięki światłu
emitowanemu przez te młode gwiazdy. Zdjęcie
zostało wykonane (tak jak wszystkie pozostałe)
kamerą monitorującą SALTICAM i złożone z trzech
ekspozycji: w świetle ultrafioletowym, widzialnym
i podczerwonym. Rozmiary kątowe obiektu to
około 1/3 średnicy Księżyca w pełni.
2. Mgławica Trifid
Następny przykład młodej mgławicy, obszaru
formowania się gwiazd. Widoczne są ciemne
obszary gazu pochłaniającego całkowicie światło
okolicznych gwiazd. Rozmiary kątowe mgławicy
to około 1/4 średnicy Księżyca w pełni.
3. Gromada kulista 47 Tuc
Gromady kuliste to najstarsze skupiska gwiazd w
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
naszej Galaktyce. Wiek tej gromady ocenia się na
około 10-12 miliardów lat. 47 Tuc zawiera ponad
10 milionów gwiazd (to jest tak dużo jak w
galaktykach karłowatych). Gromada oddalona
jest od Słońca o około 15 tysięcy lat świetlnych.
4. NGC 6744
NGC 6744 to ogromna galaktyka spiralna.
Widoczne są ramiona spiralne bogate w młode
gwiazdy. Leży w odległości około 30 mln lat
świetlnych i ma rozmiary prawie 150 tysięcy lat
świetlnych. Jest to galaktyka bardzo podobna do
naszej z tym, że widzimy ją od frontu.
5. NGC 6152
NGC 6152 to tzw. Gromada otwarta o wieku około
miliarda lat. Wszystkie gwiazdy wchodzące w jej
skład narodziły się w tym samym czasie.
Gromady otwarte formowały się w okresie, gdy
struktura naszej Galaktyki była już dobrze
wykształcona a ilość materii do
zagospodarowania ograniczona. Dlatego też
gromady otwarte są wielokrotnie mniej liczne niż
kuliste.
Wyjaśnienia
1. Rok świetlny jest to odległość jaką światło przebiega w ciągu roku tj. 9.46 x 1012 km.
2. Polska społeczność astronomiczna liczy około 150 czynnych zawodowo astronomów.
Dodatkowe informacje można uzyskać w:
Centrum Astronomicznym im. M. Kopernika PAN
ul. Bartycka 18
00-716 Warszawa
od:
Marek J. Sarna tel. 841-10-86 e-mail: [email protected]
Janusz Kałuzny tel. 841-10-86 e-mail: [email protected]
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)