Obiektowość - Instytut Podstaw Informatyki PAN

Obiektowość jest stosunkowo nowym zjawiskiem ideologicznym, które jest
często wiązane z najbardziej nowoczesnymi koncepcjami i technologiami
współczesnej informatyki. Wśród nich można wymienić języki C++, Smalltalk,
Java i Eiffel, standardy CORBA, COM, ODMG i SQL3, metodyki analizy i
projektowania OMT, OPEN, BON, OOAD i Objectory, notację UML, systemy
Oracle-8, Informix Dynamic Server, Orbix, O2, Gemstone, ObjectStore, i wiele,
wiele innych tworów. Równie popularne stały się pojęcia charakteryzujące
obiektowość, takie jak: obiekt, tożsamość, klasa, typ, metoda, dziedziczenie,
hermetyzacja, polimorfizm. Co one oznaczają? Jaki jest ich stosunek do
nowoczesnych języków, standardów, systemów, metodyk i technologii?
Czytanie literatury informatycznej, często odwołującej się do pojęć
obiektowości, może być utrudnione ze względu na gąszcz terminów,
akronimów, nazw języków, systemów, metodyk, itd. Celem słownika jest z
jednej strony uporządkowanie polskiej terminologii z zakresu obiektowości, zaś
z drugiej strony wyjaśnienie w lakonicznej, encyklopedycznej formie znaczenia
wielu terminów. Słownik jest archipelagiem małych wysepek w oceanie
wiedzy, które mogą ułatwić ogólną orientację w temacie, przyczynią się do
zrozumienia wielu kwestii i wspomogą Czytelnika podczas głębszych studiów
dotyczących konkretnych tematów związanych z obiektowością.
Słownik zawiera ok. 1500 terminów. Wśród nich znajdują się propozycje
polskiej terminologii, wraz z odpowiednikami angielskimi i lakonicznym
wyjaśnieniem znaczenia, wyjaśnienia popularnych akronimów występujących w
literaturze angielskiej (które przenikają do literatury polskiej), nazwy języków i
systemów oraz nazwiska sławniejszych twórców. Wyjaśnienia haseł są
uzupełnione słownikami-skorowidzami angielsko-polskim i polsko-angielskim.
Słownik jest niezbędną pozycją w bibliotece studenta informatyki,
dydaktyka, pracownika naukowego, oraz dowolnego innego specjalisty z
zakresu informatyki, któremu zależy na śledzeniu postępu w zakresie
nowoczesnych informatycznych technologii.
Słownik terminów
z zakresu obiektowości
PROBLEMY WSPÓŁCZESNEJ NAUKI
TEORIA I ZASTOSOWANIA
INFORMATYKA
Edytor serii: Leonard Bolc
Kazimierz Subieta
Słownik terminów
z zakresu obiektowości
Akademicka Oficyna Wydawnicza PLJ
Warszawa 1999
 Copyright by Kazimierz Subieta
Warszawa 1999
Adresy autora:
Instytut Podstaw Informatyki PAN
ul. Ordona 21,
01-237 Warszawa
[email protected]
Polsko-Japońska Wyższa Szkoła
Technik Komputerowych
ul. Koszykowa 86,
02-008 Warszawa
 Copyright by Akademicka Oficyna Wydawnicza PLJ
Warszawa 1999
Recenzent
Prof. dr hab. Leonard Bolc
Redaktor
Anna Bittner
Komputerowy skład tekstu
Kazimierz Subieta
Projekt graficzny serii
Akademicka Oficyna Wydawnicza PLJ
ISBN 83-7101-407-4
Spis treści
1.
WSTĘP .................................................................................................................... 1
1.1.
1.2.
GENEZA ............................................................................................................. 1
OBSZARY ODDZIAŁYWANIA OBIEKTOWOŚCI ..................................................... 4
2.
SŁOWNIK ENCYKLOPEDYCZNY ................................................................... 7
3.
BIBLIOGRAFIA ................................................................................................ 233
4.
SŁOWNIK-SKOROWIDZ ANGIELSKO-POLSKI ...................................... 235
5.
SŁOWNIK-SKOROWIDZ POLSKO-ANGIELSKI ...................................... 263
1. Wstęp
1
1. Wstęp
1.1.
Geneza
Obiektowość jest informatyczną ideologią, która zdobywa coraz liczniejsze grono
zwolenników oraz coraz częściej jest obecna w produktach przemysłu informatycznego,
w literaturze informatycznej, programach nauczania i działalności naukowej. Jako
początek rozwoju obiektowości można uznać rok 1980, kiedy pojawił się język
Smalltalk. Od tego czasu obiektowość przeniknęła duże obszary informatyki, włączając
takie dziedziny jak języki programowania, metodyki analizy i projektowania systemów,
bazy danych, systemy rozproszone, narzędzia do rozwoju aplikacji, systemy operacyjne,
i inne. Spontaniczny rozwój obiektowości zaowocował oceanem wiedzy, w którym
nawet ambitni specjaliści poruszają się z wielkim trudem. Informatyka, jak chyba żadna
inna dziedzina, napędza się przede wszystkim coraz to nowymi wynalazkami, zaś w
powodzi wynalazków nie wystarcza czasu i zapału do budowania syntetycznych zasad,
teorii, klasyfikacji, spójnych systemów pojęć. Z tego powodu wiedza o obiektowości
jest w dużym stopniu pochodną ideologicznych założeń, teorii o podłożu intelektualnoestetycznym, idealizującego myślenia życzeniowego i (przede wszystkim) faktów:
metod, języków, bibliotek, systemów, standardów, metodyk. Czytanie literatury
informatycznej, często odwołującej się do pojęć obiektowości, może być utrudnione ze
względu na gąszcz terminów, akronimów, nazw języków, systemów, metodyk, itd.
Celem tego słownika jest uporządkowanie polskiej terminologii w zakresie
obiektowości. Jednocześnie słownik zawiera wyjaśnienia różnych pojęć obiektowości,
mniej lub bardziej szczegółowe, w zależności od wagi danego pojęcia, stopnia jego
skomplikowania, kontrowersji definicyjnych i (daleko nie pełnej) wiedzy autora.
Słownik jest archipelagiem małych wysepek w oceanie wiedzy, które (mamy nadzieję)
ułatwią ogólną orientację, przyczynią się do zrozumienia wielu kwestii i wspomogą
Czytelnika podczas głębszych studiów dotyczących konkretnych tematów związanych z
obiektowością.
2
1. Wstęp
Słownik zawiera ok. 1500 terminów. Wśród nich znajdują się propozycje polskiej
terminologii, wraz z odpowiednikami angielskimi i lakonicznym wyjaśnieniem
znaczenia, wyjaśnienia popularnych akronimów występujących w literaturze angielskiej
(które przenikają do literatury polskiej), nazwy języków i systemów oraz nazwiska
sławniejszych twórców. Niektóre z haseł, takie jak agregacja, CORBA, UML,
hermetyzacja, ODMG, manifest, niezgodność impedancji, itd. są w istocie pretekstem
do krótkich esejów wyjaśniających dany temat oraz prezentujących poglądy autora.
Ze względu na nieustaloną terminologię (różne rozumienie tych samych terminów)
znaczenie niektórych terminów może być wyjaśnione inaczej w pracach innych
autorów. Poważnym problemem w literaturze angielskiej jest synonimia i homonimia,
która nie we wszystkich przypadkach jest oczywista. Na przykład, co wiąże terminy
„polimorfizm”, „przesłanianie”, „dynamiczna dyspozycja”, „późne wiązanie”, „funkcja
wirtualna”? W wielu przypadkach autorzy opracowań w języku angielskim używają
tego rodzaju terminów dość dowolnie, często naciągając ich znaczenie do danej
sytuacji, lub wręcz używając ich niewłaściwie. Ta sytuacja (prawdopodobnie
nieuchronna zważywszy na spontaniczny rozwój technologii obiektowych) wymagała
podjęcia decyzji odnośnie polskiej terminologii. W odróżnieniu od wielu podobnych
opracowań w języku angielskim, które relatywizują znaczenie terminów w zależności
od konkretnego autora, języka, standardu, metodyki lub systemu, niniejszy słownik
zawiera wyjaśnienia najbardziej typowe. Mimo że taka metoda może być obciążona
subiektywizmem (specyficznym rozumieniem terminu przez autora), pozwala jednak na
lakoniczność, nie wdawanie się w często dość mętne dywagacje semantyczne, które
towarzyszą wielu pojęciom obiektowości.
Problemem, który (jak należy sądzić) dotyczy wszystkich specjalistycznych
słowników, jest ustalenie granicy pomiędzy terminologią specjalistyczna a potoczną
mową. Często powszechnie używane wyrazy uzyskują w terminologii specjalistycznej
specyficzne znaczenie, ale granica pomiędzy rozumieniem potocznym i rozumieniem
specjalistycznym jest rozmyta. Podobnym problemem jest kombinacja wyrazów czy też
dodawanie potocznych określników do już wykształconej terminologii. Np., czy termin
„obiekt złożony” jest kombinacją specyficznego terminu „obiekt” z potocznym
określnikiem „złożony”, czy też stanowi nową jakość, którą warto odnotować w
słowniku? Tego rodzaju dylematy powodują, że w słowniku Czytelnik może znaleźć
wiele złożonych terminów, które są prostą semantyczną kombinacją ich składowych,
jak również może odczuwać niedosyt w zakresie wyjaśnienia pewnych kombinacji
wyrazów spotykanych w literaturze, szczególnie komercyjnej. Decyzje co do tego, który
wyraz lub kombinacja wyrazów zasługuje na to, aby ją odnotować w słowniku, była
często subiektywna i w dużym stopniu losowa.
W polskiej literaturze informatycznej jest sporo książek poświęconych
obiektowości, wśród nich książki z zakresu języków programowania, baz danych i
metodyk analizy i projektowania. Autor starał się dostosować do występujących tam
polskich terminów, ale okazało się, że nie jest to proste. Jedną z trudności było to, że
różni autorzy lub tłumacze używają nieco odmiennej terminologii. Ponadto, zwykle
książki mają określony zakres tematyczny, w obrębie którego występuje mniejsze
ryzyko kolizji znaczeniowej (homonimii) wyrazów. W tym słowniku okazało się
konieczne dopasowanie terminologii jednocześnie do wielu szerokich dziedzin
informatycznych, które są objęte technologiami obiektowymi. Z tego względu niektóre
1. Wstęp
3
propozycje podane w tym słowniku mogą odbiegać od terminologii stosowanej przez
innych polskich autorów lub tłumaczy.
Jest dość trudno wynajdywać polskie odpowiedniki dla terminów, które również w
języku angielskim są w większości neologizmami. Istnieje wiele kryteriów translacji
terminologii. Wśród nich można mówić o kryterium podobieństwa (kiedy termin
angielski zastępujemy terminem spolszczonym o tym samym brzmieniu), kryterium
minimalizacji energii Zipfa (termin często używany nie powinien być zbyt długi, bo i
tak po pewnym czasie zostanie skrócony), kryterium wierności translacji słownikowej z
angielskiego na polski, kryterium zachowania potocznej skojarzeniowej semantyki,
kryterium unikania homonimii i synonimii, kryterium estetyczne, itd. Autor wykonał
spory wysiłek wertując słowniki w poszukiwaniu najbardziej trafnego polskiego
odpowiednika, starając się przy tym unikać neologizmów, spolszczonych kalek
językowych, terminów zbyt ogólnych w stosunku do danego pojęcia, lub terminów
„zgrzytających”, wymagających wysiłku w wymowie. Wbrew niektórym
„ulepszaczom” polskiej terminologii informatycznej, którzy za wszelką cenę starają się
wyszukać polski wyraz dla pojawiającego się nowego pojęcia, autor przyjął założenie,
że zaadoptowanie terminu angielskiego jest często znacznie lepsze i ma większe szanse
na powszechną akceptację, niż niezrozumiały językowy dziwoląg (taki jak np. „sprzęg”
dla angielskiego interface lub „wyłuskiwanie” dla dereferencing). Dotyczy to
kilkunastu przypadków, takich jak aplet, aglet, instancja, kast, koercja, kohezja,
kowariancja, kursor, pragma, referencja, serwlet, widżet, itd. Są to również neologizmy
w języku angielskim. Autor ma nadzieję, że podanymi propozycjami terminologicznymi
nie narazi się Czytelnikom już przyzwyczajonym do nieco innej terminologii lub też
posiadającym negatywny stosunek do wprowadzania do języka polskiego terminów
obcego pochodzenia.
Słownik nie pretenduje do kompletności, tym bardziej, że obiektowość znajduje się
w fazie dynamicznego rozwoju i każdy nowy rok owocuje szeregiem nowych terminów.
Dla porównania, popularny słownik dotyczący obiektowości, skąd zaczerpnęliśmy
wiele terminów: D.G.Firesmith, E.M.Eykholt. Dictionary of Object Technology. SIGS
BOOKS, 1995 zawiera ponad 600 stron i wykazuje brak wielu terminów, które pojawiły
się w międzyczasie (i które umieściliśmy w tym słowniku). Słownik zawiera też sporo
terminów (takich jak ACID, transakcja, SQL, model relacyjny, itd.), które wprawdzie
nie należą bezpośrednio do terminologii związanej z obiektowością, ale bardzo często
występują w literaturze na temat obiektowości, szczególnie przemysłowo-komercyjnej.
Większość materiału prezentowanego w tym słowniku pochodzi z przeogromnej
bazy danych zwanej WWW. Wyliczenie wszystkich źródeł WWW, z których autor
korzystał, jest przedsięwzięciem beznadziejnym: były ich tysiące. Autor starał się podać
źródła WWW przy niektórych hasłach, ale należy liczyć się z tym, że mogą one w
każdej chwili utracić aktualność ze względu na dynamikę zmian w stronach WWW.
Autor korzystał z popularnych serwisów WWW, takich jak AltaVista
(www.altavista.com), HotBot (www.hotbot.com) i Yahoo (www.yahoo.com), które w
odpowiedzi na dowolne hasło umieszczone w tym słowniku dostarczają dziesiątki, setki
lub tysiące stron WWW, gdzie jest ono obecne. WWW zawiera także wiele gotowych
słowników z zakresu obiektowości, chociaż mniejszych i mniej precyzyjnych niż
niniejszy słownik.
Podobna sytuacja występuje z materiałami drukowanymi - istnieją dziesiątki
tysięcy publikacji na poruszane w tym słowniku tematy. Podczas ich czytania jest dość
1. Wstęp
4
trudno jednocześnie odnotowywać zawarte w nich istotne myśli lub pojęcia oraz
analizować ich etymologię. Z tego powodu słownik zawiera bardzo ograniczony spis
literatury, ponieważ przy obecnym zalewie informacji ta tradycyjna formuła prac
naukowych przestała mieć większy sens.
Autor wyraża podziękowanie dla osób, które w różny sposób wspomogły pracę nad
tym słownikiem. Wiele kwestii terminologicznych zostało rozstrzygnięte podczas
dyskusji w ramach listy dyskusyjnej pl.comp.objects; podziękowania należą się Kubie
Chabikowi, Adamowi Karpierzowi, Andrzejowi Lewandowskiemu, Januszowi Stopie i
innym uczestnikom listy za owocne dyskusje pozwalające mi uświadomić znaczenie
różnych terminów. Prace nad słownikiem były wspomagane merytorycznie i formalnie
przez Jacka Leszczyłowskiego i Ewę Stemposz. Wkład w dopracowanie haseł tego
słownika wnieśli także Grzegorz Bliźniuk, Artur Kasprzyk i Krzysztof Stencel.
Szczególne podziękowania należą się Jackowi Płodzieniowi, który wykazał ogromną
cierpliwość czytając bardzo uważnie manuskrypt słownika i poprawiając w nim setki
mniejszych lub większych błędów, nieścisłości i niekonsekwencji.
Jest rzeczą pewną, że po jakimś czasie część terminów występujących w tym
słowniku będzie nieaktualna. Pojawią się też nowe terminy. Stąd wynika konieczność
ciągłej pracy nad aktualizacją słownika. Autor zamierza ponawiać wydania
zaktualizowanych i poprawionych wersji tego słownika, w związku z czym zwraca się z
prośbą do wszystkich osób zainteresowanych obiektowością o włączenie się do jego
redakcji.
Autor zachęca firmy komputerowe, które chciałyby umieścić w kolejnej edycji
słownika hasła związane z ich produktami, o przesyłanie propozycji.
Wszelkie uwagi dotyczące tego słownika, propozycje zmiany terminów, propozycje
wprowadzenia nowych terminów, propozycje zmiany organizacji słownika, itp. proszę
przesyłać na adres autora: [email protected]
1.2.
Obszary oddziaływania
obiektowości
Obiektowość jest doktryną ideologiczną, która stara się ukształtować wiele dziedzin
informatyki. Ich listę podajemy niżej.

Inżynieria oprogramowania, a w szczególności metodyki analizy i projektowania
systemów informatycznych oraz związane z nimi notacje graficzne (OMT, Booch,
Objectory, Coad/Yourdon, Martin/Odell, Shlaer/Mellor, Wirfs/Brock, FUSION,
OPEN, UML i wiele innych). Wiele z nich posiada odbicie w narzędziach CASE
(komputerowym wspomaganiu inżynierii oprogramowania). Najbardziej istotna
zmiana w stosunku do poprzednich metodyk polega na możliwości precyzyjnego
1. Wstęp





5
wyspecyfikowania operacji, które można wykonać na obiektach oraz znacznie
większy nacisk na problem ponownego użycia.
Języki programowania: Smalltalk, C++, Java, Eiffel, Beta, OO-COBOL, Ada95, i
wiele innych. Języki te wprowadzają nowe pojęcia bezpośrednio odnoszące się do
obiektowości, takie jak: klasy, metody, dziedziczenie, hermetyzacja, późne
wiązanie i polimorfizm. Pewnym zjawiskiem (pozytywnym i negatywnym) są
tendencje budowy języków hybrydowych, polegające na wyposażaniu znanych
języków programowania (C, Pascal, Modula, Ada, itd.) w wymienione wyżej
cechy.
Bazy danych i składy trwałych obiektów. Koncepcje i pojęcia obiektowości są
przenoszone do dziedziny baz danych; jest to grunt, na którym obiektowość może
w pełni zrealizować swoją misję. Powstało wiele systemów zarządzania
obiektowymi bazami danych, w szczególności GemStone, Versant, ObjectStore,
O2, Poet, i inne. Podobnie jak w przypadku języków programowania, silnie
zaznaczają się tendencje eklektyczne, polegające na wyposażaniu popularnych
systemów relacyjnych (Oracle, DB2, Informix, Sybase, Ingres, itd.) w niektóre
cechy obiektowości oraz budowie systemów hybrydowych relacyjno-obiektowych.
Próbą uporządkowania koncepcji obiektowych w dziedzinie baz danych są prace
standardyzacyjne prowadzone przez grupę ODMG (Object Database Management
Group). Również nowy standard języka SQL, znany jako SQL3, wprowadza wiele
cech obiektowości. Obiektowość w bazach danych adaptuje wiele rozwiązań
systemów relacyjnych, w szczególności: dostęp do danych i ich przetwarzanie przy
pomocy języków zapytań, zarządzanie pamięcią zewnętrzną, zarządzanie
transakcjami, i inne.
Współdziałanie systemów heterogenicznych. Obiekty, klasy i inne cechy
obiektowości są proponowane jako elementy standardowego interfejsu
pośredniczącego w wymianie informacji pomiędzy niezależnie zbudowanymi,
heterogenicznymi systemami. Na takim pomyśle jest oparty standard CORBA
zaproponowany przez grupę OMG oraz standardy COM i DCOM firmy Microsoft.
Wizyjne środki programistyczne. Zakładają one użycie pojęć i technik
obiektowych w środowiskach programowania wizyjnego. Takie środowisko oferuje
Smalltalk (w tym sensie jest on czymś więcej niż tylko językiem programowania).
Na koncepcji Smalltalk’a jest oparte środowisko VisualAge firmy IBM, a także
szereg środowisk programistycznych określanych jako języki czwartej generacji
(Fourth Generation Languages, 4GL) lub narzędzia szybkiej budowy aplikacji
(Rapid Application Development, RAD).
Inne: biblioteki oprogramowania (biblioteki klas), grafika, miary i oceny
oprogramowania, reinżynieria biznesu (BPR), zarządzanie pracą grupową
(groupware) i przepływem pracy (workflow), magazyny danych (data warehouses),
systemy operacyjne, niektóre metody sztucznej inteligencji oraz sieci
komputerowe, w tym Internet i WWW.
6
1. Wstęp
2.Słownik encyklopedyczny
7
2. Słownik encyklopedyczny
0-9
1NF (First Normal Form) Patrz: pierwsza postać normalna.
2NF (Second Normal Form) Patrz: druga postać normalna.
2PC (Two-Phase Commit) Patrz: dwufazowe potwierdzenie.
2PL (Two-Phase Locking) Patrz: dwufazowe blokowanie.
3GL (Third Generation Language) Patrz: język trzeciej generacji.
3NF (Third Normal Form) Patrz: trzecia postać normalna.
4GL (Fourth Generation Language) Patrz: język czwartej generacji.
A
A
abstrakcja (abstraction) Eliminacja, ukrycie lub pominięcie mniej istotnych
szczegółów rozważanego przedmiotu lub mniej istotnej informacji; wyodrębnianie cech
wspólnych i niezmiennych dla pewnego zbioru bytów oraz wprowadzanie pojęć lub
symboli oznaczających takie cechy. Abstrakcja jest podstawową zasadą obiektowości.
Oprócz klasycznych procedur, modułów i typów, abstrakcję wspomagają takie pojęcia
jak klasy, dziedziczenie, metody, hermetyzacja, późne wiązanie i polimorfizm.
abstrakcja proceduralna (procedural abstraction) Nazwany byt programistyczny
hermetyzujący pewien ciąg instrukcji (procedura, funkcja, operacja, metoda, itp.),
traktowany przez programistę (i niekiedy przez system) jako zamknięta jednostka
modelu pojęciowego konstruowanego oprogramowania.
8
2.Słownik encyklopedyczny
abstrakcje danych (data abstractions) Ogólne określenie pojęć takich jak:
generalizacja
(generalization),
specjalizacja
(specialization),
klasyfikacja
(classification), agregacja (aggregation) i asocjacja (association). Abstrakcje danych są
paradygmatem tzw. semantycznych modeli danych służących do modelowania
pojęciowego, w szczególności modelu encja-związek i modeli obiektowych.
abstrakcyjny typ danych (abstract data type, ADT) Pojęcie (udostępniane w
niektórych językach programowania) oparte na założeniu, że typ struktury danych jest
skojarzony z operacjami działającymi na elementach tego typu. Nie istnieje potrzeba i
możliwość używania operacji nie należących do oferowanego zestawu; operacje są
kompletne i wyłączne (patrz: hermetyzacja). Bezpośredni dostęp do składowych takiej
struktury danych nie jest możliwy, dzięki czemu jej szczegóły implementacyjne (np.
zestaw i reprezentacja atrybutów) są niewidoczne. Nie jest możliwe przetwarzanie
struktur ADT przy pomocy operacji generycznych (generic), np. przy pomocy operacji
odzyskania wartości atrybutu (dereferencji) lub operacji podstawienia. Klasycznym
przykładem abstrakcyjnego typu danych jest stos, wraz z operatorami takimi jak push
(połóż element na wierzchołku stosu), pop (zdejmij element z wierzchołka stosu), top
(odczytaj element znajdujący się na wierzchołku stosu) i empty (sprawdź, czy stos jest
pusty). Po zadeklarowaniu lub utworzeniu zmiennej X jako stosu, wszelkie operacje na
tej zmiennej odbywają się poprzez powyższe cztery operatory.
Mechanizm ADT może odnosić się do wartości lub do obiektów. W wielu
propozycjach (np. w systemach obiektowo-relacyjnych) ADT jest kojarzony z
obiektowością. ADT jest cechą nowego standardu SQL3 i stanowi o jego obiektowości.
Do pewnego stopnia jest to uzasadnione: element należący do ADT jest zwykle pewną
strukturą złożoną z wielu wartości i w tym sensie przypomina obiekt, zaś
manipulowanie takim elementem wyłącznie przy pomocy operatorów realizuje tę
zasadę hermetyzacji, którą przypisuje się pojęciu klasy.
Z drugiej jednak strony, ADT może być uważany za pojęcie węższe lub ortogonalne
w stosunku do pojęcia klasy. W szczególności, w czystej postaci ADT nie zakłada
dziedziczenia (nie dotyczy to SQL3), nie uwzględnia powiązań pomiędzy obiektami
(wystąpieniami ADT), ani też ich tożsamości. ADT nie zajmuje się innymi
inwariantami klas niż operacje. ADT nie zakłada również operatorów działających
jednocześnie na wszystkich aktualnych wystąpieniach ADT (czyli na ekstensji klasy).
Pojęcie ADT jest istotnie różne od pojęcia typu (konkretnego), m.in. ze względu na
różnice celów pragmatycznych tych dwóch pojęć. Wielu autorów plącze pojęcie ADT z
pojęciem typu, co często prowadzi do nieporozumień.
ACID (Atomicity, Consistency, Isolation, Durability) Podstawowe własności pojęcia
transakcji: atomowość, spójność, izolacja, trwałość; patrz: transakcja.
ActiveX Technologia Microsoftu integrująca technologie określane jako OLE,
OLE2, COM, DCOM; przystosowana do współpracy z Internetem. Podzbiór technologii
ActiveX jest przedmiotem prac standardyzacyjnych w ramach konsorcjum Active
Group. Patrz też: OLE, OLE2, COM, DCOM.
http://www.microsoft.com/activex/
http://www.activex.org/
2.Słownik encyklopedyczny
9
Ada95 Nowa, rozszerzona wersja języka Ada z roku 1995. Dodatkowe cechy
włączają: obiektowość, etykietowane typy (tagged types), typy abstrakcyjne i klasowe
(class-wide), hierarchiczne biblioteki, i inne. Nie posiada wielodziedziczenia, ale
wspomaga je poprzez generalia (generics) oraz kompozycję typów.
http://lglwww.epfl.ch/Ada/FAQ/
http://www.acm.org/sigada/
http://sw-eng.falls-church.va.us/AdaIC/
adapter obiektów (object adapter) Termin OMG CORBA; oznacza
oprogramowanie służące do zamiany interfejsu przewidzianego przez implementację
obiektu na bardziej abstrakcyjny interfejs oczekiwany przez pośrednika ORB
(wyspecyfikowany w IDL).
http://www.omg.org
administrator bazy danych (data base administrator, DBA) Osoba lub grupa osób
odpowiedzialna za jedną lub więcej baz danych podtrzymywanych przez pewien SZBD.
Administrator bazy danych tworzy bazę danych oraz dba o jej spójność, integralność i
bezpieczeństwo. Nadaje przywileje i prawa do korzystania z baz danych dla
poszczególnych użytkowników.
ADT (Abstract Data Type) Patrz: abstrakcyjny typ danych.
agent (agent) Patrz: aktywny agent.
aglet (aglet) Pojęcie zbliżone do apletu wprowadzone przez IBM. W odróżnieniu od
apletu, aglet podczas transmisji w sieci przenosi swój aktualny stan wykonania, co daje
ogromne możliwości, w szczególności w zakresie tworzenia tzw. aktywnych lub
mobilnych agentów. Patrz: aktywny agent.
Agora Obiektowy język programowania bazujący na
zaprojektowany na Uniwersytecie w Brukseli, Belgia.
http://progwww.vub.ac.be/prog/pools/agora/agora.html
pojęciu prototypu;
agregacja (aggregation) Związek pomiędzy klasami obiektów (szczególny
przypadek asocjacji), modelujący stosunek całości do jej części (np. stosunek
samochodu do silnika). Obiekty są powiązane związkiem agregacji, jeżeli jeden z nich
można uważać za część drugiego, zaś cykl i czas życia tych obiektów są jednakowe.
Pojęcie agregacji w modelowaniu jest niejasne i rodzące mnóstwo wątpliwości
semantycznych i pragmatycznych. Nie istnieje powszechnie akceptowana definicja
agregacji, zaś wątpliwości co do jej znaczenia są zasadnicze. Np. Peter Coad podaje
jako przykład agregacji związek pomiędzy organizacją i jej urzędnikami; dla odmiany
James Rumbaugh twierdzi, że firma nie jest agregacją jej pracowników. Komu wierzyć?
Wątpliwości powstają nawet w tak banalnym przypadku, jak cytowany wyżej przykład
samochodu i silnika. Silnik może być towarem w sklepie nie związanym z żadnym
samochodem lub może być przełożony z jednego samochodu do drugiego; wobec czego
jest samodzielnym obiektem. Ponadto powstaje pytanie, czy chodzi o konkretny
samochód i konkretny silnik, czy też o typ samochodu i typ silnika; w tym drugim
10
2.Słownik encyklopedyczny
przypadku większość analityków nie zgodziłaby się z założeniem, że silnik jest częścią
samochodu. Podane przykłady pokazują powody, dla których formalna definicja
agregacji grzęźnie w mętnych dywagacjach, z których trudno wyprowadzić jasne i
naturalne zasady użycia tego pojęcia.
Dodatkowy mętlik wynika z wykorzystywania pojęcia agregacji do rozwiązywania
pewnych technicznych problemów związanych z ograniczeniami modelu obiektowego.
Np. popularne wyjaśnienie technik obejścia braku wielodziedziczenia mówi, że można
je „odwzorować przez agregację”. Np., jeżeli klasa emerytowanych pracowników
dziedziczy zarówno od klasy Emeryt jak i od klasy Pracownik, wówczas
„odwzorowanie wielodziedziczenia przez agregację” oznacza, że obiekt emerytowanego
pracownika zawiera jako swoją „część” inny obiekt grupujący informację o cechach
osoby jako emeryta. Mówi się, że obiekty pracownika i emeryta pozostają w związku
agregacji; emeryt „jest częścią” pracownika (sic). Tego rodzaju pseudowyjaśnienia,
dodatkowo splątane z równie mętną interpretacją pojęcia „delegacji”, powodują nie lada
zamieszanie w głowach tych, którzy próbują dokładnie zrozumieć istotę pojęcia
agregacji i jego stosowalność w konkretnych sytuacjach. Dodać należy, że żaden z
istniejących obiektowych języków, systemów i standardów nie wprowadza agregacji
jako wyróżnionego, odrębnego pojęcia programistycznego, odwołuje się więc ono
wyłącznie do ludzkiej wyobraźni.
Autorzy UML podejmują próbę uporządkowania pojęcia agregacji. Wprowadzili oni
mocniejszą formę agregacji, nazywając ją kompozycją. Związek kompozycji oznacza,
że dana część może należeć tylko do jednej całości. Taka część nie może istnieć bez
całości, pojawia się i jest usuwana razem z całością. Przy takim zróżnicowaniu pojęć
pozostaje jednak problem, co dokładnie oznacza „słaba” forma agregacji i jakie są
pragmatyczne reguły jej użycia.
http://www.rational.com/uml/
agregat (aggregate) Ogólne określenie dowolnego pojęcia (klasy, kontenera,
obiektu, ekstensji, grona, stanu, zbioru, tablicy, sekwencji, itd.), które może zawierać
wiele części składowych.
agregat rekurencyjny (recursive aggregate) Agregat złożony z elementów tego
samego typu. Np. agregatem rekurencyjnym jest część samochodu, ponieważ składa się
z części, które również składają się z części, itd.
akcesor (accessor) W języku Smalltalk metoda, która zwraca wartość zmiennej
wystąpienia (instance variable).
akcja (action) W modelach dynamicznych lub diagramach stanów czynność, która
powoduje zmianę stanu lub ma niezauważalny czas trwania. Obiekt, który otrzymuje
komunikat, wykonuje akcję odpowiadającą temu komunikatowi. Akcją może być np.
wywołanie metody, wyzwolenie zdarzenia, start lub zakończenie aktywności, itd.
aktor (actor) W metodykach analizy i projektowania (np. w modelu przypadków
użycia): obiekt modelujący określoną rolę zewnętrznego użytkownika systemu. Aktor
może operować na innych obiektach, ale sam nie podlega operacjom ze strony innych
obiektów. W językach tzw. aktorowych: fragment programu o dużym stopniu
autonomii, działający równolegle (asynchronicznie i niezależnie) oraz posiadający
2.Słownik encyklopedyczny
11
własny stan i sterowanie. Synonimy: aktywny obiekt, agent, aktywny agent.
aktualizacja (updating) Zmiana wartości zmiennej, obiektu, atrybutu; operacja
podstawienia.
aktualizacja perspektyw (view updating) Problem teoretyczny i technologiczny
polegający na znalezieniu skutecznych, spójnych i uniwersalnych metod aktualizacji
danych widzianych i udostępnianych przez perspektywę bazy danych (database view).
Perspektywę można zdefiniować jako odwzorowanie zapamiętanych danych w dane lub
obiekty wirtualne (virtual data, virtual objects). Istotne jest tu zapewnienie
przezroczystości, tj. użytkownik nie powinien być świadomy tego, że aktualizuje dane
wirtualne, a nie zapamiętane. Aktualizacja wirtualnych danych prowadzi do
zasadniczych problemów. Dość często istnieje wiele odwzorowań aktualizacji
wirtualnych danych na aktualizację zapamiętanych danych. Np. jeżeli wirtualna dana
zawiera średni zarobek pracowników i ktoś chciałby go podwyższyć, to istnieje
nieskończenie wiele sposobów odwzorowania tej podwyżki na podwyżki dla
konkretnych pracowników. Bez dodatkowej informacji lub reguły takie odwzorowanie
jest niemożliwe. Może również nie istnieć jakiekolwiek poprawne odwzorowanie
aktualizacji wirtualnych danych na aktualizację zapamiętanych danych. Innym
problemem są efekty uboczne: aktualizacja pewnej wirtualnej danej pociąga za sobą
aktualizację innych wirtualnych danych lub aktualizację danych, które nie są objęte
zakresem danej perspektywy.
Problem aktualizacji perspektyw zajmuje sporo miejsca w literaturze ze względu na
jego wagę dla niezależności danych, przystosowania danych do potrzeb konkretnego
użytkownika, współdziałania systemów heterogenicznych, przenaszalności, itd.
Perspektywy są również mocnym mechanizmem abstrakcji i ograniczenia dostępu do
danych. Istnieje wiele prac dotyczących aktualizacji perspektyw w modelu relacyjnym,
ale w większości proponują one niepraktyczne teorie nie mające istotnych skutków dla
informatycznej rzeczywistości. W relacyjnych SZBD aktualizacja perspektyw jest
ograniczona do bardzo uproszczonych sytuacji, z reguły do wirtualnych tablic będących
pionowym lub poziomym obcięciem tablic zapamiętanych, z zachowaniem klucza
głównego. Istnieje kilka prób podejścia do problemu aktualizacji perspektyw w
obiektowych bazach danych; jak dotąd, problem znajduje się w fazie badawczej.
aktualizuj (update) Nazwa operacji podstawienia (assignment) definiowana w
językach programowania baz danych, w szczególności w SQL. Przykładowe zdanie
aktualizacji w SQL (podwyżka zarobku dla Nowaka) ma postać:
update Pracownik
set Zarobek = Zarobek+100
where Nazwisko = ‘Nowak’;
aktyw (l.mn. aktywa) (asset) Termin kojarzony z ponownym użyciem (reuse),
oznaczający skatalogowany i nazwany składnik oprogramowania lub projektu systemu,
który może być jednostką ponownego użycia.
aktywacja (activation) Skopiowanie danych (oraz niekiedy metod) z trwałego
nośnika do przestrzeni adresowej wykonywalnych programów celem przetwarzania
12
2.Słownik encyklopedyczny
tych danych (np. poprzez metody).
aktywna baza danych (active database, reactive database) Baza danych
zawierająca aktywne reguły.
aktywne reguły (active rules) Byty programistyczne (zbudowane z sekwencji
instrukcji) umieszczane w bazie danych, których uruchomienie jest powodowane
spontanicznie (niezależnie od normalnego przebiegu sterowania programu
aplikacyjnego) przez określone zdarzenia zachodzące w bazie danych, np. aktualizację
pewnej danej, upłynięcie pewnego czasu, itp. Aktywne reguły często przyjmują postać
tzw. reguł ECA (Event-Condition-Action): akcja (action) jest podejmowana przez regułę
wtedy, gdy zajdzie określone zdarzenie (event) oraz spełniony będzie określony
warunek (condition). Aktywne reguły są często nazywane trygerami (triggers) lub
regułami biznesu (business rules). Aktywne reguły są cechą wielu SZBD, w tym
relacyjnych, obiektowo-relacyjnych i obiektowych. Istnieją również specjalne systemy
zorientowane na tego typu reguły.
aktywność (activity) Proces posiadający zauważalny czas trwania; sekwencja akcji.
Synonimy: działanie, proces, funkcja.
aktywny agent (active agent) Inaczej aktywny obiekt. W ostatnim czasie istotna
stała się własność przemieszczania się aktywnych agentów w sieci, m.in. w sieci
Internet. Temat aktywnych agentów nawiązuje do mobilnego kodu (apletów) języka
Java; terminami pojawiającymi się w związku z aktywnymi agentami są: aglet, mobilny
agent (mobile agent), mobilny przepływ prac (mobile workflow), aktywny obiekt.
aktywny obiekt (active object) Obiekt posiadający własny program o sterowaniu
inicjowanym i biegnącym niezależnie i równolegle w stosunku do przebiegu innych
programów/procesów. Synonimy: aktor, agent, aktywny agent.
aktywny SZBD (active DBMS) SZBD specjalnie przystosowany do rejestrowania
zdarzeń i spontanicznej reakcji na zdarzenia zachodzące w środowisku bazy danych lub
w środowisku zewnętrznym, np. aktualizację danych lub zdarzenia zegarowe. W
szczególności, paradygmatem aktywnych SZBD są reguły zdarzenie-warunek-akcja
(event-condition-action, ECA). Często tym terminem określa się także konwencjonalny
SZBD umożliwiający przechowywanie aktywnych reguł w bazie danych.
alfa (alpha) Popularne określenie okresu testowania produktów programistycznych
przed oficjalnym wypuszczeniem ich na rynek. Produkty takie zawierają często dużo
błędów i są dostarczane dla wybranych użytkowników, którzy życzą sobie
wcześniejszego przetestowania produktu. Po okresie alfa zwykle następuje okres beta.
Stosowane są także terminy: testowanie alfa (alpha testing) oraz wersja alfa (alpha
version).
algebra obiektowa (object algebra) Z założenia, matematyczna podstawa semantyki
obiektowych języków zapytań wzorująca się na algebrze relacji. Obiektowa algebra
wprowadza operatory takie jak: złączenie, selekcja, projekcja, grupowanie,
zagnieżdżanie (nesting), rozgnieżdżanie (unnesting) i inne. W odróżnieniu od algebry
2.Słownik encyklopedyczny
13
relacyjnej operatory te działają na zbiorach obiektów i zwracają zbiory obiektów.
Powodem prac nad obiektowymi algebrami jest potrzeba takiego sformalizowania
modelu obiektowego i semantyki języków zapytań, aby można było przeprowadzać
dowody poprawności technik optymalizacji zapytań. Niestety, cel ten nie został jak
dotąd osiągnięty. Z reguły, algebry te są niespójne koncepcyjnie, dość skomplikowane,
niedostatecznie uniwersalne i mające luźne związki z rygorystyczną matematyką (przez
co jakikolwiek „dowód” jest niewiarygodny). Obiektowe algebry są w gruncie rzeczy
słabo sformalizowanymi językami (udekorowanymi symbolami i pojęciami
matematycznymi), uważanymi przez ich autorów (bezpodstawnie) za dobrze
przystosowane do wewnętrznego przetwarzania zapytań w obiektowej bazie danych,
zgodnie z odwzorowaniami: zapytanie  wyrażenie algebraiczne  zoptymalizowane
wyrażenie algebraiczne  kod ewaluacji zapytania. Liczne prace na temat obiektowych
algebr rażą matematyczną niekompetencją i wadami koncepcyjnymi. Np. w algebrze
AQUA kwantyfikatory są operatorami algebraicznymi, co jest niezgodne z aktualną
wiedzą matematyczną, zaś w innych pracach do operatorów algebry obiektowej
zaliczono także operacje aktualizacji, tworzenia i usuwania danych, co jest
koncepcyjnym nieporozumieniem. Powszechne jest splątanie w tych algebrach poziomu
języka i metajęzyka, np. operator złączenia jest indeksowany wyrażeniem tej samej
algebry. Jest prawdopodobne, że nie istnieje koncepcja algebry w stylu algebry relacji,
która byłaby adekwatną, uniwersalną i precyzyjną podstawą semantyczną obiektowych
języków zapytań. Twierdzenia autorów tych algebr, że przy ich pomocy można
opanować semantykę takich języków jako OQL (lub wręcz, że został zbudowany
odpowiedni procesor przekształcający dowolne zapytania OQL na wyrażenia algebry
obiektowej) są kłamstwami. Temat jest przedmiotem licznych prac akademickich
bardzo niskich lotów, będących manifestacją pędu do naukowych karier, braku
kompetencji, ograniczeń twórczych, oraz zwyczajnej blagi.
algebra relacyjna (relational algebra) Koncepcja języka wyszukiwania w
relacyjnej bazie danych jako zbioru wyrażeń algebraicznych, które tworzą z
(zapamiętanych) relacji nowe relacje poprzez zastosowanie operatorów algebraicznych
określanych jako selekcja (selection), projekcja (projection), złączenie (join), suma
zbiorów (union) i innych. Algebra relacji stała się podstawowym paradygmatem modelu
relacyjnego; uważa się ją za osiągnięcie tego kierunku naukowego i źródło jego
sukcesów. Te opinie są jednak nieco fałszywym stereotypem wobec faktu, że algebra
relacji nie jest w stanie wyrazić wielu podstawowych operacji wyszukiwania (np. wielu
konstrukcji języka SQL), nie jest przystosowana do opisu operacji aktualizacyjnych,
oraz nie jest w pełni adekwatna w stosunku do struktur danych i przetwarzania
zrealizowanego w systemach relacyjnych (patrz np. duplikaty krotek, wartości zerowe
(null values), grupowanie (operator group by), uporządkowanie (operator order by),
funkcje zagregowane (aggregate functions), operatory arytmetyczne i inne). W
systemach relacyjnych algebra relacji nie odgrywa istotnej roli, chociaż pewne jej
operatory, takie jak selekcja, projekcja, iloczyn kartezjański i suma zbiorów są używane
do objaśnienia niektórych konstrukcji języków zapytań. Niektórzy autorzy (szczególnie
o orientacji teoretycznej) przypisują algebrze relacji zasadniczą rolę w optymalizacji
zapytań, poprzez odkrycie praw umożliwiających np. wykonywanie (tańszych)
operatorów selekcji i projekcji przed (droższymi) operatorami złączenia i produktu
kartezjańskiego. Z kilku powodów tego rodzaju opinie są podważalne: (1) analogiczne
14
2.Słownik encyklopedyczny
prawa zostały zrealizowane (np. w systemie Ingres) na długo przedtem, niż pojawiło się
ich algebraiczne „uzasadnienie”; (2) struktury danych przechowywane w systemach
relacyjnych (tablice) różnią się semantycznie od struktur przetwarzanych przez algebrę
relacyjną (relacji), wobec czego dowolne twierdzenie dotyczące algebry relacji nie musi
być prawdziwe dla struktur danych systemów relacyjnych i wymaga istotnej weryfikacji
praktycznej; (3) metody optymalizacyjne sugerowane przez algebrę relacji są
fragmentem (niekoniecznie najważniejszym) zestawu metod optymalizacyjnych
stosowanych w rzeczywistych systemach. Istnieje bardzo wiele prób przeniesienia
koncepcji algebry relacji na grunt obiektowości; jak dotąd są one raczej nieudane. Patrz
też: algebra obiektowa.
alias (alias) Pseudonim, dodatkowa nazwa obiektu, atrybutu, metody, itd. Termin
używany w wielu kontekstach.
aliasowanie (aliasing) Przypisywanie pseudonimu, dodatkowej nazwy dla obiektu,
atrybutu, metody, itd.
analiza
(analysis)
Proces
rozpoznawania,
wyjaśniania,
modelowania,
specyfikowania i dokumentowania rzeczywistości lub problemu będącego przedmiotem
projektu; ustalanie kontekstu projektu, wymagań użytkowników, wymagań
organizacyjnych i innych. Analiza nie zajmuje się zmianą tej rzeczywistości poprzez
wprowadzenie tam nowych elementów np. w postaci systemu informatycznego; jej
celem jest dokładne rozpoznanie wszystkich tych aspektów danej rzeczywistości, które
mogłyby mieć wpływ na postać, organizację lub wynik projektu.
analiza i projektowanie obiektowe (object-oriented analysis and design, OOAD,
object analysis and design, OA&D) Pojęcia, techniki i narzędzia służące do analizy
problemu będącego przedmiotem planowanego przedsięwzięcia informatycznego, oraz
do projektowania aplikacji lub systemu, które bazują na pojęciach obiektowości i
wykorzystują obiektową metodykę. Analiza i projektowanie obiektowe jest
wspomagane poprzez budowę modeli (zwykle w postaci diagramów graficznych)
odwzorowujących klasy obiektów, ich atrybuty, metody, powiązania oraz zachowanie
(metody). Często jest to wspomagane poprzez budowę modeli dynamicznych,
odwzorowujących przebieg sterowania dla poszczególnych procesów realizowanych w
systemie oraz wzajemną interakcję obiektów. Zasadniczymi celami analizy i
projektowania obiektowego jest oddzielenie wymagań stawianych dla systemu od
projektu tego systemu, oddzielenie projektu tego systemu od jego implementacji oraz
utworzenie abstrakcyjnych modeli relewantnych do problemu i nie przekraczających
akceptowalnego stopnia złożoności.
analiza obiektowa (object-oriented analysis, OOA) Patrz: obiektowa analiza.
analiza punktów funkcyjnych (function point analysis, FPA) Empiryczna metoda
oceny złożoności realizacji projektów informatycznych poprzez tzw. punkty funkcyjne
(function points, FP). Polega na wydzieleniu atrybutów produktywności (miar pracy) w
projektach informatycznych. Na podstawie szacowanych wartości atrybutów
produktywności dla danego projektu ocenia się ilość punktów funkcyjnych jako miarę
produktywności zespołu lub złożoności projektu. Atrybutami produktywności
2.Słownik encyklopedyczny
15
projektowanego systemu informatycznego są: wejścia użytkownika (dane, sterowanie),
wyjścia użytkownika (wydruki, ekrany, pliki), zbiory danych wewnętrzne, zbiory
danych zewnętrzne, zapytania zewnętrzne. Szacunkowe oceny są poddawane korekcji
uwzględniającej warunki realizacji systemu informatycznego.
ANSI (American National Standard Institute) Amerykański Narodowy Instytut
Standardyzacji.
http://www.ansi.org
ANSI X3H2 Komitet ANSI zajmujący się opracowaniem standardu SQL3.
antropomorfizm (antropomorphism) Przypisywanie obiektom lub klasom cech
ludzkich celem analizy ich odpowiedzialności, zachowania się i interakcji. Synonim:
personifikacja.
antywzorzec (anti-pattern) Opis powszechnego, wydawałoby się naturalnego
podejścia do pewnego problemu, które po pewnym czasie okazuje się błędne lub bardzo
nieefektywne.
any Dowolny. Określenie klasy będącej nadklasą wszystkich klas (najbardziej
ogólnego przodka). Również określenie typu będącego nadtypem wszystkich typów. W
niektórych językach lub systemach stosowane jest inne słowo kluczowe, np. „object”.
API (Application Programming Interface) Interfejs do programowania aplikacji (w
postaci biblioteki procedur lub innej formy oprogramowania) umożliwiający dostęp do
bazy danych, systemu operacyjnego, interfejsu graficznego, itp. z pewnego języka
programowania.
aplet (applet) Mały program w kodzie pośrednim (znakowym) powstały w wyniku
kompilacji programu napisanego w Java, który jest przesyłany w sieci Internet wraz ze
stroną HTML (jako odrębny plik) i następnie interpretowany poprzez wirtualną
maszynę wbudowaną w lokalną przeglądarkę WWW, np. Netscape. Aplety umożliwiają
znaczne podwyższenie formy prezentacji i funkcjonalności stron WWW.
aplikacja (application) Oprogramowanie realizujące pewne funkcje użytkowe;
oprogramowanie, z którym ma do czynienia użytkownik końcowy.
aplikacja spadkowa (legacy application) Patrz: zastosowanie spadkowe.
AppleScript Obiektowy język skryptowy systemu operacyjnego komputerów Apple
Macintosh.
architektura (architecture) Ogólna, ramowa budowa systemu komputerowego lub
oprogramowania, określająca składowe, powiązania pomiędzy składowymi, wzajemne
interakcje oraz przepływ informacji. Zwykle w literaturze tym terminem określa się
kombinację własności strukturalnych (np. fizycznych komponentów) oraz
funkcjonalnych (wewnętrznych i zewnętrznych funkcji systemu). Niżej prezentujemy
przykładową architekturę obiektowego systemu zarządzania bazą danych.
2.Słownik encyklopedyczny
16
Źródłowy tekst
programu
Środowisko 4GL/RAD
Preprocesor
Kompilator
Procesor
interakcyjnych
zapytań
Udogodnienia
Źródłowy program
w 4GL/RAD
Przetwarzanie
transakcji,
prow.dziennika,
odwracanie,
odtwarzanie,
autoryzacja,
bezpieczeństwo
Moduły w formacie
do konsolidacji
Wykonywalny
program
Konsolidator
Optymalizacja i
wykonanie
zapytań
Zbiory bazy danych
Biblioteka klas,
moduły run-time
języka program.
Biblioteka klas,
moduły run-time
OSZBD
Dane
Perspektywy
Reguły
Indeksy
Katalogi
Architektura OSZBD
architektura ANSI/SPARC (ANSI/SPARC architecture) Trzywarstwowa
architektura SZBD zaproponowana przez komitet ANSI/SPARC. Wyróżnia ona poziom
pojęciowy systemu, wspólny dla wszystkich jego użytkowników, poziom zewnętrzny,
specyficzny dla konkretnego użytkownika oraz poziom fizyczny, odnoszący się do
implementacji bazy danych; patrz rysunek poniżej.
Użytkownik
Użytkownik
Schemat
zewnętrzny 1
Schemat
zewnętrzny 2
Użytkownik
Schemat
zewnętrzny 3
Projektant BD
Projektant aplikacji
Schemat
pojęciowy
Administrator BD
Poziom fizyczny
bazy danych
Architektura ANSI/SPARC
2.Słownik encyklopedyczny
17
architektura klient-serwer (client-server architecture) Architektura sprzętu lub
oprogramowania, w której występuje podział na część zlecającą pewne usługi (czyli
klienta) oraz część wykonującą te usługi (czyli serwer).
architektura komponentowa (component architecture) Pojęcie w programowaniu
obiektowym. W architekturze komponentowej program jest zestawem generycznych
komponentów o dobrze zdefiniowanym interfejsie i zachowaniu. Komponenty są
łączone przy pomocy oprogramowania pośredniczącego. Przykładami architektury
komponentowej są: COM/DCOM, JavaBeans, oraz pakiety ORB wg standardu
CORBA.
architektura trzywarstwowa (three-tier architecture, three-tiered architecture)
Architektura klient-serwer, która jest podzielona na trzy warstwy: interfejs
użytkownika, logikę przetwarzania (reguły biznesu, logikę biznesu) oraz bazę danych.
Warstwy te są zaprojektowane i istnieją niezależnie, co ma duże znaczenie dla
pielęgnacyjności całego systemu ze względu na możliwość zmian w dowolnej warstwie
bez konieczności interwencji w pozostałych warstwach. Często warstwy są
zrealizowane na odrębnych platformach: interfejs na MS Windows, logika
przetwarzania na serwerze aplikacji i baza danych na serwerze bazy danych. Środkowa
warstwa może składać się z wielu warstw, co jest określane jako „architektura
wielowarstwowa”.
architektura wielowarstwowa (multi-tiered architecture) Architektura klientserwer składająca się z wielu warstw z dobrze zdefiniowanym interfejsem pomiędzy
warstwami. Patrz też: architektura trzywarstwowa.
argument (argument) Inaczej parametr (formalny lub aktualny) metody, funkcji
procedury, wyjątku, itd.
argument aktualny (actual argument) Patrz: parametr aktualny.
argument formalny (formal argument) Patrz: parametr formalny.
Ariane 5 Rakieta kosmiczna będąca efektem europejskiego programu badań
kosmicznych (European Space Agency), która 4 czerwca 1996 roku eksplodowała 40
sekund po starcie, przynosząc bezpośrednią stratę 500 mln. dolarów, pośrednie straty
szacowane na 2 do 6 mld. dolarów, oraz załamanie się europejskiego programu badań
kosmicznych. Przyczyną katastrofy był błąd w oprogramowaniu - najbardziej
spektakularny błąd programistyczny, w sensie strat materialnych. Bezpośrednią
przyczyną było nie przechwycenie wyjątku przy konwersji liczby 64 bitowej na 16
bitową, co zawiesiło oprogramowanie. Pośrednią przyczyną było przeniesienie
fragmentu oprogramowania z poprzedniej wersji Ariane 4. Bertrand Meyer i jego
współpracownicy uważają, że przyczyną błędu było niewłaściwe ponowne użycie
(reuse) wytworzonych komponentów oprogramowania. Przypadek Ariane 5 uważają za
jeden z argumentów za metodyką projektowania poprzez kontrakty (Design By
Contracts), która nie dopuściłaby do powstania tego błędu.
http://www.eiffel.com/doc/manuals/technology/contract/ariane/index.html
2.Słownik encyklopedyczny
18
http://www.esrin.esa.it/htdocs/Press/Press96/ariane5rep.html
asercja (assertion) Warunek wstawiony do programu określający dopuszczalny stan
przetwarzania, np. X - Y > 10. Asercja zwykle wiąże wartości jednej lub więcej
zmiennych. Nie spełnienie asercji podczas wykonania powoduje sygnalizację błędu.
asocjacja (association) Związek pomiędzy klasami obiektów (np. pokazany niżej
związek Zatrudnia między firmami i osobami). Asocjacja może łączyć dwie lub więcej
klas (niekoniecznie różnych). Zwykle uważa się, że asocjacja umożliwia przechodzenie
(nawigację) pomiędzy powiązanymi nią obiektami w dowolnym kierunku. M.in. z tego
powodu asocjacja niekoniecznie musi być utożsamiana z powiązaniami
wskaźnikowymi; uważa się, że to pojęcie występuje na wyższym poziomie abstrakcji,
zaś wskaźniki mają status techniki implementacyjnej. Praktycznie jednak wskaźnikowa
interpretacja asocjacji (binarnych) jest dostatecznie precyzyjna i nie prowadzi do
trudności koncepcyjnych lub utraty ogólności.
Zatrudnia
Firma
Osoba
Asocjacja Zatrudnia łącząca klasę Firma i klasę Osoba
Semantyką asocjacji jest pewna liczba „nitek” (powiązań) łączących obiekty będące
wystąpieniami klas połączonych przez asocjację. Przykładowo, poniżej znajduje się
pewien stan wystąpień klas Firma i Osoba oraz konkretne powiązania Zatrudnia
łączące konkretne osoby z konkretnymi firmami: Madzia i Kasia pracują w Globi, Jasio
ma posadę w Auchan, Gucio zaczepił się w Społem, gdzie dorabia także Kasia.
Wskaźnikowa interpretacja tych „nitek” oznacza, że każda z nich jest implementowana
jako dwa wskaźniki: np. od obiektu Madzia prowadzi wskaźnik do obiektu Globi, oraz
od obiektu Globi prowadzi wskaźnik do obiektu Madzia. Niekiedy (np. w UML)
asocjacja jest zorientowana i zaznaczona strzałką. W takim przypadku definiuje ona
wskaźniki prowadzące w jednym kierunku, zgodnie z zaznaczoną strzałką.
FIRMA
Globi
FIRMA
Auchan
FIRMA
Społem
Zatrudnia
Za tr
udni
a
Zatrudnia
Zatrudnia
Zatrudnia
OSOBA
Madzia
OSOBA
Jasio
OSOBA
Kasia
OSOBA
Gucio
Przykładowa realizacja asocjacji Zatrudnia
Dość częstym błędem popełnianym przez początkujących jest plątanie asocjacji z akcją.
W danym przypadku Zatrudnia nie oznacza jakiejkolwiek czynności zatrudniania osoby
2.Słownik encyklopedyczny
19
przez firmę. Asocjacja ta oznacza wyłącznie statyczne połączenie obiektów klas Firma i
Osoba. Akcje, które doprowadziły do tego połączenia, nie są odwzorowywane przez
asocjację. Są one opisywane przez metody, procedury lub inne byty odwzorowujące
zachowanie się obiektów.
asocjacja binarna (binary association) Asocjacja łącząca dwie klasy.
asocjacja dwukierunkowa (bidirectional association) Asocjacja umożliwiająca
przechodzenie (nawigację) od obiektów jednej klasy do obiektów drugiej klasy, i
odwrotnie.
asocjacja jednokierunkowa (unidirectional association) Asocjacja umożliwiająca
przechodzenie (nawigację) od obiektów jednej klasy do obiektów drugiej klasy, ale nie
odwrotnie.
asocjacja kwalifikowana (qualified association) W OMT i UML asocjację można
dodatkowo określić atrybutem asocjacji (lub zestawem atrybutów asocjacji), którego
wartości służą do podziału zbioru obiektów definiowanych przez klasę znajdującą się na
jednym z końców tej asocjacji. Ilustruje to rysunek poniżej. Kwalifikator (atrybut
asocjacji) jest umieszczony wewnątrz mniejszego prostokąta dostawionego do
oznaczenia klasy. Obiekt klasy, do której jest dostawiony kwalifikator, plus wartość
kwalifikatora wyznaczają w sposób unikalny obiekt klasy znajdującej się na drugim
końcu asocjacji (ogólnie, wyznaczają w sposób unikalny pewien zbiór obiektów).
Przykładowo, na podanym rysunku Zamówienie+produkt określają konkretny wiersz
zamówienia. Ta zależność ma konsekwencje w oznaczeniach liczności, np. każda para
Zamówienie+produkt jest związana z co najwyżej jednym obiektem WierszZamówienia.
Zamówienie
WierszZamówienia
ilość: Liczba
0..1
pozycja zamów
produkt
Przykład asocjacji kwalifikowanej
http://www.rational.com/uml/
asocjacja n-arna (n-ary association) Asocjacja, w której uczestniczy n klas
(niekoniecznie różnych); zwykle n jest większe od 2.
asocjacja pochodna (derived association) Asocjacja, którą można wyznaczyć z
innych asocjacji. Np. asocjację JestSzefem pomiędzy obiektami klasy Pracownik można
wyznaczyć na podstawie asocjacji Zatrudnia pomiędzy klasami Firma i Pracownik oraz
asocjacji DyrektorFirmy pomiędzy klasami Firma i Pracownik; patrz rysunek.
Zatrudnia
Firma
*
JestSzefem
Pracownik
DyrektorFirmy
0..1
*
Przykład asocjacji pochodnej
asocjacja
pochodna
2.Słownik encyklopedyczny
20
asocjacja ternarna (ternary association) Asocjacja pomiędzy trzema klasami
(niekoniecznie różnymi); patrz rysunek poniżej.
Towar
jest sprzedawany
Klient
kupuje
sprzedaż
sprzedaje
Sprzedawca
Przykład asocjacji ternarnej
asynchroniczność (asynchronicity) Równoległe działanie, współbieżność, brak
centralnej koordynacji wielu procesów.
asynchroniczny (asynchronous) Określenie paradygmatu programowania, przy
którym występuje równoległe (współbieżne) działanie metod, procedur lub innych
abstrakcji proceduralnych. Asynchroniczność wymaga określenia metod synchronizacji
równoległych procesów oraz podziału tzw. krytycznych zasobów. (Np. wiele
implementacji Smalltalka wprowadza w tym celu semafory.) Dość często termin
„przesyłanie komunikatów” jest mylnie kojarzony z asynchronicznością; w istocie jest
ona w stosunku do obiektowości własnością ortogonalną.
atomowość (atomicity) Jedna z własności transakcji oznaczająca, że wykonują się
albo wszystkie operacje wchodzące w jej skład, albo żadna.
atomowość, spójność, izolacja, trwałość (Atomicity, Consistency, Isolation,
Durability, ACID) Podstawowe własności transakcji. Patrz: transakcja.
atomowy (atomic) Określenie wartości, obiektu, atrybutu itd., którego nie można
zdekomponować na mniejsze elementy.
atrybut (attribute) Termin występuje w kilku dość bliskich znaczeniach:
Nazwana własność lub wartość przypisana do obiektu, np. Nazwisko(„Kowalski”)
dla obiektu Pracownik.
 Obiekt będący składową innego obiektu; taki obiekt-atrybut jest zwykle
wystąpieniem swojej własnej klasy.
 Nazwa przypisana do pewnej wartości przechowywanej w ramach obiektu, np.
nazwa Nazwisko.
 Wyrażenie składające się z nazwy i typu wartości przechowywanych wewnątrz
pewnej grupy obiektów; takie wyrażenie jest częścią definicji klasy (typu)
obiektów, np. Nazwisko: string.

Wartości atrybutów obiektu składają się na jego stan. Synonimy: pole, członek klasy,
zmienna wystąpienia.
2.Słownik encyklopedyczny
21
atrybut asocjacji (association attrribute) Atrybut charakteryzujący asocjację
pomiędzy obiektami. Np. asocjacja Wypożyczył pomiędzy obiektami klasy Czytelnik i
klasy Książka może mieć atrybut asocjacji DataWypożyczenia.
atrybut atomowy (atomic attribute) Patrz: atrybut prosty.
atrybut domyślny (default attribute) Predefiniowana wartość atrybutu podstawiana
w momencie tworzenia nowego obiektu (np. ciąg 30 spacji dla atrybutu Nazwisko).
Atrybut domyślny wiąże się także z atrybutem opcyjnym i oznacza wartość, która jest
przyjmowana domyślnie, o ile wartością atrybutu jest NULL.
atrybut dzielony (shared attribute) Patrz: atrybut klasy.
atrybut klasy (class attribute) Atrybut przechowywany wewnątrz definicji klasy
(lub wewnątrz obiektu reprezentującego klasę), którego nazwa i wartość jest wspólna
(jednakowa) dla wszystkich wystąpień tej klasy. Przykładem atrybutu wspólnego dla
typowych obiektów klasy SSAK jest LiczbaOczu z wartością 2.
atrybut kompozytowy (composite attribute) Atrybut składający się z dwóch lub
więcej wartości; atrybut składający się z podatrybutów, atrybut złożony.
atrybut masowy (bulk attribute) Patrz: atrybut powtarzalny.
atrybut multimedialny (multimedia attribute) Atrybut przechowujący długą
wartość (w szczególności rzędu megabajtów) stosowaną przy przechowywaniu danych
multimedialnych (pliki edytorów tekstowych, grafika, dźwięk, wideo). Wiele systemów
obiektowych ma możliwość deklarowania atrybutów multimedialnych.
atrybut opcyjny (optional attribute) Atrybut, którego wartość może być pusta
(niezapełniona, NULL), lub który może być nieobecny w konkretnym wystąpieniu
obiektu; np. atrybut NazwiskoPanieńskie dla obiektów Osoba (który jest nierelewantny
dla osób płci męskiej). Opcyjność może dotyczyć dowolnego rodzaju atrybutu, np.
atrybutu prostego, złożonego, lub wskaźnikowego. Większość metodyk i notacji
obiektowych nie posiada specjalnych oznaczeń dla atrybutów powtarzalnych, co należy
uznać za wadę ze względu na znaczenie faktu opcyjności atrybutu w modelowaniu
pojęciowym. W SQL atrybut opcyjny zaznacza się frazą NULL IS ALLOWED.
atrybut pochodny (derived attribute) Atrybut, którego wartość jest obliczana np. z
wartości innych atrybutów. Przykładowo, jeżeli obiekt OSOBA zawiera atrybut
RokUrodzenia, to atrybut Wiek jest atrybutem pochodnym, ponieważ jego wartość jest
obliczana poprzez odjęcie wartości atrybutu RokUrodzenia od aktualnego roku.
Koncepcyjnie, atrybut pochodny jest równoważny bezparametrowej metodzie
funkcyjnej.
atrybut powiązania (link attribute) Patrz: atrybut asocjacji.
atrybut powtarzalny (repeating attribute) Atrybut, którego wartość może się
powtarzać określoną lub nieokreśloną liczbę razy. Przykładem powtarzalnego atrybutu
22
2.Słownik encyklopedyczny
prostego może być lista wyuczonych specjalności dla pracownika, np. {”tokarz”,
”ślusarz”, ”frezer”, ”spawacz”}. Przykładem powtarzalnego atrybutu złożonego dla
pracownika może być lista zwolnień chorobowych, np.:
{ {Od: 95.02.11; Do: 95.02.18; Przyczyna: ”Grypa”},
{Od: 95.05.17; Do: 95.06.10; Przyczyna: ”Uraz” } }
Przykładem powtarzalnego atrybutu wskaźnikowego może być atrybut Zatrudnia
obiektów klasy DZIAŁ, zawierający identyfikatory obiektów wszystkich pracowników
pracujących w danym dziale. Powtarzalne mogą być także podatrybuty, podpodatrybuty, itd. W systemach typowanych atrybut powtarzalny jest definiowany przez
typ masowy, np. zbiór, wielozbiór lub sekwencję. Większość metodyk i notacji
obiektowych nie posiada specjalnych oznaczeń dla atrybutów powtarzalnych, co należy
uznać za dość poważną wadę (szczególnie istotną przy ewentualnym odwzorowaniu
modelu obiektowego na schemat relacyjny i w modelowaniu pojęciowym). Synonim:
atrybut masowy.
atrybut prosty (simple attribute, atomic attribute) Np. atrybut NAZWISKO dla
obiektu PRACOWNIK. Atrybut prosty przechowuje dokładnie jedną wartość, która z
punktu widzenia użytkownika jest niepodzielna (atomowa); np. ”Kowalski”.
atrybut referencyjny (pointer attribute) Patrz: atrybut wskaźnikowy.
atrybut statyczny (static attribute) Patrz: atrybut klasy.
atrybut wewnętrzny (internal attribute) Atrybut obiektu dostępny wyłącznie dla
metod zdefiniowanych wewnątrz jego klasy.
atrybut wielowartościowy (multi-valued attribute) Patrz: atrybut powtarzalny.
atrybut wirtualny (virtual attribute) Patrz: atrybut pochodny.
atrybut wskaźnikowy (pointer attribute) Atrybut, którego wartością jest wskaźnik
(pointer) prowadzący zwykle do pewnego obiektu; inaczej atrybut referencyjny.
atrybut wyjątku (exception attribute) Atrybut charakteryzujący wyjątek. W wielu
koncepcjach wyjątek jest także obiektem i może posiadać atrybuty. Np. wyjątek
BrakReakcjiUżytkownika może mieć atrybut CzasOczekiwaniaNaReakcję.
atrybut wyliczalny (derived attribute) Patrz: atrybut pochodny.
atrybut wystąpienia (instance attribute) Atrybut wraz z wartością będący składową
obiektu - wystąpienia danej klasy.
atrybut zdarzenia (event attribute) Atrybut charakteryzujący zdarzenie. W wielu
koncepcjach zdarzenie jest także obiektem i może posiadać atrybuty. Np. zdarzenie
AktualizacjaZarobku może mieć atrybuty KtoAktualizował, AktualizowanyObiekt,
StaraWartość, NowaWartość.
atrybut zewnętrzny (external attribute) Atrybut dostępny publicznie.
2.Słownik encyklopedyczny
23
atrybut złożony (complex attribute, composite attribute) Atrybut, którego wartość
nie jest atomowa i składa się z podatrybutów, np. atrybut Data składa się z
podatrybutów Rok, Miesiąc, Dzień. Atrybut złożony może być utożsamiony z
podobiektem; jego wartość jest wówczas wystąpieniem pewnej klasy.
audyt (audit) Systematyczne badanie danego produktu, przeprowadzone przez organ
niezależny od wytwórcy tego produktu. Badanie ma na celu określenie, czy działania
dotyczące jakości i ich wyniki odpowiadają zaplanowanym ustaleniom, czy te ustalenia
są skutecznie realizowane i czy pozwalają na osiągnięcie odpowiedniego poziomu
jakości produktu.
autoryzacja (authorization) Mechanizm lub czynność przypisania użytkownikom
praw dostępu do poszczególnych danych, obiektów, usług lub funkcji systemu.
B
B
Bancilhon, Francois Prekursor i propagator obiektowych baz danych, główny
twórca systemu O2, inicjator i propagator standardu ODMG.
http://www.o2tech.fr/
banda czworga (gang of four, GOF) Patrz: GOF. Niekiedy terminem tym (i
akronimem G4) określa się także porozumienie czterech firm komputerowych,
Netscape, Oracle, IBM i Sun, w zakresie rozwijania technologii komponentowych
opartych o standard CORBA i protokół IIOP.
Barry, Douglas K. Jeden z założycieli i aktywny członek komitetu ODMG,
właściciel firmy konsultingowej Barry & Associates.
http://www.odbmsfacts.com/
baza danych (data base) Zestaw danych, metadanych (katalogów), programów i
innych środków pozwalających na utrzymywanie, zabezpieczanie, przetwarzanie i
udostępnianie danych dla użytkowników. Bazy danych są podtrzymywane przez
systemy zarządzania bazą danych (SZBD). Mogą one być oparte o pewien model
danych (np. hierarchiczny, sieciowy, relacyjny, funkcjonalny, obiektowy) lub mogą
stosować rozwiązanie własne, nie mieszczące się w ramach zdefiniowanych modeli.
Często bazą danych określa się także pewien system plików, pewien zestaw stron
WWW, repozytorium dokumentów (np. pod LotusNotes) oraz inne środki
przechowywania i udostępniania danych.
baza obiektów (object base) Baza danych zawierająca obiekty.
baza wiedzy (knowledge base) Repozytorium informacyjne (wraz ze środkami
przechowywania, utrzymywania i udostępniania), które oprócz danych statycznych
przechowuje także reguły logiczne, reguły aktywne, grafy wiedzy, sieci semantyczne,
ograniczenia, perspektywy, zapamiętane procedury, itp. Podział na bazy wiedzy i bazy
24
2.Słownik encyklopedyczny
danych nie jest precyzyjny, gdyż współczesne bazy danych posiadają również niektóre z
w/w własności. Patrz też: system zarządzania bazą wiedzy.
bazujący na obiektach (object-based) Określenie modelu, języka lub systemu,
który wprowadza byt programistyczny o cechach zbliżonych do obiektu, ale który jest
pozbawiony istotnych cech obiektowości, takich jak klasy i dziedziczenie. Pojęcie
„bazujący na obiektach” jest bardzo słabym wyróżnikiem stopnia „obiektowości”
systemu lub języka, gdyż praktycznie w każdym z nich można wyróżnić pewien byt
programistyczny, który można nazwać „obiektem”. Np. „obiektem” można nazwać
krotkę relacji i w ten sposób każdy system relacyjny będzie „bazujący na obiektach”.
Termin ten funkcjonuje więc jako określenie reklamowe lub dekoracyjne, pozbawione
jednoznacznej semantyki. Niekiedy (np. w języku CLU) termin ten jest przypisywany
do języka posiadającego abstrakcyjne typy danych. W innych opracowaniach termin ten
oznacza, że dany język lub system operuje danymi (zmiennymi) posiadającymi
wewnętrzny unikalny identyfikator (co jest ważnym, ale nie wystarczającym
wyróżnikiem obiektowości).
bazujący na wartościach (value-based) Określenie modelu danych, w którym nie
występuje pojęcie stanu, identyfikatora obiektu (identyfikatora krotki) oraz referencji do
obiektu (do atrybutu, do krotki, itd.). Przykładem modelu bazującego na wartościach
jest model relacyjny; również model funkcjonalny oraz modele oparte na logice
matematycznej, np. F-logika lub Datalog. Modele bazujące na wartościach są często
proponowane w ramach nurtu teoretycznego. Ich podstawową wadą, która czyni je
praktycznie nieprzydatnymi dla modelowania realnych systemów, jest brak możliwości
uwzględnienia operacji aktualizacyjnych (lub konieczność istotnych „poprawek”
modelu, które z reguły podważają aparat matematyczny będący ich podstawą). Poza
modelem relacyjnym (który w systemach relacyjnych został istotnie „poprawiony”),
modele bazujące na wartościach nie uzyskały większego znaczenia w praktyce (mimo
nacisku teoretyków; patrz np. bardzo kategoryczne wypowiedzi J. Ullmana).
Przykładem systemu bazującego na wartościach jest LDL zrealizowany w MCC w
Austin, Texas.
BCNF (Boyce-Codd Normal Form) Patrz: postać normalna Boyce-Codda.
B-drzewo (B-tree) Zbalansowane (zrównoważone, wyważone) drzewo. Struktura
organizacji fizycznych zbiorów danych oparta o koncepcję drzewa, w którym nie
występują duże różnice pomiędzy wielkością gałęzi wychodzących z tego samego pnia.
Liczba takich gałęzi jest parametrem drzewa; zwykle jest ona większa od dwóch. Bdrzewa zyskały sobie uznanie jako jedna z najlepszych metod organizacji indeksów.
Niektórzy autorzy pod terminem B-drzewo rozumieją omyłkowo drzewo binarne, tj.
drzewo, w którym każdy węzeł ma co najwyżej dwie gałęzie.
behawior (behaviour, behavior) Patrz: zachowanie.
benczmark (benchmark) Patrz: sprawdzian.
BETA Obiektowy język programowania i środowisko programistyczne firmy
Mjolner Informatics, Aarhus, Dania. BETA posiada strukturę blokową, korutyny,
2.Słownik encyklopedyczny
25
współbieżność, mocną kontrolę typów i obiekty nie należące do żadnej klasy. Cechą
centralną jest mechanizm abstrakcji zwany „wzorcem” (pattern), który jest
generalizacją pojęcia klasy zapewniającą tworzenie wystąpień i hierarchię klas dla
wszystkich obiektów, włączając w to procedury i procesy. BETA jest reklamowany jako
jednorodny system integrujący fazy analizy, projektowania, definicji danych, budowy
prototypu i kodowania. Wyposażony jest w narzędzie CASE umożliwiające
bezpośrednią generację programów w BETA.
http://www.daimi.aau.dk/~beta/
http://www.mjolner.dk
http://www.daimi.aau.dk/~beta/FAQ/beta-language-faq.html
beta Popularne określenie próbnej, nie do końca sprawdzonej wersji nowego
systemu lub oprogramowania, która jest przekazywana do próbnej eksploatacji
wybranym użytkownikom. Faza beta następuje zwykle po fazie alfa. Funkcjonują także
terminy „testowanie beta” (beta testing) oraz „wersja beta” (beta version).
bezpieczeństwo (safety) Stopień, w jakim oprogramowanie nie zagraża ludziom lub
ich własności, niezależnie od tego w jaki sposób i przez kogo jest użyte.
Bezpieczeństwo oznacza przede wszystkim odporność na awarie i nienormalną pracę
systemu wynikającą z jego (nieuniknionej) zawodności i niemożliwości usunięcia
wszystkich błędów. (Porównaj z ochroną, security).
bezpieczeństwo typologiczne (type safety) Automatyczne wykrywanie błędów
typologicznych przy pomocy mechanizmu mocnej kontroli typów.
bezpośredni przodek (direct ancestor) W hierarchii klas bezpośrednia nadklasa w
stosunku do danej klasy.
bezszwowa integracja (seamless integration) Integracja języka zapytań z językiem
programowania oparta o wspólny system typów, reguły zakresu, przestrzeń nazw,
składnię, semantykę, itd.; przeciwieństwo niezgodności impedancji. Patrz też:
bezszwowy.
bezszwowy (seamless) Termin używany zwykle do określenia takiego zintegrowania
języka zapytań z językiem programowania, które jest całkowicie jednorodne z punktu
widzenia składni, semantyki, struktur danych, faz wiązania, reguł zakresu, itd. Uważa
się, że powiązanie SQL z językami programowania nie kwalifikuje się do tego
określenia. W większym stopniu określenie to jest właściwe dla powiązania np. OQL z
C++ wg standardu ODMG, chociaż i w tym przypadku całkowicie bezszwowa
integracja nie ma miejsca (chociażby ze względu na różnice w składni).
Czasami terminu „bezszwowy” (bezszwowe) używa się w kontekście przechodzenia
pomiędzy poszczególnymi fazami projektu (analizą, projektowaniem, konstrukcją),
które nie wymaga znacznych zabiegów niezbędnych do wykorzystania rezultatów
poprzedniej fazy. Uważa się niekiedy, że metodyki obiektowe zapewniają tego rodzaju
bezszwowe przejścia, w odróżnieniu od poprzednich metodyk strukturalnych.
biała skrzynka (white box) Termin związany z ponownym użyciem (reuse),
oznaczający taki aktyw ponownego użycia, który należy używać bez zmian, ale z
26
2.Słownik encyklopedyczny
koniecznością rozpoznania wewnętrznej zawartości. Przykładem ponownego użycia na
zasadzie białej skrzynki jest tworzenie klas wyspecjalizowanych bazujące na
wykorzystaniu nadklas, których zawartość jest znana i nie może być zmieniona.
Synonim: szklana skrzynka (glass box).
biblioteka klas (class library) Zestaw specyfikacji i implementacji klas, stanowiący
aktyw ponownego użycia i/lub jednostkę w obrocie handlowym.
bigot (bigot) Osoba fanatycznie przywiązana do swojego ulubionego języka
programowania, systemu, modelu, lub koncepcji teoretycznej, np. C++, SQL, modelu
relacyjnego, programowania w logice, lub polimorficznego systemu typów. Bigot jest
odporny na wszelką krytykę przedmiotu swojej adoracji, zbywając ją odpowiedziami
typu: to jest nieistotne, to nie ma znaczenia w praktyce, to będzie w następnej wersji, to
można łatwo obejść, itd. Miłość bigota często nie ustaje nawet w sytuacji, gdy
przedmiot jego adoracji utonął w zakurzonej makulaturze. Do bigota na ogół nie trafiają
argumenty, że wszystko można obejść w assemblerze, zaś brak autostrad można obejść
przez sieć dobrze wydeptanych ścieżek.
bizantyjski (byzantine) Pejoratywne określenie projektu, programu, diagramu, itd.,
który ma tak wiele wewnętrznych połączeń, że niemożliwe jest zrozumienie jego
wewnętrznej logiki, budowy, składowych, itd. Patrz też: spaghetti.
Black Widow Pakiet ORB integrujący obiekty CORBA z WWW firmy PostModern
Computing; obecnie znany pod nową nazwą VisiBroker firmy Borland/Visigenic.
BLOB (Binary Large OBject) Duży obiekt binarny - struktura danych
implementowana w systemach relacyjnych (zwykle ad hoc, bez troski o koncepcyjną i
językową spójność) dla potrzeb danych multimedialnych (teksty, grafika, dźwięk, itd.).
BLOB jest zwykle wartością atomową (niepodzielną) o znacznej długości (od
kilkudziesięciu kilobajtów do kilkudziesięciu megabajtów), przechowywaną poza
strukturą relacyjną i przetwarzaną przez odpowiedni zestaw procedur.
blokada (deadlock) Patrz: zakleszczenie.
Blue Obiektowy język programowania nawiązujący do C++, przeznaczony dla
celów dydaktycznych.
http://www.cs.su.oz.au/~mik/blue/blue.html
BOA (Basic Object Adapter) W terminologii OMG CORBA, podstawowy,
standardowy adapter dokonujący zmiany interfejsu implementacyjnego obiektu (np. w
C++) na interfejs bardziej abstrakcyjny, oczekiwany przez klienta pośrednika (ORB).
http://www.omg.org
BOF (Business Object Framework) Określenie inicjatywy OMG zmierzającej do
opracowania standardu „obiektu biznesowego”, którego intencją jest ukrycie przed
programistami detali infrastruktury związanej z systemem opartym o standard CORBA i
pozostawienie wyłącznie tych elementów, które są istotne dla logiki biznesu.
http://www.omg.org
2.Słownik encyklopedyczny
27
bogaty klient (rich klient) Patrz: mocny klient.
BOM (Bill-Of-Material) Rachunek materiałów. Określenie problemu przetwarzania
danych, w którym przetwarzana struktura ma postać rekurencyjną, np. lista części, które
składają się z podczęści, pod-podczęści, itd. Terminem tym niekiedy określa się inne
tego rodzaju zagadnienia, np. drzewo genealogiczne, strukturę połączeń
komunikacyjnych, itd. Problem ma dwa aspekty: reprezentacji takich struktur, np. w
relacyjnej lub obiektowej bazie danych, oraz środków przetwarzania, np.
rekurencyjnych procedur, różnych metod określanych mianem „tranzytywne
domknięcie” (transitive closure), itd.
BON (Business Object Notation) Obiektowa metodyka analizy i projektowania
systemów informatycznych oraz notacja graficzna zaproponowana przez Nersona,
Meyera i Wadena. BON jest wiązany z językiem Eiffel, chociaż nie jest ograniczony do
tego języka. Podstawowymi zasadami BON są:
 bezszwowa integracja i użycie jednego spójnego systemu pojęć na wszystkich
etapach projektu;
 odwracalność, oznaczająca, że dowolna zmiana poczyniona na dalszym etapie
projektu może być odwzorowana do tyłu (do poprzednich etapów projektu);
 kontrakty w ramach oprogramowania (software contracting). Budowa
oprogramowania jest poprzedzana ustalaniem precyzyjnych kontraktów pomiędzy
jego modułami, dla zapewnienia niezawodności i spójności.
Patrz też: projektowanie przez kontrakty.
http://www.eiffel.com/products/bon.html
http://ftoomsh.progsoc.uts.edu.au/~geldridg/frsd2/b-bon1.htm
Booch Obiektowa metodyka analizy i projektowania systemów informatycznych.
Patrz: OODA.
http://www.itr.ch/tt/case/BoochReferenz
http://www.itr.ch/courses/case/BoochReference/
Booch, Grady Twórca metodyki obiektowej OODA określanej również jego
nazwiskiem; także jeden z twórców notacji Unified Modeling Language, UML.
http://www.rational.com/
BPM (Business Process Modeling) Modelowanie procesów biznesowych.
BPR (Business Process Reengineering) Patrz: reinżynieria procesów biznesowych.
brudna strona (dirty page) Określenie strony dyskowej zaktualizowanej przez
pewną transakcję, która nie została jeszcze potwierdzona. Patrz: brudny obiekt.
brudne programowanie (dirty programming) Styl programowania, który w
naganny sposób zaniedbuje podstawowe zasady, powodując nieuchronne błędy przy
rozroście danych, liczby użytkowników, czasu eksploatacji, itd. Typowymi
symptomami brudnego programowania jest alokowanie obszaru na stercie i następnie
28
2.Słownik encyklopedyczny
„zapominanie” o konieczności zwolnienia go w odpowiednim momencie, korzystanie z
niezainicjowanych zmiennych (licząc, że komputer sam je ustawi na zero),
zadeklarowanie (w C) pewnego obszaru przeznaczonego na wartość stringową i
następnie nie ustawienie strażnika kontrolującego rozmiar stringu podstawianego na ten
obszar, zadeklarowanie zamiast kontenera (np. Pracownicy) tablicy o rozmiarze 10000
elementów, licząc na to, że zanim nastąpi jej przepełnienie mnie już nie będzie w tej
pracy, powołanie wielu wątków bez troski o ich interakcję i synchronizacje dostępu do
zasobów, itd. Walka z brudnym programowaniem wymaga często powołania w danej
firmie odpowiedniej wyspecjalizowanej komórki, której obowiązkiem jest (wyrywkowe
lub systematyczne) badanie jakości programowania.
brudny obiekt (dirty object) Określenie obiektu zaktualizowanego przez pewną
transakcję, która nie została jeszcze potwierdzona. Brudny obiekt może być fizycznie i
logicznie niespójny, w związku z czym dostęp do niego przez inną transakcję może
doprowadzić do utraty spójności bazy danych i/lub przetwarzania. Termin ten występuje
w kontekście zmniejszania poziomu izolacji (isolation level), np. w SQL, m.in. z
powodu konieczności przetwarzania długich transakcji.
brudny odczyt (dirty read) Czytanie z brudnej strony lub brudnego obiektu.
brzęczydło (buzzword) Często powtarzane słowo (lub fraza), szczególnie w
literaturze komercyjnej, używane zwykle jako określenie (lub niekiedy jako synonim)
czegoś pozytywnego, znakomitego, nowoczesnego. Nierzadko to słowo jest stosowane
w oderwaniu od jego rzeczywistej semantyki, posiada mało precyzyjne znaczenie lub
występuje w niewłaściwym kontekście. Użycie brzęczydeł ma na celu wywołanie
odpowiedniego wrażenia u słuchaczy lub czytelników. Często brzęczydło pełni rolę
komercyjnego fetyszu, stereotypu mającego pozyskać klientów poprzez wytworzenie
wrażenia nowoczesności, doskonałości technologicznej. Uporczywymi brzęczydłami są
terminy: „relational”, „integrated”, „distributed”, „open system”, „SQL”,
„structural”, „modular”, „client/server”, itd. Zwrot świata komercyjnego ku
obiektowości spowodował wytworzenie wielu nowych brzęczydeł, wśród nich: „objectoriented”, „portable”, „interoperable”, „component”, „agent”, „abstract”,
„scalability”, „C++”, „Java”, itd.
brzytwa Occama (Occam’s razor) „Entia non sunt multiplicanda praeter
necessitatem”: nie mnożyć bytów ponad potrzebę. Zasada sformułowana przez
Williama Occama (1280-1349), zalecająca unikanie cech redundantnych. W językach i
systemach obiektowych zasada ta nakazuje unikanie redundantnej składni oraz unikanie
wprowadzania takich konstrukcji językowych, które można łatwo zastąpić przez inne
konstrukcje.
bufor (buffer, cache) Obszar w pamięci operacyjnej służący do czasowego
zapamiętywania i przetwarzania kopii obiektów przechowywanych w bazie danych.
bzdura (nonsense, rubbish) Określenie argumentu, opinii, stereotypu, wypowiedzi,
itp., która jest nonsensem, zaprzecza oczywistym faktom, jest niezgodna ze zdrowym
rozsądkiem, jest pochopnym i nieprzemyślanym poglądem, prezentuje skrajne myślenie
życzeniowe w ramach forsowanej przez jej autora ideologii lub koncepcji, jest
2.Słownik encyklopedyczny
29
wewnętrznie sprzeczna. Wśród bzdur dotyczących obiektowości można wyróżnić
zwyczajne idiotyzmy, prezentowane przez różne osoby niezbyt kompetentne w
przedmiocie, jak również bzdury wybitne, wypowiadane przez światowe autorytety na
renomowanych konferencjach oraz wypisywane w książkach i podręcznikach. Historia
niektórych bzdur ma już ponad 25 lat, z tego względu godne są uwagi i zainteresowania
środowiska naukowego jako ważny i modny temat badawczy - zważywszy chociażby na
obfitość materiału wejściowego oraz jego poznawczą, ekonomiczną i społeczną wagę.
Bzdury dzielimy na: (a) absolutne bzdury; (b) bzdury relatywne lub inaczej
względne; (c) bzdury-przekręty. Powyższa klasyfikacja nie zawsze jest jednoznaczna.
Absolutna bzdura ma miejsce wtedy, gdy jest bzdurą w dowolnych okolicznościach.
Bzdura relatywna nie jest bzdurą dla jej autora, gdyż prezentuje podstawowe założenie
lub aksjomat pewnej szkoły, ideologii lub koncepcji; jest natomiast bzdurą dla osób,
które nie są jej wyznawcami. Bzdura-przekręt występuje wtedy, gdy pewna osoba lub
firma świadomie puszcza ją w świat dla wymiernego interesu, ponieważ jest ona dla
niej bardzo wygodna, sprzyja aktualnym (kulawym) rozwiązaniom, lub występuje
nadzieja, że zamieni się ona w fałszywy stereotyp, który osłabi lub wyeliminuje
konkurencję. Niżej prezentujemy niektóre wybitne bzdury, które można spotkać w
obiektowej literaturze, zarówno komercyjnej jak i naukowej:
 Systemy relacyjne i SQL posiadają solidne podstawy matematyczne (w
przeciwieństwie do systemów obiektowych).
 Operatory algebry relacji spełniają tę samą rolę dla systemów baz danych, jak
operatory arytmetyczne dla komputera.
 W języku Smalltalk wszystko jest obiektem! („A komunikat też?” - „Eeeeee ... no
.... nie.”)
 Algebra relacji może być łatwo rozszerzona do pełnego, uniwersalnego języka
programowania aplikacji.
 Warunkiem optymalizacji obiektowych zapytań jest przekształcenie ich do postaci
określonej przez pewną obiektową algebrę.
 Zagnieżdżanie obiektowych zapytań wymaga spełnienia własności domkniętości
(closure property), polegającej na tym, że zarówno wejściem jak i wynikiem
zapytań są obiekty.
 Standard SQL zapewnia pełną kompatybilność i przenaszalność oprogramowania
dla systemów relacyjnych.
 Hermetyzację należy odrzucić, bo uniemożliwia realizację języków zapytań.
 Hermetyzacja polega na tym, że widoczne są wyłącznie niektóre metody obiektu,
zaś niewidoczny jest jego stan (atrybuty). (Patrz: hermetyzacja.)
 Dziedziczenie (oraz wielodziedziczenie) jest całkowicie zbędne, bo można je łatwo
odwzorować przez agregację (delegację, asocjację, dodatkową tablicę, itd.).
 Dynamiczne role obiektu powodują nieakceptowalne skomplikowanie modelu
obiektowego; można je łatwo odwzorować przez odpowiednie wzorce projektowe
(np. dekoratora).
 Obecność wskaźników w strukturach obiektowych cofa rozwój baz danych do lat
70-tych.
2.Słownik encyklopedyczny
30














Obiekty rozproszone nie mogą mieć (lub nie powinny mieć) stanu.
Systemy relacyjne umożliwiają matematyczną weryfikację poprawności
zaprojektowanej bazy danych.
Ponieważ bazy danych zawierają fakty, zaś fakty opisuje logika predykatów, wobec
tego logika predykatów jest doskonałym narzędziem przetwarzania baz danych.
Kręgosłupem SQL jest logika matematyczna.
Kręgosłupem OQL jest rachunek dziedzinowy (domain calculus).
Obiektowość w bazach danych jest przejściową modą; w dłuższym horyzoncie
zwyciężą dedukcyjne bazy danych.
Obiektowe bazy danych nie mogą być wyposażone w języki zapytań.
Obiektowe języki zapytań nie mają (i nie mogą mieć) sprawnych metod
optymalizacyjnych.
Jeżeli X jest kolekcją, wówczas składnia języka zapytań X.Y prowadzi do
niejednoznaczności; konieczne jest w takiej sytuacji użycie składni select Y from X.
Obiektowe bazy danych nie mogą zapewnić skalowalności (bezpieczeństwa,
wydajności, wielodostępu, przetwarzania transakcji, rozproszenia, itd.).
Obiektowość jest dobra na etapie analizy i projektowania, ale jest mało przydatna
dla implementacji.
Aby uniknąć niespójności związanej ze zwisającymi wskaźnikami wystarczy nie
wprowadzać w języku operacji usuwania obiektu, ale powierzyć tę sprawę
mechanizmowi automatycznego zbierania nieużytków.
Uniwersalnym środkiem projektowania jest notacja Z (sieci Petriego, VDM, itd.);
umożliwia ona matematyczną weryfikację poprawności projektu.
Obiektowe bazy danych sprowadzają się do dodania cechy trwałości do
obiektowych języków programowania.
Jako ćwiczenie z zakresu bzdurologii proponujemy zastanowienie się: (1) dlaczego
powyższe stwierdzenia są bzdurami; (2) do której kategorii należą; (3) dlaczego któryś z
niepodważalnych informatycznych autorytetów je wypowiedział lub lansuje.
C
C
C/S (Client/Server) Patrz: klient-serwer.
C++ Obiektowy język programowania o konstrukcji hybrydowej, pochodna języka
C. Duże zastosowania na skalę przemysłową. Łączy własności C niskiego poziomu,
takie jak arytmetyka wskaźników, z konstrukcjami wysokiego poziomu, takimi jak
klasy, podklasy, funkcje wirtualne, hermetyzacja. W C++ klasa jest zdefiniowanym
przez użytkownika typem. Jest ona syntaktycznie zapisywana jako struktura z funkcjami
członkowskimi. Konstruktory i destruktory są funkcjami członkowskimi, które są
wołane w celu utworzenia lub skasowania obiektu danej klasy. Funkcja zaprzyjaźniona
(friend) jest funkcją z innej klasy, która ma dostęp do prywatnych własności danej
2.Słownik encyklopedyczny
31
klasy. C++ daje możliwości konwersji typu implicite (poprzez kast), funkcji
„rozwijanych w miejscu” (inline functions), przeciążania operatorów i funkcji, oraz
funkcji z domyślnymi argumentami. Posiada pojęcie strumieni (streams) dla wejścia i
wyjścia, oraz referencje. Wprowadza także wielodziedziczenie, bezpieczną
typologicznie konsolidację, wskaźniki do członków klasy, oraz klasy abstrakcyjne.
C++ jest najszerzej rozpowszechnionym obiektowym językiem programowania.
Eklektyczna natura C++ jest przedmiotem krytyki. Jest on też krytykowany z powodu
wolnego tworzenia aplikacji, zawodności, słabej przenaszalności, zwiększonego ryzyka
wadliwego działania programów (np. wyciekanie pamięci) i szeregu innych wad.
Jakkolwiek C++ ma w obecnej chwili duże powodzenie, wielu specjalistów wróży
szybki koniec jego kariery, m.in. w związku z pojawieniem się języków wyższego
poziomu i bardziej przyjacielskich, takich jak Java lub środowisk programowania
wizyjnego. Wielu autorów podkreśla, że C++ jest językiem trudnym do uczenia się i
użycia. Ponadto, w większości programiści używają C++ jako „lepszego C”, nie
wykorzystując w istocie jego możliwości obiektowych.
http://www.csci.csusb.edu/dick/c++std/ (C++ Standard)
http://www.cygnus.com/misc/wp/
http://info.desy.de/user/projects/C++.html
http://www.icce.rug.nl/docs/cplusplus/cplusplus.html
CAD [1] (Computer Aided Design) Projektowanie wspomagane komputerowo.
Często wymieniana dziedzina potencjalnych zastosowań technologii obiektowych.
CAD [2] (Class Association Diagram) Patrz: diagram asocjacji klas.
CAM (Computer Aided Manufacturing) Wytwarzanie wspomagane komputerowo.
Często wymieniana dziedzina potencjalnych zastosowań technologii obiektowych.
Cardelli, Luka Propagator teorii typów polimorficznych, szczególnie w
zastosowaniu do obiektowości. Również autor lub współautor kilku (obiektowych,
polimorficznych) języków programowania (Galileo, Quest, Amber, Obliq) o charakterze
modelowym i akademickim.
Cartridges Pakiet oprogramowania (biblioteka klas) oferowany przez firmę Oracle
dla systemu Oracle-8, służący do przetwarzania multimediów (tekst, wideo, grafika
bitowa) i danych przestrzennych.
CASE (Computer Aided Software Engineering, Computer Aided System
Engineering) Komputerowe wspomaganie inżynierii oprogramowania, komputerowe
wspomaganie inżynierii systemów. Określenie systemu wspomagającego analizę i
projektowanie systemów informatycznych, w tym opartych o technologie obiektowe.
CASE jest również często wymienianą dziedziną potencjalnych zastosowań technologii
obiektowych. Pakiety CASE mogą, w szczególności, składać się z następujących
elementów:
 Graficzne interfejsy do rysowania, modyfikacji i drukowania diagramów encjazwiązek, diagramów klas, diagramów stanów, diagramów przepływu danych, lub
innych diagramów.
2.Słownik encyklopedyczny
32







Procedury automatycznego generowania relacyjnych schematów bazy danych (np.
w SQL) lub schematów obiektowych (np. w IDL).
Sprawdzanie formalnej zgodności pomiędzy różnymi diagramami.
Prowadzenie wspólnego słownika użytych nazw i sprawdzanie zgodności ich
użycia.
Definiowanie i przetwarzanie więzów integralności.
Specyfikowanie funkcji aplikacyjnych działających na projektowanej bazie danych,
poprzez określenie danych wejściowych, danych wyjściowych, oraz semantyki
funkcji.
Wspomaganie procesu tworzenia dokumentacji bazy danych, oraz dokumentacji
programów aplikacyjnych, dla różnych faz procesu projektowania i różnych
poziomów abstrakcji.
Automatyczna budowa prototypu aplikacji na podstawie sformalizowanej
(uproszczonej) specyfikacji.
Środowisko implementacji
Moduł inżynierii
odwrotnej
Generatory
kodu
Sprzęgi do
narzędzi RAD
Moduł importu/
eksportu danych
Moduł kontroli
poprawności
Moduł pracy
sieciowej
Słownik
danych
Moduł zarządzania
pracą grupową
Moduł zarządzania
konfiguracjami
Moduł kontroli
jakości
Edytory
diagramów
Moduł projektowania
interfejsu użytkownika
Generatory dokumentacji
technicznej
Generatory
raportów
Składowe narzędzi CASE
http://iamwww.unibe.ch/~scg/OOinfo/FAQ/oo-faq-S-10.html
Catalysis Obiektowa metodyka analizy i projektowania systemów informatycznych
opracowana przez D’Souza i Willsa.
http://www.iconcomp.com/papers/cata/index.html
Cattel, Rick Prezes grupy ODMG, główny architekt standardu ODMG.
cecha eksportowana (exported feature) Cecha pewnego bytu programistycznego
2.Słownik encyklopedyczny
33
(atrybut, procedura, metoda, typ, itd.) dostępna publicznie.
Cecil Obiektowy język programowania opracowany przez Uniwersytet w
Waszyngtonie, przeznaczony do wspomagania szybkiej konstrukcji rozszerzalnego
oprogramowania. Cecil jest oparty o prosty model obiektowy bazujący na prototypach,
posiada mechanizm wspomagający strukturalną formę dziedziczenia, hermetyzację
opartą na modułach i elastyczny mechanizm mocnej statycznej kontroli typów.
CF (Common Facilities) Patrz: wspólne udogodnienia.
CFOM (Composition Filters Object Model) Rozszerzony model obiektowy
pozwalający wyrazić wiele pojęć obiektowości, wspomagający ponowne użycie i
rozszerzalność.
http://wwwtrese.cs.utwente.nl/
Chen, Peter Twórca i propagator modelu encja-związek.
chroniony (protected) Określenie cechy, atrybutu, metody, funkcji, która jest
niedostępna z zewnątrz danej klasy, z wyjątkiem klas będących jej specjalizacją.
chudy klient (thin klient) W architekturze klient-serwer określenie klienta o bardzo
ograniczonych funkcjach, korzystającego głównie z usług świadczonych przez serwer.
Przeciwieństwem jest tłusty (mocny) klient (fat client).
ciało metody (method body) Kod (zapisany w języku programowania)
implementujący metodę. Synonim: treść metody.
cienki klient (thin klient) Patrz: chudy klient.
CIO (Chief Information Officer) Główny specjalista d/s informacji. Stanowisko w
firmie (amerykańskiej). Osoba piastująca to stanowisko jest odpowiedzialna za
rozpoznanie pojawiających się nowych technologii na rynku oraz za kroki zmierzające
do wdrożenia tych technologii w firmie. Wiele materiałów marketingowych,
dokumentów, opracowań, analiz pojawiających się w związku z technologiami
obiektowymi jest adresowane do CIO.
CLI (Call-Level Interface) Interfejs poziomu wołań procedur (dla SQL). CLI jest
interfejsem programistycznym (zestawem procedur) umożliwiającym dostęp
programów aplikacyjnych do relacyjnych baz danych poprzez SQL na poziomie wołań
procedur. CLI stał się podstawą standardu ODBC. SQL/CLI jest międzynarodowym
standardem, dodatkiem do SQL-92. Obecnie trwają prace nad stworzeniem standardu
CLI dla SQL3.
http://www.jcc.com/sql_cli.html
CLIPS (C Language Integrated Production System) Język przeznaczony do budowy
systemów ekspertowych, zaimplementowany przez NASA. Posiada możliwości
wnioskowania i reprezentowania wiedzy, wspomaganie dla reguł oraz obiektowego i
proceduralnego programowania. Składnia jest oparta na języku Lisp.
34
2.Słownik encyklopedyczny
CLOB (Character Large Object) Duży obiekt znakowy; pojęcie występujące w
niektórych systemach obiektowo-relacyjnych.
CLOS (Common LISP
programowania Lisp.
http://www.franz.com/
Object
System)
Obiektowe
rozwinięcie
języka
CLU Obiektowy język programowania z rodziny Pascala, opracowany w MIT.
Wspomaga abstrakcje danych oraz iteratory. Program w CLU składa się z oddzielnie
kompilowanych procedur, klastrów (clusters) oraz iteratorów (bez zagnieżdżania).
Klaster jest modułem włączającym typ abstrakcyjny, jego operacje, wewnętrzną
reprezentację oraz implementację. Klastry i iteratory mogą być generyczne
(parametryzowane). Posiada uniwersalny typ any oraz procedurę sprawdzającą typ
obiektu. Obiekty mogą być zmienialne lub niezmienialne. Wspomaga także wyjątki.
Podstawienie odbywa się bez tworzenia kopii, lecz poprzez zbudowanie referencji do
podstawianej wartości. CLU posiada zmienne własne (own variables) oraz wielokrotne
podstawienie.
CO2 Obiektowy język programowania (oparty o C) dla systemu O 2 (obecnie nie
podtrzymywany).
Coad, Peter Twórca metodyki obiektowej analizy i projektowania systemów
informatycznych, określanej jako Coad/Yourdon.
Coad/Yourdon Obiektowa metodyka
informatycznych. Patrz: OOA/OOD.
analizy
i
projektowania
systemów
COBRA Częsta błędna pisownia akronimu CORBA.
COM (Component Object Model lub Common Object Model) Powszechny model
obiektowy lansowany przez Microsoft. COM jest modelem komunikacji i
komponentów zastosowanym w OLE2. Wersja COM umożliwiająca pracę w systemie
rozproszonym jest określana jako DCOM (Distributed COM). W 1995 technologia
OLE2/COM/DCOM została przystosowana do współpracy z Internetem, uzyskując przy
tym nową nazwę ActiveX. (Będziemy tę technologię oznaczać OLE2/COM/ActiveX.)
Literatura na ten temat jest ogromna i jak dotąd nieco chaotyczna, w związku z czym
jest dość trudno rozpoznać, jakie są dokładnie założenia architektoniczne
OLE2/COM/ActiveX, gdzie są granice tej technologii, jakie języki, interfejsy i
narzędzia
ona
włącza.
Równie
niejasny
jest
stosunek
technologii
OLE2/DCOM/ActiveX do standardu CORBA (w szczególności do protokołu IIOP). Są
opinie, że CORBA jest rozwiązaniem eleganckim i uniwersalnym, natomiast
OLE2/COM/ActiveX jest technologią niedojrzałą, przypisaną (proprietary) do
produktów Microsoftu, skonstruowaną chaotycznie na zasadzie oddolnego rozrostu
prostej koncepcji OLE, wreszcie zawodną i nie posiadającą walorów ochrony i
bezpieczeństwa (safety, security) niezbędnych do pracy w sieci. Technologia
OLE2/COM/ActiveX może być jednak poważnym konkurentem dla standardu CORBA.
Pewne cechy mogą przesądzić na korzyść OLE2/COM/ActiveX; wśród nich można
2.Słownik encyklopedyczny
35
wymienić stosunkowo niski koszt, lepszą wydajność i pełne zintegrowanie z
popularnymi produktami Microsoftu, które zdobyły ogromny segment rynku
zastosowań biurowych. Często stwierdza się, że technologia OLE2/COM/ActiveX „już
jest w powszechnym użyciu”, natomiast CORBA „jest tylko specyfikacją” (co nie jest
do końca prawdą, ponieważ istnieje wiele systemów ORB opartych na CORBA).
Niektóre opinie głoszą, że te standardy uzupełniają się, ponieważ CORBA jest bliżej
systemu operacyjnego (back end), zaś OLE2/COM/ActiveX jest bliżej interfejsów do
rozwijania aplikacji (front end). Jakkolwiek OMG wyraża explicite swój krytyczny
stosunek do OLE2/COM/ActiveX (i odwrotnie, np. wypowiedzi Rogera Sessions),
niemniej traktuje Microsoft jako ważnego partnera w obecnej i przyszłej współpracy. W
szczególności, konsorcjum OMG opracowało specyfikację „pomostu” pomiędzy COM i
CORBA. W tej chwili trudno jednak przewidzieć, jakie konsekwencje przyniesie dalsza
konfrontacja COM i CORBA.
http://www.microsoft.com/com
http://www.microsoft.com/oledev/olecom/title.htm
COM+ Rozszerzenie COM obejmujące poprzednią technologię Microsoftu,
określaną jako MTS (Microsoft Transaction Server).
Component Broker Obiektowy monitor transakcji bazujący na standardzie
CORBA, rozwinięcie SOM. Produkt IBM.
http://www.software.ibm.com/objects/somobjects/
http://www.software.ibm.com/ad/cb/
COOL [1] (Chorus Object-Oriented Layer) Pakiet ORB dla obiektowego systemu
operacyjnego Chorus opracowany w ramach projektu Esprit/OUVERTURE.
http://www.chorus.com/Products/Cool/index.html
COOL [2] (Cobol Object-Oriented Language) Patrz: OO-Cobol.
COOL [3] (Concurrent Object-Oriented Language) Rozszerzenie C++ z
równoległym wykonywaniem zadań oraz podziałem pamięci dla multi-procesorów.
CORBA (Common Object Request Broker Architecture) Standard współdziałania
systemów obiektowych i nieobiektowych, heterogenicznych i rozproszonych,
opracowany przez gremium OMG. Celem standardu OMG CORBA jest uzyskanie
możliwości współdziałania pomiędzy niekompatybilnymi systemami, pracującymi na
różnych platformach sprzętowych i programowych, oddalonych geograficznie.
Osiągnięcie tego celu wymagało zwiększenia poziomu abstrakcji w taki sposób, aby
(zazwyczaj zasadnicze) różnice implementacyjne nie miały znaczenia. Ten poziom
abstrakcji osiąga się poprzez opis obiektów w uniwersalnym języku IDL (Interface
Definition Language), który oprócz struktury obiektów ustala także specyfikacje metod
działających na obiektach oraz zależności (wielo) dziedziczenia. Do współdziałania
konieczne jest także określenie odwzorowania (mapping) implementacji obiektów na
abstrakcyjną postać implikowaną przez IDL. Temu celowi poświęcony jest adapter
obiektów, w szczególności BOA (Basic Object Adapter); jest on specyficzny dla danego
języka programowania. Powiązanie pomiędzy aplikacją (odwołującą się do obiektów) i
implementacją obiektów może mieć charakter statyczny lub dynamiczny, w zależności
2.Słownik encyklopedyczny
36
od tego, czy wiązanie następuje w czasie kompilacji czy też w czasie wykonania. W
przypadku statycznym, z wyrażenia IDL jest generowany automatycznie tzw. pniak
(stub), czyli fragment kodu, który jest konsolidowany z aplikacją klienta. Po stronie
serwera obiektów z wyrażenia IDL generowany jest szkielet (skeleton) implementacji,
który programista musi zapełnić konkretnym kodem implementacyjnym
wyspecyfikowanych metod. W przypadku dynamicznym, dostęp następuje
bezpośrednio poprzez odwołania dynamiczne, na zasadzie podobnej do RPC.
Implementacja obiektów
(reprezentacja i przechowywanie
obiektów; realizacja dostępu i usług)
Klient
dynamiczne
statyczne
Wołania
dynamiczne
(RPC)
Pniak
IDL
(IDL stub)
Interfejs
do
pośrednika
ORB
Dynamiczny
Szkielet Interfejsu
Szkielet obiektów
(IDL skeleton)
Adapter
obiektów
Rdzeń Pośrednika (ORB core)
Repozytorium
interfejsów
Takie samo
dla wszystkich ORB
Pniaki i szkielety
specyficzne dla interfejsów
Może być wiele
adapterów obiektów
Prywatne interfejsy
ORB
Repozytorium
implementacji
Architektura standardu CORBA oraz przesyłanie zleceń statycznych i dynamicznych
OMG CORBA obejmuje także dużą kolekcję usług i udogodnień, zarówno
poziomych (niezależnych od dziedziny aplikacyjnej, np. usługi w zakresie nazw,
zdarzeń, trwałych obiektów, związków, zapytań), jak i pionowych (specyficznych dla
danej dziedziny aplikacyjnej, np. telekomunikacja, medycyna, finanse, wytwarzanie).
Podstawowym elementem architektonicznym standardu CORBA jest tzw. pośrednik
(Object Request Broker, ORB), skupiający w sobie wymienione wyżej funkcjonalności
niezbędne do przetwarzania rozproszonych obiektów i współdziałania. Pakiety ORB
komunikują się ze sobą w sieci komputerowej przy pomocy protokołu GIOP (General
Inter-ORB Protocol). W tej chwili zaimplementowano kilkanaście pakietów ORB.
CORBA ma ogromne znaczenie kulturotwórcze w dziedzinie informatyki, chociaż
wydaje się, że maksymalistyczne cele tego standardu są trudne do osiągnięcia,
szczególnie w zakresie akceptowalnej wydajności (performance). Niektórzy specjaliści
głoszą, że oparcie rozproszonych aplikacji o standard CORBA będzie zbyt kosztowne.
Nie jest jednak do końca pewne, czy opinie te nie są podsycane przez konkurencję,
m.in. przez Microsoft oferujący technologię COM/DCOM, która jest rozwiązaniem
znacznie „lżejszym” i tańszym (ale też o mniejszej uniwersalności i mniejszym zakresie
zastosowań). Konkurentem dla pakietów opartych o standard CORBA jest także pakiet
pośredniczący JavaBeans, integrujący rozproszone komponenty napisane w Java.
http://www.omg.org
2.Słownik encyklopedyczny
37
http://www.acl.lanl.gov/CORBA/
http://www.acl.lanl.gov/cgi-bin/doclist.pl
http://www.cs.wustl.edu/~schmidt/corba.html
http://plato.cis.nctu.edu.tw/CORBA/idl.htm
http://www.sw-technologies.com/corba/
http://www.acl.lanl.gov/~reverbel/orb_odbms.html
http://adams.patriot.net/~tvalesky/freecorba.html
http://galaxy.uci.agh.edu.pl/~vahe/orb_odb/corba.htm
CORBA 1.1 Specyfikacja standardu CORBA z roku 1991, obecnie znowelizowana.
Patrz: CORBA.
CORBA 2.0 Specyfikacja standardu CORBA z grudnia 1994 zapewniająca
współdziałanie pomiędzy niezależnie zbudowanymi pośrednikami ORB. Patrz też:
CORBA.
http://www.omg.org
CORBA 3.0 Nowa wersja standardu CORBA będąca w trakcie opracowywania.
Planowane jest wiele rozszerzeń obecnego standardu CORBA 2.0, w szczególności:
obsługa komunikatów (messaging), przenaszalność po stronie serwera (server
portability, POA), wielokrotne interfejsy (multiple interfaces), obiekty biznesowe
zintegrowane z JavaBeans (business objects/JavaBeans), wiązania do Java (Java
bindings), obiekty jako wartości (objects-by-value), mobilni agenci (mobile agents),
wiązanie do DCOM (CORBA/DCOM), automatyczna trwałość (automatic persistence),
wspomaganie dla zapory ogniowej protokółu IIOP (IIOP firewall support), przepływy
prac (workflow), szkielety dziedzinowe (domain-level frameworks). Patrz też: CORBA.
http://www.corbajava.engr.sjsu.edu
http://www.omg.org
CRC (Class Responsibility Collaborator) Prosta metoda pracy z przyszłymi
użytkownikami systemu mająca na celu określenie ich potrzeb i wymagań. Metoda
CRC jest zalecana w kilku metodykach analizy i projektowania. Patrz też: karta CRC.
CRUD (Create, Retrieve, Update, Delete) Tworzenie, wyszukiwanie, aktualizacja,
usuwanie. Akronim określający podstawowe funkcjonalności wymagane przez
mechanizm trwałych danych lub obiektów.
CSCW (Computer Supported Cooperative Work) Komputerowe wspomaganie pracy
grupowej. Określenie dziedziny badawczej i technologii zajmującej się organizacją
pracy grupowej. Typowym produktem wspomagającym jest LotusNotes.
cykl życia obiektu (object life cycle) Diagram lub inna notacja pokazująca fazy
życia obiektu pod kątem jego roli w systemie informacyjnym. Zwykle, ten termin jest
łączony z operacjami (metodami) tworzenia i usuwania obiektów.
czarna skrzynka (black box) Określenie pewnej rzeczy, której wewnętrzna budowa
lub implementacja jest ukryta. Termin ten jest wiązany z ponownym użyciem (reuse),
gdzie oznacza taki aktyw ponownego użycia, który można i należy używać bez potrzeby
2.Słownik encyklopedyczny
38
lub możliwości rozpoznania jego wewnętrznej zawartości. Przykładem ponownego
użycia na zasadzie czarnej skrzynki jest tworzenie obiektów kompozytowych
składających się z mniejszych obiektów o znanym interfejsie, lecz nieznanej
implementacji.
czas kompilacji (compile-time) Czas, w którym następuje zamiana tekstu programu
na jego wykonywalny (binarny) kod.
czas wykonania (run-time) Czas, w którym następują akcje komputera zgodne z
aktualnie wykonywanym kodem programu.
czas życia obiektu (object lifetime) Patrz: cykl życia obiektu.
członek (member) Termin występuje w dwóch znaczeniach:
 Obiekt będący wystąpieniem danej klasy; synonim wystąpienia (instance).
Niektórzy autorzy różnicują terminy wystąpienie i członek w taki sposób, że
wystąpienie dotyczy bezpośredniej klasy obiektu, natomiast członek dotyczy
również klas stojących wyżej w hierarchii dziedziczenia (np. konkretny obiekt
może być wystąpieniem klasy Student, ale nie jest wystąpieniem klasy Osoba; jest
on natomiast członkiem obydwu klas).
 Definicja lub deklaracja metody lub atrybutu w ramach definicji klasy, zapisu lub
struktury, np. atrybut Nazwisko jest członkiem struktury Osoba.
D
D
DAIS Pośrednik ORB wg standardu CORBA rozprowadzany przez ICL.
http://www.icl.co.uk/products/dais/home.html
dane biznesowe (business data) Dane, które mają znaczenie dla dziedziny
przedmiotowej (szeroko pojmowanego biznesu); dane, które uczestniczą w
przetwarzaniu określonym przez logikę biznesu.
dane masowe (bulk data) Dane, których rozmiar może zmieniać się dynamicznie w
sposób nieograniczony. Zwykle chodzi tu o wartości danych określone przez
konstruktory typów masowych, takich jak: zbiór, relacja, wielozbiór, sekwencja i tablica
dynamiczna.
dane niestrukturalne (unstructured data) Dane (zwykle tekstowe lub graficzne),
których struktura (typ, format, schemat) nie jest określona i nie może być w prosty
sposób rozpoznana przez system. Przykładem danych niestrukturalnych są dokumenty
(przepisy) z zakresu prawa.
dane półstrukturalne (semistructured data) Dane, których struktura nie jest znana,
jest nieregularna, ale może być w pewnym zakresie rozpoznana przez system. Często
tym terminem określa się dane, w których etykiety danych (nazwy obiektów, nazwy
2.Słownik encyklopedyczny
39
atrybutów) są przechowywane razem z wartościami, przy czym nie są one ograniczone
przez typ i mogą zmieniać się w ramach tego samego rodzaju obiektu.
dane przestrzenne (spatial data) Dane opisujące przestrzeń (zwykle
trójwymiarową) oraz obiekty w tej przestrzeni, np. dane projektów architektonicznych,
dane dotyczące konstrukcji maszyn, itd.
dane temporalne (temporal data) Dane, w których kluczową rolę odgrywa
rejestracja momentów lub odcinków czasu, np. dane o wydarzeniach historycznych.
dane wirtualne (virtual data) Dane, które nie są zapamiętane fizycznie, lecz są
wyliczane w momencie dostępu; dane widziane poprzez pewną perspektywę (view).
DataBlades Pakiet oprogramowania (biblioteka klas) oferowany przez firmę
Informix dla przetwarzania multimediów (tekst, audio, wideo, grafika bitowa), danych
przestrzennych, danych temporalnych i innych.
http://www.informix.com/informix/
DataExtenders Pakiet oprogramowania (biblioteka klas) oferowany przez firmę
IBM jako składnik systemu DB2 Universal Database dla przetwarzania multimediów
(tekst, audio, wideo, grafika bitowa, odciski palców), danych przestrzennych i innych.
DB (Data Base) Patrz: baza danych.
DB2 Universal Database Obiektowo-relacyjny SZBD firmy IBM; następca
prototypu o nazwie Starburst. Wspomaga duże obiekty (BLOB-y i CLOB-y), typy i
funkcje definiowane przez użytkownika (w językach C, Visual Basic i Java), funkcje
zwracające tablice, funkcje OLE, przeciążanie oraz SQL wzmocniony o wyrażenia
ścieżkowe.
DBA (Data Base Administrator) Patrz: administrator bazy danych.
DBMS (Data Base Management System) Patrz: system zarządzania bazą danych.
DBPL (Data Base Programming Language) Patrz: język programowania baz
danych.
DCE (Distributed Computing Environment) Standard rozproszonego systemu
informatycznego oparty o koncepcję odległego wołania procedury (RPC); opracowany
przez konsorcjum Open Software Foundation, OSF.
http://www.opengroup.org/pubs/catalog/f201.htm
DCOM (Distributed Common Object Model) Standard firmy Microsoft w zakresie
współdziałania systemów obiektowych w środowiskach rozproszonych; wersja sieciowa
standardu COM powstała poprzez zintegrowanie go z technologią wołania odległej
procedury OSF DCE. DCOM jest niekiedy reklamowany przez Microsoft jako
konkurent dla standardu CORBA; jak dotąd jednak (w odróżnieniu od CORBA),
stosowalność jego jest ograniczona wyłącznie do MS Windows i innych produktów
Microsoftu. DCOM jest także krytykowany za brak dziedziczenia; zgodnie z
40
2.Słownik encyklopedyczny
zapowiedziami będzie ono własnością nowej wersji COM+. Patrz też: COM.
http://www.microsoft.com/oledev/olecom/title.htm
http://www.microsoft.com/oledev/olecom/draft-brown-dcom-v1-spec-02.txt
DDD (Data Dictionary-Directory) Słownik-przewodnik danych. Patrz: słownik.
DDL (Data Description Language, Data Definition Language) Język opisu lub
definicji danych. Początkowo, język zaproponowany przez DBTG CODASYL, służący
do zapisu schematu bazy danych. Termin ten służy również jako ogólne oznaczenie
całej klasy takich języków, np. języka IDL wg OMG CORBA lub ODL wg standardu
ODMG.
deaktywacja (deactivation) Zapamiętanie obiektu w trwałej pamięci zewnętrznej i
usunięcie go z pamięci operacyjnej.
dedukcyjno-obiektowe (deductive object-oriented) Określenie badań w dziedzinie
baz danych, które próbują łączyć dedukcyjne bazy danych (oparte na logice
matematycznej) z pojęciami obiektowości, takimi jak klasy i dziedziczenie. Jak dotąd,
temat pozostaje w sferze akademickiej i (jak można sądzić) jego jedynym motywem są
naukowe kariery („następny artykuł na następną konferencję”). Sadząc po rezultatach
kierunku określanego jako „dedukcyjne bazy danych”, koncepcja dedukcyjnoobiektowych baz danych nie jest perspektywiczna. Patrz też: pseudo-teoria.
deklaracja (declaration) Zdanie kodu źródłowego określające nazwę i typ (lub
klasę) zmiennej lub obiektu. Deklaracje mogą również określać typy i klasy. Dla
funkcji, procedury, metody, itd. deklaracja określa jej nazwę, nazwy i typy parametrów,
oraz typ zwracanego przez nią wyniku. Deklaracja różni się od tworzenia danego bytu
programistycznego tym, że jego nazwa, typ, itd. są znane i są wiązane podczas
kompilacji. Na ogół przyjmuje się, że tworzone poprzez deklarację byty
programistyczne są obywatelami drugiej kategorii programistycznej.
deklaracyjny (declarative) Określenie języka programowania, w którym
bezpośrednio formułuje się cel przetwarzania, a nie akcje prowadzące do tego celu.
Przykładem (niedoskonałym) języka deklaracyjnego jest Prolog. W bazach danych
termin „deklaracyjny” odnosi się najczęściej do języka zapytań, np. SQL lub OQL.
Pojęcie deklaracyjności jest często niezbyt zrozumiałe lub sprowadza się do
drugorzędnych cech syntaktycznych; dotyczy to szczególnie operacji aktualizacyjnych.
Synonim: nieproceduralny. Antonim: imperatywny.
dekompozycja (decomposition) Mechanizm redukowania złożoności; podział
pewnego bytu (klasy, modułu, problemu, itd.) na składowe, mający na celu dalsze
rozpatrywanie składowych niezależnie od pozostałych składowych i niezależnie od
całości.
delegacja (delegation) Określenie sytuacji w obiektowej strukturze danych, gdy
operacje, które można wykonać na danym obiekcie, są własnością innego obiektu (są
„oddelegowane” do innego obiektu). W nieco innym znaczeniu (UML) delegacją jest
nazywana sytuacja, kiedy obiekt po otrzymaniu komunikatu wysyła komunikat do
2.Słownik encyklopedyczny
41
innego obiektu. Często określenie „delegacja” dotyczy sytuacji, kiedy jakiś złożony
atrybut obiektu jest także obiektem i jest wystąpieniem innej klasy. Delegacja jest
uważana także za alternatywę lub szczególny przypadek dziedziczenia. Jest także
określana jako dziedziczenie w ramach wystąpień obiektów, co kojarzy ją z pojęciem
prototypu. Należy uprzedzić, że pojęcie delegacji nie zawsze jest jasne, ponieważ opiera
się na dość powierzchownych cechach specyficznych dla modelu obiektowego
przyjętego w danym języku, co powoduje dość różne jego rozumienie. Np. w języku
Smalltalk (gdzie „wszystko jest obiektem”) trudno wyróżnić istotną merytorycznie
podstawę definicji tego pojęcia.
delegowanie (delegation) Patrz: delegacja.
Delphi Obiektowy system programowania firmy Borland, oparty o obiektowe
rozszerzenie języka Pascal. Delphi łączy wizyjne projektowanie i programowanie oparte
o komponenty z optymalizowaną kompilacją i dostępem do bazy danych.
denormalizacja (denormalization) Odwrotność normalizacji: połączenie dwóch lub
więcej tablic relacyjnych w jedną. Denormalizacja jest konsekwencją dwóch
problemów: (1) niskiej efektywności operacji złączenia; (2) zbytniego skomplikowania
struktury relacyjnej bazy danych utrudniającej pielęgnację oprogramowania.
Denormalizacja polega na wykonaniu zewnętrznego złączenia (outer join) dwóch lub
więcej tablic, patrz przykład poniżej.
Pracownicy
PrzynależnośćDoZZ
IdPrac
34
25
46
73
23
IdPrac
25
73
46
Nazwisko
Kowalski
Malinowski
Nowak
Grot
Leski
ZwiązekZaw
Solidarność
OPZZ
Solidarność
Pracownicy
IdPrac
34
25
46
73
23
Nazwisko
Kowalski
Malinowski
Nowak
Grot
Leski
ZwiązekZaw
NULL
Solidarność
Solidarność
OPZZ
NULL
Przykład denormalizacji
dereferencja (dereferencing) Zamiana referencji lub wskaźnika (identyfikatora
obiektu lub adresu zmiennej) na wartość przechowywaną wewnątrz tego obiektu lub tej
zmiennej. W większości języków programowania operator dereferencji nie występuje
explicite, lecz jest implikowany przez inne operatory, np. w wyrażeniu X+1 referencja
2.Słownik encyklopedyczny
42
do zmiennej X zostaje automatycznie zamieniona na wartość przechowywaną wewnątrz
tej zmiennej z powodu kontekstu (którym jest operator +). W obiektowości pojęcie
dereferencji wymaga zdefiniowania pojęcia wartości obiektu, co rodzi pewne problemy
semantyczne.
derywacja (derivation) Tworzenie klasy pochodnej (podklasy).
destruktor (destructor) Operator lub metoda usuwająca obiekty; przeciwieństwo
konstruktora.
DFD (Data Flow Diagram) Patrz: diagram przepływu danych.
diagram (diagram) Model wizualny, przeważnie w postaci grafu, odwzorowujący
pewien aspekt problemu lub pewien aspekt rozwiązania problemu.
diagram aktywności (activity diagram) Diagramy aktywności w swej zasadniczej
idei są dokładnie tym samym, co diagramy przepływu sterowania (flowcharts, control
flow diagrams). Jedyną różnicą koncepcyjną jest to, że pojawiają się na nich elementy
synchronizacji równoległych procesów (w dość prostej formie). Niżej przedstawiony
został przykładowy diagram aktywności w UML.
Znajdź Napój
[nie ma herbaty]
[nie ma kawy]
[herbata
znaleziona]
[kawa znaleziona]
Nasyp kawy
do filtru
Dolej wody
do zbiornika
Weź
filiżankę
Włóż filtr
do maszynki
Zrób herbatę
1..4
Nalej
kawę
1..4
Weź wody
Wypij
[światełko zgasło]
Włącz maszynkę
Gotowanie kawy
[maszynka włączona]
Przykład diagramu aktywności w UML
http://www.rational.com/uml/
diagram asocjacji klas (class association diagram, CAD) Patrz: diagram klas.
diagram encja-związek (ERD, Entity-Relationship Diagram) Diagram stanowiący
element modelu encja-związek (patrz: model encja-związek), przedstawiający encje,
związki, atrybuty oraz (w często spotykanym rozszerzeniu) hierarchię dziedziczenia.
Istnieje wiele konwencji notacyjnych diagramów encja-związek; przykładowy diagram
2.Słownik encyklopedyczny
43
przedstawiony poniżej stosuje konwencję C. Batini, S. Ceri, S. Navathe.
Nr_Ewid
Nazwisko
Data_Urodz
OSOBA
FAN
(1, n)
TRENER
(1, 1)
(1, 1)
wspomaga
kieruje
gra dla
(1, 1)
Suma_Pkt
(1, 1)
(1, 1)
prowadzi
(1, n)
PREZES
ZAWODNIK
(1, n)
(1, 1)
Nazwa
DRUŻYNA
trenuje
Data_T
(1, n)
(1, n)
Godz_G
grają
przeciwko
sobie
(1, n)
(1, n)
(1, 1)
(1, n)
MECZ
kibicuje
Data_G
(0, n)
odbywa się
Wynik_M
Status
STADION
Nazwa_S
Adres_S
Wielkość
Numer_M
Przykładowy diagram encja-związek
diagram Harela (Harel diagram) Patrz: diagram stanów.
diagram interakcji (interaction diagram) Diagram ułatwiający zrozumienie
zależności w przepływie sterowania. Metody realizujące to sterowanie są rozproszone w
wielu klasach, co powoduje trudności ze zrozumieniem ich wzajemnej zależności i
interakcji. Jest to powód sporządzania diagramów interakcji. Służą one do opisu
zależności przy przesyłaniu komunikatów dla pewnej grupy obiektów. Często stanowią
bardziej precyzyjny opis pojedynczego przypadku użycia. Istnieje wiele wariantów
diagramów interakcji o różnych odmianach syntaktycznych. UML wprowadza dwa
rodzaje takich diagramów: diagramy sekwencji i diagramy kolaboracji (współpracy).
http://www.rational.com/uml/
diagram interakcji obiektów (object interaction diagram) Patrz: diagram
interakcji.
diagram klas (class diagram) Diagram przedstawiający klasy obiektów, nazwy (i
niekiedy typy) atrybutów, nazwy (i niekiedy sygnatury) metod, związki asocjacji i
agregacji zachodzących między obiektami, liczności (cardinalities) tych związków,
związki generalizacji/specjalizacji (dziedziczenia) pomiędzy klasami, a także niekiedy
inne oznaczenia. Diagram klas jest także zwany diagramem asocjacji klas (class
association diagram) lub modelem obiektowym (object model). Jest on pojęciem
centralnym we wszystkich znanych metodykach obiektowych. W porównaniu do
analogicznych diagramów encja-związek diagramy klas wprowadzają dziedziczenie
(które było wprowadzone wcześniej w niektórych wersjach diagramów encja -związek)
2.Słownik encyklopedyczny
44
oraz metody przypisane do specyfikowanych klas. Oprócz tego zasadniczego elementu
pojawiają się w diagramach klas różnorodne oznaczenia o charakterze pomocniczym.
Diagram klas pokazuje klasy w postaci oznaczeń graficzno-językowych powiązanych w
sieć zależnościami należącymi do trzech kategorii:



Dziedziczenie (inheritance), czyli ustalenie związku generalizacji/specjalizacji
pomiędzy klasami; patrz: dziedziczenie.
Asocjacja (association), czyli dowolny związek pomiędzy obiektami dziedziny
przedmiotowej, który ma znaczenie dla modelowania; patrz: asocjacja.
Agregacja (aggregation), czyli szczególny przypadek asocjacji, odwzorowujący
stosunek całość-część pomiędzy obiektami z modelowanej dziedziny
przedmiotowej; patrz: agregacja.
Te oznaczenia są uzupełniane szeregiem dalszych oznaczeń, m.in. oznaczeniami
liczności, ról związków, ograniczeń, itd. Poniżej znajduje się przykładowy diagram klas
zapisany w UML.
Osoba
zapisany_na
poprzedza
1..*
Student
Pracownik
0..*
Kurs
0..*
Student_asystent
zawiera
asystuje_w
następuje_po
jest_składową 1..*
0..1
Profesor
prowadzi
prowadzony_dla
1..*
Wykład
ma_asystenta
0..*
prowadzony_przez
Przykładowy diagram klas



Istnieją trzy podstawowe rodzaje zastosowań diagramów klas:
Zapis modelu pojęciowego. Diagramy reprezentują pojęcia w dziedzinie
zastosowań, które aktualnie podlegają analizie.
Sformalizowana specyfikacja danych i metod. Jest ona bardziej związana z
oprogramowaniem, ale dotyczy jego zewnętrznego opisu (interfejsów) bez
wchodzenia w szczegóły implementacyjne.
Implementacja. W tym zastosowaniu diagram klas może służyć bezpośrednio jako
graficzny środek pokazujący szczegóły implementacji klas, np. w C++.
http://www.rational.com/uml/
diagram kolaboracji (collaboration diagram) Istotą diagramów kolaboracji jest
2.Słownik encyklopedyczny
45
przedstawienie przepływu komunikatów pomiędzy obiektami. Kolaboracja pomiędzy
obiektami włącza dwa aspekty: statyczną strukturę uczestniczących obiektów, włączając
związki, atrybuty i operacje (jest to nazywane „kontekstem kolaboracji”), oraz
sekwencję komunikatów wymienianych pomiędzy obiektami dla realizacji konkretnego
zadania. Diagram kolaboracji może być rozrysowany dla pewnych typów obiektów, dla
pewnych operacji lub dla pewnych przypadków użycia. Kolaboracja może dotyczyć
skutków powodowanych przez dany fragment programu w środowisku zewnętrznym.
Może także dotyczyć wewnętrznej implementacji obiektów i ich zachowania. W
odróżnieniu od diagramów sekwencji wymiar czasu nie jest tu bezpośrednio
odwzorowany (ale może być częściowo odwzorowany przez odpowiednią numerację
komunikatów). Natomiast odwzorowane są powiązania pomiędzy obiektami
(prezentujące pewną część powiązań z diagramu klas). Poniższy rysunek przedstawia
przykładowy diagram kolaboracji w UML. Synonim: diagram współpracy.
:OknoWprowadzaniaZamówienia
Obiekt
1: przygotuj()
Komunikat
:Zamówienie
2: *[dla wszystkich wierszy zamówienia]
przygotuj()
Numer kolejny komunikatu
3: maAkcje := sprawdź()
4:[maAkcje]:usuń()
5:czyNoweZamów := potrzebaNowegoZamów()
LiniaMacallana: WierszZamówienia
AkcjeMacallana: PozycjaAkcji
7: [maAkcje]: new
6:[czyNoweZamów]: new
:PozycjaDostarczana
:PozycjaPonownieZamówiona
Przykładowy diagram kolaboracji
http://www.rational.com/uml/
diagram komponentów (component diagram) Diagram pokazujący strukturę
komponentów oprogramowania, ich związki i przepływ komunikatów oraz interfejsy ze
światem zewnętrznym. Jest to graf, w którym węzłami są komponenty, zaś strzałki
prowadzą od klienta pewnej informacji do jej dostawcy. Rodzaj zależności jest zależny
od typu języka programowania. Diagram może także pokazywać interfejsy
poszczególnych komponentów. Poniżej znajduje się przykładowy diagram
komponentów w UML.
2.Słownik encyklopedyczny
46
Program do
harmonogramów
rezerwacje
Program
planujący
aktualizacje
Interfejs
graficzny
Przykładowy diagram komponentów
http://www.rational.com/uml/
diagram modułów (module diagram) Diagram pokazujący zależności pomiędzy
fizycznymi modułami oprogramowania; patrz diagram poniżej.
Menu
użytkownika
We/wy
Interpreter
komend
Dostęp do
bazy danych
Przykładowy diagram modułów
diagram obiektów (object diagram) Najczęściej to samo co diagram klas. Niekiedy
tym terminem określa się diagram, w którym oprócz oznaczeń występujących na
diagramie klas występują także oznaczenia konkretnych obiektów (zwykle
przykładowych).
diagram pakietów (package diagram) Pakiety są zestawami klas wraz z
zachodzącymi pomiędzy nimi zależnościami. Diagramy pakietów odwzorowują
przekazywanie (import) informacji z pakietu do pakietu. Poniższy rysunek przedstawia
2.Słownik encyklopedyczny
47
przykładowy diagram pakietów w UML dla systemu okienkowego włączającego
pewien edytor.
Edytor
Sterownik
Elementy
diagramów
graficznych
Elementy
dziedziny
zastosowań
System
okienkowy
Rdzeń grafiki
Rdzeń grafiki Motif
Motif
Rdzeń grafiki Windows
MS Windows
Przykładowy diagram pakietów
http://www.rational.com/uml/
diagram procesów (process diagram) Diagram pokazujący strukturę i wzajemne
zależności pomiędzy procesami; najczęściej jest to odmiana diagramu przepływu
danych.
diagram przejść pomiędzy stanami (STD, State Transition Diagram) Patrz:
diagram stanów.
diagram przepływu danych (data flow diagram, DFD) Diagram pokazujący
związki pomiędzy wartościami wprowadzanymi, przetwarzanymi i wyprowadzanymi z
systemu. Diagram przepływu danych nie zajmuje się czasem i zależnościami
czasowymi; w większości, nie jest w nim istotne, jakie jest następstwo aktywności lub
związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy czynnościami. Diagram ten pokazuje zestaw
modułów systemu ze wskazaniem, jakie informacje przepływają pomiędzy
poszczególnymi modułami. Diagram zawiera cztery rodzaje oznaczeń: procesy,
interfejsy zewnętrzne (aktorzy), składnice danych oraz strzałki pokazujące przepływ
danych lub informacji. Istnieją bardziej rozbudowane wersje tych diagramów. Stanowią
one podstawę metodyk analizy i projektowania określanych jako „strukturalne”. Poniżej
znajduje się przykładowy diagram przepływu danych zapisany w notacji OMT.
2.Słownik encyklopedyczny
48
Dane o Czytelniku
Zgłoszenie
Czytelnika
CZYTELNIK
KARTOTEKA CZYTELNIKÓW
Dane osobowe
PRZYJĘCIE
o Czytelniku
ZAMÓWIENIA
CZYTELNIKA Dane osobowe
Karta
Czytelnika
o Czytelniku
REJESTRACJA
CZYTELNIKA
Dane o
zamównieniu
Odpowiedź dla
Czytelnika
WERYFIKACJA
ZAMÓWIENIA
CZYTELNIK
Konto Czytelnika
Dostępne Książki
Dane o
zamówieniu
SPIS KSIĄŻEK
Wypożyczone
Książki
Wydane Książki
WYPOŻYCZENIE
KSIĄŻKI
Zapis wydanych Książek na konto
Przykładowy diagram przepływu danych
diagram przepływu sterowania (control flow diagram, flowchart): Patrz: diagram
stanów.
diagram przypadków użycia (use case diagram) Diagram pokazujący aktorów i
przypadki użycia. Poniższy rysunek przedstawia diagram przypadków użycia dla
pewnej firmy zajmującej się pośrednictwem w sprzedaży.
Ustalenie limitów
Aktualizacja
rozliczeń
Dyrektor handlowy
System
rozliczeniowy
Analiza ryzyka
«uses»
Wyliczenie
ocen
Sprawy cenowe
«uses»
Handlowiec
Ocena zysków
«extends»
Sprzedawca
Przekroczenie
limitów
Przykładowy diagram przypadków użycia
Diagram przypadków użycia zawiera znaki graficzne oznaczające aktorów (ludziki)
oraz przypadki użycia (owale z wpisanym tekstem). Te oznaczenia połączone są liniami
i strzałkami odwzorowującymi powiązania poszczególnych aktorów z poszczególnymi
2.Słownik encyklopedyczny
49
przypadkami użycia oraz przypadki użycia z innymi przypadkami użycia. Strzałki
oznaczone «extends» prowadzą od przypadku użycia, który (w niektórych sytuacjach)
rozszerza dany przypadek użycia. Strzałki oznaczone «uses» prowadzą do bloku
ponownego użycia, czyli takiego przypadku użycia, który może być wykorzystany w
wielu przypadkach użycia. Patrz też: przypadek użycia.
diagram rozprzestrzeniania (deployment diagram) Diagram pokazujący
konfigurację elementów czasu wykonania: komponentów sprzętowych, komponentów
oprogramowania, procesów oraz związanych z nimi obiektów. Komponenty, które nie
istnieją w trakcie czasu wykonania, nie pojawiają się na tych diagramach. Diagram
rozprzestrzeniania jest grafem, gdzie węzłami są elementy czasu wykonania połączone
przez linie odwzorowujące ich połączenia komunikacyjne. Komponenty są połączone
strzałkami wskazującymi komponent wykorzystywany przez dany komponent, patrz
rysunek poniżej. Synonimy: diagram wdrożenia, diagram wdrożeniowy.
AdminServer:KomputerHost
Program do
harmonogramów
«baza danych»
spotkaniaBD
KomputerJacka:PC
Program
planujący
rezerwacje
Przykładowy diagram rozprzestrzeniania
diagram sekwencji (sequence diagram) Diagramy sekwencji posiadają dwa
wymiary: wymiar pionowy reprezentuje czas, zaś wymiar poziomy reprezentuje klasy
obiektów. Istotna jest kolejność pewnych zdarzeń, natomiast nie jest istotna rzeczywista
miara czasu. Niekiedy (dla systemów uwarunkowanych czasowo) czas może być
przedstawiony w pewnej mierzalnej skali. Niżej znajduje się prosty diagram sekwencji
w UML.
dzwoniący
{b - a < 1 sec.}
sterowanie
a
podniesienie słuchawki
b
ton w słuchawce
c
wybór cyfry
{c - b < 10 sec.}
odbierający
...
Rozmowa
d
jest łączona
d’
poprzez sieć
{d’ - d < 5 sec.}
łączenie
ton dzwonka
uruchomienie dzwonka
podniesienie słuchawki
W tym punkcie
rozmówcy mogą
rozmawiać
koniec tonu
koniec dzwonienia
Przykładowy diagram sekwencji
2.Słownik encyklopedyczny
50
Obiekty są zaznaczane w postaci prostokątów z wpisaną wewnątrz nazwą obiektu
(klasy). Od każdego obiektu prowadzi linia reprezentująca „linię życia” obiektu. Na
tych liniach zaznacza się momenty wysłania komunikatów przez dany obiekt do innego
obiektu, w postaci strzałek prowadzących od jednej linii do innej linii.
http://www.rational.com/uml/
diagram stanów (state diagram, state-machine diagram, statechart) Diagram, w
którym węzłami są stany jakiegoś procesu (w sensie czynności, które są wykonywane
przez ten proces), zaś krawędzie oznaczają przepływ sterowania (przejścia) pomiędzy
tymi stanami. Diagram stanów jest rozwinięciem znanej koncepcji diagramów
blokowych (flowcharts). W metodykach analizy i projektowania systemów
informatycznych dość często występują diagramy stanów na różnych poziomach
abstrakcji, gdzie poziom bardziej szczegółowy jest rozwinięciem poziomu bardziej
abstrakcyjnego. Poniższy rysunek przedstawia przykładowy diagram stanów w UML
dotyczący procedury zakupów dla pewnej firmy.
Przygotuj info o
zakupie
Startuj
wystąpienie
procesu
Wniosek
Pracownik
Kierownik
dekretuj_na
utwórz
Info o zakupie
Info o odrzuceniu
Formularz wniosku
utwórz
Akceptacja
Przygotuj info o odrzuceniu
[odrzucony]
Pracownik
Kierownik
[zaakceptowany]
[odrzucony]
[odrzucony]
Akceptacja (przez prezesa)
Rejestruj akcept. prezesa
Przygotuj info o akceptacji
Pracownik
[koszt >= 1000ECU]
Pracownik
[koszt < 1000ECU]
utwórz
[zaakceptowany]
[wątpliwości]
Akceptacja (przez dział finansowy)
Rejestruj akcept. dzialu finansowego
[zaakceptowany]
Zakup
Info o
akceptacji
AND
Pracownik
Przykładowy diagram stanów
Zwrócimy uwagę, że w środowisku komercyjnym występuje tendencja do utożsamiania
terminów „diagram stanów” (state diagram) oraz „diagram przepływu sterowania”
(flowchart). Np. w UML jest dość trudno wyróżnić merytorycznie stabilną podstawę do
rozróżnienia pomiędzy tymi pojęciami. W związku z tym diagram stanów może mieć
niewiele wspólnego z diagramami stanów rozpatrywanymi w teorii automatów. Ta
homonimia lub uproszczenie często prowadzi do nieporozumień.
http://www.rational.com/uml/
diagram struktury obiektów (object structure diagram) Patrz: diagram obiektów.
diagram tropów zdarzeń (event-trace diagram) Diagram pokazujący byty
2.Słownik encyklopedyczny
51
wysyłające zdarzania, byty odbierające zdarzenia oraz kolejność zdarzeń. Inne
określenia: diagram przepływu komunikatów, diagram interakcji, graf interakcji
obiektów, diagram przepływu komunikatów, diagram sekwencji.
diagram zmiany stanów (state transition diagram, STD) Patrz: diagram stanów.
DII (Dynamic Invocation Interface) W OMG CORBA, interfejs do dynamicznych
wołań operatorów (metod).
http://www.omg.org
dinozaur (dinosaur) Określenie niegdyś sławnej osoby, dzisiaj nieco zapomnianej;
autora lub propagatora pewnej przestarzałej koncepcji. Również określenie
przestarzałego systemu o monstrualnych rozmiarach (np. IMS).
Distributed Smalltalk Pośrednik wymiany obiektów (ORB) wg standardu OMG
CORBA, rozwijany i rozpowszechniany przez firmę HP.
długa transakcja (long transaction) Transakcja, która trwa na tyle długo (np.
tygodnie lub miesiące), że niedopuszczalna jest całkowita niedostępność
zablokowanych przez nią zasobów. Długie transakcje wymagają osłabienia warunku
izolacji; patrz: np. poziomy izolacji (isolation levels) w SQL. Również niekorzystną
cechą staje się atomowość transakcji, gdyż w przypadku zerwania długiej transakcji
może być niemożliwe, nieakceptowalne lub zbyt kosztowne przywrócenie stanu sprzed
transakcji.
DML (Data Manipulation Language) Język manipulowania danymi. Początkowo
terminem tym oznaczono podjęzyk do programowania aplikacji z bazą danych
zaproponowany przez DBTG CODASYL w 1971 r. Wielu autorów używa akronimu
DML na określenie dowolnego języka manipulowania danymi, np. SQL. W standardzie
ODMG akronimu DML używa się na oznaczenie klas i funkcji języka programowania
(np. C++), służących do wykonywania operacji na bazie danych.
DOE (Distributed Object Environment)
rozproszonych aplikacji firmy SunSoft.
Obiektowe
środowisko
rozwoju
DOME (Distributed Object Management Environment) Pośrednik (broker, ORB)
wg standardu OMG CORBA.
DOMF (Distributed Object Management Facility) System zarządzania obiektami
zgodny ze standardem OMG CORBA, część systemu DOE firmy SunSoft.
Domino 5.0 Następna wersja Lotus Notes (firmy IBM/Lotus), obiektowa,
zintegrowana z IIOP wg standardu CORBA.
domyślny (default) Określenie pewnej wartości, atrybutu lub innego bytu, który jest
wstawiany w pewne miejsce w sytuacji, gdy użytkownik lub program nie zapełnił go
explicite. Np. wartość domyślna 0 może być wstawiana jako wartość początkowa nowo
utworzonej zmiennej typu integer. Podobnie, wartości domyślne mogą być wstawiane
52
2.Słownik encyklopedyczny
do pewnego wyniku (np. wyniku zapytania) jako substytut wartości NULL; np. jeżeli
atrybut CzyPaliPapierosy dla obiektu Pracownik ma wartość NULL, wówczas wartością
domyślną może być Nie.
DOOD (Deductive and Object-Oriented Databases) Dedukcyjne i obiektowe bazy
danych. Cykliczna konferencja z zakresu obiektowości angażująca głównie środowiska
akademickie.
DOOS (Designing Object-Oriented Software) Metodyka analizy i projektowania
obiektowego, inaczej Wirfs-Brock. Faza początkowa metodyki włącza identyfikację
klas, identyfikację odpowiedzialności oraz identyfikację współdziałania. Szczegółowa
analiza zawiera identyfikację hierarchii, podsystemów i protokołów. Obiekty i klasy są
traktowane jednakowo, zakłada się komunikację poprzez przesyłanie komunikatów,
podsystemy traktuje się jako grupy klas. Metodyka jest przystosowana do analizy, ale
nie jest uważana za dobrą do projektowania i implementacji. Jest ona oparta na
intuicyjnej terminologii, niezbyt zgodnej z koncepcjami obiektowości.
dostęp asocjacyjny (associative access) Dostęp do danych poprzez nieproceduralne
wyrażenia wysokiego poziomu, np. poprzez zapytania języka SQL lub OQL.
dostęp nawigacyjny (navigational access) Dostęp do danych poprzez wskaźniki
reprezentujące powiązania lub asocjacje pomiędzy danymi. Najczęściej dostęp
nawigacyjny jest wiązany z wyrażeniami ścieżkowymi lub kropkowymi, które
umożliwiają bardzo przejrzyste zapisanie operacji przechodzenia od obiektów do
obiektów zgodnie z powiązaniami wskaźnikowymi lub związkami asocjacji. Należy
uprzedzić, że wielu autorów (nieprzychylnych obiektowości) używa terminu „dostęp
nawigacyjny” w sensie pejoratywnym, uważając tę metodę dostępu za powrót do
niesławnych czasów CODASYLu i nawigacji w sieciowej bazie danych przy pomocy
prymitywnych, wadliwych mechanizmów bardzo niskiego (fizycznego) poziomu
(języka DML). Tego rodzaju asocjację należy uważać za demagogię, ponieważ w
obiektowych językach zapytań (np. w OQL) dostęp nawigacyjny jest realizowany przy
pomocy mechanizmów wysokiego poziomu (pojęciowych, makroskopowych) nie
odwołujących się do jakichkolwiek fizycznych własności struktur danych.
DPD Diagram Przepływu Danych. Patrz: diagram przepływu danych.
druga postać normalna (second normal form, 2NF): Relacja nie jest w drugiej
formie normalnej, jeżeli jej klucz składa się z dwóch lub więcej atrybutów, i pewien
nie-kluczowy atrybut znajduje się w zależności funkcjonalnej (functional dependency)
od części klucza. Nie spełnienie warunku drugiej formy normalnej prowadzi do
redundancji w danych i anomalii aktualizacyjnych. Z punktu widzenia projektanta bazy
danych nie zachowanie drugiej formy normalnej jest rzadkim błędem, wobec czego to
pojęcie nie odegrało istotnej roli w metodykach projektowania baz danych.
DSI (Dynamic Skeleton Interface) Termin OMG CORBA; DSI umożliwia
dynamiczne przekazanie zlecenia do obiektu od strony serwera obiektów (podobnie do
szkieletu w zleceniach statycznych).
http://www.omg.org
2.Słownik encyklopedyczny
53
DSOM (Distributed Standard Object Model) Pośrednik (ORB) udostępniający i
przetwarzający obiekty w systemach rozproszonych wg standardu CORBA;
wytworzony i rozprowadzany przez IBM.
DSS (Decision Support System) System wspomagania decyzji.
duży obiekt binarny (Binary Large OBject, BLOB) Patrz: BLOB.
duży obiekt znakowy (Character Large OBject, CLOB) Patrz: CLOB.
dwufazowe blokowanie (two-phase locking, 2PL) Technika zapewniająca spójność
przetwarzania transakcji, polegająca na tym, że każda transakcja zawiera dwie fazy:
fazę wzrostu (growing), kiedy transakcja blokuje coraz więcej danych żadnej z nich nie
odblokowując, oraz fazę potwierdzenia (commit), kiedy transakcja odblokowuje dane,
nie blokując w tym czasie jakichkolwiek nowych danych. Dwufazowe blokowanie
zapewnia szeregowalność (serializability), czyli brak niekorzystnych (prowadzących do
niespójności) interferencji jednocześnie działających transakcji.
dwufazowe potwierdzenie (two-phase commit, 2PC) Technika przetwarzania
transakcji w systemach rozproszonych. Przetwarzanie transakcji odbywa się w dwóch
fazach:
 przetwarzanie (obliczenia i aktualizacje);
 potwierdzenie (commit), które oznacza fizyczne wprowadzenie aktualizacji do bazy
danych i odblokowanie danych dla innych transakcji.
Druga faza jest krytyczna z punktu widzenia niezawodności, gdyż awaria w tej fazie
może oznaczać utratę spójności bazy danych lub przetwarzania. W systemach
scentralizowanych zwykle nie zachodzi potrzeba dodatkowych zabezpieczeń drugiej
fazy, gdyż potwierdzenie następuje szybko i prawdopodobieństwo awarii w tym czasie
jest małe. Inaczej jest w systemach rozproszonych, gdzie aktualizacja i odblokowanie
danych w odległych bazach danych jest związane z wymianą informacji poprzez
zawodne łącza i węzły komputerowe. Dla transakcji realizowanej w systemie
rozproszonym potwierdzenie wymaga specjalnego protokołu uzgodnień, który
zapewniłby niezawodność i wydajność. Dwufazowe potwierdzenie jest jednym z
najprostszych tego rodzaju protokołów. Załóżmy, że pewien klient realizuje
rozproszoną transakcję przy pomocy odległych serwerów. W dwufazowym
potwierdzeniu w pierwszej fazie serwery zgłaszają gotowość potwierdzenia, załączając
do tego zgłoszenia informacje o danych, które należy zaktualizować (być może, w
innych węzłach). W drugiej fazie, klient, po skompletowaniu wszystkich zgłoszeń
potwierdzenia, wydaje komendy wykonania fizycznych aktualizacji jednocześnie do
wszystkich serwerów, załączając do tych komend informacje o danych, które mają być
zaktualizowane. Dwufazowe potwierdzenie stało się dość popularną techniką w
relacyjnych bazach danych; z powodzeniem wprowadza się ją także w systemach
obiektowych. Niektórzy specjaliści uważają dwufazowe potwierdzenie za zbyt
kosztowne; ich zdaniem tańszą alternatywą dla tej techniki są replikacje. Wadą
dwufazowego potwierdzenia jest możliwość zablokowania klienta i serwerów przez
jeden z nich, który z powodu awarii nie zgłasza gotowości potwierdzenia.
54
2.Słownik encyklopedyczny
Dwufazowe potwierdzenie
Dylan Obiektowy język programowania firmy Apple.
http://www.cambridge.apple.com/dylan/dylan.html
http://legend.gwydion.cs.cmu.edu/
dylemat elipsy i koła (elipse/circle dilemma) Pozorny paradoks, który ma odbicie
w obiektowej literaturze. Załóżmy, że klasa Elipsa jest zdefiniowana jako typ
typedef Elipsa = struct{ integer OśPozioma, integer OśPionowa };
gdzie OśPozioma i OśPionowa oznaczają szerokość i wysokość elipsy, zaś klasa Koło
jest zdefiniowana jako typ
typedef Koło = struct{ integer OśPozioma };
gdzie OśPozioma oznacza zarówno szerokość jak i wysokość. Doświadczenie
podpowiada, że koło jest podklasą elipsy. Formalnie jednak, elipsa jest podklasą koła,
ponieważ ma więcej atrybutów.
Ten paradoks jest skutkiem formalistycznego potraktowania typów/klas i
dziedziczenia, bez uwzględnienia modelowania pojęciowego. W modelowaniu
pojęciowym jest niewłaściwe zastosowanie nazwy atrybutu OśPozioma dla klasy Koło;
jest to wyłącznie skutek formalistycznej oszczędności nazw, nie uwzględniającej ich
semantyki. Poprawna definicja wzajemnego stosunku tych klas oznacza konieczność
dodatkowych zabiegów (np. wprowadzenia w podklasie Koło ograniczenia OśPozioma
= OśPionowa, zmiany nazwy jednego z atrybutów na Średnica i/lub ograniczenie ilości
cech dziedziczonych przez podklasę. Obecne języki takie jak C++ są jednak do tych
zabiegów słabo przystosowane; stąd cały problem. Zwrócimy uwagę, że podobny
problem wyniknie w stosunku pomiędzy klasami Osoba i Pacjent, jeżeli założymy, że
dla potrzeb przychodni zdrowia pacjent nie musi posiadać wszystkich atrybutów osoby i
nie ma żadnych nowych atrybutów.
dynamiczna dyspozycja (dynamic dispatching) Wiązanie metod w czasie
2.Słownik encyklopedyczny
55
wykonania, synonim późnego wiązania.
dynamiczna klasyfikacja (dynamic classification) Dynamiczne przypisywanie
obiektu do klasy, umożliwienie zmiany klasy obiektu.
dynamiczna kontrola typów (dynamic type checking, dynamic typing) Kontrola
typów podczas czasu wykonania. Jest to kontrola znacznie mniej skuteczna od
statycznej kontroli typów, gdyż wymaga przetestowania wszystkich możliwych
przebiegów programu, co z reguły jest niemożliwe, zaś błąd typologiczny w fazie
eksploatacji programu jest równie groźny jak dowolny inny błąd. Przykładem języka z
dynamiczną kontrolą typów jest Smalltalk.
dynamiczny SQL (dynamic SQL) SQL pozwala na styl programowania, w którym
programista przygotowuje zdania SQL w postaci ciągów znaków, np. poprzez
konkatenację fragmentów tekstu pochodzących z różnych źródeł. Przygotowane zdania
można natychmiast wykonać, wykorzystując instrukcję
execute immediate <ciąg znaków>
gdzie <ciąg znaków> jest tekstem zapytania. Ta technologia uzyskała nazwę
programowania dynamicznego (dynamic programming). Programowanie dynamiczne
jest szczególnie przydatne dla tzw. programowania generycznego (generic
programming), tj. techniki pisania programów działających dla wielu baz danych,
tablic, atrybutów, etc. Np. takim generycznym programem jest program przeglądania
tablic, gdzie nazwa bazy danych i nazwa tablicy są wczytywane z klawiatury, zaś nazwy
i typy atrybutów są dowolne i nieznane. Instrukcje oraz obiekty programistyczne języka
SQL, które umożliwiają programowanie dynamiczne, noszą nazwę dynamicznego SQL.
Instrukcja execute immediate nie jest wystarczająca dla zdania select, gdyż wymaga ono
dodatkowych konstrukcji, dzięki którym wynik zwrócony przez to zdanie może być
przekazany na zmienne języka-gospodarza. Z tego względu wprowadzono instrukcję
describe, która rolą jest odzyskanie informacji o ilości, nazwach, typach, rozmiarach,
etc. atrybutów tablicy zwracanej przez zdanie select. Ta informacja jest używana do
dynamicznego zaalokowania zmiennych gospodarza (host variables) w obszarze
zwanym heap. Kursory, aktualizacja, oraz zdania z parametrami są powodem dalszego
mnożenia opcji językowych.
Dynamiczny SQL jest odmianą techniki znanej jako refleksja (reflection). W
językach programowania ta technika ma nie najlepszą opinię, gdyż prowadzi do mało
czytelnych, podatnych na błędy programów oraz utrudnia mocną kontrolę typów.
Alternatywą dla niej jest polimorfizm typów; jednakże ten pomysł jest ciągle w strefie
akademickich rozważań i prototypów.
dyskryminator [1] (discriminator) Atrybut, którego wartość umożliwia dynamiczne
rozróżnienie pomiędzy poszczególnymi przypadkami unii lub wariantu. Patrz: unia.
dyskryminator [2] (discriminator) Cecha, zgodnie z którą następuje specjalizacja
danej klasy na podklasy. Np. dla klasy Pojazd dyskryminatorem specjalizacji może być
Teren (pojazd naziemny, wodny, powietrzny) lub Rodzaj napędu (pojazd silnikowy,
wiatrowy, pociągowy, itd.).
2.Słownik encyklopedyczny
56
dyspozycja (dispatching) Możliwości językowe przewidziane w danym języku
programowania dla realizacji polimorfizmu, przesłaniania i przeciążania. Chodzi o to,
którą z metod o nazwie m należy wybrać, jeżeli obiekt otrzymał komunikat m(...). W
koncepcji pojedynczej dyspozycji (single dispatching) (C++, Smalltalk) wybierana jest
zawsze metoda znajdująca się „najbliżej” obiektu w sensie hierarchii dziedziczenia. W
koncepcji wielokrotnej dyspozycji (multiple dispatching) (CLOS) wybór odbywa się na
podobnej zasadzie, ale pomijane są te metody, dla których nie zgadza się liczba lub typ
parametrów.
działanie (activity) Patrz: aktywność.
dziedziczenie (inheritance) Związek pomiędzy klasami obiektów określający
przekazywanie cech (definicji atrybutów, metod, itd.) z nadklasy do jej podklas. Np.
obiekt klasy Pracownik dziedziczy wszystkie własności (definicje atrybutów, metody)
określone w ramach klasy Osoba. Dziedziczenie jest podstawowym mechanizmem
sprzyjającym ponownemu użyciu. Istnieje wiele form dziedziczenia, wśród nich
dziedziczenie oparte na klasach (class-based inheritance), dziedziczenie oparte na
prototypach lub delegacja, dziedziczenie dynamiczne, wielokrotne dziedziczenie, itd.
Poniższy rysunek przedstawia wyodrębnienie hierarchii dziedziczenia z dwóch klas,
OSOBA i PRACOWNIK.
Hierarchia dziedziczenia
Klasa
ogólna
Klasa
wyspecjalizowana
OSOBA
Nazwisko
Imię
RokUrodz
Wiek()
PRACOWNIK
Nazwisko
Imię
RokUrodz
Zarobek
Firma
Zdjęcie
Wiek()
ZarobekNetto()
ZmieńZarobek(...)
OSOBA
Nazwisko
Imię
RokUrodz
Wiek()
PRACOWNIK
Zarobek
Firma
Zdjęcie
ZarobekNetto()
ZmieńZarobek(...)
Wyodrębnienie hierarchii dziedziczenia
dziedziczenie dynamiczne (dynamic inheritance) Dziedziczenie przez obiekt cech
klas lub cech innych obiektów (np. ich stanu) podczas czasu wykonania; często
powiązane z możliwością dynamicznej zmiany dziedziczonych cech lub dynamicznej
zmiany przynależności obiektu do klasy. Dziedziczenie dynamiczne można osiągnąć
wyłącznie w językach/systemach, gdzie klasa jest obywatelem pierwszej kategorii lub w
językach/systemach opartych o koncepcję prototypu.
dziedziczenie implementacji (implementation inheritance) Sytuacja, w której
podklasy danej klasy dziedziczą definicje znajdujące się w danej klasie, jak też
2.Słownik encyklopedyczny
57
korzystają z zaimplementowanych tam metod.
dziedziczenie interfejsu (interface inheritance) Sytuacja, w której można
zdefiniować nowy interfejs (interfejs do obiektów podklasy) na podstawie danego
interfejsu. Nie oznacza to jednak, że można automatycznie korzystać z metod
zaimplementowanych w klasie określonej przez dany interfejs.
dziedziczenie oparte na klasach (class-based inheritance) Dziedziczenie, w którym
wprowadza się klasy i hierarchię (lub inną strukturę) klas.
dziedziczenie pojedyncze (single inheritance) Patrz: pojedyncze dziedziczenie.
dziedziczenie statyczne (static
rozstrzygnąć w czasie kompilacji.
inheritance)
Dziedziczenie,
które
można
dziedzina (domain) Zbiór wszystkich dopuszczalnych wartości pewnej zmiennej,
atrybutu, kolumny relacji, itd. Np. dziedziną atrybutu Nazwisko może być zbiór
niepustych stringów o długości co najwyżej 30 znaków.
dziedzina aplikacyjna (application domain) Obszar zastosowań danej aplikacji.
Patrz: dziedzina problemu.
dziedzina biznesu (business domain) Patrz: dziedzina problemu.
dziedzina problemu (problem domain) Fragment świata rzeczywistego będący
przedmiotem rozważań przy analizie i projektowaniu; środowisko biznesu, w stosunku
do którego rozważana jest dana aplikacja. Pojęcie dziedziny problemu jest zbliżone lub
synonimiczne do dziedziny aplikacyjnej, dziedziny biznesu, przedmiotu rozważań
(universe of discourse, UoD).
dzielony (shared) Zwykle chodzi o pewne zasoby (np. bazę danych), które są
dzielone pomiędzy wielu użytkowników lub procesów, lub o pewne byty
programistyczne, które są wspólne dla innych bytów programistycznych. Np. atrybut
klasy „jest dzielony” pomiędzy obiekty będące jej wystąpieniami.
dziennik (log) Plik, na którym zapisuje się zmiany w bazie danych od momentu
ostatniego jej składowania (back up) lub zmiany powodowane przez transakcję. Plik ten
umożliwia odtworzenie (recovery) lub odwrócenie (roll-back) stanu bazy danych w
przypadkach awarii lub zerwania transakcji.
E
E
E Rozszerzenie C++ o typy właściwe dla baz danych oraz obiekty trwałe. E jest
mocnym i elastycznym językiem programowania baz danych zrealizowanym w
eksperymentalnym SZBD Exodus.
http://www.cs.wisc.edu/exodus/
58
2.Słownik encyklopedyczny
ECA (Event-Condition-Action) Patrz: zdarzenie-warunek-akcja, aktywne reguły.
ECOOP (European Conference on Object-Oriented Programming) Coroczna
europejska konferencja nt. programowania obiektowego.
EER (Extended Entity-Relationship) Rozszerzony model encja-związek.
efekt uboczny (side effect) Zmiana stanu powodowana przez funkcję
programistyczną, np. aktualizacja zmiennych globalnych, aktualizacja bazy danych,
nowy zapis na logu, wysłanie komunikatu o błędzie na ekran, itd.
Eiffel Obiektowy język programowania opracowany i rozwijany przez B. Meyera.
Zdaniem jego twórcy, jest specjalnie przystosowany do specyfikacji, projektowania,
implementacji i modyfikacji dużych aplikacji i komponentów ponownego użycia. Eiffel
posiada klasy, wielokrotne dziedziczenie, klasy abstrakcyjne (określane deferred), klasy
parametryzowane (poprzez typ) oraz grona (clusters) klas. Obiekty mogą mieć typy
statyczne i dynamiczne. Wiązanie dynamiczne umożliwia rozstrzyganie konfliktów
nazw przy wielodziedziczeniu. Innymi cechami języka Eiffel są trwałe obiekty,
zbieranie nieużytków, obsługa wyjątków i interfejsy do innych języków. Klasy mogą
być wyposażone w asercje (warunki wstępne (preconditions), warunki końcowe
(postconditions) oraz inwarianty klasowe), które wspomagają paradygmat określany
jako „projektowanie poprzez kontrakty” (Design by Contracts) przyczyniający się do
produkcji bardziej niezawodnego oprogramowania. Wynikowy kod produkowany przez
kompilator języka Eiffel jest zapisany w C. Eiffel jest wyposażony w ogromną
bibliotekę klas: struktury danych i algorytmy (EiffelBase), grafika i interfejsy
użytkownika (EiffelVision), analiza językowa (EiffelLex, EiffelParse), i inne. Istnieje
wersja języka Eiffel przetwarzająca rozproszone obiekty (Distributed Eiffel).
http://www.eiffel.com
http://hepunx.rl.ac.uk/atlas/oo/eiffel/intro.html
http://www.cm.cf.ac.uk/CLE/index.html
http://outback.eiffel.com/eiffel/index.html
http://www.sigs.com/publications/docs/oc/9604/oc9604.c.meyer.html
http://www.progsoc.uts.edu.au/~geldridg/
EIS (Executive Information Systems) Określenie klasy systemów wspomagających
kierowanie i zarządzanie.
eklektyczny (eclectic) Określenie (z lekkim odcieniem pejoratywnym) czegoś, co
powstało w wyniku dość przypadkowej kombinacji dwóch lub więcej niezbyt spójnych
koncepcji lub stylów. Np. eklektyczny jest C++, ponieważ łączy programowanie
obiektowe z konstrukcjami niskiego poziomu, eklektyczny jest SQL3, ponieważ
wtłoczono do niego zbyt wiele różnych (często nadmiarowych i niespójnych) opcji,
eklektyczne są systemy obiektowo-relacyjne, ponieważ łączą własności odnoszące się
do relacji i obiektów, itd.
eksploracja danych (data mining) Odkrywanie nieoczywistych związków
wewnątrz dużych zbiorów danych, poszukiwanie pewnych tendencji, zależności lub
2.Słownik encyklopedyczny
59
anomalii w danych i wyciągania z nich wniosków mających znaczenie jako
wspomaganie dla podejmowanych decyzji. Eksploracja danych ma duże znaczenie w
planowaniu biznesu, oraz kierowaniu i zarządzaniu biznesem. Podstawowymi
technikami eksploracji danych jest analiza statystyczna, różne środki agregacji i
wizualizacji danych, środki językowe (np. języki zapytań) mające na celu łatwiejsze
sformułowanie nietrywialnych hipotez oraz automatyczną ich weryfikację. Podstawowy
nurt w eksploracji danych wiąże się z technologiami określanymi jako hurtownie
danych (data warehouses), OLAP i kostka danych (data cube), która reprezentuje dane
w postaci wieloargumentowej funkcji (przestrzeni wielowymiarowej). Innym nurtem są
techniki eksploracji danych oparte na przetwarzaniu danych półstrukturalnych.
eksport (export) Określenie faktu udostępnienia niektórych cech pewnego bytu
programistycznego (modułu, klasy, obiektu, itd.) dla innych bytów.
ekstensja (extent, extension) Zestaw aktualnie istniejących obiektów danej klasy.
Zwykle ten termin oznacza specjalną strukturę danych skojarzoną z daną klasą, której
zadaniem jest przechowywanie wszystkich obiektów będących wystąpieniami tej klasy.
Filozofia ta jest uważana za atawizm, kontynuację koncepcji modelu relacyjnego, gdzie
deklaracja typu tablicy (relacji) była nierozerwalnie związana z utworzeniem samej
tablicy. Dla każdej deklaracji typu w schemacie relacyjnej bazy danych istniała
dokładnie jedna tablica przechowywana w bazie danych. Wielu specjalistów
postulowało rozdzielenie tych dwóch deklaracji. Postulat uniezależnienia deklaracji
typów/klas i odpowiadających im obiektów staje się aktualny w przypadku
obiektowości, której filozofią jest dekompozycja pojęć oraz ortogonalna ich
kombinacja. Pojęcie ekstensji staje się semantycznie mało spójne w przypadku klas
abstrakcyjnych.
ekstensja klasy (class extent) Patrz: ekstensja.
ekstensja typu (type extent) Zbiór (zwykle bardzo duży) wszystkich wartości, które
są zgodne z danym typem. Np. ekstensją typu integer jest zbiór wszystkich liczb
całkowitych. W niektórych propozycjach typ utożsamia się z klasą i wówczas ekstensja
typu może znaczyć to samo, co ekstensja klasy.
elastyczność (flexibility) Łatwość, z jaką dane oprogramowanie może być
przystosowane do nowych funkcji.
element pochodny (derived element) Element (wartość, obiekt, związek, itd.), który
można wydedukować, wyznaczyć lub obliczyć z innych elementów.
Emerald Obiektowy język programowania specjalnie przystosowany do rozwijania
rozproszonych aplikacji; zrealizowany na Uniwersytecie w Waszyngtonie. Posiada
mocną kontrolę typów i jest oparty o koncepcję prototypów.
encja (entity) Pojęcie z modelu encja-związek, oznaczające konkretny lub
abstrakcyjny byt wyróżnialny w modelowanej rzeczywistości. W odróżnieniu od
obiektu, encja nie jest kojarzona z metodami. Patrz: model encja-związek.
60
2.Słownik encyklopedyczny
encja-związek (entity-relationship, ER) Model pojęciowy, techniki i notacja, służące
jako środek do opisu rzeczywistości w projektowaniu baz danych (szczególnie
relacyjnych), zaproponowany przez P. Chena. Patrz: model encja-związek.
Encore Eksperymentalny obiektowy system zarządzania bazą danych zbudowany na
Brown University, USA.
enkapsulacja (encapsulation) Patrz: hermetyzacja.
ER (Entity-Relationship) Patrz: model encja-związek.
ERD (Entity-Relationship Diagram) Patrz: diagram encja-związek.
ERM (Entity-Relationship Model) Patrz: model encja-związek.
EROOS (Entity-Relationship Object-Oriented Specification) Obiektowa metodyka
analizy i projektowania systemów informatycznych opracowana na Katolickim
Uniwersytecie w Leuven, Belgia. Metodyka przewiduje podstawowe bloki konstrukcji
projektu dla każdego z następujących podstawowych pojęć: obiekty i klasy, relacje,
atrybuty, więzy integralności i trygery oraz zapytania.
http://www.cs.kuleuven.ac.be/cwis/research/som/EROOS/
ESIOP (Environment-Specific Inter-ORB Protocols) Termin OMG CORBA;
protokół wymiany informacji pomiędzy pośrednikami (ORB), specyficzny dla danej
aplikacji lub dziedziny zastosowań; np. bazujący na OSF DCE RPC.
http://www.omg.org
ewolucja schematu (schema evolution) Temat badawczo-rozwojowy zmierzający
do opracowania środków umożliwiających radykalne zmiany schematu bazy danych w
trakcie eksploatacji systemu. Po wieloletniej eksploatacji systemu zwykle pojawiają się
nowe wymagania i okoliczności związane z bazą danych. Z drugiej strony, możliwości
w zakresie zmiany schematu bazy danych są ograniczone przez już przechowywane
dane, istniejące programy aplikacyjne i rutynowe procesy obsługi i użytkowania
systemu. Bardziej istotna zmiana schematu oznacza więc nie tylko zmianę postaci
danych, lecz także zmianę wielu programów aplikacyjnych oraz niekiedy organizacji
pracy. Temat ten jest więc bardzo trudny i wymaga opracowania szeregu metod
technicznych i organizacyjnych pozwalających na osiągnięcie wymaganego efektu przy
minimalizacji kosztów i okresu niestabilnej pracy systemu.
Exodus Eksperymentalny obiektowy system zarządzania bazą danych zbudowany
na Uniwersytecie w Wisconsin, USA.
http://www.cs.wisc.edu/exodus/
Expertsoft Pośrednik (broker, ORB) wg standardu OMG CORBA.
Express Język do zapisu obiektowego schematu pojęciowego. Express jest
wynikiem prac standardyzacyjnych ISO (dokumenty ISO/DIS 10303-11, ISO/CD
10302-22).
2.Słownik encyklopedyczny
61
F
F
fabryka (factory) Zestaw metod, operatorów lub instrukcji służący do tworzenia
obiektów.
FAQ (Frequently Asked Questions) Często zadawane pytania. Strony WWW lub
pliki tekstowe zawierające wyjaśnienia dotyczące różnych tematów, w szczególności
obiektowości, publikacje lub informacje o publikacjach, oraz połączenia (links) do
innych stron WWW. Wadą połączeń jest ich mała stabilność, ale niemniej można
próbować:
http://cuiwww.unige.ch/langlist/
http://cuiwww.unige.ch/OSG/OOinfo/index.html
http://iamwww.unibe.ch/~scg/OOinfo/FAQ/index.html
http://info.gte.com/ftp/doc/activities/x3h7.html
http://morannon.fido.de/~mj/links/l_oo.html
http://swss00.isbe.ch/~bach/oo.html
http://wombat.doc.ic.ac.uk/
http://www.aisys.com/objectGate/people/ooFolk.html
http://www.cera.com/object.htm
http://www.cetus-links.org/
http://www.clark.net/pub/howie/OO/oo_home.html
http://www.cyberdyne-object-sys.com/oofaq/
http://www.enteract.com/~bradapp/links/oo-links.html#OO
http://www.fokus.gmd.de/ovma/dooos/
http://www.mtjeff.com/~calvin/devhbook/objectori.html
http://www.next-objects.com/ooanluc.htm
http://www.next-objects.com/ooanly/index.htm
http://www.next-objects.com/tutpage.htm
http://www.objfocus.com/object.html
http://www.odbmsfacts.com/
http://www.planet.net/bwalker/oo.html
http://www.rai.com/soft_eng/indexes/oop.html
http://www.rhein-neckar.de/~cetus/oo_entry.html
http://www.sigs.com/resources.html
http://www.sigs.com/omo/dot/index.html
http://www.soft-design.com/softinfo/objects.html
http://www.tiac.net/users/chasb/c-ot.html
http://www.tiac.net/users/jsuth
http://www.toa.com/shnn?htmldocs
http://www.toa.com/shnn?onlinedocs
http://www.well.com/user/ritchie/oo.html
http://zgdv.igd.fhg.de/papers/se/oop/
fasolka (bean) Komponent łączony poprzez architekturę komponentową JavaBeans.
62
2.Słownik encyklopedyczny
Termin jest również używany w bardziej ogólnym sensie jako synonim komponentu.
faza strategiczna (strategic phase) Patrz: studium osiągalności.
federacyjna baza danych (federated database) Podejście do rozproszonych baz
danych, w którym każda lokalna baza danych zachowuje swoją autonomię (autonomy),
udostępniając tylko część danych i/lub ograniczając operacje na danych dla innych
miejsc w rozproszonej bazie danych. Podejście federacyjne zakłada, że każda lokalna
baza danych jest widziana poprzez pewną perspektywę (view) lub podschemat
(subschema), który ukrywa niektóre dane tak, że nie są one widoczne lub niemożliwe są
na nich pewne operacje z zewnątrz.
Fibonacci Eksperymentalny obiektowy język programowania baz danych z
trwałością, polimorfizmem typów i rolami, opracowany na uniwersytecie w Pizie,
Włochy; następca języka Galileo.
F-logic Koncepcja teoretyczna zaproponowana przez Kifera i Lausena dotycząca
formalnego opisu semantyki języków zapytań dla obiektowych baz danych, oparta o
rozszerzoną logikę matematyczną.
format stały (fixed format) Fizyczny format obiektu, który nie ulega zmianie przy
zmianach stanu obiektu; format jednakowy dla wszystkich obiektów danej klasy; format
znany w czasie kompilacji; format, w którym wartości atrybutów mają ustalone
przesunięcie (offset) względem początku obiektu. Przeciwieństwo: format zmienny.
format wymiany (exchange format) Konwencja syntaktyczna i semantyczna lub
pewien protokół umożliwiający wymianę obiektów (lub innej informacji) pomiędzy
różnymi platformami lub implementacjami. Format wymiany obiektów jest składową
standardu ODMG.
format zmienny (variable format) Fizyczny format obiektu, który może ulec
zmianie przy zmianach stanu obiektu; format nie ustalający rozmiaru obiektu; format
nieznany w czasie kompilacji; format, w którym wartości atrybutów nie mają
ustalonego przesunięcia (offset) względem początku obiektu. Przeciwieństwo: format
stały.
formularz (form) Określenie środka wizualnego pojawiającego się w graficznym
interfejsie użytkownika, służącego do wprowadzania i wyprowadzania danych.
Formularz składa się z tła (tj. informacji stałej), widżetów (np. przycisków), oraz z
pewnej ilości pól tekstowych, numerycznych lub graficznych, które są zapełniane przez
użytkownika lub przez system w trybie interakcyjnym.
FP (Function Point) Punkt funkcyjny. Patrz: analiza punktów funkcyjnych.
FPA (Function Point Analysis) Patrz: analiza punktów funkcyjnych.
Fresco [1] Obiektowe API dla graficznych interfejsów użytkownika, rozwijane
przez Konsorcjum X jako otwarty standard dla wielu dostawców.
2.Słownik encyklopedyczny
63
http://www-comp.mpce.mq.edu.au/~mpole/fresco/fresco.html
http://nucleus.hut.fi/~jorma/fresco/faslab/fresco/FAQ.html
Fresco [2] Obiektowy język do specyfikacji oprogramowania.
funkcja (function) Nazwana operacja lub nazwany kod, która zwraca pewną wartość
(w odróżnieniu od procedury). Pojęcie funkcji w programowaniu różni się od pojęcia
funkcji w matematyce, gdyż pierwsza z nich może mieć efekty uboczne (może zmienić
stan) oraz może być uzależniona od pewnych elementów środowiska
programistycznego (zmiennych globalnych, zmiennych środowiskowych, czasu, itd.).
Również semantyka parametrów funkcji programistycznych i funkcji matematycznych
jest traktowana odmiennie (patrz: przekazywanie parametrów).
funkcja członkowska (member function) Termin C++ określający funkcję
zdefiniowaną w ramach klasy. Synonim: metoda.
funkcja generyczna (generic function) Funkcja, która może działać na argumentach
(lub obiektach) wielu typów, funkcja polimorficzna, funkcja wirtualna. Przykładem
może być funkcja count wyznaczające liczbę krotek w tablicy niezależnie od jej typu.
funkcja mieszająca (hash function) Funkcja, której argumentem jest pewna wartość
przechowywana wewnątrz obiektu (np. nazwisko), zaś wynikiem jest liczba naturalna,
zwykle używana jako podstawa określenia adresu przechowywania tego obiektu.
Funkcje mieszające są elementem metody organizacji zbiorów danych lub obiektów
określanej jako kodowanie mieszające (hash coding) lub tablice z kodowaniem
mieszającym (hash tables). Zaletą tych organizacji jest bardzo szybki dostęp do danych
na podstawie znajomości wartości będącej argumentem funkcji mieszającej. Wadą
metody jest występowanie konfliktów (identycznych wartości funkcji dla różnych
wartości argumentów), wskutek których organizacja tablic mieszających oraz algorytmy
lokowania i odszukiwania obiektów stają się niekiedy bardzo złożone. Inną wadą tej
metody jest to, że jest ona nastawiona na wyszukiwanie wg jednego aspektu i jest
nieefektywna o ile wyszukiwanie dotyczy innego aspektu (np. zarobku). Metody oparte
na funkcjach mieszających znalazły zastosowanie jako środek organizacji indeksów
oraz jako środek implementacji operacji złączenia (join) w relacyjnych bazach danych.
funkcja wirtualna (virtual function) Funkcja, która jest wiązana dynamicznie
(późne wiązanie); może ona być dziedziczona przez podklasy oraz może być
przesłonięta w pewnej podklasie przez inną funkcję o tej samej nazwie. Synonim:
metoda.
funkcja wyższego rzędu (higher-order function) Funkcja, której parametrem może
być funkcja (ogólniej: procedura). Np. funkcją wyższego rzędu jest procedura sortująca
dowolny zbiór, gdzie parametrem jest funkcja porównująca dwa elementy zbioru.
Funkcje wyższego rzędu są często potrzebne do definiowania klas abstrakcyjnych; są
one także własnością wielu języków polimorficznych. W związku z funkcjami
wyższego rzędu wprowadzane są także takie pojęcia, jak programowanie wyższego
rzędu (higher-order programming), programowanie obiektowe wyższego rzędu (higherorder object-oriented programming) i inne.
2.Słownik encyklopedyczny
64
funkcja zagregowana (aggregate function) Funkcja działająca na wartości typu
masowego i zwracająca pojedynczą liczbę, np. count (liczba elementów zbioru,
wielozbioru lub sekwencji), sum (suma arytmetyczna wartości zbioru, wielozbioru lub
sekwencji wartości numerycznych), avg (średnia arytmetyczna wartości zbioru,
wielozbioru lub sekwencji wartości numerycznych), max/min (maksymalna/minimalna
wartość ze zbioru, wielozbioru lub sekwencji wartości numerycznych). Podane pięć
funkcji zostało wbudowane w SQL i OQL. Oprócz nich można sobie wyobrazić bardzo
wiele innych użytecznych funkcji zagregowanych, np. mediana, średnia geometryczna,
średnia harmoniczna, odchylenie standardowe, itd. Na ogół języki zapytań (poza SBQL
zaimplementowanym w systemie Loqis) nie dają możliwości definiowania nowych
funkcji zagregowanych.
funkcja zaprzyjaźniona (friend function) Termin C++ oznaczający funkcję
zewnętrzną, której implementacja odwołuje się do ukrytych (prywatnych) własności
pewnej (zaprzyjaźnionej) klasy.
Fusion Obiektowa metodyka rozwoju oprogramowania opracowana przez D.
Colemana i innych w firmie HP Laboratories. Fusion zapewnia systematyczne podejście
do rozwijania obiektowego oprogramowania. Twórcy uważają ją za metodykę
obiektową „drugiej generacji”, ponieważ jest ona całkowicie zintegrowana i rozszerza
istniejące podejścia celem objęcia pełnego cyklu projektowego, od zdefiniowania
wymagań do implementacji w konkretnym języku programowania.
http://www.hpl.hp.com/fusion
http://arkhp1.kek.jp/managers/computing/activities/OO_CollectInfor/
Methodologies/Fusion/fusionBook/fusionBookContents.html
G
G
GC (garbage collector) Patrz: zbieranie nieużytków.
GCC Popularny kompilator C, C++ i Objective C wyprodukowany przez
konsorcjum GNU.
GemORB Pośrednik (broker, ORB) wg standardu OMG CORBA; wbudowany w
system Gemstone (SmalltalkBroker, DNS Technologies).
http://www.gemstone.com/products/products_main.html
Gemstone, GemStone Jeden z pierwszych (1985) obiektowych systemów
zarządzania bazą danych oparty na koncepcji języka Smalltalk i zrealizowany przez
Gemstone Systems, Inc.
http://www.gemstone.com/products/products_main.html
generalium (l.mn. generalia) (generics) Określenie niektórych języków
programowania (np. Modula-3) oznaczające parametryzowany zestaw obiektów, klas,
modułów, itp. Synonimem jest termin szablon (template) lub klasa parametryzowana.
2.Słownik encyklopedyczny
65
generalizacja (generalization, is-a relationship) Abstrakcja dotycząca danych lub
obiektów. Termin jest używany w dwóch podobnych znaczeniach: (1) Generalizacja
oznacza relację pomiędzy daną klasą i jej klasą nadrzędną. np. generalizacją klasy
Student jest klasa Osoba. (2) Generalizacja oznacza utworzenie nowej nadklasy z jednej
lub więcej danych klas. Np. mając klasy Student i Pracownik generalizacją będzie
utworzenie nowej klasy Osoba. Przeciwieństwem generalizacji jest specjalizacja.
generator aplikacji (application generator) Oprogramowanie (zwykle część
pewnego narzędzia CASE) umożliwiające wygenerowanie gotowej aplikacji na
podstawie zadanych parametrów i/lub diagramów wyprodukowanych w fazie
projektowania. Należy zwrócić uwagę, że nadzieje pokładane w generatorach aplikacji
są zwykle znacznie przesadzone w stosunku do ich możliwości i jakości
wyprodukowanego kodu.
generyczna funkcja (generic function) Patrz: funkcja generyczna.
generyczne programowanie (generic programming) Patrz: programowanie
generyczne.
generyczny (generic) Określenie procedury, funkcji, klasy lub techniki
programowania, która może być użyta w szerokim obszarze zastosowań, akceptuje
różne typy argumentów, rodzaj przetwarzanych danych, kontekst aplikacyjny, itd. Np.
generycznych procedur wymaga interfejs umożliwiający przeglądanie dowolnej
relacyjnej bazy danych, generyczną jest funkcja zwracająca rozmiar zbioru elementów
dowolnego typu, generyczny jest analizator leksykalny, który można zastosować do
wielu języków, generyczny jest program, który jest w stanie wykonać dowolne
zapytanie w SQL wczytane z klawiatury, itd. Patrz też: programowanie generyczne.
gigabajt (gigabyte) W powszechnym rozumieniu - 1 000 000 000 (miliard) bajtów.
W informatyce obowiązuje atawistyczny stereotyp, zgodnie z którym gigabajt jest to
230, czyli 1 073 741 824 bajtów.
GIGO (Garbage In - Garbage Out) Śmiecie na wejściu - śmiecie na wyjściu. Jedno
z najstarszych praw informatycznych. Np. śmiecie wyprodukowane przez fazę
określania wymagań zaowocują śmieciami wyprodukowanymi w fazie projektowania.
GIGO może być argumentem informatyka w odpowiedzi na narzekania klienta lub
użytkownika, że system nie robi tego co powinien.
GIOP (General Inter-ORB Protocol) Protokół transportowy proponowany w
standardzie OMG CORBA dotyczący wymiany informacji pomiędzy poszczególnymi
pakietami ORB. GIOP specyfikuje format komunikatów i zezwala na wiele zleceń w
jednym połączeniu.
http://www.omg.org
GIS (Geographic Information System) Patrz: system informacji geograficznej.
globalna zmienna (global variable) Patrz: zmienna globalna.
2.Słownik encyklopedyczny
66
GNU E Obiektowy język programowania baz danych; rozszerzenie C++,
zrealizowany w projekcie Exodus. Patrz: E.
GOF (Gang Of Four) Banda czworga; żartobliwe określenie czwórki autorów
popularyzujących wzorce projektowe (design patterns): E. Gamma, R. Helm, R.
Johnson, J. Vlissides.
Goldberg, Adele Twórczyni języka Smalltalk. A. Goldberg wniosła również wkład
w metodyki obiektowe i zarządzanie projektami obiektowymi.
http://www.parcplace.com
graf dziedziczenia (inheritance graph) Graf zależności pomiędzy klasami ustalający
kierunek dziedziczenia (generalizacji/specjalizacji, is-a). W przypadku pojedynczego
dziedziczenia graf przyjmuje postać drzewa. W przypadku wielodziedziczenia graf jest
pewną strukturą bez pętli, zwaną acyklicznym grafem skierowanym lub półkratą.
grono (cluster) Pojęcie odnoszące się do fizycznej implementacji obiektów,
oznaczające grupę obiektów, które ze względu na wydajność warto przechowywać
blisko siebie na dysku i wspólnie kopiować do bufora w pamięci operacyjnej. Synonim:
klaster.
grupa (komitet) zarządzania obiektami (Object Management Group, OMG) Patrz:
OMG.
grupa (komitet) zarządzania obiektową bazą danych (Object Database
Management Group, ODMG) Patrz: ODMG.
grupa (komitet) zarządzania obiektowymi danymi (Object Data Management
Group, ODMG) Patrz: ODMG.
GUI (Graphical User Interface) Graficzny interfejs użytkownika. Ogólna nazwa
interfejsu graficznego o własnościach zbliżonych do Microsoft Windows. Podobnym
narzędziem dla platform UNIXa jest OSF/Motif. Standardem stały się belki z ikonami i
rozwijalne w dół menu (zapoczątkowane w Apple Macintosh).
H
H
HAD (Heterogeneous, Autonomous, Distributed) Heterogeniczna, autonomiczna,
rozproszona. Określenie rodzaju aplikacji, która operuje na heterogenicznych zasobach,
respektuje autonomię lokalnych systemów, oraz działa na zasobach oddalonych
geograficznie.
Henderson-Sellers, Brian. Aktywny metodolog, twórca metodyk MOSES i OPEN.
hermetyzacja
(encapsulation)
Zamknięcie
pewnego
zestawu
bytów
2.Słownik encyklopedyczny
67
programistycznych w „kapsułę” o dobrze określonych granicach; oddzielenie
abstrakcyjnej specyfikacji tej kapsuły (obiektu, klasy, modułu, etc.) od jej
implementacji; ukrycie części informacji zawartej w tej kapsule dla operacji z zewnątrz
obiektu. Hermetyzacja jest podstawową techniką abstrakcji, tj. ukrycia wszelkich
szczegółów danego przedmiotu lub bytu programistycznego, które na danym etapie
rozpatrywania (analizy, projektowania, programowania) nie stanowią jego istotnej
charakterystyki. Hermetyzacja jest starą zasadą inżynierii oprogramowania
(sformułował ją D. Parnas w 1975 r.) i znalazła swoje odbicie w takich pojęciach
programistycznych jak moduł, abstrakcyjny typ danych i obiekt/klasa (co za tym idzie,
niektórzy autorzy wyróżniają trzy rodzaje hermetyzacji).
W obiektowości dość popularnym stereotypem jest koncepcja ortodoksyjnej
hermetyzacji (Smalltalk), w której wszelkie operacje, które można wykonać na
obiekcie, są określone przez metody przypisane do obiektu (znajdujące się w jego klasie
i nadklasach); bezpośredni dostęp do atrybutów obiektu jest niemożliwy. Oznacza to
często, że każdy atrybut obiektu musi być wyposażony w dwie metody: CzytajWartość i
ZmieńWartość; takie założenie przyjmuje np. standard CORBA. Alternatywą jest
hermetyzacja ortogonalna (C++, Eiffel), gdzie dowolny atrybut obiektu (i dowolna
metoda) może być prywatny (niedostępny z zewnątrz) lub publiczny. Atrybut publiczny
może być obsłużony przez operatory generyczne, takie jak odzyskanie referencji do
atrybutu (czyli wiązanie), podstawienie i dereferencja. Zwolennicy ortodoksyjnej
hermetyzacji argumentują, że zapewnia ona rzekomo brak możliwości zrobienia na
obiektach danej klasy czegokolwiek, co nie zostało przewidziane przez projektanta tej
klasy. Tę argumentację łatwo obalić, gdyż udostępnienie atrybutu poprzez metody
CzytajWartość i ZmieńWartość jest semantycznie równoważne udostępnieniu danego
atrybutu do przetwarzania poprzez w/w operatory generyczne.
Ortodoksyjna hermetyzacja jest ponadto semantycznie i koncepcyjnie niespójna,
jeżeli założymy, że atrybuty mogą być powtarzalne, czyli mogą być kolekcjami o
nieznanym i nieograniczonym rozmiarze; np. atrybut WypożyczoneKsiążki dla obiektów
Student. W takich przypadkach zwolennicy ortodoksyjnej hermetyzacji sugerują, że
potrzebne są metody takie jak DajPierwszy, DajNastępny, CzyOstatni
(zaimplementowane np. w postaci iteratora). W takim przypadku powstaje pytanie, co
mają zwrócić metody DajPierwszy i DajNastępny. Odpowiedź na to pytanie jest prosta:
muszą one zwrócić referencje do (kolejnych) wartości tego atrybutu. Udostępnienie tych
referencji na zewnątrz oznacza wyłom w koncepcji ortodoksyjnej hermetyzacji; np.
takie referencje mogą być użyte w operacji podstawienia, przekazane jako call-byreference parametr do procedury, itd. Dodatkowo, schemat iteracyjny DajPierwszy,
DajNastępny, CzyOstatni (lub podobny) ustala określony porządek przetwarzania
elementów, co oznacza, że kolekcje takie jak zbiory i wielozbiory stają się fikcją (oraz
związane z nimi ewentualne metody optymalizacyjne). Poważnym argumentem na
niekorzyść ortodoksyjnej hermetyzacji są języki zapytań, których semantyka bazuje na
bezpośrednim wiązaniu nazw występujących w zapytaniu z wartościami atrybutów. Z
tego względu C.J.Date uważa, że koncepcja hermetyzacji powinna być w ogóle
odrzucona. Date w swoich wnioskach idzie za daleko; wystarczy bowiem zrezygnować
z ortodoksyjnej hermetyzacji na rzecz hermetyzacji ortogonalnej, takiej, jak w C++,
Eiffel, Modula-2, i innych językach (czyli wrócić do oryginalnego pomysłu D.Parnasa).
Hermetyzacja ortogonalna nie prowadzi do jakichkolwiek sprzeczności z językami
zapytań. Poniższy rysunek jest ilustracją hermetyzacji ortogonalnej.
2.Słownik encyklopedyczny
68
Wewnętrzna struktura obiektu
PRACOWNIK
NAZWISKO Nowak
ZAROBEK 2500
ZarobekNetto() {...};
Zewnętrzna struktura obiektu
PRACOWNIK
ROK_UR 1951
NAZWISKO Nowak
DZIAŁ Zabawki
Podatek(){...};
DZIAŁ Zabawki
ZarobekNetto()
ZmieńZarobek(...) {...};
ZmieńZarobek(...)
Wiek() { return RokBież - ROK_UR };
Wiek()
Hermetyzacja: wewnętrzna i zewnętrzna struktura obiektu
heterogeniczna baza dana (heterogeneous database) Baza danych, której
fragmenty są podtrzymywane przez różne SZBD, niekiedy na różnych platformach
sprzętowych. Heterogeniczne bazy danych są przedmiotem kierunku określanego jako
współdziałanie (interoperability). Problemy dotyczące heterogenicznej bazy danych są
związane z opracowaniem wspólnej wizji danych, wspólnych jednorodnych środków
dostępu do danych, oraz zasad federacji baz danych zapewniających lokalnym bazom
danych autonomię lokalnych operacji.
heterogeniczny (heterogeneous) Niejednorodny, niekompatybilny.
heterogeniczny, autonomiczny, rozproszony (Heterogeneous, Autonomous,
Distributed, HAD) Określenie problemu lub technologii, której celem jest połączenie w
ramach jednej aplikacji systemów, które są geograficznie rozproszone, autonomiczne
(realizujące własne funkcje nie udostępniane publicznie, niemodyfikowalne z punktu
widzenia celów zintegrowanego systemu) oraz heterogeniczne, czyli niejednorodne,
posiadające różne organizacje danych i środki dostępu. Patrz też: współdziałanie.
hierarchia agregacji (aggregation hierarchy) Hierarchia związków całość-część,
np. hierarchia części samochodu. Patrz: agregacja.
hierarchia dziedziczenia (inheritance hierarchy) Patrz: hierarchia klas.
hierarchia klas (class hierarchy) Struktura klas ustalająca ich zakres znaczeniowy
lub drogi dziedziczenia; np. klasa PRACOWNIK jest niżej w hierarchii klas niż klasa
OSOBA.
2.Słownik encyklopedyczny
69
OSOBA
Nazwisko
Imię
RokUrodz
Wiek()
STUDENT
NrIndeksu
RokStudiów
Wydział
WstawOcenę(...)
ZaliczSemestr()
PRACOWNIK
Zarobek
Firma
Zdjęcie
ZarobekNetto()
ZmieńZarobek(...)
obiekt obiekt obiekt obiekt
obiekt obiekt obiekt obiekt
Przykład hierarchii klas
hierarchia obiektu (object hierarchy) Struktura podobiektów pewnego obiektu.
hierarchia typów (type hierarchy) Struktura typów ustalająca typy oraz ich
podtypy.
hierarchiczna biblioteka (hierarchical library) Biblioteka funkcji i procedur
zorganizowana w postaci drzewa (grupująca funkcje wg ich roli lub przeznaczenia).
Biblioteki hierarchiczne są cechą niektórych obiektowych języków programowania, np.
Ada95.
HMSL (Hierarchical Music Specification Language) Obiektowy język
programowania, rozszerzenie Forth, do eksperymentowania w zakresie komponowania i
wykonywania muzyki.
http://www.softsynth.com/hmsl
homomorfizm (homomorphism) Termin OMT oznaczający stosunek pomiędzy
dwoma klasami lub asocjacjami polegający na tym, że wystąpienie jednej klasy
(asocjacji) „skleja” wiele wystąpień innej klasy (asocjacji). Np. stosunek
homomorfizmu zachodzi pomiędzy klasą książek rozumianych jako pozycje
wydawnicze i klasą konkretnych egzemplarzy książek. Każde wystąpienie pozycji
wydawniczej „skleja” wiele wystąpień konkretnych egzemplarzy książek.
homonimiczny (homonimic) Określenie bytu programistycznego (np. funkcji),
którego nazwa jest identyczna z innym bytem programistycznych; kojarzy się z
przeciążaniem (overloading) lub przesłanianiem (overriding).
humor obiektowy (object-oriented humour) Zestaw żartów i anegdot
pozwalających obudzić drzemiących słuchaczy wykładów i seminariów nt. technologii
obiektowych, np.:
70
2.Słownik encyklopedyczny
*
Podczas prezentacji J.L.Morgana na seminarium Yourdona:
Pytanie: Jaka jest różnica pomiędzy metodykiem obiektowym a terrorystą?
Odpowiedź: Z terrorystą można negocjować.
*
Z wykładu Ch.Bachmana na konferencji OOER:
Pytanie: Jaka jest różnica pomiędzy encją i obiektem?
Odpowiedź: Encja jest to obiekt, który nie wie, jak się zachować.
*
Przypisywane Billowi Gatesowi:
Większość programistów C++ w rzeczywistości używa podzbioru C++, powszechnie
znanego jako C++.
*
Przypisywane Bjarne Stroustrupowi:
Języki programowania dzielą się na takie, które wszyscy krytykują, oraz takie, których
nikt nie używa.
*
Przypisywane Prof. G.Karamowi z Uniwersytetu w Carleton:
W C kodujemy nasze własne błędy, natomiast w C++ możemy je odziedziczyć.
C pozwala ci strzelić w swoją nogę, natomiast C++ pozwala ci oderwać całą nogę.
*
C jest językiem programowania, który łączy elastyczność i uniwersalność assemblera z
elegancją i pielęgnacyjnością ... assemblera.
*
(Dla miłośników żartów na listach dyskusyjnych News.)
Pytanie: Jak wielu programistów potrzeba, aby wymienić żarówkę?
Odpowiedź: Żadnego. Wystarczy wysłać do blondynki komunikat „zmień żarówkę”.
*
Chirurg, architekt i informatyk dyskutują w barze, która dyscyplina jest starsza.
Chirurg: Oczywiście, że chirurgia. Wyjęcie żebra Adamowi i stworzenie z niego Ewy
było z pewnością najstarszą operacją chirurgiczną. Architekt protestuje: Przepraszam,
ale zanim to nastąpiło, należało zbudować świat. Było to najstarsze przedsięwzięcie
architektoniczne. Przedtem był chaos. Informatyk: W takim razie inżynieria
oprogramowania jest jeszcze starsza. Zastanówcie się tylko, skąd wziął się chaos?
*
Dobrą cechą C++ jest to, że tylko twoi przyjaciele mogą używać twoich prywatnych
własności.
*
Szybki program. Tani program. Dobry program. Możesz wziąć tylko dwa z trzech.
*
Hasło w encyklopedii komputerowej w 2000 roku (lub późniejszej):
SQL - szeroka rodzina języków komputerowych. Wyróżniają się tym, że każdy z nich
jest oparty na trzech jednostkach leksykalnych: select, from i where.
*
Chirurg po kursie projektowania obiektowego do pacjenta na stole operacyjnym:
„Przesyłam panu skalpel, zoperuj się pan sam.”
*
2.Słownik encyklopedyczny
71
Prelegent na wykładzie z obiektowości: Tematy ważne są zwykle nudne (np. testowanie
oprogramowania). Tematy fascynujące są zwykle nieprzydatne (np. reguły dedukcyjne).
Jeżeli na wykładzie będzie was ogarniała senność, to znak, że temat jest bardzo ważny.
http://cis.gsu.edu/~shong/oojokes.html
hurtownia danych (data warehouse, data mart) Scentralizowane repozytorium
informacji dotyczących określonego tematu lub dziedziny, gromadzonych z różnych,
być może odległych źródeł (np. dotyczących rynku metali kolorowych, usług
transportowych, eksportu towarów, itd.). Hurtownie danych służą do przeprowadzania
różnorodnych analiz, wyszukiwań i przeglądów mających na celu podejmowanie
decyzji. Analizy mogą być przeprowadzane przy pomocy środków manualnych,
półautomatycznych lub automatycznych (np. metod statystycznych); te ostatnie
wymagają zwykle zamiany formatu informacji przechowywanych w odległych
miejscach (często bardzo nieregularnego) na format wygodny dla określonej grupy
metod i algorytmów przetwarzania. Hurtownie danych są także nazywane magazynami
danych. Są one często kojarzone z terminami OLAP (On Line Analytical Processing),
eksploracją danych (data mining) oraz kostką danych (data cube), czyli specjalnym,
bardzo regularnym formatem danych przystosowanym do tworzenia szybkich analiz,
przeglądów i zestawień. Hurtownie danych często opierają się na wyrafinowanych
technikach kompresji danych, kodowaniu mieszającym (hashing) oraz wprowadzają
zaawansowane techniki filtracji danych. Hurtownią danych nazywa się także niekiedy
pewne „zdjęcie migawkowe” (snapshot) odwzorowujące stan bazy danych w niedawnej
przeszłości, pozwalające analitykom, planistom i badaczom na przeprowadzenie
odpowiednich analiz i badań bez obciążania bieżących operacji dostępu do bazy
danych. Zwykle terminem składnica danych (data mart) określa się wyspecjalizowaną
hurtownię danych o małych rozmiarach. Synonim: magazyn danych.
http://www.informatik.tu-darmstadt.de/DVS1/staff/wu/dw.html
hybrydowy (hybrid) Inaczej niejednorodny. Np. C++ jest hybrydowy, gdyż posiada
konstrukcje umożliwiające zarówno programowanie obiektowe, jak i programowanie
tradycyjne niskiego poziomu. Podobnie systemy obiektowo-relacyjne są również
określane jako hybrydowe.
I
I
Iceberg Pośrednik wymiany obiektów (ORB) wg standardu OMG CORBA,
rozwijany i rozpowszechniany przez BEA Systems.
http://www.beasys.com/
IDB Object Database Obiektowy system zarządzania bazą danych zrealizowany
przez firmę Persistent Data Systems, Inc.
identyfikator (identifier) Patrz: identyfikator obiektu.
identyfikator fizyczny (physical identifier) Adres obiektu w przestrzeni adresowej
72
2.Słownik encyklopedyczny
komputera.
identyfikator krotki (tuple identifier, TID) Identyfikator krotki. Wewnętrzny
identyfikator, który jest nadawany automatycznie przez system każdej krotce w
relacyjnej bazie danych. Identyfikator krotki jest pojęciem implementacyjnym;
użytkownik i programista (teoretycznie) nie musi nic o nim wiedzieć ani odwoływać się
do niego w jakikolwiek sposób. Na ogół nie ma gwarancji, że TID będzie unikalny na
cały przeciąg życia danej krotki, wobec czego nie może być używany w programie jako
referencja lub wskaźnik; tym TID różni się od OID (identyfikatora obiektu). (W nowym
standardzie SQL3 TID może mieć charakter unikalnego i trwałego identyfikatora.)
Semantyka niektórych konstrukcji SQL jest pośrednio oparta na identyfikatorach
krotek, np. semantyka operatora update oraz semantyka kursorów w zanurzonym SQL.
TID jest także podstawowym pojęciem przy organizowaniu indeksów.
identyfikator logiczny (logical identifier) Identyfikator obiektu, którego postać i
sposób generowania nie zależy od fizycznego miejsca przechowywania obiektu. Patrz:
też: identyfikator obiektu.
identyfikator obiektu (object identifier, OID) Unikalna wewnętrzna nazwa obiektu,
nadawana automatycznie przez system i nie posiadająca znaczenia w świecie
zewnętrznym. Służy do odróżnienia obiektu od innych obiektów oraz do budowy
odwołań (referencji, references) lub wskaźników (pointers) prowadzących do obiektu.
Często identyfikator obiektu jest logicznie związany z adresem miejsca
przechowywania obiektu. Tego rodzaju związek jest uważany za niekorzystny z punktu
widzenia elastyczności w zakresie ulokowania obiektu, lecz z drugiej strony bywa
konieczny ze względu na wymaganą wydajność (patrz: tablica pośrednia). Pojęcie
unikalnego identyfikatora obiektu staje się dość trudne w przypadku istnienia wielu
kopii (replik) tego samego obiektu, lub w przypadku istnienia wielu wersji (np.
czasowych) obiektu. Unikalne identyfikatory obiektów czynią w zasadzie zbędnym
pojęcie klucza (znane z modelu relacyjnego), czyli atrybutu lub zestawu atrybutów,
których wartości stanowią unikalną identyfikację obiektu. Patrz też: mrówka.
idiom (idiom) Konwencja, umowa, element folkloru, pewna analogia z powszechną
sytuacją, która pozwala na lepsze lub szybsze zrozumienie konstrukcji danego języka
programowania (systemu) lub jego użycia. Np. powszechnie przyjętym idiomem jest
pisanie słów kluczowych tłustym drukiem.
idiota (idiot) Popularne określenie mało rozgarniętego użytkownika („...mówię mu:
naciśnij pan dowolny klawisz, a ten idiota nacisnął Reset...”) lub anonimowego
programisty, po którym musimy poprawiać program („...panie dyrektorze, jak to mogło
działać, jeżeli jakiś idiota zrobił kast z double * na char *, a potem skopiował to jako
string” - „No wie pan, byłem wtedy początkujący, nie byłem jeszcze dyrektorem...”).
IDL [1] (Interface Definition Language) Język definicji interfejsu służący do
specyfikacji schematu obiektowego wg standardu OMG CORBA. Wyrażenia IDL
opisują interfejsy (inaczej: specyfikacje klas) widziane z pozycji klienta ORB i
zaimplementowane po stronie serwera obiektów. IDL jest deklaracyjny i niezależny od
języka programowania; umożliwia deklarację interfejsów, a nie ich implementację.
2.Słownik encyklopedyczny
73
Obiekty mogą być tworzone i przetwarzane przez wiele języków programowania: jest to
istotne z punktu widzenia heterogeniczności, gdyż na ogół poszczególne platformy
sprzętowo-programowe różnią się językami programowania. Interfejs definiuje zbiór
operacji (metod), które klient może wywoływać w stosunku do obiektów. Interfejs może
mieć atrybuty (prywatne zmienne). Każda z tych zmiennych ma automatycznie
przypisane dwie metody: get (daj wartość) oraz set (podstaw wartość). Interfejs może
być definiowany z użyciem dziedziczenia lub wielodziedziczenia. W ramach interfejsu
deklarowane są także wyjątki, które służą do obsługi błędów (ale mogą mieć także inne
zastosowania). IDL wprowadza pewną liczbę typów wbudowanych (long, short, float,
char, boolean i inne), typy konstruowane (struct i union) oraz typy wzorcowe (string,
wstring i sequence). Współdziałanie z językami programowania wymaga odwzorowania
IDL na konstrukcje poszczególnych języków. Dotychczas zdefiniowano odwzorowania
dla C, C++, Smalltalk i Ada95; Unix Bourne Shell i OO Cobol są bliskie ukończenia;
trwają prace nad odwzorowaniem do Java. Odwzorowania do Perl, Eiffel, Modula-3 i
innych języków są opracowywane niezależnie od OMG. IDL został zaproponowany
jako standard ANSI oraz ISO. Pewną jego wadą jest to, że nie można w nim wyrazić
związków asocjacyjnych (powiązań pomiędzy obiektami); wada ta jest częściowo
wyeliminowana przez specjalną usługę w zakresie związków (Relationship Service).
Osoba
Imię
Nazwisko
Data_Urodzenia
wiek()
interface Osoba {
attribute string<20> Imię;
attribute string<30> Nazwisko;
attribute long Data_Urodzenia;
short Wiek( void );
...
};
interface Kierowca : Osoba {
attribute short Punkty_Karne;
attribute long Numer_Prawa_Jazdy;
Kierowca
Punkty_Karne
Numer_Prawa_Jazdy
Wykroczenie(...)
exception Odebranie_Prawa_Jazdy { ...
string <80> Przyczyna; ... };
void Wykroczenie( in short punkty )
raises( Odebranie_Prawa_Jazdy );
...
};
Przykład specyfikacji w IDL
http://www.corbajava.engr.sjsu.edu
http://www.omg.org
IDL [2] (Interface Definition Language) Język definicji interfejsu służący do
definiowania pniaków RPC (RPC stubs) w standardzie OSF.
IDL [3] (Interface Definition Language) Język definicji interfejsu w standardzie
COM firmy Microsoft.
IDP (Iterative Development Process) Patrz: iteracyjny proces rozwoju.
IIOP (Internet Inter-ORB Protocol) Protokół transportowy proponowany w
74
2.Słownik encyklopedyczny
standardzie OMG CORBA. IIOP specyfikuje sposób wymiany komunikatów wg GIOP
poprzez transport TCP/IP.
http://www.ansa.co.uk/ANSA/ISF/wwwCorba_1.html
http://www.omg.org
Illustra Obiektowo-relacyjny system zarządzania bazą danych
Informix/Illustra Information Technologies, Inc.; wersja systemu Postgres.
http://www.informix.com/informix/
firmy
ILU (Inter-Language Unification) Pośrednik ORB wg standardu OMG CORBA
firmy Xerox Parc.
imperatywny (imperative) Określenie paradygmatu języka, który specyfikuje akcje
prowadzące do pewnego celu, a nie sam cel. Przykładami języków imperatywnych są:
Fortran, Pascal, C, C++, Smalltalk, Java. Synonim: proceduralny. Antonim:
deklaracyjny (np. Prolog i SQL).
implementacja [1] (implementation) Konstrukcja i wdrożenie pewnego programu
lub systemu.
implementacja [2] (implementation) Antonim terminu „specyfikacja”.
Implementacja klasy lub interfejsu zawiera fizyczny kod deklaracji atrybutów i metod w
konkretnym języku programowania.
import (import) Określenie sytuacji, w której pewien byt programistyczny (klasa,
moduł, itd.) korzysta z cech zdefiniowanych lub zaimplementowanych w innych bytach
programistycznych.
indeks (index) Pomocnicza struktura danych wprowadzana do systemu bazy danych
lub systemu plików celem radykalnego zmniejszenia czasu dostępu do danych.
Koncepcyjnie, indeks jest zbiorem par <wartość, lokalizacja>, gdzie wartość jest pewną
wartością przechowywaną w bazie danych (np. nazwiskiem pracownika), zaś
lokalizacja jest zbiorem symboli (np. adresów) wskazujących miejsca ulokowania
danych zawierających tę wartość (np. adresy ulokowania obiektów Pracownik
posiadających dane nazwisko). Dzięki temu, na podstawie wartości można szybko
odszukać wymagane obiekty. W systemach obiektowych indeksy mogą mieć bardziej
złożoną budowę, uwzględniającą hierarchiczną strukturę obiektu i jego powiązania z
innymi obiektami. Indeksy posiadają organizację umożliwiającą szybkie odszukanie
danej pozycji indeksu, o ile znana jest w/w wartość. Najbardziej popularnymi
technikami implementacji indeksów są kodowanie mieszające (hash coding) i drzewa
zbalansowane (B-tree).
indeks główny (primary index) Indeks zorganizowany wg klucza głównego. Indeks
taki jest zbiorem par <k, l(k)>, gdzie k jest wartością klucza głównego, zaś l(k) jest
lokacją krotki (obiektu) zawierającej wartość klucza głównego k (zwykle jest to TID tej
krotki). Indeks główny jest organizowany wg techniki umożliwiającej bardzo efektywne
wyszukiwanie, np. tablicy z kodowaniem mieszającym (hash table) lub B-drzewa.
2.Słownik encyklopedyczny
75
indeks pomocniczy (secondary index) Indeks zorganizowany wg dowolnego
atrybutu (lub ich kombinacji) nie będącego kluczem głównym, np. wg zarobku, wieku,
itp. Indeks taki jest zbiorem par <w, {l1(w), l2(w), l3(w), ...}>, gdzie w jest wartością
danego atrybutu, zaś {l1(w), l2(w), l3(w), ...} jest zbiorem lokacji krotek (obiektów)
posiadających dla danego atrybutu wartość w (zwykle lokacje są ustalane przez
identyfikatory krotek (TID) lub obiektów (OID)). Indeks pomocniczy jest organizowany
wg techniki umożliwiającej bardzo efektywne wyszukiwanie, np. w postaci tablicy z
kodowaniem mieszającym (hash table) lub B-drzewa.
indeks ścieżkowy (path index) Indeks, w którym jedna pozycja składa się z pewnej
wartości oraz lokalizacji pewnej liczby obiektów powiązanych w hierachię lub poprzez
wskaźniki. Indeksy ścieżkowe znacznie polepszają czas ewaluacji wyrażeń ścieżkowych
(path expressions). Wadą indeksów ścieżkowych jest kłopotliwa aktualizacja w
odpowiedzi na aktualizację zapamiętanych danych.
indeks wtórny (secondary index) Patrz: indeks pomocniczy.
Informix Dynamic Server Nowa, ulepszona wersja systemu Informix Universal
Server.
http://www.informix.com/informix/
Informix Universal Server Obiektowo-relacyjny SZBD firmy Informix; połączenie
systemów Illustra i Informix OnLine. Wspomaga duże obiekty (BLOB-y i CLOB-y),
typy (w tym typy nieprzezroczyste i kolekcje), hierarchiczne definiowanie tablic,
funkcje i procedury definiowane przez użytkownika, późne wiązanie operatorów i
metod, przeciążanie i inne cechy obiektowości. Posiada API, zwane DataBlades, dla
języków C i Java.
http://www.informix.com/informix/
Ingres Relacyjny system zarządzania bazą danych wprowadzający niektóre
elementy obiektowości (np. w postaci abstrakcyjnych typów danych). Pewne elementy
obiektowości występują także w językach czwartej generacji zaimplementowanych dla
systemu Ingres (np. Ingres Windows 4GL i OpenRoad wprowadzają klasy, metody i
dziedziczenie).
http://www.cai.com/
Ingres II Obiektowo-relacyjny system zarządzania bazą danych firmy Computer
Associates, nowa wersja systemu Ingres.(Poprzednia nazwa: OpenIngres.)
http://www.cai.com/
instancja (instance) Patrz: wystąpienie.
integralność (integrity) Formalna poprawność bazy danych i procesów
przetwarzania, wewnętrzna poprawność fizycznej organizacji danych, zgodność ze
schematem bazy danych, zgodność z więzami integralności (ograniczeniami), zgodność
z regułami dostępu. Integralność nie oznacza, że baza danych wiernie odwzorowuje
sytuację w opisywanym przez nią świecie zewnętrznym i procesy biznesowe.
76
2.Słownik encyklopedyczny
Odpowiednim terminem dla tej wierności jest spójność (consistency).
integralność odwołań (referential integrity) W relacyjnych bazach danych
integralność odwołań dotyczy sytuacji, kiedy tablica A zawiera obcy klucz (foreign key)
będący pierwotnym kluczem (primary key) tablicy B. Warunek integralności odwołań
ustala, że dla każdego wiersza tablicy A musi istnieć taki wiersz tablicy B, że wartości
kluczy w tych wierszach są jednakowe. Np. dla każdej wartości kolumny NrDziału
(obcy klucz) tablicy Pracownik musi istnieć taka sama wartość w kolumnie NrDziału
(klucz pierwotny) tablicy Dział. Odpowiednikiem pojęcia integralności odwołań w
obiektowości jest unikanie „zwisających” wskaźników (tzn. takich, których wartości nie
są identyfikatorami istniejących obiektów).
integralność referencyjna (referential integrity) Patrz: integralność odwołań.
integralność wskaźników (referential integrity) Patrz: integralność odwołań.
inteligentny (intelligent) Termin reklamowy (pozbawiony jednoznacznej semantyki)
nawiązujący do sztucznej inteligencji. Zwykle chodzi o pewne cechy, które nie są
typowe, dostarczają nowych jakości, mają wymiar wyzwania intelektualnego lub
(zdaniem twórców systemów) mają charakter wyjątkowy, epokowy. Dla przykładu,
„inteligentnymi” nazywane są elementy zapamiętane w bazie danych, których
interpretacja semantyczna należy do systemu, np. procedury bazy danych, perspektywy,
aktywne reguły i inne. Termin „inteligentny” określa często interfejs użytkownika,
którego twórcy zadbali o jego przyjacielskość i rozsądną reakcję na każdą (również
nierozsądną) akcję użytkownika.
interakcyjne zapytanie (interactive query) Patrz: zapytanie ad hoc.
interfejs (interface) Ogólnie, środki służące do komunikacji pomiędzy modułami
systemu lub komunikacji systemu z użytkownikiem. W innym znaczeniu (OMG,
ODMG) interfejs jest synonimem specyfikacji klasy. Interfejs do obiektu składa się z
sygnatur wszystkich metod, które mogą być w stosunku do niego użyte. Operacje na
obiekcie mogą odbywać się poprzez wysłanie do niego komunikatu zgodnego z
dowolną z sygnatur należących do jego interfejsu. W niektórych koncepcjach (np. MS
Repository) obiekty mogą mieć wiele różnych interfejsów, w zależności od roli
pełnionej przez obiekty (patrz: rola [1]).
interfejs do programowania aplikacji (Application Programming Interface, API)
Patrz: API.
interfejs graficzny użytkownika (Graphical Use Interface, GUI) Patrz: GUI.
interfejs poziomu wołania (Call-Level Interface, CLI) Patrz: CLI.
intergalaktyczny język danych (intergalactic dataspeak) Chodzi o SQL. Patrz:
manifest.
interoperacyjność (interoperability) Patrz: współdziałanie.
2.Słownik encyklopedyczny
77
inwariancja (invariancy) Patrz: kowariancja.
inwariant [1] (invariant) Wyrażenie boolowskie, warunek, który musi być
spełniony przez zestaw pewnych bytów (np. obiekty pewnej klasy) lub przez stan
pewnych procesów, programów, itd. Termin inwariant jest zbliżony do terminów:
asercja, ograniczenie, ograniczenie integralnościowe.
inwariant [2] (invariant) Własność, która jest niezmienna dla obiektu i/lub jest taka
sama dla pewnej grupy obiektów. Tworzenie klas oraz nadklas można uważać za proces
wyodrębniania inwariantów i następnie, gromadzenie ich wewnątrz specjalnego bytu
zwanego klasą. Obiekty dziedziczą inwarianty ze swojej klasy oraz ze wszystkich
swoich nadklas. Popularne modele obiektowe wprowadzają do klas dwa rodzaje
inwariantów obiektów:
 nazwy i typy atrybutów;
 nazwy, sygnatury i implementacje metod, które można wykonywać na obiektach.
Możliwe jest wiele innych inwariantów, które mogą być (i często są) wprowadzane do
klas:
 Nazwa, czyli językowy identyfikator obiektu;
 Powiązania, asocjacje (links, associations) obiektów danej klasy z obiektami innej
lub tej samej klasy;
 Wartości wspólne dla wszystkich elementów klasy, np. pewne stałe;
 Informacja o dopuszczalności wartości zerowych (null values);
 Wartości domyślne (default values) używane przez system w momencie tworzenia
nowego obiektu lub podstawiane w sytuacji, kiedy dany atrybut dla obiektu
przyjmuje wartość zerową;
 Zdarzenia lub wyjątki, które mogą zajść podczas operacji na obiekcie;
 Obsługa zdarzeń lub wyjątków;
 Lista eksportowa lub inny środek określający, które atrybuty lub metody są
dostępne z zewnątrz klasy lub obiektu, a które są prywatne;
 Lista importowa lub inny środek ustalający, jakie elementy obiektów innych klas
mogą być używane wewnątrz danej klasy;
 Więzy integralności (integrity constraints), którym musi podlegać każdy obiekt
będący członkiem danej klasy;
 Atrybuty wyliczalne wraz z ich algorytmami (można je traktować jako szczególny
przypadek metod);
 Reguły bezpieczeństwa i prywatności;
 Informacje katalogowe, pomoce;
 Fizyczne własności obiektów: ich reprezentacja, metody dostępu, obecność
indeksów.
Podana lista potencjalnych inwariantów prawdopodobnie nie jest kompletna. Większość
języków i systemów implementuje taki model, w którym klasy są przechowalnią
2.Słownik encyklopedyczny
78
inwariantów. Natomiast modele i metodyki obiektowe najczęściej bazują na modelu, w
którym semantyką klasy jest jej zakres znaczeniowy (ekstensja). Te dwa rozumienia
pojęcia klasy nie są ze sobą zgodne, co jest powodem wielu nieporozumień.
inżynieria odwrotna (reverse engineering) Proces tworzenia modelu logicznego lub
pojęciowego na podstawie kodu programu. Inżynieria odwrotna jest często niezbędna
do przystosowania starszych systemów (spadkowych, legacy) do nowych technologii
lub wymagań.
inżynieria oprogramowania wspomagana komputerem (Computer Aided
Software Engineering, CASE) Patrz: CASE.
inżynieria prosta (forward engineering) Produkcja wykonywalnego kodu programu
na podstawie modelu (diagramu) pojęciowego lub logicznego. Niekiedy terminem
inżynieria prosta określa się także cały cykl rozwoju oprogramowania, od wymagań po
implementację.
inżynieria systemów wspomagana komputerem (Computer Aided System
Engineering, CASE) Patrz: CASE.
IR (Interface Repository) Patrz: repozytorium interfejsów.
Iris System zarządzania obiektową bazą danych opracowany przez Hewlett-Packard.
Początkowo projekt był zorientowany na model funkcjonalny (functional model), ale
zmienił orientację na obiektową.
IS (Information System) System informacyjny, system informatyczny.
is-a Częste w literaturze angielskiej oznaczenie związku generalizacji/specjalizacji,
np. Student is-a Osoba.
ISO (International
Standardyzacji.
Standard
Organization)
Międzynarodowa
Organizacja
ISO 9001 Standard ISO (International Standard Organization) określający, w jaki
sposób przedsiębiorstwa i organizacje powinny zarządzać programami zapewnienia
jakości (quality assurance).
ISO 9003 Standard ISO (International Standard Organization) określający, w jaki
sposób przedsiębiorstwa i organizacje powinny zarządzać programami zapewnienia
jakości oprogramowania (software quality assurance).
Itasca (wcześniejsza nazwa Orion) Obiektowy system zarządzania bazą danych
opracowany w ośrodku MCC w Teksasie, rozwijany przez IBEX Corporation S.A.
http://w3.iprolink.ch/ibexcom/products.htm#ITASCA
iteracja (iteration) Kolejny powtarzający się cykl pewnego procesu, np. kolejna
iteracja procesu projektowania oznacza powtórzenie pewnych czynności projektowych
po uzyskaniu informacji z poprzednich; również określenie jednego obrotu pętli w
2.Słownik encyklopedyczny
79
programie (implikowanej przez zdania repeat, while, for, loop, itd.).
iteracyjny proces (iterative process) Patrz: proces iteracyjny.
iteracyjny proces rozwoju (Iterative Development Process, IDP) Technika rozwoju
oprogramowania zakładająca powtarzanie pewnych faz, przy czym poprzednia faza
dostarcza informacji wejściowych dla następnej fazy.
iterator (iterator) Zestaw operatorów lub metod, często hermetyzowany w postaci
klasy abstrakcyjnej, klasy parametryzowanej lub szablonu, służący do sekwencyjnego
przetwarzania (element po elemencie) pewnego zbioru, wielozbioru, sekwencji lub innej
wartości masowej (kolekcji).
iterator niestabilny (non-stable iterator) Iterator, który może prowadzić do błędu,
utraty integralności lub utraty spójności w sytuacji, gdy w pętli iteratora jest
aktualizowany (jest dodawany lub usuwany) obiekt znajdujący się w kolekcji obieganej
przez dany iterator. Iterator niestabilny może być używany wyłącznie w sytuacji braku
takich aktualizacji.
iterator stabilny (stable iterator) Iterator, który umożliwia poprawną, bezbłędną
aktualizację (usuwanie, dodawanie) obiektów znajdujących się w kolekcji obieganej
przez dany iterator.
izolacja (isolation) Własność transakcji polegająca na tym, że inne równocześnie
działające transakcje nie mają wpływu na daną transakcję i odwrotnie, dowolne zmiany
poczynione przez daną transakcję są niewidoczne dla innych transakcji aż do momentu
potwierdzenia (commit). Własność izolacji musi być osłabiona w przypadku tzw.
długich transakcji. Przykładem (kontrowersyjnym) możliwości osłabienia własności
izolacji są tzw. poziomy izolacji (isolation levels) w SQL.
J
J
Jacobson, Ivar Twórca koncepcji analizy i projektowania obiektowego określanej
jako przypadki użycia (use cases); także twórca metodyki analizy i projektowania
systemów informatycznych Objectory oraz jeden z twórców notacji UML.
http://www.rational.com/
Jade [1] Obiektowy system rozwijania rozproszonych aplikacji połączony z
obiektową bazą danych.
http://www.jade.co.nz/jadehttp.dll?JWS
Jade [2] Język zapytań i programowania aplikacji zrealizowany w systemie Jasmine
(nazwa ta została zmieniona z powodu konfliktu z firmą rozwijającą Jade[1]).
Jasmine (występujący również pod nazwą ODB-II) System zarządzania obiektową
bazą danych zrealizowany w kooperacji firm Computer Associates i Fujitsu, dobrze
80
2.Słownik encyklopedyczny
przystosowany do przechowywania i przetwarzania danych multimedialnych oraz
współpracy z WWW.
http://www.cai.com/products/jasmine.htm
Java IDL Pośrednik ORB przystosowany do współpracy z Java zapewniający: (1)
funkcje klienta i serwera wg protokołu IIOP; (2) usługi w zakresie nazw (Naming
Service) zgodne z CORBA; (3) środowisko rozwijania aplikacji zawierające kompilator
IDL/Java. Nie wspomaga repozytorium interfejsów, z negatywnymi skutkami dla wołań
dynamicznych. Wersja beta jest rozpowszechniana bez opłat.
http://www.javasoft.com/
http://www.corbajava.engr.sjsu.edu
Java Obiektowy język programowania uważany za kombinację C++, Smalltalka i
Objective-C, z obcięciem cech niskiego poziomu (takich jak np. wskaźniki) oraz
wyeliminowaniem niektórych ograniczeń i niejasnych własności. Java jest określana
przez jej twórców (Sun Microsystems) całym szeregiem entuzjastycznych określeń
(simple, object-oriented, distributed, interpreted, robust, secure, architecture-neutral,
portable, multithreaded, dynamic, buzzword-compliant, general-purpose), ale wydaje
się, że przy wszystkich zaletach, jest ona językiem dość konwencjonalnym,
przynajmniej w stosunku do języków programowania baz danych takich jak SQL i jego
pochodne.
Składnia Java jest podobna do C++. Nie posiada ona przeciążania operatorów,
wielodziedziczenia i automatycznych koercji. Posiada mocną kontrolę typów oraz
mechanizm automatycznego zbierania nieużytków (garbage collection). Posiada także
bogatą bibliotekę klas i funkcji, szczególnie do obsługi protokołów TCP/IP, HTTP i
FTP. Nowością wprowadzoną w Java jest możliwość definiowania wielu interfejsów do
obiektu; wraz z pewnymi dodatkowymi mechanizmami daje to możliwość obejścia
braku wielodziedziczenia.
Java powstała jako język przeznaczony do programowania stron WWW, ale nie jest
ograniczona tylko do tych zastosowań. Istotną własnością Java jest to, że programy są
kompilowane nie do poziomu kodu maszynowego, a do poziomu znakowego języka
pośredniego (kodu bajtowego), czyli tzw. apletów (applets), które są następnie
interpretowane przez tzw. maszynę wirtualną (Java Virtual Machine, JVM). Aplety
mogą być przesyłane w sieci WWW na dowolną platformę. Aplety zapewniają dużą
przenaszalność programów oraz zwiększają ochronę i bezpieczeństwo (safety, security),
co jest szczególnie istotne w środowiskach rozproszonych, takich jak Internet. Istnieją
propozycje rozszerzenia języka Java o zmienne trwałe (PJama).
http://java.sun.com/
http://lightyear.ncsa.uiuc.edu/~srp/java/javabooks.html
http://reality.sgi.com/employees/austern/java.html
http://sunsite.net.edu.cn/tutorials/se_java2e/
Java Virtual Machine Patrz: JVM.
JavaBeans Pakiet oprogramowania firmy JavaSoft (podporządkowanej Sun
Microsystems) pozwalający na interakcję komponentów oprogramowania napisanych w
Java. JavaBeans jest pakietem API niezależnym od platformy sprzętowej. Współdziała z
ActiveX Microsoftu i pozwala na integrację rozproszonych aplikacji przygotowanych
2.Słownik encyklopedyczny
81
m.in. przy pomocy takich narzędzi jak SybasePowerJ, Borland JBuilder, IBM
VisualAge for Java, SunSoft Java Workshop, Symantec VisualCave i innych.
http://www.corbajava.engr.sjsu.edu
http://www.javasoft.com/beans/
http://splash.javasoft.com/beans
Javascript Obiektowy, skryptowy język programowania stron WWW przyjęty przez
Netscape. W odróżnieniu od Java (gdzie aplety są odrębnymi plikami), kod w Javascript
jest fragmentem strony HTML, nie tworzy apletów ani też samodzielnych aplikacji.
Javascript jest językiem znacznie prostszym od Java, ale zapewnia sporo
funkcjonalności, m.in. interakcyjny interfejs z użytkownikiem lub zasobami, bez
potrzeby odwoływania się do programowania w CGI. Przeglądarka WWW akceptująca
aplety Java niekoniecznie jest przystosowana do Javascript, ale (ze względu na
dominację Netscape na rynku) prawdopodobnie w niedługim czasie wszystkie
przeglądarki będą akceptować zarówno Java, jak i Javascript.
http://www.c2.org/~andreww/javascript
JavaSoft Pośrednik ORB wg standardu CORBA, integrujący technologie
komponentowe oparte o Java, RMI i protokół IIOP. Wersja beta jest rozprowadzana bez
opłat.
http://www.corbajava.engr.sjsu.edu
http://www.javasoft.com
JDBC (Java Data Base Connectivity) Standard interfejsu API opracowany przez
JavaSoft, służący do połączenia języka Java z relacyjnymi bazami danych. JDBC jest
oparty o SQL. Wbrew niektórym sugestiom należy uprzedzić, że JDBC daje możliwość
dostępu wyłącznie do relacyjnych baz danych i nie ma nic wspólnego z obiektowymi
bazami danych.
http://java.sun.com/products/jdk/1.1/docs/guide/jdbc/index.html
http://www.yoyoweb.com/Javanese/JDBC/FAQ.html
JDK (Java Developer Kit) Środowisko do rozwoju aplikacji w oparciu o język Java.
JDK jest rozprowadzane bez opłat dla wielu platform, m.in. Sun Solaris i Microsoft
Windows.
http://java.sun.com/products/jdk/1.1/index.html
http://www.corbajava.engr.sjsu.edu
język czwartej generacji (fourth generation language, 4GL) Określenie grupy
języków (czy też środowisk programistycznych) do programowania aplikacji z bazą
danych. Niektóre z nich (np. CA OpenRoad) wprowadzają elementy obiektowości.
Główne cechy języków czwartej generacji są następujące:
 Wiele środków do programowania interakcji z użytkownikiem, w tym okienka,
guziki, menu, przełączniki, zmienne i tablice widoczne na ekranie, obsługa
klawiatury i myszy; środki te są dostępne na bardzo wysokim poziomie abstrakcji i
agregacji;
 Środki służące do sprawnej obsługi bazy danych (wyszukiwanie, wstawianie,
usuwanie, aktualizacja, itd.), w tym języki zapytań takie jak SQL;
82




2.Słownik encyklopedyczny
Programowanie przez zdarzenia (event-driven programming), którego istotą jest
równoległa obsługa wielu zdarzeń pojawiających się w trakcie interakcji
użytkownika z systemem lub generowanych przez środowisko komputerowe;
Zintegrowane środowisko programistyczne, w którym nie zachowuje się
tradycyjnych podziałów na edycję kodu, kompilację, konsolidowanie i wykonanie;
Oddelegowanie bardziej złożonego przetwarzania do procedur napisanych w
klasycznych językach programowania, które są dynamicznie wiązane do programu
napisanego w języku czwartej generacji;
Programowanie wizyjne, w którym programista komponuje program z elementów
graficznych oraz ustala własności programu poprzez wypełnianie formularzy.
Dla większości zastosowań baz danych języki czwartej generacji okazały się bardzo
skutecznym, szybkim i niezawodnym narzędziem programistycznym, znacznie
skracając czas przygotowania, testowania i wdrażania programów aplikacyjnych.
Wygrana w wydajności programisty stała się przyczyną ogromnego komercyjnego
sukcesu tych języków. Ogólnym zarzutem w stosunku do języków czwartej generacji
jest ich niesystematyczna i eklektyczna konstrukcja, często zaniedbująca zasady i
techniki konstrukcji języków programowania, powodująca rozrost ich dokumentacji i
przeciążenie ogromem szczegółów, oraz powodująca częste wątpliwości dotyczące
semantyki i pragmatyki użycia wprowadzanych w tych językach opcji.
język definicji danych (Data Definition Language, ODL) Patrz: DDL.
język definicji interfejsu (Interface Definition Language, IDL) Patrz: IDL [1], IDL
[2], IDL [3].
język definicji obiektów (Object Definition Language, ODL) Patrz: ODL.
język deklaracyjny (declarative language) Patrz: język nieproceduralny.
język imperatywny (imperative language) Patrz: język proceduralny.
język manipulacji danymi (Data Manipulation Language, DML) Patrz: DML.
język manipulacji obiektami (Object Manipulation Language, OML) Patrz: OML.
język nieproceduralny (non-procedural language, declarative language) Inaczej
język deklaracyjny. Ogólnie, język w którym programista lub użytkownik określa
bezpośrednio cel przetwarzania, a nie akcje komputera lub systemu, które mają do tego
celu doprowadzić. Przeciwieństwem języka nieproceduralnego jest język proceduralny
albo inaczej - imperatywny. Większość klasycznych języków programowania jest
proceduralna; wyjątkiem jest np. Prolog, który uważa się za język deklaracyjny (ale nie
do końca). Za nieproceduralne uważa się także języki funkcjonalne, takie jak Lisp i ML.
Nieproceduralność w językach programowania musi być wspomagana przez
konstrukcje imperatywne, chociażby ze względu na operacje wymagające
uwzględnienia osi czasu oraz zmian stanu, np. aktualizacje, programowanie scenariuszy
interakcji użytkownika aplikacji, zdarzeń, itp. W bazach danych za nieproceduralne
2.Słownik encyklopedyczny
83
uważa się języki zapytań, np. SQL lub OQL. Nieproceduralny jest także język Datalog,
ale - wbrew naciskom teoretyków forsującym koncepcję dedukcyjnych baz danych - nie
uzyskał on większego znaczenia w praktyce, z powodu nieakceptowalnych ograniczeń
uniwersalności pragmatycznej. Nieproceduralność tych języków ogranicza się do
specyfikowania danych, które należy wyszukać w bazie danych. Przetwarzanie
wyszukanych danych z reguły odbywa przy pomocy środków imperatywnych.
Nieproceduralność (deklaracyjność) jest jednak ważnym paradygmatem z kilku
względów:
 sprawniejszy (krótszy) zapis programu;
 podniesienie poziomu abstrakcji;
 możliwość bardzo skutecznej automatycznej optymalizacji czasu wykonania;
 możliwość przetwarzania przy pomocy wielu równoległych procesorów.
język obiektowy
programowania.
(object-oriented
language)
Patrz:
obiektowy
język
język opisu danych (Data Description Language, DDL) Patrz: DDL.
język proceduralny (procedural language) Określenie wszystkich języków
programowania, które wprowadzają pojęcie stanu oraz operacje lub instrukcje
pozwalające na zmianę stanu. Program napisany w takim języku jest sekwencją
instrukcji, których kolejność jest istotna. Językami proceduralnymi są: Pascal, C, Cobol,
Basic, Ada, itd. Przeciwieństwem języków proceduralnych są języki nieproceduralne
(deklaracyjne), np. Prolog, Datalog, SQL, oraz języki funkcjonalne, np. Lisp i ML.
Języki obiektowe (np. Smalltalk, C++, Java, Eiffel) są uważane przez niektórych ich
zwolenników za zupełnie nową klasę języków (z częstym przeciwstawieniem np.: w
proceduralnym było A, natomiast w obiektowym jest B), ale w istocie języki obiektowe
są podklasą lub rozszerzeniem języków proceduralnych. Istotą obiektowości jest nie to,
że zrywa ona z proceduralnością (ponieważ bez wątpienia zachowuje pojęcie stanu),
lecz to, że dostarcza nowych, mocnych abstrakcji pojęciowych takich jak obiekt, klasa,
dziedziczenie, hermetyzacja i polimorfizm. Synonim: język imperatywny.
język programowania baz danych (Data Base Programming Language, DBPL)
Ogólnie, język programowania wprowadzający pewną formę trwałych zmiennych lub
obiektów (persistent variables, persistent objects). Trwałą zmienną nazywa się taką
zmienną, która ma wszystkie własności zmiennej języka programowania, ale zachowuje
swoją wartość pomiędzy kolejnymi uruchomieniami programu. Dzięki tej własności,
dowolne bazy danych można traktować jako zestaw trwałych zmiennych lub obiektów.
Językami programowania baz danych są liczne mutacje SQL, wśród nich PL/SQL
systemu Oracle oraz SQL3. Z terminem „język programowania baz danych”
powszechnie wiąże się grupę języków o statucie eksperymentalnym, m.in. Amber,
Galileo, Fibonacci, PS-Algol, DBPL, Napier88, OPAL, Tycoon, Machiavelli, MUMPS i
ostatnio PJama (wcześniej Persistent Java lub PJava); wśród nich Galileo, Fibonacci,
MUMPS i PJama są obiektowe. Mimo intelektualnego zaawansowania i wielu
perspektywicznych koncepcji, które są w nich wprowadzone (takich jak polimorficzny
system mocnej kontroli typów, ortogonalna trwałość (orthogonal persistence),
84
2.Słownik encyklopedyczny
ortogonalność konstruktorów typów masowych: zbiorów, wielozbiorów, sekwencji i
tablic, i inne), z wielkim trudem torują sobie one drogę w świecie komercyjnym
zdominowanym przez SQL, C++ i inne koncepcje znacznie niższych lotów. Niektóre
idee, takie jak mocna kontrola typów, zyskały sobie autorytet również w świecie
komercyjnym, chociaż najczęściej w uproszczonej i nie zawsze spójnej formie.
Koncepcja ortogonalnej trwałości, zakładająca pełną unifikację definicji i środków
manipulowania trwałymi i ulotnymi danymi, stanowi ogromny postęp w zakresie
abstrakcji i estetycznego domknięcia pojęć. Niestety, koncepcja ta napotyka na opór ze
strony środowisk przemysłowych, głównie z tego powodu, że obecne popularne
systemy i języki takie jak Smalltalk, C++, Java i SQL nie są do niej przygotowane i
wymagają modyfikacji. Wydaje się, że główną przeszkodą w rozwoju tej linii języków
programowania jest przesadny nacisk na polimorficzny system mocnej kontroli typów
wraz z zaniedbaniem innych zagadnień, takich jak języki zapytań, obiektowość,
programowanie wizyjne i zdarzeniowe, oraz integracja ze środowiskiem
programistycznym.
język programowania z trwałością (persistent programming language) Język
programowania posiadający trwałe zmienne lub trwałe obiekty (tj. takie, których
wartość lub stan jest zachowywany pomiędzy poszczególnymi uruchomieniami
programu). Patrz: język programowania baz danych.
język trzeciej generacji (third generation language, 3GL) Termin używany w
literaturze poświęconej językom czwartej generacji (4GL) dla oznaczenia klasycznych
języków programowania takich jak C++ lub Pascal. W terminie „język trzeciej
generacji” tkwi element pejoratywny: kodowanie programów w takich językach jest
uważane za pracochłonne i wymagające wysoko wykwalifikowanych programistów (w
odróżnieniu od programowania w językach 4GL). Ograniczenia w zakresie
uniwersalności i wydajności języków 4GL prowadzą jednak do konieczności
oddelegowania bardziej złożonego przetwarzania do procedury lub funkcji napisanej w
języku 3GL.
język zapytań (query language) Język służący do wyszukiwania danych w bazie
danych, spełniający następujące warunki:
 Wysoki poziom konceptualizacji i abstrakcji (m.in. brak odwołań do elementów
fizycznej organizacji danych);
 Nieproceduralność lub deklaracyjność (formułowanie bezpośrednio celu
wyszukiwania, a nie środków prowadzących do tego celu);
 Makroskopowość (jednoczesne działanie - z punktu widzenia użytkownika - na
wielu danych);
 Naturalność (zbieżność z naturalnym sposobem myślenia użytkownika);
 Efektywność (przystosowanie do automatycznej optymalizacji, której warunkiem
jest jednorodna koncepcja i jasna semantyka języka).
 Uniwersalność (zdolność języka zapytań do praktycznie dowolnych operacji
wyszukiwania i kojarzenia danych, przy zadanych założeniach dotyczących
organizacji struktur danych).
2.Słownik encyklopedyczny


85
Niezależność od dziedziny zastosowań (brak przypisania do jednej dziedziny
aplikacyjnej, umożliwienie realizacji wszystkich potencjalnych zastosowań danego
systemu zarządzania bazą danych).
Wykonywanie zapytań w trybie interpretacyjnym (brak fazy kompilacji i
konsolidacji zapytań z całością aplikacji; umożliwia to zapytania ad hoc,
dynamiczne tworzenie i usuwanie perspektyw, zapamiętywanie procedur i reguł w
bazie danych, dynamiczne tworzenie i usuwanie indeksów, itd.).
Język zapytań jest najczęściej używany przez programistów jako interfejs
programistyczny bardzo wysokiego poziomu umożliwiający dostęp do bazy danych.
Język zapytań może mieć postać interakcyjnego graficznego interfejsu, w szczególności
opartego o formularze, np. Query-By-Example lub QBF systemu Ingres. Dość często
(np. w SQL) język zapytań jest rozszerzony o operacje aktualizacyjne (create, update,
insert, delete), o deklaracje (np. deklarowanie nowych relacji) oraz o różnorodne
udogodnienia, takie jak perspektywy, reguły, zapamiętane procedury, przetwarzanie
transakcji. Trwałą tendencją języków zapytań jest ich ewolucja w kierunku
uniwersalnych języków programowania (PL/SQL systemu Oracle, nowy standard
SQL3, lub cała rodzina języków programowania czwartej generacji, np. OpenRoad).
Wciąż popularną pozostaje koncepcja eklektycznego łączenia (zanurzania, embedding)
języka zapytań z uniwersalnym językiem programowania - negatywny aspekt tego
podejścia jest określany jako niezgodność impedancji. Najbardziej znanym przykładem
języka zapytań jest SQL. Popularność SQL została w znacznym stopniu wymuszona
przez IBM i inne wielkie firmy, ponieważ (jakkolwiek użyteczny) jest on językiem
wykazującym liczne wady (brak jasnej semantyki, brak ortogonalności, mała
uniwersalność, brak mocnej kontroli typów i inne). Najbardziej znanym obiektowym
językiem zapytań jest OQL wg standardu ODMG.
JOE (Java Object Environment) Pakiet integrujący obiekty CORBA z WWW firmy
SunSoft; stanowi część pośrednika SunSoft NEO.
JOOP (Journal of Object-Oriented Programming) Czasopismo z zakresu
programowania obiektowego.
JVM (Java Virtual Machine) Wirtualna maszyna (interpreter znakowego kodu
pośredniego) dla języka Java; implementowana w przeglądarkach WWW.
http://www.javasoft.com/docs/books/vmspec/html/VMSpecTOC.doc.html
K
K
kapsułkowanie (encapsulation) Patrz: hermetyzacja.
karta CRC (CRC card) Karta papierowa posiadająca trzy pola nazwane: klasa,
odpowiedzialność, współpraca (kolaboracja). Karta ta jest rekwizytem prostej metody
(„burzy mózgów”), mającej na celu wyjaśnienie kluczowych abstrakcji i mechanizmów
w systemie. Kartę taką zapełnia się dla każdej klasy. Wewnątrz karty wpisuje się nazwę
2.Słownik encyklopedyczny
86
klasy, określa się związek tej klasy z procesami zachodzącymi w danej dziedzinie
przedmiotowej (odpowiedzialność), oraz określa się związek tej klasy z innymi klasami
(współpraca); patrz rysunek poniżej.
Nazwa klasy
Zamówienie
Odpowiedzialność
Współpraca
Sprawdź, czy pozycja
jest na składzie
Określ cenę
Pozycja zamówienia
Sprawdź możliwości
płatnicze klienta
Wyślij na adres
klienta
Klient
Pozycja zamówienia
Przykładowa karta CRC
kast (cast) Termin C, C++ i innych interfejsów oznaczający operator konwersji
typu. Zwykle przyjmuje postać nazwy typu w nawiasach okrągłych, stawianej przed
wielkością podlegającą konwersji typu.
kast w dół (downcast) Konwersja typu na typ stojący niżej w hierarchii (na podtyp).
kast w górę (upcast) Konwersja typu na typ stojący wyżej w hierarchii (na nadtyp).
katalog danych (data dictionary, data dictionary-directory, DDD, system catalog)
Metainformacje o danych przechowywanych w bazie danych. Podstawowym zadaniem
katalogu jest opis danych dla wewnętrznych celów SZBD, w tym wyszczególnienie
tablic i ich lokacji, oraz wyszczególnienie atrybutów tablic i ich typów. Katalog danych
może zawierać także inne informacje, np. specyfikację ograniczeń związanych z
użyciem danych (ograniczeń integralności, praw dostępu), specyfikację elementów
interpretowanych przechowywanych wewnątrz bazy danych (perspektyw, procedur
bazy danych, reguł), specyfikację indeksów i innych środków usprawnienia dostępu,
wskaźniki wydajnościowe i statystyki dostępu niezbędne dla optymalizacji zapytań, itp.
Inne podobne terminy: słownik danych, katalog systemowy, przewodnik po danych.
katalog systemowy (system catalog) Patrz: katalog danych.
Kay, Alan Kierownik grupy w firmie Xerox PARC, która opracowała język
Smalltalk.
KBMS (Knowledge Base Management System) Patrz: system zarządzania bazą
wiedzy.
Kim, Won Czołowy prekursor tematyki obiektowych baz danych, główny autor
systemu ITASCA (Orion), prezes firmy zajmującej się rozwojem i dystrybucją systemu
UniSQL.
2.Słownik encyklopedyczny
87
klasa (class) Pojęcie klasy jest używane w trzech dość bliskich znaczeniach:
Zbiór obiektów o zbliżonych własnościach (niezbyt ściśle - patrz: ekstensja klasy);
to znaczenie jest (naiwnie) preferowane przez osoby o orientacji matematycznej,
którzy mylnie kojarzą pojęcie klasy z zakresem znaczeniowym (denotacją)
pewnego pojęcia/nazwy, lub z klasą abstrakcji pewnej relacji równoważności.
 Byt semantyczny rozumiany jako miejsce przechowywania takich cech grupy
podobnych obiektów, które są dla nich niezmienne (np. zestawu atrybutów, nazwy,
metod, ograniczeń dostępu).
 Wyrażenie językowe specyfikujące budowę obiektów, dozwolone operacje na
obiektach, ograniczenia dostępu, wyjątki, itd.

Klasy są zwykle powiązane poprzez hierarchię (lub inną strukturę) dziedziczenia.
klasa abstrakcyjna (abstract class) Klasa zawierająca własności (np. metody)
dziedziczone przez jej podklasy, ale nie posiadająca bezpośrednich wystąpień obiektów.
Stanowi ona wyższy poziom abstrakcji przy rozpatrywaniu pewnego zestawu obiektów.
Np. klasa OSOBA może być klasą abstrakcyjną, o ile zdefiniowane są jej podklasy
PRACOWNIK, STUDENT, EMERYT, itd. Z technicznego punktu widzenia klasę
abstrakcyjną można uważać za nazwaną grupę cech, które są „wyciągnięte przed
nawias” (factoring out) z pewnego zestawu klas. Klasa abstrakcyjna jest najczęściej
używana do zdefiniowania wspólnego interfejsu dla pewnej liczby podklas. Klasa
abstrakcyjna może mieć (nie musi) metody (operacje) abstrakcyjne, tj. takie, które są
zdefiniowane w tej klasie, ale których implementacja znajduje się (jest oczekiwana) w
jej bezpośrednich lub pośrednich podklasach. Pojęcie klasy abstrakcyjnej jest jednym z
podstawowych dla obiektowości, wzmacniającym zarówno mechanizmy abstrakcji
pojęciowej, jak i możliwości ponownego użycia. Możliwość definiowania klas
abstrakcyjnych uważa się za wyróżnik obiektowości danego języka lub systemu.
klasa aktywna (active class) Klasa, której wystąpieniami są aktywne obiekty; której
obiekty działają współbieżnie; której obiekty działają bez otrzymania komunikatu.
klasa asocjacji (association class) W OMT i UML klasa, która jest związana z daną
asocjacją; klasa, której wystąpienia gromadzą atrybuty asocjacji. Na rysunku poniżej
klasa Stanowisko jest klasą asocjacji Pracuje_dla.
Firma
*
pracodawca
Pracuje_dla
1..*
pracownik
Stanowisko szef
zarobek
0..1
podwładny *
Kieruje
Przykład klasy asocjacji
http://www.rational.com/uml/
Osoba
88
2.Słownik encyklopedyczny
klasa bazowa (base class) Termin oznaczający (w C++) klasę, która posłużyła jako
podstawa definicji innej klasy. Synonimy: nadklasa, klasa macierzysta
klasa biznesowa (business class) Klasa mająca znaczenie dla logiki danego biznesu.
klasa chroniona (protected class) Patrz: klasa zabezpieczona.
klasa generyczna (generic class) Klasa służąca jako wzorzec dla innych klas, klasa
parametryzowana, klasa szablonowa.
klasa konkretna (concrete class) Klasa, która może posiadać bezpośrednie
wystąpienia obiektów.
klasa kontenerowa (container class) Klasa, której wystąpieniami są kontenery
(kolekcje) obiektów. Przykładami klas kontenerowych są stosy, kolejki, listy i tablice.
klasa macierzysta (parent class) Patrz: nadklasa.
klasa mieszana (mixin class) Klasa abstrakcyjna, która jest używana w celu
uzupełnienia interfejsu lub funkcjonalności innych klas. Klasa mieszana wymaga
wielodziedziczenia.
klasa opóźniona (deferred class) Klasa abstrakcyjna, w której zakłada się, że pewne
cechy (atrybuty, operacje) muszą być zdefiniowane lub zaimplementowane w jej
specjalizacjach.
klasa parametryzowana (parameterised class) Metaklasa posiadająca parametr (lub
parametry) taki jak klasa, atrybut, komunikat, operacja, wyjątek, inwariant. Wyrażenie
będące odwołaniem się do klasy parametryzowanej z określonym parametrem
aktualnym jest traktowane jako definicja normalnej klasy, która może służyć np. do
tworzenia instancji obiektów i do tworzenia klas podrzędnych.
klasa pasywna (passive class) Klasa, której wystąpieniami nie są obiekty aktywne.
Obiekty klasy pasywnej nie przejawiają żadnej aktywności do momentu otrzymania
komunikatu, zaś po wykonaniu operacji implikowanej przez komunikat nie zmieniają
swojego stanu aż do następnego komunikatu. Przeciwieństwo: klasa aktywna.
klasa pochodna (derived class) Termin posiada dwa znaczenia: (1) Klasa, która
może być wyliczona lub wydedukowana z innych klas; (2) Klasa będąca specjalizacją
innej klasy, podklasa.
klasa potomna (child class) Klasa będąca bezpośrednią specjalizacją danej klasy.
klasa szablonowa (template class) Klasa generyczna, klasa parametryzowana, klasa
służąca do konstruowania klas.
klasa trwała (persistent class) Klasa, której wystąpieniami są obiekty trwałe.
2.Słownik encyklopedyczny
89
klasa wbudowana (built-in class) Dowolna klasa stanowiąca nieodłączną część
danego języka programowania.
klasa zabezpieczona (protected class) Klasa, której własności (np. metody) są
dostępne wyłącznie dla jej podklas.
klasa zaprzyjaźniona (friend class) Termin języka C++ oznaczający klasę, która
posiada dostęp do prywatnych własności innej klasy.
klasa-odpowiedzialność-współpraca
Patrz: CRC.
(Class-Responsibility-Collaborator
CRC)
klaster (cluster) Ogólnie, oznaczenie agregatu pewnych składowych występujące w
różnych kontekstach. Inaczej grono.
klasyfikacja (classification) Abstrakcja w danych, gdzie nazwany zbiór obiektów o
podobnych własnościach uważa się za obiekt na wyższym poziomie abstrakcji.
Klasyfikację określa się także jako tworzenie pewnego bytu (językowego lub
programistycznego), gromadzącego niezmienne cechy (inwarianty) pewnego zbioru
obiektów.
klasyfikacja dynamiczna (dynamic classification) Patrz: dynamiczna klasyfikacja.
klasyfikacja statyczna (static classification) Patrz: statyczna klasyfikacja.
klient (client) Byt (obiekt, klasa, aplikacja), który wysyła zlecenia na wykonanie
pewnych usług.
klient-serwer (client/server, client-server, C/S) Architektura komputerów lub
oprogramowania, charakteryzująca się podziałem na część określaną jako serwer, której
zadaniem jest realizacja usług (np. dostępu do bazy danych) i część określaną jako
klient, która zleca te usługi. Zwykle serwer realizuje dostęp do centralnej bazy danych
(np. poprzez SQL), zaś po stronie klienta znajduje się obsługa interfejsu użytkownika.
Architektura klient-serwer znacznie podnosi ogólną wydajność systemu i dostępność
bazy danych. Istnieje wiele jej odmian, które w różnym stopniu spełniają powyższe
kryteria, w szczególności architektura, w której po stronie klienta znajduje się lokalna
baza danych (obsługiwana przy pomocy tego samego SZBD), oraz architektura klientmulti-serwer, w której klient może zwracać się ze zleceniami obsługi do wielu
serwerów.
klonowanie (cloning) Termin wiązany z ponownym użyciem (reuse): skopiowanie
pewnego aktywu ponownego użycia celem jego zmodyfikowania i użycia w innym
miejscu.
klub fanów zapytania 2+2 (2+2 query fan club) Klub założony przez P. Bunemana
propagujący pogląd, że w dowolnym języku zapytań (w szczególności obiektowym)
powinno dać się prosto wyrazić zapytanie 2+2. Powyższe radykalne stanowisko klubu
jest ignorowane przez kręgi komercyjne związane z systemami obiektowo-relacyjnymi i
90
2.Słownik encyklopedyczny
z nowym standardem SQL3. Panuje tam pogląd, że dostatecznie wygodnym sposobem
realizacji zapytania 2+2 jest: (1) utworzenie nowej relacji R o dowolnej strukturze; (2)
wstawienie do relacji R jednej krotki o dowolnej zawartości; (3) napisanie zapytania:
select 2+2 from R. Część firm odstąpiła od standardu dopuszczając postać: select 2+2.
Podkreśla się jednak, że sugerowana przez klub postać 2+2 jest niedopuszczalna, gdyż
brak select, from i where spowoduje totalny mętlik w głowach tysięcy programistów
pracujących w SQL. Patrz też: kompozycyjność.
klucz (key) Atrybut lub kilka atrybutów, których wartości identyfikują obiekt w
sposób unikalny.
klucz główny (primary key) Klucz kandydujący wybrany przez projektanta lub
programistę jako podstawa unikalnej identyfikacji obiektu w świecie zewnętrznym,
modelowanym przez bazę danych; np. NumerPESEL dla obiektów ObywatelPolski.
Klucz pierwotny jest często podstawą implementacji fizycznej, np. organizacji opartej
na kodowaniu mieszającym (hashing).
klucz kandydujący (candidate key) Minimalny zestaw atrybutów, których wartości
identyfikują obiekt w sposób unikalny. Może się zdarzyć, że obiekty danej klasy
posiadają wiele kluczy kandydujących.
klucz obcy (foreign key) Atrybut tablicy relacyjnej, którego wartość jest wartością
klucza głównego (primary key) pewnej tablicy relacyjnej (niekoniecznie innej). Dla
przykładu, NR_DZIAŁU (klucz główny tablicy DZIAŁ) jest kluczem obcym dla tablicy
PRACOWNIK.
klucz pierwotny (primary key) Patrz: klucz główny.
klucz prosty (simple key) Klucz składający się z pojedynczej wartości (atrybutu)
klucz wtórny (secondary key) Dowolny atrybut (lub ich zestaw) stanowiący
podstawę techniki implementacji obiektów lub metod usprawnienia dostępu do
obiektów, np. indeksów.
klucz złożony (aggregate key, compound key, composite key) Klucz składający się z
dwóch lub większej ilości wartości (atrybutów).
kod bajtowy (bytecode) Pośredni kod znakowy powstający w wyniku kompilacji
języków takich jak Java. Kod ten jest następnie interpretowany przez maszynę
wirtualną, np. JVM. Zasadniczą cechą kodu bajtowego jest jego przenaszalność
(portability), czyli pełna niezależność od platformy sprzętowej lub programowej.
koercja (coercion) Określenie funkcji zmieniającej typ pewnej wartości, np. funkcja
zmieniająca wartość typu integer na odpowiadającą jej wartość typu string. Niektórzy
autorzy nazywają koercją przekształcenia typu dokonywane przez mechanizm językowy
implicite, automatycznie; np. jeżeli X jest typu integer, zaś Y typu real, to przy
obliczaniu wyrażenia X+Y następuje automatyczna koercja X do typu real. Takie
rozumienie koercji kojarzy to pojęcie z polimorfizmem ad hoc.
2.Słownik encyklopedyczny
91
kohezja (cohesion) Zwartość, spoistość. Terminu tego używa się w odniesieniu do
klasy lub modułu na oznaczenie wzajemnego zintegrowania procedur, metod,
składowych architektury, itp. Duża kohezja oznacza silną interakcję wewnątrz modułu
lub klasy i relatywnie słabszą interakcję z zewnętrzem. Klasy powinna cechować duża
kohezja. Kohezja jest również podstawową cechą pozwalającą na wyróżnienie
składowych architektonicznych dowolnego systemu.
kolaboracja (collaboration) Związek wewnątrz zestawu klas odzwierciedlający
fakt, że jest on przeznaczony do określonego celu. Związkek może mieć charakter
asocjacji, agregacji lub przekazywania komunikatów. Synonim: współpraca.
kolekcja (collection, set) Byt programistyczny (np. obiekt) składający się z wielu
podobnych elementów o nieznanej z góry liczbie elementów. W terminologii ODMG
jest to określenie wartości lub zestawu obiektów utworzonych poprzez zastosowanie
konstruktorów typów, takich jak: zbiór, wielozbiór, sekwencja i (dynamiczna) tablica.
Patrz też: typ masowy.
kompletność obliczeniowa (computational completeness, Turing completeness,
Turing power) Charakterystyka ustalająca moc języka programowania na poziomie
ustalonym przez maszynę Turinga. Temat ten pojawił się w obiektowości w związku z
brakiem kompletności obliczeniowej języka SQL (prowadzącej do wady określanej jako
„niezgodność impedancji”). Autorzy manifestu obiektowych baz danych wprowadzili
więc kompletność obliczeniową jako podstawowy postulat obiektowych języków
programowania aplikacji. Niestety, jest to konsekwencja dość istotnego
nieporozumienia. Problem polega nie na kompletności obliczeniowej (którą w
dowolnym języku, również w SQL, można osiągnąć przy pomocy dość standardowych
środków), lecz kompletności pragmatycznej, czyli pełnych możliwości w zakresie
przetwarzania trwałych i nietrwałych struktur danych, obsługi infrastruktury
zewnętrznej systemu oraz dostarczenia wszelkich oczekiwanych przez programistę
udogodnień i abstrakcji programistycznych (typów, klas, procedur, funkcji, itd.). Mimo
wprowadzenia postulatu kompletności obliczeniowej, obecne systemy obiektowych baz
danych opierają się na bardzo podobnym do filozofii SQL eklektycznym połączeniu
dwóch lub więcej języków, np. w standardzie ODMG „niekompletnego obliczeniowo”
ODL/OQL z „kompletnym obliczeniowo” C++. Pełna kompletność pragmatyczna jest
niedefiniowalna i nierealizowalna. Istotnym jej przybliżeniem jest bezszwowa
integracja języka zapytań z konstrukcjami programistycznymi, realizowana obecnie np.
w SQL3. Synonimy: moc Turinga, kompletność Turinga.
kompletność relacyjna (relational completeness) Wprowadzony przez E.F.Codda
wzorzec uniwersalności języków zapytań, oznaczający te możliwości, które daje algebra
relacji. Niegdyś systemy miały problemy ze spełnieniem tego warunku, w związku z
czym ten wzorzec miał znaczenie w rozwoju języków zapytań. W istocie jednak
relacyjna kompletność jest dowolnym (nie umotywowanym jakimkolwiek
pragmatycznym kryterium) punktem na wieloaspektowej skali uniwersalności języków
zapytań. Języki zrealizowane we współczesnych systemach relacyjnych (np. SQL,
SQL3) są znacznie mocniejsze od języków relacyjnie kompletnych, wobec czego ten
wzorzec utracił jakiekolwiek znaczenie nawet w obrębie systemów relacyjnych. Istnieją
92
2.Słownik encyklopedyczny
próby ustalenia podobnego wzorca dla obiektowych języków zapytań; nie wydaje się
jednak, aby miały one jakiekolwiek znaczenie dla rozwoju tej dziedziny.
kompletność Turinga (Turing completeness) Patrz: kompletność obliczeniowa.
komponent (component) Stosunkowo mały fragment oprogramowania wykonujący
specyficzną funkcję, taką jak edytowanie tekstu lub udostępnianie dokumentu. Pojęcie
komponentu staje się coraz bardziej popularne w związku z technologiami związanymi
ze standardem CORBA, opartym o ten standard OpenDoc, technologią
OLE2/COM/DCOM/ActiveX oraz technologią JavaBeans, które umożliwiają tworzenie
dużych aplikacji poprzez składanie ich z niezależnych i niezależnie zbudowanych
komponentów. Uważa się, że terminy „komponent” i „aktywny obiekt” są
synonimiczne, ale niektóre technologie mogą te pojęcia różnicować. Technologie oparte
o komponenty i programowanie komponentowe są ostatnio bardzo nagłośnione w
literaturze, szczególnie komercyjnej; mowa jest nawet o tym, że komponenty są
następnym paradygmatem w informatyce, który zastąpi obiektowość. W tych
stwierdzeniach jest nieco przesady, gdyż jak się wydaje, komponenty i obiektowość są
pojęciami ortogonalnymi; komponenty mogą istnieć bez obiektowości i vice versa.
Należy również zwrócić uwagę, że temat komponentów istniał w informatyce od bardzo
dawna pod innymi hasłami (mega-programming, programming-in-the-large), zaś cały
problem z tym stylem programowania polega na wypracowaniu standardów łączenia
fragmentów oprogramowania. Te standardy stosunkowo łatwo osiągnąć na niskim
poziomie abstrakcji, np. na poziomie interfejsów w Java, COM lub CORBA IDL,
natomiast bardzo trudno osiągnąć na poziomie wysoko zaawansowanych technologii,
takich jak interfejsy do baz danych (włączające modele danych i języki zapytań),
wyspecjalizowane biblioteki klas, pakiety statystyczne, hurtownie danych, itd. Z tego
powodu obecne nagłośnienie tematu komponentów należy uważać za bardzo
pozytywne, gdyż będzie ono sprzyjać rozwojowi w/w standardów, ale nie należy
oczekiwać, że komponenty same z siebie automatycznie rozwiążą problem dowolnego
łączenia oprogramowania w spójne aplikacje.
http://www.corbajava.engr.sjsu.edu
kompozycja (composition) Mocna forma agregacji wprowadzona w UML. Związek
kompozycji oznacza, że dana część może należeć tylko do jednej całości. Co więcej,
część nie może istnieć bez całości, pojawia się i jest usuwana razem z całością.
Klasycznym przykładem związku kompozycji jest zamówienie i pozycja zamówienia:
pozycja zamówienia nie występuje oddzielnie (poza zamówieniem), nie podlega
przenoszeniu od jednego zamówienia do innego zamówienia i znika w momencie
kasowania zamówienia.
2.Słownik encyklopedyczny
93
{ordered}
3..*
Punkt
Kompozycja
1
Okrąg
promień
Wielobok
*
*
1
Styl
kolor
czyWypełniony
1
Agregacja
Przykłady kompozycji i agregacji
Powyższy rysunek ilustruje zastosowanie agregacji (pusty w środku romb) i kompozycji
(zaczerniony romb). Każde wystąpienie obiektu Punkt należy albo do obiektu Wielobok,
albo do obiektu Okrąg; nie może należeć do dwóch obiektów naraz. Wystąpienie
obiektu Styl może być dzielone przez wiele obiektów Wielobok i Okrąg. Usunięcie
obiektu Wielobok powoduje kaskadowe usunięcie wszystkich związanych z nim
obiektów Punkt, natomiast nie powoduje usunięcia związanego z nim obiektu Styl.
http://www.rational.com/uml/
kompozycyjność (compositionality) Zasada lub własność języka (programowania,
zapytań, itd.) oznaczająca możliwość budowy dużych wyrażeń z małych składowych
syntaktycznych i semantycznych, oraz możliwość dowolnego kombinowania tych
wyrażeń poprzez dostępne operatory (ograniczonego jedynie przez typy). Przykładem
języka nie spełniającego zasady kompozycyjności jest SQL, gdzie np. nie można
zbudować wyrażenia 2+2, pomimo tego, że zarówno stała 2 jak i operator + są
elementami tego języka. Kompozycyjność jest szczególnym przypadkiem
ortogonalności. Patrz też: klub fanów zapytania 2+2.
komunikat (message) Sygnał skierowany do obiektu wywołujący określoną metodę
lub operację, którą należy wykonać na obiekcie. Komunikat może mieć parametry.
Komunikat można uważać za wołanie procedury związanej z obiektem, uruchamianej w
środowisku (wewnątrz) obiektu i zdefiniowanej i/lub przechowywanej w ramach jego
klasy i nadklas. W wielu opracowaniach uważa się, że zarówno komunikat jak nazwy
występujące w ciele metody są wiązane dynamicznie, w związku z czym ten sam
komunikat może być wysłany do różnych obiektów i może wywołać różne metody
(patrz: przesłanianie i polimorfizm). Fakt ten posiada istotne znaczenie dla metod oraz
technik projektowania i programowania.
komunikat asynchroniczny (asynchronous message) Komunikat wysłany do
obiektu, po którym nadawca komunikatu nie czeka na zrealizowanie operacji
implikowanej przez ten komunikat, ale kontynuuje swoje działanie. Skutek wykonania
komunikatu asynchronicznego może nie być sprawdzany lub może być sprawdzany w
dowolnym późniejszym momencie poprzez inny komunikat, poprzez metodę zwrotną
(callback method), lub innymi środkami.
94
2.Słownik encyklopedyczny
komunikat binarny (binary message) W języku Smalltalk komunikat posiadający
jeden argument, gdzie selektorem jest symbol oznaczający operację binarną, np. do
obiektu 3 jest wysyłany komunikat binarny + 5 (co w wyniku daje 8).
komunikat kaskadowy (cascaded message) W terminologii języka Smalltalk
jednoczesne wysłanie wielu komunikatów do tego samego odbiorcy.
komunikat synchroniczny (synchronous message) Komunikat wywołujący metodę,
która blokuje sterowanie innych wątków lub procesów.
komunikat unarny (unary message) Komunikat nie posiadający argumentów.
konceptualny (conceptual) Patrz: pojęciowy.
konflikt nazw (name conflict, name clash) Sytuacja, w której dwa lub więcej bytów
programistycznych posiada tę samą nazwę w tym samym zakresie, powodując przy tym
niejednoznaczność interpretacji, procesów, wiązania, itd.
konserwacja (maintenance) Patrz: pielęgnacja.
konserwacja oprogramowania (software maintenance) Patrz: pielęgnacja.
konsolidacja (linking) Tworzenie wykonywalnego programu poprzez połączenie
półskompilowanych modułów lub plików (zwanych kodem obiektowym (object code))
oraz ustalenie fizycznych adresów alokowanych bytów programów (funkcji, procedur,
zmiennych, itd.).
konstruktor (constructor) Operator lub metoda tworząca obiekty.
konstruktor typów (type constructor) Konstrukcja języka programowania lub
modelu danych pozwalająca utworzyć typ bardziej złożony z predefiniowanych
(wbudowanych) lub już utworzonych typów. Przykłady konstruktorów typów są
następujące: struct i union w języku C; array, record, variant i file w języku Pascal;
struct, array, sequence, set i bag w ODMG; relation w DBPL i inne. Z reguły, dla
danego języka lub modelu zestaw konstruktorów typów jest ustalony (nie może być
zmieniony przez programistę). Możliwość definiowania nowych konstruktorów typów
posiadają niektóre języki polimorficzne (np. Tycoon).
kontekst kolaboracji (collaboration context) Statyczna struktura obiektów (klas)
uczestniczących w kolaboracji, włączając związki, atrybuty i operacje. Patrz też:
diagram kolaboracji. Synonim: diagram współpracy.
kontener (container) Agregat (obiekt, ekstensja klasy, itp.) zawierający zestaw
obiektów (niekiedy różnych typów). Patrz też: typ masowy i dane masowe.
kontrakt (contract) Dowolna formalna lub półformalna umowa pomiędzy serwerem
i jego klientem; precyzyjna specyfikacja usług, odpowiedzialności, asercji, warunków
wstępnych i warunków końcowych określająca zobowiązanie pewnego serwera (w tym
2.Słownik encyklopedyczny
95
procedur) wobec jego klientów oraz klientów wobec serwera. Patrz też: projektowanie
przez kontrakty.
kontrakt w oprogramowaniu (software contract) Patrz: kontrakt.
kontrawariancja (contravariancy) Przeciwieństwo kowariancji; patrz: kowariancja.
kontrola dostępu (access control) Patrz: sterowanie dostępem.
kontrola dynamiczna (dynamic checking) Kontrola typów podczas czasu
wykonania.
kontrola statyczna (static checking) Kontrola typów podczas czasu kompilacji.
kontrola typów (type checking, typing) Oznacza, że każdy deklarowany byt
programistyczny musi być wyposażony w deklarację typu. Poprzez tę deklarację
programista wyraża swoje oczekiwania co do roli tego bytu w programie. Te
oczekiwania są następnie sprawdzane we wszystkich tych miejscach programu, gdzie
występuje odwołanie do tego bytu. Np. określając typ zmiennej X jako integer
programista ustala, że ta zmienna ma przechowywać wartości całkowite. Dzięki temu
możliwe jest sprawdzenie, czy wszystkie odwołania do tej zmiennej w programie mają
kontekst, w jakim może być użyta wartość całkowita. Kontrola typów okazała się cechą
skutecznie eliminującą błędy popełniane przez programistów. Według typowych
szacunków, po wyeliminowaniu błędów syntaktycznych programu około 80%
pozostałych błędów jest wychwytywane przez kontrolę typów. Z tego powodu
mechanizm ten uzyskał duże znaczenie. Kontrola typów jest często porównywana do
sytuacji obserwowanej na tylnej ściance komputera, gdzie znajduje się dużo gniazd o
różnym przeznaczeniu. Jeżeli wszystkie miałyby jednakowy format, wówczas bez
wątpienia nastąpiłyby pomyłki polegające na wetknięciu wtyczki do niewłaściwego
gniazda, np. wtyczki sieciowej do gniazda klawiatury, z dramatycznymi skutkami dla
sprzętu. Zróżnicowanie formatów wtyczek uniemożliwia tego rodzaju pomyłki.
Analogicznie, brak typu dla procedury (metody, obiektu, atrybutu, itd.) umożliwia
użycie jej w nieodpowiednim kontekście, niekiedy z równie dramatycznymi skutkami.
Typy uniemożliwiają tego rodzaju sytuacje na zasadzie podobnej do tej, która
obowiązuje dla gniazd i wtyczek.
korzeń (root) Najbardziej ogólna klasa w hierarchii dziedziczenia klas, klasakorzeń. Również obiekt stojący najwyżej w hierarchii obiektów.
kostka danych (data cube) Struktura danych stosowana w hurtowniach danych i
technologii OLAP; specyficzna reprezentacja relacji umożliwiająca sprawne
wykonywanie pewnych operacji, takich przekroje i agregacje danych.
kot (cat) Zgodnie z obserwacjami Jamesa Martina, zwierzę zorientowane obiektowo,
czego dowodzi jego umiejętność błyskawicznego rozpoznawania małych szarych
obiektów umykających do przeróżnych dziur. Patrz też: pies.
kowariancja (covariancy) Problem dotyczy zgodności typów w przypadku
96
2.Słownik encyklopedyczny
polimorfizmu inkluzyjnego. Załóżmy, że metoda m(A:T), parametryzowana parametrem
A typu T, jest zdefiniowana w klasie K. Załóżmy, że klasa K posiada specjalizację
(podklasę) K’, w której jest zdefiniowana metoda m(B:T’), parametryzowana
parametrem B typu T’; ta nowa metoda przesłania poprzednią. Zakłada się zasadę
zamienialności (substitutability) i mocną statyczną kontrolę typów. Powstaje pytanie,
jaki ma być stosunek pomiędzy typami T i T’? Istnieją trzy możliwości:
 inwariancja (C++) oznaczająca, że T musi być identyczny z T’;
 kowariancja (Eiffel) oznaczająca, że T’ musi być podtypem T (w szczególności
T=T’);
 kontrawariancja (Sather) oznaczająca, że T’ musi być nadtypem T (w
szczególności T=T’).
Kontrawariancję zaproponował L. Cardelli na podstawie spekulacji teoretycznych
dotyczących mocnej kontroli typów i polimorfizmu. Zwolennicy kowariancji uważają,
że kontrawariancja jest nienaturalna dla programistów, wobec czego prowadzi do
błędów i nieporozumień. Zwolennicy kontrawariancji argumentują, że kowariancja
oznacza zmniejszenie skuteczności mocnej statycznej kontroli typów. Wobec różnych
kryteriów oceny, często wznawiane dyskusje nie prowadzą do jednoznacznych
konkluzji.
kraniec frontowy (front end) Popularne określenie fragmentu systemu
obsługującego interfejs użytkownika; inaczej klient wymagający usług od serwera
(określanego jako „back end”).
kraniec tylny (back end) Popularne określenie serwera wykonującego usługi na
rzecz klienta (określanego jako „front end”).
krata (lattice) Pojęcie matematyczne; zbiór uporządkowany (X, ≤), w którym
istnieje pojedynczy element będący kresem górnym i pojedynczy element będący
kresem dolnym. Taki zbiór można zaprezentować jako graf acykliczny. Ta wizualna
analogia jest pretekstem do (pochopnej) formalizacji, w której graf dziedziczenia klas
uwzględniający wielodziedziczenie jest uważany za „kratę” (lub „półkratę”).
krotka (tuple) Element matematycznej relacji (będącej podzbiorem produktu
kartezjańskiego pewnych dziedzin) będący ciągiem wartości. Krotka w modelu
relacyjnym baz danych odpowiada tradycyjnemu pojęciu zapisu (record). Krotka jest
wierszem tablicy w relacyjnej bazie danych. W żargonie osób związanych z językami
C, C++ i pochodnych (np. standardu ODMG) termin ten jest również używany
wymiennie ze słowem „struktura” (structure).
krotność (multiplicity) Patrz: liczność.
krytyka (critique, flame) Istnieje ogromna liczba uwag krytycznych w stosunku do
obecnych pojęć, języków, standardów i systemów obiektowych; patrz np.:
http://minsky.med.virginia.edu/sdm7g/LangCrit/
http://gameboy.gia.rwth-aachen.de/odmgbugs/
Patrz też: bzdura.
2.Słownik encyklopedyczny
97
kryzys oprogramowania (software crisis) Zespół negatywnych zjawisk
towarzyszących produkcji, eksploatacji i pielęgnacji oprogramowania. Podkreślane są
następujące znamiona tego kryzysu:
 Sprzeczność pomiędzy ogromną odpowiedzialnością, jaka spoczywa na
współczesnych systemach informatycznych, a ich zawodnością.
 Złożoność oprogramowania i niedojrzałe metody jego tworzenia i weryfikacji.
 Ogromne koszty utrzymania oprogramowania.
 Niska kultura ponownego użycia wytworzonych komponentów projektów i
oprogramowania; niski stopień powtarzalności poszczególnych przedsięwzięć.
 Długi i kosztowny cykl tworzenia oprogramowania, wysokie prawdopodobieństwo
niepowodzenia projektu programistycznego.
 Eklektyczny, nieregularny, niesystematyczny zestaw narzędzi i języków
programowania.
 Nieprzejrzystość wytworzonego oprogramowania; ogromna trudność
przystosowania go do zmieniających się wymagań.
 Frustracje projektantów oprogramowania i programistów wynikające ze zbyt
szybkiego postępu w zakresie języków, narzędzi i metod oraz uciążliwości i
długotrwałości procesów produkcji, utrzymania i pielęgnacji oprogramowania.
 Uzależnienie organizacji od systemów komputerowych i przyjętych technologii
przetwarzania informacji, które nie są dostatecznie stabilne w długim horyzoncie
czasowym.
 Problemy współdziałania niezależnie zbudowanego oprogramowania, szczególnie
istotne przy dzisiejszych tendencjach integracyjnych.
 Problemy systemów „spadkowych” (legacy), czyli przystosowanie istniejących i
działających systemów do nowych wymagań, tendencji i platform sprzętowoprogramowych.
Główną misją obiektowości jako zjawiska ideologicznego i kulturotwórczego w
informatyce jest walka z kryzysem oprogramowania.
kursor (cursor) Wskaźnik przesuwający się wzdłuż pewnej kolekcji elementów i
wskazujący element „bieżący” (current); element ten podlega następnie odczytaniu lub
przetwarzaniu. Wskaźnik ten często nie występuje explicite (np. w SQL), lecz jest
pewną myślową abstrakcją. Wskaźnik jest przesuwany przy pomocy funkcji takich jak
DajPierwszyElement, DajNastępnyElement, DajPoprzedniElement, itp. Kursor jest
odmianą lub synonimem iteratora.
L
L
leniwa ewaluacja (lazy evaluation) Ewaluacja pewnego wyrażenia (np. parametru
procedury), która jest dokonywana dopiero wtedy, gdy jest to niezbędne do dalszego
kontynuowania programu. Patrz też: wołanie poprzez potrzebę.
2.Słownik encyklopedyczny
98
leniwa inicjalizacja (lazy initialization) Inicjalizacja zmiennej lub obiektu, która jest
dokonywana dopiero wtedy, gdy staje się to potrzebne.
Liana Obiektowe środowisko rozwoju oprogramowania oraz obiektowy język
programowania podobny do C/C++, ale interpretowany, bardziej elastyczny i łatwiejszy
do użycia. Liana jest przeznaczona do programowania w środowisku MS Windows.
liczba kardynalna (cardinality) Pojęcie matematyczne; ilość elementów pewnego
zbioru.
liczność (cardinality, multiplicity) Charakterystyka liczbowa kojarzona ze
związkiem (asocjacją). Przyjmując, że związek łączy klasy A i B, liczność określa ilość
obiektów klasy A, które mogą być powiązane z jednym obiektem klasy B i vice-versa.
Liczność jest zwykle wyrażana w postaci pary symboli: minimalnej liczby powiązanych
obiektów (zwykle zero lub jeden) oraz maksymalnej ich liczby (zwykle jeden lub
dowolnie wiele); np. jeżeli związek A i B charakteryzują liczności [0,1] i [0,n], to
oznacza, że z jednym obiektem klasy A może być związane 0 lub dowolna (skończona)
liczba obiektów klasy B, zaś z jednym obiektem klasy B może być związane 0 lub 1
obiekt klasy A. Oznaczenia liczności na diagramach są istotną informacją dla technik
analizy i projektowania systemów informatycznych. Oznaczenia te przyjmują bardzo
różną formę w zależności od przyjętej notacji lub metodyki. Niżej prezentujemy
oznaczenia liczności przyjęte w UML.
A
A
B
A
A
B
A
B
A
A
B
A
A
B
A
B
A
A
B
A
A
B
A
B
A
B: min = 1, max = 1
A
B: min = 1, max = n
A
B: min = 0, max = 1
B
A: min = 1, max = n
B
A: min = 0, max = n
B
A: min = 0, max = n
A
Oznaczenia
liczności na
diagramie klas:
A
1..*
A
0..*
0..*
1..*
B
B
0..1
B
Oznaczenia liczności w UML
linia życia obiektu (object lifeline) W diagramach sekwencji jest to linia (zwykle
pionowa) lub wąski prostokąt, gdzie odnotowuje się utworzenie obiektu, zdarzenia lub
komunikaty, które on otrzymuje, oraz skasowanie obiektu; patrz: diagram sekwencji.
lista eksportowa (export list) W terminologii niektórych obiektowych i
modularnych języków programowania (np. Eiffel lub Modula-3) jest to wyrażenie
językowe ustalające, które składowe klasy lub modułu są dostępne z zewnątrz.
2.Słownik encyklopedyczny
99
lista importowa (import list) W terminologii modularnych języków programowania,
lista składowych innych modułów (zmiennych, typów, procedur, itd.), które mogą być
używane w danym module.
literal (literal) Patrz: literał.
literał (literal) Zwykle, jednostka leksykalna języka oznaczająca wartość, którą
programista wpisuje w tekst programu (np. znak 5 lub string „ach jak przyjemnie”). W
standardzie ODMG literałem nazwano dowolną (być może złożoną) wartość, której nie
można zmienić (czyli stałą); poza tą cechą, literał nie różni się od obiektu. Taka
definicja pojęcia literału wzbudziła kontrowersje ze względu na splątanie czterech
różnych bytów syntaktyczno/semantycznych: jednostki leksykalnej tekstu programu,
stałej (nieaktualizowalnego obiektu) występującej w programie, atrybutu obiektu i
wartości zwracanej przez wyrażenie lub funkcję.
logika biznesu (business logic) Algorytmy, reguły, ograniczenia, metody, operacje
itd., które odnoszą się do dziedziny przedmiotowej (dziedziny biznesu, któremu jest
dedykowany dany system informatyczny), a nie do wewnętrznych czynności
związanych z funkcjonowaniem systemu informatycznego, takich jak obsługa interfejsu
użytkownika lub dostęp do bazy danych.
Loglan Obiektowy język programowania zaprojektowany i zaimplementowany w
Instytucie Informatyki Uniwersytetu Warszawskiego (rozwijany następnie na
Uniwersytecie w Pau, Francja). Służył głównie do celów dydaktycznych. Pierwsza
wersja była oznaczona Loglan’82, następna Loglan-88. Loglan posiada klasy, obiekty,
korutyny, procesy (są one obiektami, które mogą działać równolegle), dziedziczenie,
obsługę wyjątków, dynamiczne tablice, itd. Loglan wspomaga programowanie
funkcjonalne i programowanie poprzez reguły.
http://www.univ-pau.fr/~salwicki/loghome.htm
http://sunsite.icm.edu.pl./pub/programming/loglan/HTML/
Loqis Prototypowy system zarządzania obiektową bazą danych zaprojektowany i
zrealizowany w Instytucie Podstaw Informatyki PAN w Warszawie (1990). Wprowadza
obiekty oraz dziedziczenie w wersji tzw. wizjerów (odmiana prototypów); oparty w
całości o obiektowy język zapytań SBQL zintegrowany z konstrukcjami
imperatywnymi i środowiskiem programistycznym. SBQL jest językiem o znacznie
większej mocy wyszukiwawczej od SQL i OQL wg standardu ODMG. Koncepcja
SBQL opiera się o nową teorię obiektowych języków zapytań określaną jako podejście
stosowe (stack-based approach).
http://www.ipipan.waw.pl/~subieta
LotusNotes System przechowywania dokumentów elektronicznych i zarządzania
dokumentami wspomagający pracę grupową (patrz: CSCW). Posiada niektóre cechy
obiektowości. Jest rozpowszechniany przez IBM.
LSP (Liskov Substitution Principle) Zasada zamienialności B.Liskov. Patrz:
zamienialność.
100
2.Słownik encyklopedyczny
luźne powiązanie (loose coupling) Powiązanie pomiędzy językiem zapytań i
językiem programowania, w którym występują odrębne przestrzenie nazw dla języka
zapytań i dla języka programowania, zaś zapytania są komunikowane jako parametry
stringowe dla pewnych procedur lub metod. Ten rodzaj powiązania charakteryzuje
interfejsy programistyczne oparte o SQL. Jest także założeniem standardu ODMG.
Skutkiem luźnego powiązania jest niezgodność impedancji (występująca w większym
lub mniejszym stopniu).
l-wartość (l-value) Synonim referencji, wynik wyrażenia, które po ewaluacji zwraca
referencję do pewnego bytu programistycznego (obiektu, zmiennej, atrybutu, itd.). Lwartość może pojawić się po lewej stronie operacji podstawienia (stąd l-wartość, od
left), może być obliczonym parametrem aktualnym przy wołaniu poprzez referencję,
argumentem operacji delete (usuń), itd. Przeciwieństwem l-wartości jest r-wartość (od
słowa right).
M
M
magazyn danych (data mart, data warehouse) Patrz: hurtownia danych.
MainstreamObjects Obiektowa metodyka analizy i projektowania systemów
informatycznych opracowana przez Yourdona i innych.
manifest (manifesto) Ogólnie, dokument precyzujący założenia, program i hasła
pewnej szkoły lub ideologii. Model relacyjny lub obiektowość w swojej istocie mają
charakter doktryn ideologicznych postulujących pożądany kierunek rozwoju
informatyki. Historię manifestów w dziedzinie baz danych początkuje słynne 12 reguł
„prawdziwego” systemu relacyjnego, zredagowane przez jego twórcę E.F.Codda. Jak
się okazuje, „prawdziwego” systemu relacyjnego nie ma (i chyba już nigdy nie będzie).
Istotną rolę w rozwoju obiektowości odegrał manifest obiektowych systemów baz
danych autorów: Atkinson, Bancilhon, DeWitt, Dittrich, Maier, Zdonik, który zrywając
z ideologią modelu relacyjnego ustalił ramowe założenia obiektowości w bazach
danych. Manifest postulował zachowanie klasycznych cech baz danych (trwałość,
zarządzanie pamięcią pomocniczą, współbieżność, transakcje, odtwarzanie,
rozproszenie, języki zapytań i inne), przystosowując je do cech obiektowości (złożone
obiekty, tożsamość obiektów, hermetyzacja, typy lub klasy, dziedziczenie, przesłanianie
połączone z dynamicznym wiązaniem, rozszerzalność). Reakcją na ten manifest był
tzw. „manifest systemów baz danych trzeciej generacji” grupy konserwatywnych
zwolenników obecnej filozofii systemów relacyjnych (Stonebrakera i innych),
postulujący zachowanie wszystkich potwierdzonych w praktyce cech modelu
relacyjnego (w szczególności SQL jako „intergalaktycznego języka danych”) i
wzmocnienie go o nowe własności, m.in. obiektowe. Dokument cechuje arbitralność
wyboru postulowanych cech i nieco demagogiczna retoryka. Do kolekcji manifestów
można jeszcze dorzucić tzw. „trzeci manifest” Darwena i Date’a, gdzie autorzy
odrzucają zarówno obiektowość jak i SQL, proponując powrót na łono 12-tu reguł i
2.Słownik encyklopedyczny
101
ideologicznie czystego modelu relacyjnego. Dokument zawiera wiele postulatów
kontrowersyjnych, pobożnych życzeń i demagogicznych argumentów, jest więc
obliczony na raczej słabo zorientowanego czytelnika.
Manifesty w dziedzinie baz danych są odpowiedzią na brak naukowych i
technologicznych kryteriów, które mogłyby obiektywnie wyznaczyć kierunki rozwoju
tej dyscypliny. W tej sytuacji ekspert lub grupa ekspertów stawia się w roli proroka,
próbującego a priori dyktować światu, jak ma budować swoją przyszłość. Niezbywalną
cechą wszystkich manifestów - od komunistycznego do obiektowego - jest to, że
większość wymienianych w nich postulatów jest rozsądna i zgodna z powszechnym
odczuciem dobrego. Jest to psychologiczna baza, na której mogą być przemycone cechy
utopijne, kontrowersyjne, lub nieakceptowalne. Zatem w stosunku do wszelkich
manifestów należy zachować sporo rezerwy i sceptycyzmu. To właśnie mówi ostatnia
doktryna manifestu obiektowych baz danych, nakazująca obowiązek kwestionowania
wszystkich poprzednich doktryn tego manifestu.
manifest obiektowych systemów baz danych (Object-Oriented Database System
Manifesto) Dokument opracowany przez autorów: Atkinson, Bancilhon, DeWitt,
Dittrich, Maier, Zdonik (1989) formułujący podstawowe założenia obiektowych baz
danych w postaci charakterystyk, które są podzielone na trzy grupy:
 Obowiązkowe, czyli takie, które musi posiadać każdy system zarządzania bazą
danych określany mianem „obiektowy”. Do nich należą: złożone obiekty,
tożsamość obiektów, hermetyzacja, typy lub klasy, dziedziczenie, przesłanianie
wraz z późnym wiązaniem, rozszerzalność, kompletność obliczeniowa, trwałość,
zarządzanie pamięcią pomocniczą, współbieżność, odtwarzanie oraz udogodnienia
dla zapytań ad hoc.
 Opcyjne, czyli takie, które nie są obowiązkowe, ale które mogą podnieść jakość
systemu. Do nich zaliczono: wielokrotne dziedziczenie, kontrolę typów i
wnioskowanie o typie, rozproszenie bazy danych, transakcje projektowe (długie lub
zagnieżdżone) oraz wersje.
 Otwarte, czyli takie, gdzie projektanci systemów mają pewną dowolność co do ich
wyboru. Do nich zaliczono: paradygmat programowania, system typów, system
reprezentacji oraz zuniformizowanie.
Patrz też: manifest.
manifest systemów baz danych trzeciej generacji (Third-Generation Database
System Manifesto) Manifest będący reakcją na pojawienie się manifestu obiektowych
baz danych zrywającego z założeniami modelu relacyjnego (co, jak można się
domyśleć, wprowadziło pewną nerwowość w kręgach dostawców systemów
relacyjnych). Został on opracowany przez następujących autorów: Stonebraker, Rowe,
Lindsay, Gray, Carey, Brodie, Bernstein, Beach (1990). Manifest systemów baz danych
trzeciej generacji (3GDB) zawiera trzy doktryny:
 3GDB muszą wspomagać bogatsze struktury danych i reguły.
 3GDB muszą posiadać wszystkie pozytywne cechy baz danych drugiej generacji.
 3GDB muszą być otwarte dla innych systemów.
oraz 13 postulatów:
102
2.Słownik encyklopedyczny



3GDB muszą posiadać bogaty system typów.
Dziedziczenie jest dobrym pomysłem.
Funkcje (w tym zapamiętane procedury i metody) plus hermetyzacja są dobrymi
pomysłami.
 Unikalne identyfikatory powinny być stosowane wtedy, gdy nie są dostępne klucze
główne.
 Reguły (wyzwalacze, więzy integralności) staną się główną cechą przyszłych
systemów.
 Cały dostęp do bazy danych powinien odbywać się poprzez nieproceduralny język
wysokiego poziomu.
 Kolekcje powinny być specyfikowane zarówno przez ich nazwę, jak i poprzez
zapytanie. Chodzi o to, aby istniała możliwość przetwarzania kolekcji
wyprodukowanych przez zapytanie, a nie tylko kolekcji zapamiętanych w bazie
danych.
 Aktualizowalne perspektywy (views) są istotne.
 Własności fizyczne nie mają związku z modelem danych i powinny być z niego
usunięte.
 3GDB muszą być dostępne z wielu języków wysokiego poziomu.
 Języki te powinny być wyposażone w cechę trwałości i zintegrowane z językiem
zapytań.
 Na lepsze i gorsze, SQL jest intergalaktycznym językiem danych.
 Zapytania i odpowiedzi na zapytania powinny być dolnym poziomem komunikacji
klient-serwer (chodzi o to, aby ten poziom nie ograniczał się do przesyłania
fizycznych stron).
Patrz też: manifest.
mapa bitowa (bitmap) Plik lub struktura zawierająca długi ciąg bitów
reprezentujący przedstawianą na ekranie (lub na papierze) informację graficzną. Mapą
bitową jest np. zdjęcie, zapisaną w pewnym formacie dla reprezentowania obrazów
(BMP, TIFF, GIF, JPEG, itd.).
Martin, James Autor książek z zakresu obiektowości; współtwórca metodyki
Martin/Odell.
Martin/Odell Obiektowa metodyka
informatycznych, Patrz: OOAD [2].
analizy
i
projektowania
systemów
masowy (bulk) Określenie typu (bulk type), danej (bulk data), atrybutu (bulk
attribute), itd., który definiuje lub zawiera zbiór (wielozbiór, sekwencję, tablicę)
elementów o nieznanych i nieprzewidywalnych rozmiarach.
maszyna abstrakcyjna (abstract machine) W teorii, formalna (matematyczna)
podstawa semantyki operacyjnej pewnego języka, która składa się ze struktury zwanej
stanem oraz z zestawu instrukcji (funkcji) zmieniających stan. Semantyka języka jest
2.Słownik encyklopedyczny
103
matematycznym odwzorowaniem struktur składniowych na sekwencje instrukcji
maszyny abstrakcyjnej. Ta koncepcja jest przenoszona na grunt praktyczny (np. w Java)
poprzez tworzenie języka pośredniego (zwykle znakowego), w którym zapisuje się
wynik kompilacji. Kod pośredni jest następnie interpretowany przez maszynę wirtualną,
która posiada dobrze zdefiniowane elementy składające się na jej stan, oraz pewien
zestaw instrukcji (procedur) o dobrze zdefiniowanej i wyizolowanej semantyce.
maszyna stanowa (state machine) Patrz: maszyna ze stanami.
maszyna wirtualna (virtual machine) Interpreter kodu pośredniego, zwykle
znakowego, generowanego jako wynik kompilacji programów w pewnym języku, np. w
Java. Termin i metoda są znane od dość dawna, ale ostatnio zyskały popularność w
związku z językiem Java i maszynami wirtualnymi (JVM), przystosowanymi do
interpretowania kodu pośredniego (apletów) tego języka, wbudowanymi w popularne
przeglądarki WWW, np. w Netscape.
maszyna wirtualna języka Java (Java Virtual Machine, JVM) Patrz: maszyna
wirtualna.
maszyna ze stanami (state machine) Chodzi o pewną odmianę automatu
skończonego lub innego mechanizmu opartego o stany i przejścia pomiędzy stanami.
Matisse Obiektowy system zarządzania bazą danych zrealizowany przez Matisse
Software, Inc.
mechanizm obsługi wyjątków (exception handler) Algorytmy, struktury danych
oraz inne cechy programistyczne zapewniające rejestrację wyjątków i uruchamianie
odpowiednich kodów programów jako reakcji na pojawiające się wyjątki.
mechanizm zbierania nieużytków (garbage collector, GC) Fragment
oprogramowania zajmujący się zbieraniem nieużytków; odśmiecacz. Patrz: zbieranie
nieużytków.
mediator (mediator) Moduł oprogramowania, którego celem jest rozstrzygnięcie
niezgodności w organizacji danych i sposobach/językach dostępu przy łączeniu
heterogenicznych baz danych w jedną całość. Zadaniem mediatora jest uproszczenie,
wyabstrahowanie, zredukowanie, scalenie, ujednolicenie i wyjaśnienie semantyki
danych widzianych w systemie heterogenicznym oraz odpowiednia konwersja funkcji
działających na danych, z zachowaniem spójności wszystkich operacji wyszukiwania i
aktualizacji. Mediator dokonuje konwersji tych operacji z postaci obowiązującej w
danym systemie na operacje w innym systemie, oraz odpowiednio dokonuje konwersji
wyników tych operacji uzyskanych w innym systemie na wyniki odpowiednie dla
danego systemu. Zasady konstrukcji mediatorów nie są do końca jasne; ich autorzy
powołują się np. na metody sztucznej inteligencji (nie precyzując na czym one
polegają). Wydaje się, że w większości nietrywialnych przypadków mediator musi być
pisany techniką odwołującą się do pojęć dość niskiego poziomu. Pojęciami bardzo
zbliżonymi do mediatora są: osłona (wrapper) i perspektywa (view); stosunek znaczeń
tych trzech pojęć nie jest jasny i zmienia się w zależności od autora.
104
2.Słownik encyklopedyczny
Melton, Jim Główny architekt
opracowywanego przez ANSI.
nowo
powstającego
standardu
SQL3
metadane (metadata) Wszelkie dane opisujące zawartość bazy danych: schemat,
podschematy poszczególnych użytkowników, typy danych, opis semantyki danych, opis
rozmieszczenia i organizacji fizycznej danych, liczności i statystyki dotyczące danych i
ich wykorzystania, prawa dostępu do danych, itd.
metafora (metaphor) Zestaw pojęć, terminów, wyobrażeń, obiektów, itd. dobrze
rozumianych przez ludzi, który służy jak podstawa koncepcji pewnego interfejsu
użytkownika, sprzyjając przy tym łatwiejszemu rozumieniu i użyciu funkcji systemu.
Np. w systemach opartych o SQL metaforą jest pojęcie tabeli i operacji na tabelach.
Metaforą jest również pojęcie obiektu, aktywnego agenta, zdarzenia, nawigacji, itd.
metaklasa (metaclass) Termin języka Smalltalk oznaczający taką klasę, której
wystąpieniami są klasy.
metamodel (metamodel) W założeniu, model definiujący składnię, semantykę i
pragmatykę wprowadzanego modelu, notacji lub diagramu. Metamodel proponowany
przez autorów UML ustala pewne elementy składni diagramów, ograniczenia
typologiczne, klasyfikację pojęć oraz związki pomiędzy pojęciami. Analogią może tu
służyć „metamodel” BNF, polegający na zapisie notacji BNF w BNF. Metamodel UML
nie jest jednak w stanie odwzorować jego semantyki z formalną, „algorytmiczną”
precyzją wymaganą przez matematykę lub przez dowolną maszynę. Niemniej, stojąc na
stanowisku, że notacje takie jak UML będą służyć głównie do komunikacji pomiędzy
ludźmi, metamodel może nieco wyjaśnić i uściślić.
http://www.rational.com/uml/
metoda [1] (method) Procedura, funkcja lub operacja przypisana do klasy obiektów i
dziedziczona przez jej podklasy. Metoda jest abstrakcją programistyczną tej samej
kategorii co procedura lub procedura funkcyjna. Metoda różni się od procedury tym, że
działa w środowisku obiektu (wykorzystując jego wewnętrzne informacje, przede
wszystkim wartości atrybutów) po wysłaniu do niego komunikatu zawierającego jej
nazwę. Zakłada się, że (podobnie do wołania procedury) komunikat składa się z nazwy
metody oraz parametrów. Z koncepcyjnego punktu widzenia miejscem przechowywania
metody jest odpowiednia klasa; oznacza to, że taka metoda może być zastosowana do
dowolnego obiektu będącego (bezpośrednim lub pośrednim) wystąpieniem tej klasy.
Można również rozważać metody przechowywane wewnątrz samych obiektów i
wywoływane na podobnych zasadach. Zwykle pojęciu metody przypisuje się niezbyt
duży stopień skomplikowania („mała procedura”), nie angażowanie zbyt dużych
zasobów z zewnątrz klasy oraz brak efektów ubocznych na środowisku spoza wnętrza
obiektu. Nie są to jednak formalne ograniczenia, lecz raczej zalecenia dla programistów,
które z różnych względów nie zawsze muszą i nie zawsze mogą być przestrzegane.
metoda [2] (method) Synonim metodyki (stosowany m.in. przez twórców UML),
lub określenie pewnego sposobu postępowania przy analizie, projektowaniu i
konstruowaniu oprogramowania.
2.Słownik encyklopedyczny
105
metoda abstrakcyjna (abstract method) Metoda, której specyfikacja znajduje się w
danej klasie, ale której implementancje (być może różne) znajdują się w podklasach.
Poniższy rysunek przedstawia metody/operacje abstrakcyjne środek i objętość
zadeklarowane w klasie abstrakcyjnej BRYŁA, których implementacje znajdują się w
podklasach.
BRYŁA
środek()
objętość()
SZEŚCIAN
bok
środek() {...}
objętość(){...}
Operacje abstrakcyjne
STOŻEK
promień_podstawy
wysokość
środek() {...}
objętość(){...}
KULA
promień
środek() {...}
objętość(){...}
Implementacje
Specyfikacja metod/operacji abstrakcyjnych i ich implementacji
metoda fabrykująca (factory method) Metoda tworząca nowe obiekty; konstruktor.
metoda klasowa (class method) Metoda, która działa nie na pojedynczych
wystąpieniach klasy (obiektach), lecz na całej ekstensji klasy. Przykładami takich metod
dla klasy Pracownik są: UtwórzPracownika, LiczbaPracowników, ŚredniaZarobków,
itd. Metody takie są uruchamiane poprzez wysłanie komunikatu do klasy, ekstensji lub
kontenera. Synonim: operacja klasowa.
metoda prywatna (private method) Metoda niedostępna z zewnątrz danej klasy.
metoda publiczna (public method) Metoda dostępna z zewnątrz danej klasy.
metoda wystąpienia (instance method) Metoda działająca na pojedynczym obiekcie
danej klasy; metoda uruchamiana poprzez wysłanie komunikatu do obiektu.
metoda zwrotna (callback method) Określenie metody m w obiekcie A w sytuacji,
kiedy obiekt A po wysłaniu pewnego komunikatu do obiektu B wymaga, aby po
zaistnieniu pewnego zdarzenia obiekt B skierował komunikat do obiektu A wywołujący
metodę m.
metodologia (methodology) Patrz: metodyka.
metodyka (methodology) Zestaw pojęć, notacji, modeli formalnych, języków i
sposobów postępowania służący do analizy rzeczywistości (stanowiącej przedmiot
projektowanego systemu informatycznego), oraz do projektowania pojęciowego,
logicznego i/lub fizycznego. Zwykle metodyka jest powiązana z odpowiednią notacją
(diagramami) służącymi do zapisywania wyniku poszczególnych faz projektu, jako
środek wspomagający ludzką pamięć i wyobraźnię, oraz jako środek komunikacji w
106
2.Słownik encyklopedyczny
zespołach oraz pomiędzy projektantami i klientem. Metodyka ustala następujące
elementy procesu wytwarzania oprogramowania:
 Fazy projektu (np. podział na: fazę strategiczną, formułowanie wymagań, analizę,
projektowanie, konstrukcję, testowanie, wdrażanie, pielęgnację).
 Modele tworzone w każdej z faz.
 Scenariusze postępowania w każdej z faz.
 Reguły przechodzenia od fazy do następnej fazy.
 Notacje, których należy używać podczas tworzenia dokumentacji.
 Dokumentację powstającą w każdej z faz.
Metodyka dyscyplinuje przebieg procesu analizy i projektowania, pozwalając na w
miarę obiektywne rozliczenie (czasowe, finansowe) jego uczestników. Wadą
wszystkich proponowanych metodyk jest ich arbitralność, brak głębszego uzasadnienia
dla proponowanych modeli, notacji, technik i faz postępowania, oraz idealizacja sytuacji
projektowych, które dość często nie pasują do uwarunkowań danego projektu. Nawet
najlepsze metodyki i narzędzia CASE nie są w stanie zapewnić wysokiej jakości
projektów. Kluczem do dobrego projektu jest zespół doświadczonych, zaangażowanych
i kompetentnych osób, dla których metodyka oraz narzędzie CASE mogą służyć jako
istotne, lecz drugorzędne wspomaganie.
http://www_trese.cs.utwente.nl/Docs/Methodologies/methodologies.html
metodyka obiektowa (object-oriented methodology) Metodyka wykorzystująca
pojęcia obiektowości dla celów modelowania pojęciowego oraz analizy i projektowania
systemów informatycznych. Podstawowym składnikiem tych metodyk jest diagram
obiektów, będący zwykle wariantem notacyjnym i pewnym rozszerzeniem diagramów
encja-związek. Diagram obiektów zawiera takie elementy jak: klasy, w ramach klas
specyfikacje atrybutów i metod, strukturę dziedziczenia pomiędzy klasami, związki
asocjacji i agregacji, liczności tych związków, różnorodne ograniczenia oraz inne
oznaczenia. Uzupełnieniem tego diagramu są inne, np. diagramy dynamiczne
uwzględniające stany poszczególnych procesów przetwarzania i przejścia pomiędzy
tymi stanami, diagramy zależności pomiędzy wywołaniami metod (np. diagram tropów
komunikatów), diagramy fukcjonalne (będące zwykle pewną mutacją diagramów
przepływu danych). Ostatnio popularność zdobyła także koncepcja przypadków użycia
(use cases), której podstawowym celem i walorem jest odwzorowanie struktury systemu
z punktu widzenia jego użytkownika. Istnieje bardzo wiele metodyk lub notacji
obiektowych, w szczególności: BON, Catalysis, DOOS(Wirfs/Brock), EROOS,
Express, Fusion, Goldberg/Rubin, MainstreamObjects, Martin/Odell, MOSES,
Objectory(Jacobson), OMT(Rumbaugh), OOA/OOD(Coad/Yourdon), OODA(Booch),
OSA, Sintropy, OOSA(Shlaer/Mellor), UML i inne. Ostatnio na czoło wybija się
notacja UML autorstwa znanych metodologów: I.Jacobson, J.Rumbaugh i G.Booch.
http://www.toa.com/pub/html/mcr.lhtml
http://www.clark.net/pub/howie/OO/oo_home.html
http://www.objenv.com/cetus/oo_ooa_ood_methods.html
http://www_trese.cs.utwente.nl/Docs/Methodologies/methodologies.html
http://www.iconcomp.com/papers/comp/comp_1.html
2.Słownik encyklopedyczny
107
metryka (metric) Stosowana w inżynierii oprogramowania charakterystyka
liczbowa, pozwalająca na ilościową ocenę produktów programistycznych (projektów,
kodu źródłowego, zestawu testów, itd.), procesów wytwarzania oprogramowania
(aktywności analizy, przebiegu projektowania, przebiegu programowania, itd.), oraz
ludzi uczestniczących w tworzeniu oprogramowania (efektywność osób testujących,
efektywność programistów, wydajność projektanta, itd.). W literaturze przedmiotu
występuje ogromna liczba metryk (autorzy: McCabe, Halstead, Elshoff, Ejiogue,
McClure), wśród nich metryki uwzględniające lub szacujące m.in. następujące aspekty:
 wrażliwość na błędy,
 możliwości testowania,
 częstotliwość występowania awarii,
 dostępność systemu,
 propagacja błędów,
 ilość linii kodu, złożoność kodu, złożoność programu,
 punkty funkcyjne,
 złożoność obliczeniową, funkcjonalną, modułową,
 łatwość implementacji,
 rozmiar dokumentacji,
 ilość zadań wykonanych terminowo i po terminie,
 współzależność zadań,
 wielkość i koszt projektu,
 czas trwania projektu,
 zagrożenia projektu (ryzyko),
 czas gotowości produktu,
 kompletność wymagań, kompletność planowania,
 stabilność wymagań,
 odpowiedniość posiadanych zasobów sprzętowych, materiałowych i ludzkich,
 efektywność zespołu, efektywność poszczególnych osób.
Metryki są tworzone na podstawie spekulacji, symulacji, doświadczenia, zdrowego
rozsądku, w związku z czym są do pewnego stopnia arbitralne, nie wsparte istotną teorią
lub naukową weryfikacją. Pomimo tego, metryki mają ogromne znaczenie w świecie
biznesu, gdyż jest praktycznie niemożliwe planowanie i zarządzanie procesami
produkcji oprogramowania bez wprowadzenia dobrze zdefiniowanych metryk. Wydaje
się jednak, że obecnie metryk jest za dużo, zaś większość z nich jest mało wartościowa
z powodu potencjalnie bardzo dużego błędu w oszacowaniu niektórych wartości
niezbędnych do ich obliczenia (pobieranie ich „z sufitu”). W literaturze przedmiotu
zwraca się uwagę na to, że metryki - jakkolwiek niezbędne - mogą wyrządzić szkodę z
powodu sprowadzenia ocen do małej liczby wymiarów i z powodu sprzężenia
zwrotnego polegającego na tym, że styl, forma i rezultat pracy analityków, projektantów
programistów, itd. może ulec niekorzystnej deformacji z powodu formalistycznego
108
2.Słownik encyklopedyczny
stosowania metryk przy ocenie ich pracy. Zaleca się jednoczesne korzystanie z wielu
metryk i, oczywiście, zdrowy rozsadek. Patrz też: metryka obiektowa.
http://www.mccabe.com
metryka obiektowa (object-oriented metric, object-oriented measurement)
Charakterystyka liczbowa pozwalająca na ilościową ocenę produktów obiektowych
(projektów, kodu źródłowego, zestawu testów, itd.), procesów wytwarzania
oprogramowania (aktywności analizy, przebiegu projektowania, przebiegu
programowania, itd.), oraz ludzi uczestniczących w tworzeniu oprogramowania
(efektywność osób testujących, efektywność programistów, wydajność projektanta,
itd.). Metryki obiektowe są szczególnym przypadkiem metryk stosowanych w inżynierii
oprogramowania. Wśród nich można wymienić następujące: średnia liczba wystąpień
obiektów przypadająca na klasę, liczba klas parametryzowanych, liczba i złożoność
metod przypadających na klasę, głębokość drzewa dziedziczenia, średnia liczba
specjalizacji dla klas abstrakcyjnych, liczba charakteryzująca gęstość powiązań
pomiędzy klasami, średnia długość metody (w liniach kodu), średni czas tworzenia
klasy, miara charakteryzująca kohezję klasy i inne. Przykładami najczęściej
stosowanych metryk obiektowych są (wg Shyama Chidambera i Chrisa Kemerera):
 DIT - głębokość drzewa dziedziczenia obiektów,
 NOC - liczba potomków w ramach dziedziczenia dla konkretnej klasy,
 CPO - liczba obiektów, dla których analizowany obiekt jest łącznikiem do innych
obiektów,
 RFC - liczność zbioru metod (lokalnych i z innych obiektów) wywoływanych przez
metody obiektu,
 LCOM - liczba metod nie wykorzystywanych przez inne metody,
 WMC - rozmiar metod w konkretnych klasach: zarówno liczba metod, jak i ich
złożoność (liczona na przykład tradycyjnymi metodami dla programów
nieobiektowych).
McCabe podaje następujące metryki dla programów obiektowych:
 Dla hermetyzacji:
PCTPUB - procent danych publicznych. Jest liczony jako stosunek danych
publicznych względem danych prywatnych w obiektach,
PUBDATA - dostępność danych publicznych. Określany miarą liczby dostępów do
danych publicznych.
 Dla polimorfizmu:
PCTCALL - stosunek liczby nieprzeciążonych wywołań metod do wszystkich
wywołań,
ROOTCNT - globalna liczba korzeni w hierarchii dziedziczenia klas,
FANIN - liczba klas, z których wywodzi się analizowana klasa.
 Dla projektu programu obiektowego:
MAXV - maksymalna wartość złożoności (tzw. cyklomatycznej) dla metod,
MAXEV - maksymalna wartość złożoności struktury kodu dla metod,
QUAL - liczba klas uzależnionych od poprawnego funkcjonowania swoich
przodków.
2.Słownik encyklopedyczny
109
http://www.sbu.ac.uk/~csse/publications/OOMetrics.html
http://www.comsoft.southern.edu/
http://www.mccabe.com
http://WWW.rbsc.com/pages/ootbib.html
Meyer, Bertrand Twórca języka Eiffel, metodolog oprogramowania, w
szczególności autor metody projektowania poprzez kontrakty (design by contracts),
krytyk języków C++ i Java. Postać barwna. Określany przez konkurencję jako „fake
scientist” (udawany naukowiec) po tym, jak język Java nazwał „drugą pomyłką
ludzkości”. Pierwszą pomyłką był C++, określany przez niego jako „centaur”, z
obiektową głową i tułowiem przypominającym assembler.
http://www.eiffel.com
miara (metric) Patrz: metryka.
miara obiektowa (object-oriented measurement) Patrz: metryka obiektowa.
mieszanie (hash) Kodowanie mieszające; metoda fizycznej organizacji zbiorów
informacji. Patrz: funkcja mieszająca.
migracja obiektów (object migration) Zwykle termin ten oznacza sytuację, kiedy
obiekt zmienia klasę (staje się wystąpieniem innej klasy). W innym znaczeniu termin
ten oznacza przesyłanie obiektów w sieci lub pomiędzy różnymi aplikacjami.
MIS (Management Information System) System informatyczny przeznaczony do
wspomagania zarządzania.
mobilne programowanie (mobile programming) Programowanie mobilnych
agentów; programowanie, którego wynikiem jest mobilny kod.
mobilny agent (mobile agent) Aktywny obiekt przemieszczający się w sieci
komputerowej i wykonujący w odległym miejscu usługę na rzecz wysyłającego go
klienta. Podstawowa różnica pomiędzy apletem (serwletem) i aktywnym agentem
polega na tym, że aktywny agent posiada swój własny stan oraz może ominąć (do
pewnego stopnia) bariery bezpieczeństwa i korzystać z zasobów (danych) w miejscu, w
którym aktualnie przebywa.
http://www.objenv.com/cetus/oo_mobile_agents.html
http://www.insead.fr/CALT/Encyclopedia/ComputerSciences/Agents/
mobilny kod (mobile code) Kod programu, który można transmitować poprzez sieć
i wykonywać w miejscu docelowym. Głównym celem programowania z mobilnym
kodem (mobile programming) jest dostarczenie bezpiecznych i rozszerzalnych środków
do programowania interakcyjnych aplikacji w sieciach Internet oraz Intranet.
Przykładami języków generujących mobilny kod (mobile languages) są: Java, SafeTCL, Python, Phantom, Scheme48, Guile i Obliq.
moc (power, robustness) Termin oznaczający skalę możliwości funkcjonalnych
danego języka, aplikacji, interfejsu lub systemu. Niekiedy termin ten oznacza także
110
2.Słownik encyklopedyczny
uwolnienie pewnego produktu programistycznego od błędów lub możliwość
poprawnego funkcjonowania w nienormalnej lub wyjątkowej sytuacji.
moc Turinga (Turing power) Patrz: kompletność obliczeniowa.
mocna kontrola typów (strong type checking, strong typing) Przypisywanie
(automatyczne lub nie) typów wszystkim bytom występującym w programie
(zmiennym, obiektom, funkcjom, procedurom, metodom, itd.), oraz konsekwentne
sprawdzanie zgodności użycia danego bytu w programie z jego zadeklarowanym typem.
Zwykle mocna kontrola typów oznacza kontrolę statyczną (podczas kompilacji).
mocny klient (fat client) W architekturze klient-serwer określenie klienta o
rozbudowanych funkcjach, który rzadko odwołuje się do usług świadczonych przez
serwer. Przeciwieństwem jest chudy (cienki) klient (thin client).
model CRC (CRC model) Kolekcja kart CRC opisująca klasy tworzące system lub
pewien jego fragment.
model cyklu życiowego (life-cycle model) Model określający fazy tworzenia
oprogramowania, np. model piłki baseballowej, model kaskadowy, model spiralny, itd.
model danych (data model) Pojęcie niezbyt jednoznaczne, którego znaczenie jest
wypadkową następujących cech:
 metajęzyk (pojęcia, terminologia) do mówienia o danych, o systemach baz danych i
o przetwarzaniu danych;
 sposób rozumienia organizacji danych i ideologiczne lub techniczne ograniczenia w
zakresie konstrukcji, organizacji i dostępu do danych;
 języki opisu i przetwarzania danych, w szczególności: diagramy struktur danych,
języki opisu danych i języki zapytań;
 ogólne założenia dotyczące architektury i języków systemu bazy danych;
 ograniczenia, ideologie lub teorie (matematyczne) dotyczące struktur danych i
dostępu do danych.
Niektóre definicje (podawane przez osoby o preferencjach teoretycznych) określają
model danych jako zestaw matematycznych pojęć i definicji dotyczący danych i
przetwarzania danych. Takie rozumienie modelu danych spełniają tylko bardzo naiwne
(nie implementowane) wersje modelu relacyjnego i jego mutacji (np. modele
dedukcyjne). Istnieje wiele modeli danych (np. hierarchiczny, sieciowy, relacyjny,
binarnych relacji, obiektowy, funkcjonalny, zagnieżdżonych relacji, encja-związek,
dedukcyjny, dedukcyjno-obiektowy, relacyjno-obiektowy, itd.), lecz najczęściej
posiadają one luźne ramy formalne oraz mgliste założenia i granice. Przykładowo,
model hierarchiczny utożsamia się wyłącznie z drzewiastą strukturą danych (bez
dalszych konkretnych założeń dotyczących np. technik dostępu), albo określa się go
poprzez egzemplifikację (system IMS firmy IBM). Nie istnieje powszechnie przyjęty i
dostatecznie precyzyjny obiektowy model danych. Próbami (niedoskonałymi)
stworzenia takiego modelu są prace komitetów OMG i ODMG. Patrz też: model
relacyjny, model sieciowy, model funkcjonalny, model obiektowy, model hierarchiczny,
2.Słownik encyklopedyczny
111
model obiektowy ODMG, model encja-związek
model dynamiczny (dynamic model) Model (zwykle w postaci diagramu)
odwzorowywujący zdarzenia, stany, czynności i procesy; patrz: diagram stanów.
model encja-związek (entity-relationship model, ERM) Model danych zaliczany do
modeli pojęciowych (conceptual data model), zaproponowany przez P. Chena.
Podstawowym celem modelu encja-związek jest koncepcyjne odwzorowanie
istniejącego, potencjalnego lub wyobrażanego fragmentu świata rzeczywistego
modelowanego przez system z bazą danych. Model encja-związek znalazł zastosowanie
przy projektowaniu baz danych, m.in. relacyjnych. Jego odmiana jest też często
podstawowym składnikiem modeli lub metodyk obiektowych, np. OMT. Jest on także
często podstawą systemów CASE. Zasadniczą zaletą modelu jest język wizualnych
diagramów (entity-relationship diagrams, ERD) pozwalający poglądowo odwzorować
obiekty modelowanej rzeczywistości oraz powiązania pomiędzy nimi w postaci grafu.
Model encja-związek wprowadza m.in. następujące pojęcia (w różnych konwencjach
graficznych dla ich zapisu):
 encja (entity) - nazwana grupa obiektów o podobnych własnościach, którą można i
warto wyróżnić w modelowanej rzeczywistości, np. Pracownik, Dział, Kierownik,
Pomieszczenie;
 związek (relationship) - nazwana grupa powiązań pomiędzy encjami, np. PracujeW
(pomiędzy Pracownik i Dział), Kieruje (pomiędzy Dział i Kierownik), oraz
MieściSięW (pomiędzy Dział i Pomieszczenie);
 atrybut (attribute) - cecha charakteryzująca encję lub związek, np. NrPracownika,
Nazwisko, Zarobek. Atrybut może być opcyjny (NazwiskoPanieńskie), powtarzalny
(ZawódWyuczony) i/lub złożony, składający się z podatrybutów (Adres);
 generalizacja/specjalizacja (generalization/specialization) - zawieranie się grup
obiektów, np. Pracownik jest bardziej generalną encją niż Kierownik. Encja będąca
specjalizacją innej encji dziedziczy atrybuty i powiązania z encji bardziej ogólnych,
ale może posiadać też własne atrybuty i uczestniczyć we własnych związkach;
 liczności (cardinalities) - dla danej encji A, określenie minimalnej i maksymalnej
liczby obiektów innej encji B, która może być powiązana z jednym obiektem encji
A w ramach określonego związku. Dla przykładu, związek MieściSięW od strony
encji Dział będzie charakteryzowany przez liczby kardynalne [min = 1, max = n]
(gdzie n oznacza „dużo”), zaś od strony Pomieszczenie przez liczby kardynalne
[min = 0, max = 1].
Patrz też: diagram encja-zwiazek.
model funkcjonalny [1] (functional model) Zwykle chodzi o model oparty na
przepływie danych; patrz: diagram przepływu danych.
model funkcjonalny [2] (functional model) Model danych, w którym struktury
danych są modelowane jako matematyczne funkcje. Np. stosunek pomiędzy obiektami
Pracownik i atrybutem Zarobek modeluje się jako funkcję
Zarobek: Pracownik  integer
2.Słownik encyklopedyczny
112
zaś związek (asocjacja) PracujeW pomiędzy obiektami Pracownik i obiektami Firma
modeluje się jako funkcję
PracujeW: Pracownik  Firma
Przykładem modelu funkcjonalnego jest Daplex. Niektórzy autorzy używają modelu
funkcjonalnego do modelowania obiektowych baz danych. Istnieją również próby
powiązania tego paradygmatu z funkcjonalnymi językami programowania i rachunkiem
lambda. Wydaje się jednak, że są to próby dość pochopnej i płytkiej formalizacji. Wadą
modeli funkcjonalnych jest słabe uwzględnienie pojęcia stanu i operacji
aktualizacyjnych oraz zbytnie uproszczenie koncepcji języków zapytań.
model funkcyjny (functional model) Patrz: model funkcjonalny [1] i model
funkcjonalny [2].
model hierarchiczny (hierarchical model) Ogólnie: model danych, w którym
dopuszczalnymi strukturami danych są hierarchie (drzewa). Np. na czubku hierarchii są
zapisy Dział, poniżej zapisy Pracownik i Klient, poniżej zapisu Klient zapisy
Zamówienie, poniżej zapisów Zamówienie zapisy PozycjaZamówienia. Model
hierarchiczny był pierwszym modelem danych i wiąże się go prawie wyłącznie z
systemem IMS firmy IBM. Językiem manipulacji danymi w tym systemie jest język
DL/1, oparty o koncepcję nawigowania od zapisów znajdujących się w górze hierarchii
do zapisów podrzędnych. Dla modelowania koncepcyjnego model hierarchiczny
posiada zasadnicze wady, w szczególności utrudnia reprezentowanie związków
semantycznych wiele-do-wielu, oraz zmusza do często sztucznego i zbędnego
nawigowania poprzez zapisy pośrednie.
model kaskadowy (waterfall model) Model cyklu rozwoju oprogramowania, w
którym zakłada się, że zakończenie poprzedniej fazy jest warunkiem rozpoczęcia
następnej fazy. Zaletą modelu kaskadowego jest łatwość rozliczania i zarządzania
projektem. Jego wadą jest duży wpływ błędów popełnionych we wczesnych fazach na
końcowy rezultat projektu, oraz brak możliwości wykorzystania w projekcie uwag i
opinii jego przyszłych użytkowników. Model kaskadowy ilustruje poniższy przykład.
Określenie
wymagań
Cele i szczegółowe wymagania wobec systemu.
Projektowanie
Szczegółowy projekt systemu
uwzględniający wcześniejsze wymagania.
Implementacja
Wersja alfa
Testowanie
Wersja
eksploatacyjna
Konserwacja
Przykład modelu kaskadowego
2.Słownik encyklopedyczny
113
model mentalny (mental model) Model problemu budowany w umyśle człowieka
(analityka, projektanta), wyznaczający rozumienie i konceptualizację problemu.
model obiektowy (object model, object-oriented model) Model danych, którego
podstawą są pojęcia obiektu, klasy, dziedziczenia, polimorfizmu oraz innych cech
obiektowości. Dość często model obiektowy jest rozumiany jako wariant modelu encjazwiązek, gdzie istotnym uzupełnieniem jest przypisanie metod do encji (klas obiektów).
model obiektowy dla komponentów (COM, Component Object Model) Patrz:
COM.
model obiektowy ODMG (ODMG object model) Model obiektowy zaproponowany
przez grupę standardyzacyjną ODMG, stanowiący rozszerzenie modelu OMG. Model
ODMG wprowadza pojęcia obiektu i literału (stałej lub wartości) o dowolnej strukturze
hierarchicznej, identyfikatora obiektu, typów obiektów i interfejsów do obiektów
powiązanych w graf dziedziczenia, kolekcje, binarne powiązania asocjacyjne pomiędzy
obiektami, hermetyzację, mocną kontrolę typów, wyjątki, transakcje i inne cechy.
model obiektów (object model) Zwykle chodzi o diagram przedstawiający obiekty,
ich klasy i powiązania pomiędzy nimi.
model piłki baseballowej (baseball model) Sugerowany przez P. Coada model
rozwoju systemu zakładający iteracje i współbieżny rozwój. Graficzna reprezentacja
modelu zawiera trzy węzły: obiektowa analiza, obiektowe projektowanie i obiektowe
programowanie, oraz krawędzie łączące te węzły; przypomina ona piłkę baseballową;
patrz rysunek poniżej.
Obiektowa
analiza
Obiektowe
projektowanie
Obiektowe
programowanie
Model piłki baseballowej
model pojęciowy (conceptual model) Model procesów lub model struktury danych
odwołujący się do ludzkiej percepcji i wyobraźni, mający za zadanie zrozumienie
problemu, udokumentowanie wyniku analizy lub projektu w czytelnej i abstrakcyjnej
formie językowej, oraz ułatwienie komunikacji w zespołach ludzkich.
114
2.Słownik encyklopedyczny
model postrelacyjny (post-relational model) Zwykle chodzi o model rozszerzający
model relacyjny lub o pewną wersję modelu obiektowego.
model przepływu danych (data flow model) Model oparty na diagramach
przepływu danych; patrz: diagram przepływu danych.
model przypadków użycia (use case model) Diagram dokumentujący zachowanie
się systemu jako zestawu przypadków użycia, aktorów zewnętrznych oraz powiązań
pomiędzy tymi elementami.
model relacyjny (relational model) Ideologia informatyczna dotycząca organizacji
baz danych oparta o pojęcia matematyczne, w szczególności pojęcie relacji,
zaproponowana przez E.F.Codda z IBM w 1970 r. Jej podstawowe doktryny można
streścić następująco:
 Struktury danych w bazie danych są relacjami w sensie matematycznym, w których
elementy krotek są atomowe (niepodzielne); jest to tzw. pierwsza forma normalna;
 Użytkownik lub programista aplikacyjny nie będzie musiał i nie będzie miał
możliwości zajmowania się szczegółami reprezentacji danych;
 Przetwarzanie danych odbywa się w językach bardzo wysokiego poziomu,
posiadających matematyczne konotacje. Podstawą jest algebra relacji z operacjami
takimi jak selekcja, projekcja i złączenie, oraz rachunek relacyjny, będący odmianą
rachunku predykatów;
 Relacje w bazie danych będą wolne od anomalii aktualizacyjnych związanych z
zależnościami funkcyjnymi (i innymi).
Retrospektywnie, Codd streścił powyższe założenia w słynnych 12 regułach
„prawdziwego” systemu relacyjnego. Uważa się powszechnie, że model relacyjny był
istotnym postępem w dziedzinie baz danych. Systemy relacyjne zdominowały
współczesny rynek baz danych, uzyskując zarówno sukces finansowy, jak i ogromny
autorytet w środowiskach klientów baz danych. Jak w każdym sporze ideologicznym,
nie brak również głosów krytycznych: niektórzy specjaliści uważają, że model relacyjny
był ślepą uliczką w ewolucji modelu sieciowego do obecnych modeli obiektowych. Są
głosy (H.Baker), że model relacyjny opóźnił rozwój przemysłu baz danych o 10 lat.
Wady modelu relacyjnego spowodowały obecny zwrot w kierunku obiektowości w
bazach danych. Pomimo relacyjnego rodowodu, obecne systemy określane jako
„relacyjne” w minimalnym stopniu stosują się do ideologicznej ortodoksji tego modelu
(„12-tu reguł”); w szczególności, wprowadzają do swoich interfejsów wiele cech
obiektowych, zaś wspomagane przez nie struktury danych (tablice) i języki (SQL)
posiadają bardzo luźne związki z ich matematycznymi prawzorami. Systemy określane
jako postrelacyjne (post-relational) lub obiektowo-relacyjne posiadają cechy na tyle
odbiegające od prawzoru bazującego na pojęciu matematycznej relacji, że można
kwestionować jakikolwiek sens używania w stosunku do nich określenia „relacyjne”.
model semantyczny (semantic model) Zestaw pojęć, technik i notacji mający na
celu odwzorowanie semantyki danych, czyli ich znaczenia w świecie zewnętrznym.
Modele semantyczne wprowadzają w tym celu pojęcia, takie jak: generalizacja,
2.Słownik encyklopedyczny
115
specjalizacja, asocjacja, agregacja, klasyfikacja, własności temporalne, zdarzenia,
własności behawioralne, itd. Przykładem prostego modelu semantycznego jest model
encja-związek. Niekiedy terminem „model semantyczny” określa się również konkretny
diagram (lub inną formę językowo-graficzną) odwzorowujący rzeczywistość opisywaną
przez dane.
model sieciowy (network model) Model danych, w którym związki asocjacyjne
pomiędzy danymi są reprezentowane poprzez powiązania wskaźnikowe. Struktura
danych tworzy więc graf, czyli sieć. Najczęściej model sieciowy utożsamia się z
propozycją grupy DBTG (Data Base Task Group) komitetu CODASYL, opublikowaną
w 1971 r. i potem kilkakrotnie modyfikowaną. Model sieciowy stanowił istotny postęp
w stosunku do modelu hierarchicznego zrealizowanego w IBM-owskim systemie IMS.
Raport DBTG CODASYL specyfikuje dwa języki: DDL (Data Description Language język opisu danych) oraz DML (Data Manipulation Language - język manipulacji
danymi). Pomysł języka DDL ma swój rodowód w diagramach Bachmana - narzędziu
do projektowania baz danych. DML jest uważany za język źle zaprojektowany. Jego
podstawową wadą jest obniżenie poziomu programowania do drugorzędnych
szczegółów organizacji danych, oraz oparcie jego koncepcji o tzw. wskaźniki bieżące
(currency indicators), i w konsekwencji zwiększenie uciążliwości programowania i
niską niezależność danych i programów. Wady modelu sieciowego przyczyniły się do
rozwoju modelu relacyjnego, który jednak nie spełnił pokładanych w nim nadziei. W
ostatnich latach nastąpił renesans koncepcji modelu sieciowego w postaci modelu
obiektowego oraz obiektowych SZBD. Niektórzy autorzy uważają model sieciowy za
jednego z przodków obiektowości w dziedzinie baz danych.
model spiralny (spiral model) Model cyklu życiowego oprogramowania
(zaproponowany przez B.Boehma), zakładający powtórzenie cyklu tworzenia systemu
po uzyskaniu informacji z poprzedniego cyklu. Poniżej znajduje się przykład modelu
spiralnego. Istnieje wiele odmian tego modelu, z różnym ustawieniem faz
podlegających powtórzeniom.
Planowanie: Ustalenie
celów produkcji
kolejnej wersji
systemu
Analiza ryzyka
(ew. budowa prototypu)
Konstrukcja
(model kaskadowy)
Atestowanie (przez klienta).
Jeżeli ocena nie jest w pełni
pozytywna, rozpoczynany jest
kolejny cykl.
Przykład modelu spiralnego
116
2.Słownik encyklopedyczny
model wodospadowy (waterfall model) Patrz: model kaskadowy.
modelowanie CRC (CRC modeling) Proces tworzenia modelu CRC. Patrz: karta
CRC.
modelowanie
obiektowe
(object-oriented
modeling)
Budowa
modeli
odwzorowujących modelowaną rzeczywistość na strukturę (diagram) opisującą obiekty,
ich klasy, ich wzajemne powiązania oraz ich zachowanie się i interakcję.
modelowanie pojęciowe (conceptual modeling) Tworzenie modeli pojęciowych.
Patrz: model pojęciowy.
modelowanie procesów biznesowych (Business Process Modeling, BPM)
Tworzenie modeli opisujących daną dziedzinę przedmiotową.
model-perspektywa-sterownik (Model-View-Controller, MVC) Patrz: MVC.
Modula-3 Obiektowy język programowania, następca Modula-2 i Cedar. Modula-3
została zaprojektowana z myślą o prostocie i bezpieczeństwie. Wprowadza obiekty,
generalia (generics), wątki, wyjątki i zbieranie nieużytków. Moduły mogą być
deklarowane jako „bezpieczne” i „niebezpieczne” (w zależności od wymaganej kontroli
typów). Nie posiada wielodziedziczenia i przeciążania operatorów. Jest oparta na
strukturalnej zgodności typów.
http://www.research.digital.com/SRC/modula-3/html/home.html
http://www.vlsi.polymtl.ca/m3/
http://www.cmass.com/threads/
modularność (modularity) Możliwość dekomponowania programu lub systemu na
części o dobrze określonych granicach oraz o dobrze wyspecyfikowanym interfejsie
pomiędzy poszczególnymi częściami.
modularyzacja (modularization) Podział struktury danych lub struktury programu
na mniejsze fragmenty o dobrze zdefiniowanych granicach i interfejsie (np. na obiekty
lub moduły), którymi można operować w programie tak, jak zamkniętymi jednostkami.
moduł (module) Termin używany w kilku zbliżonych znaczeniach. W modularnych
językach programowania, takich jak Modula-2, moduł oznacza fragment programu
stanowiący jednostkę przechowywania, kompilacji i konsolidacji (linking). Moduł
podlega regułom hermetyzacji (encapsulation) oddzielającym specyfikację modułu od
jego implementacji. Dzięki temu każdy moduł może posiadać własną przestrzeń nazw
nie kolidującą z przestrzenią nazw innych modułów. Specyfikacja modułu zawiera tzw.
listy eksportowe i importowe. Lista eksportowa określa obiekty modułu (dane, typy,
procedury), które są widoczne na zewnątrz; lista importowa określa obiekty innych
modułów, które można użyć w danym module. W modelach architektury systemów
komputerowych moduł oznacza jednostkę strukturalną lub funkcjonalną o dobrze
zdefiniowanym interfejsie lub powiązaniu z innymi modułami. W terminologii
konkretnych SZBD i metodyk projektowania terminu moduł używa się dla oznaczenia
2.Słownik encyklopedyczny
117
fragmentu aplikacji dotyczącej konkretnej funkcji systemu, np. „moduł obsługi klienta”.
modyfikator (modifier) Funkcja lub operacja zmieniająca stan obiektu; często
synonim lub semantyczny równoważnik operacji podstawienia (assignment).
monomorfizm (monomorphism) Brak polimorfizmu, czyli brak możliwości
przypisania wielu typów do jednego bytu programistycznego. W językach obiektowych
monomorfizm oznacza także brak możliwości dynamicznego wiązania metod. Do
języków monomorficznych należy większość klasycznych języków programowania:
Pascal, C, Modula-2, PL/I, Fortran, itd.
Montage Obiektowo-relacyjny SZBD, komercyjna wersja systemu Postgres.
MOOSE (Major Object-Oriented SQL Extensions) Obiektowe rozszerzenia języka
SQL, wprowadzane w SQL3. Patrz: SQL3.
MOSES (Methodology for Object-oriented Software Engineering of Systems)
Obiektowa metodyka analizy i projektowania systemów informatycznych opracowana
w ośrodku COTAR (Centre for Object Technology Applications and Research) w
Australii. MOSES jest niezależna od języka implementacyjnego, wspomaga zarządzanie
projektem (włączając metryki), ponowne użycie, iteracyjny cykl życiowy oraz zadania
związane z biznesem. Posiada pełną notację i jest zintegrowana z narzędziem CASE.
Jest używana w wielu ośrodkach przemysłowych i akademickich. Istnieje projekt
integracji metodyk MOSES, SOMA i Martin/Odell.
http://linus.socs.uts.edu.au/~cotar/moses.html
możliwość ponownego użycia (reusability) Określenie stopnia zdolności danej
metodyki, języka programowania, systemu, organizacji, itd. do tworzenia i
wykorzystania aktywów ponownego użycia.
mrówka (ant) Owad. Niezbyt duży, aktywny obiekt rzeczywisty. Mrówki pełnią
pożyteczną rolę przy objaśnianiu różnicy pomiędzy identyfikatorem i tożsamością
obiektu. Pomimo tego, że urzędy zaniedbują oznaczanie pojedynczych mrówek
unikalnymi identyfikatorami i wydawanie im dowodów tożsamości - przez co są one dla
nas praktycznie nieodróżnialne - każda mrówka posiada swoją własną tożsamość,
istnieje niezależnie od innych mrówek, ma swoje życie, które kiedyś zaczyna się, trwa, i
kiedyś się kończy. Mrówki są argumentem na rzecz tezy, że obiekty mają tożsamość,
ale mogą nie posiadać unikalnego identyfikatora. Teza ta może mieć znaczenie w
technologiach rozproszonych obiektów, komponentów, mobilnych agentów,
federacyjnych baz danych, itd., gdzie istotne staje się pytanie: co to znaczy „unikalny
identyfikator obiektu”? To wydawałoby się banalne pytanie prowadzi do niebanalnego:
czy warto tworzyć Światowe Biuro Ewidencji Obiektów, które zajmowałoby się
centralnym rozdzielnictwem unikalnych identyfikatorów dla wszelkich obiektów, które
kiedykolwiek były, są lub będą w zasięgu globalnej sieci komputerowej?
MS Repository Produkt firmy Microsoft stanowiący realizację obiektowego
systemu zarządzania bazą danych. MS Repository jest dostarczany jako komponent
pakietu VisualBasic (wersja 5.0) i włącza interfejsy wg standardu ActiveX, które
118
2.Słownik encyklopedyczny
projektant może wykorzystać do zdefiniowania modelu informacji oraz do manipulacji
danymi. MS Repository jest zbudowany na wierzchołku pakietu Microsoft SQL Server
oraz Microsoft Jet i jest kompatybilny z technologią COM/ActiveX/VisualBasic
(Automation). Jakkolwiek zaimplementowany na bazie relacyjnej, MS Repository jest
systemem obiektowym wprowadzającym pojęcia klasy (z wieloma interfejsami do
jednej klasy), metod przypisanych do klas, unikalnego identyfikatora obiektu,
dziedziczenia, polimorfizmu i inne. MS Repository wtapia się gładko w rynek
produktów Microsoftu, szczególnie rynek VisualBasic i technologii COM/ActiveX. MS
Repository jest kolejnym etapem rozwoju technologii OLE-OLE2-COM-DCOMOLEAutomation-OLEControls-ActiveX i wprowadzenia do niej pojęcia trwałości i
niektórych pojęć obiektowości.
http://www.microsoft.com/Repository/whatsnew.htm
MTS (Microsoft Transaction Server) Serwer transakcji Microsoftu.
multimedia (multimedia) Perspektywiczna dziedzina zastosowań obiektowych baz
danych, które nie ograniczają formatu struktury obiektów i mogą operować na (dużych)
obiektach przechowujących dane multimedialne (wzbogacony tekst, grafika, dźwięk,
wideo). Tego rodzaju dane mogą być przechowywane i przetwarzane w systemach
obiektowych jak normalne atrybuty (patrz: atrybut multimedialny). Jest to istotna
różnica w stosunku do systemów relacyjnych, które tego rodzaju dane przechowywują
poza podstawową strukturą danych (patrz: BLOB) i traktują mało systematycznie, przez
co wzrasta złożoność interfejsów programistycznych i zawodność oprogramowania
aplikacyjnego.
multimedialny (multi-media) Termin odnosi się do systemu, który jest zdolny
udostępniać, przechowywać lub przetwarzać informacje wizualne, takie jak grafika
wektorowa (tworzona poprzez edytory graficzne), grafika bitowa (np. zdjęcia),
animację, sekwencje wideo, dźwięk, oraz kombinację tych form. Zastosowania
multimedialne, w szczególności udostępnianie informacji multimedialnej w formie
hipertekstu (np. zrealizowanego na stronach WWW), są uważane za przyszłość
informatyki. Np. interakcyjne wideo oznacza sekwencje klatek wideo,które są
zapamiętane na nośnikach laserowych. Klatki/sekwencje posiadają adresy, które mogą
być zapamiętane jako wartości atrybutów w bazie danych. Dzięki temu (przy
zastosowaniu już dostępnych rozwiązań technicznych) można zbudować prostą
aplikację, w której tekst komputerowy jest spleciony z sekwencjami wideo. Nieco
trudniejsze problemy są związane ze strukturą, przetwarzaniem i udostępnianiem
animacji, takiej jak np. w grach komputerowych. W związku z WWW wiele prac jest
ostatnio poświęcone organizacji hipertekstu.
MVC (Model-View-Controller) Model-perspektywa-sterownik. Sposób podziału i
rozumienia interakcyjnego oprogramowania. „Model” jest wewnętrznym mechanizmem
realizującym zadany algorytm, „perspektywa” określa w jaki sposób stan modelu jest
widziany przez użytkownika, zaś „sterownik” jest mechanizmem odwzorowującym
akcje użytkownika (wejście) na zmiany stanu modelu. W węższym znaczeniu MVC
oznacza zestaw klas służących do budowy interfejsów użytkownika w języku
Smalltalk80 wg podanego wyżej sposobu.
http://www.holub.com/goodies/mvc/mvc_sd.out.html
2.Słownik encyklopedyczny
119
N
N
nadawca (sender) Obiekt wysyłający komunikat.
nadklasa (superclass) Klasa bardziej ogólna, usytuowana wyżej w hierarchii
dziedziczenia, np. Osoba jest nadklasą klasy Student. Pojęcie nadklasy włącza aspekt
zawierania się zakresów znaczeniowych pojęć; przykładowo, zbiór obiektów klasy
Osoba jest nadzbiorem zbioru obiektów klasy Student. Innym aspektem jest
dziedziczenie inwariantów: nadklasa przekazuje wszystkie swoje inwarianty (definicje
atrybutów, definicje metod, itd.) do jej podklas. Dość często nadklasa jest tworzona
poprzez zgrupowanie inwariantów jej podklas; w takich sytuacjach nie ma ona
bezpośrednich wystąpień obiektów, czyli jest klasą abstrakcyjną. W wielu sytuacjach i
dyskusjach dwa różne aspekty pojęcia nadklasy (zawieranie się zakresów
znaczeniowych oraz grupowanie inwariantów ) prowadzą do nieporozumień.
nadzbiór (superset) Zbiór zawierający dany zbiór. Terminu tego używa się również
dla oznaczenia języka lub systemu o rozszerzonych funkcjach (np. „nadzbiór języka
SQL”).
narzędzia do pracy grupowej (groupware) Oprogramowanie usprawniające
przechowywanie, udostępnianie i przetwarzanie dokumentów w ramach zespołu.
Popularnym narzędziem służącym do tego celu jest Lotus Notes.
naturalne złączenie (natural join) Patrz: złączenie naturalne.
nawigacja (navigation) Technika przechodzenia od obiektów do obiektów bazująca
na wskaźnikach (pointers) umieszczonych wewnątrz obiektów; często wykorzystywana
przez tzw. wyrażenia ścieżkowe. Nawigacja w obiektowej bazie danych jest naturalnym
i efektywnym sposobem realizacji zapytań, które w analogicznej relacyjnej bazie
danych wymagałyby złączenia (join). Patrz też: dostęp nawigacyjny.
nawigacyjne złączenie (navigational join) Patrz: zależne złączenie.
nazwa (name) Identyfikator nadawany dla obiektu, związku, atrybutu, asocjacji, roli
asocjacji, relacji, metody, procedury, typu, modułu, itd., który pozwala odwołać się do
tego bytu w programie. Zazwyczaj nazwa danego bytu posiada określone znaczenie w
dziedzinie problemowej, odwołuje do naszego modelu pojęciowego i doświadczenia,
nie jest wyłącznie przypadkową sekwencją znaków. Właśnie tym nazwa różni się od
wewnętrznego identyfikatora danego bytu, którego budowa jest określona wyłącznie
wewnętrznymi kryteriami przechowywania i reprezentacji danego bytu (np. jest to
liczba naturalna) i nic nie mówi o tym, co dany byt oznacza. Nazwy bytów mogą być
pierwszej i drugiej kategorii (obywatelstwa); to zróżnicowanie jest bardzo często
powodem nieporozumień. Nazwy bytów należące do pierwszej kategorii istnieją
podczas czasu wykonania, w związku z czym można je dynamicznie utworzyć i
następnie zastosować do identyfikacji danego bytu. Nazwy drugiej kategorii istnieją
120
2.Słownik encyklopedyczny
wyłącznie w tekście programu; nie istnieje możliwość odwołania się do tej nazwy
podczas czasu wykonania. Np. jeżeli nazwy obiektów są pierwszej kategorii, to
wówczas możliwe jest napisanie procedury, która wczytuje nazwę z klawiatury i
sprawdza, czy obiekt o tej nazwie jest w bazie danych. Jeżeli nazwy obiektów są drugiej
kategorii, wówczas napisanie takiej procedury jest niemożliwe.
nazwa obiektu (object name) Nazwa pozwalająca zidentyfikować obiekt.
Zazwyczaj nazwa ta posiada znaczenie w dziedzinie problemowej, np. Pracownik; tym
nazwa obiektu różni się od identyfikatora obiektu. Inną różnicą jest to, że w
obiektowych bazach danych nazwa obiektu nie musi być unikalna; np. może być wiele
obiektów posiadających nazwę Pracownik.
nazwowa równoważność typów (name type equivalence) Patrz: nazwowa zgodność
typów.
nazwowa zgodność typów (name type conformance) Reguła zgodności typów
ustalająca, że typ T1 bytu programistycznego (np. wyrażenia) wydedukowany na
podstawie reguł wnioskowania o typie (type inference rules) jest zgodny z
zadeklarowanym typem T2 dla tego bytu (np. deklaracją parametru procedury), o ile
nazwa przypisana do typu T1 jest identyczna tekstowo z nazwą przypisaną do typu T2.
Nazwowa zgodność typów jest najprostsza w implementacji i jest wykorzystywana
przez języki takie jak Pascal. Prowadzi ona jednak do trudności związanych z
polimorfizmem, wobec czego często (w obiektowych językach programowania) jest
zastępowana przez tzw. strukturalną zgodność typów. Patrz też: typ rozróżniony.
NEOnet Pośrednik ORB wg standardu CORBA firmy SunSoft, składnik rodziny
produktów NEO dla systemu operacyjnego Solaris.
NF2, NF2 (Non-First-Normal-Form) Patrz: nieznormalizowane relacje.
nieobiekt (non-object) Coś, co nie jest obiektem. Przykładami nieobiektów są:
woda, piasek, lekki zefirek, rozlana zupa, koleiny. Nieobiektowość w informatyce
ciągle czeka na swojego odkrywcę, ideologa i guru.
nieproceduralny (non-procedural) Patrz: deklaracyjny.
nieprzejrzysty (opaque) Określenie typu, klasy lub modułu, którego nazwa i
przeznaczenie jest znane, ale nieznana jest jego wewnętrzna budowa.
niezależność danych (data independence) Możliwość projektowania,
utrzymywania, udostępniania, zmiany nośników, zmiany reprezentacji, itp. działań na
danych niezależnie od programów, które na nich operują. Niezależność danych jest
osiągana poprzez interfejsy umożliwiające dostęp do danych na odpowiednim poziomie
abstrakcji, gdy niewidoczne są szczegóły organizacji i implementacji danych.
niezgodność impedancji (impedance mismatch) Termin wywodzący się z
elektrotechniki, oznaczający niezgodność oporności źródła i odbiornika, która powoduje
stratę mocy. W bazach danych oznacza on zespół niezgodności powstający w wyniku
2.Słownik encyklopedyczny
121
eklektycznego połączenia (zanurzenia, embedding) języka wysokiego poziomu (np.
SQL) z językiem programowania (np. C, Pascal, C++, Smalltalk, Java). Niezgodności
mogą dotyczyć następujących aspektów:
 Składni. Programista musi w jednym tekście programu używać dwóch stylów
językowych i przestrzegać reguł dwóch różnych gramatyk.
 Systemu typów. Język zapytań operuje na typach zdefiniowanych w schemacie
bazy danych, m.in. relacjach, natomiast język programowania posiada zwykle
odmienny system typów, w którym nie występuje typ relacja.
 Semantyki i paradygmatów języków. Język zapytań bazuje na stylu deklaracyjnym,
podczas gdy języki programowania bazują na stylu imperatywnym.
 Pragmatyki użycia. Język zapytań uwalnia programistę od wielu szczegółów
organizacji i implementacji danych (np. organizacji zbiorów, obecności lub
nieobecności indeksów, itd.), podczas gdy w języku programowania te szczegóły
muszą być oprogramowane.
 Faz i mechanizmów wiązania. Języki zapytań są oparte o późne wiązanie (są
interpretowane), podczas gdy języki programowania zakładają wczesne wiązanie
(podczas kompilacji i konsolidacji).
 Przestrzeni nazw i reguł zakresu. Język zapytań i język programowania posiadają
własne przestrzenie nazw, które mogą zawierać identyczne nazwy o różnych
znaczeniach. Odwzorowanie pomiędzy przestrzeniami nazw wymaga dodatkowych
środków syntaktycznych i semantycznych.
 Traktowania wartości zerowych. Bazy danych i języki zapytań posiadają
wyspecjalizowane środki dla przechowywania i przetwarzania wartości zerowych.
Środki te nie występują w językach programowania.
 Schematów iteracyjnych. W języku zapytań iteracje są wtopione w semantykę
operatorów takich jak selekcja, projekcja i złączenie. W języku programowania
iteracje muszą być organizowane explicite przy pomocy pętli for, while, repeat lub
innych. Przetwarzanie wyników zapytań przy pomocy języka programowania
wymaga specjalnych udogodnień takich jak kursory i iteratory.
 Traktowania cechy trwałości danych. Języki zapytań przetwarzają wyłącznie trwałe
dane (znajdujące się na dysku), podczas gdy języki programowania przetwarzają
wyłącznie dane nietrwałe znajdujące się w pamięci operacyjnej. Połączenie obu
języków wymaga od programisty użycia specjalnych środków językowych do
parametryzacji zapytań przez zmienne języka programowania, oraz środków
językowych i architektonicznych służących do transmisji danych z dysku do
pamięci operacyjnej i odwrotnie.
 Środków programowania ogólnego (generic). Środki te w języku zapytań są oparte
o refleksję (patrz np. dynamiczny SQL). Użycie podobnego środka w języku
programowania jest zazwyczaj niemożliwe z powodu wczesnego wiązania.
Skutkiem niezgodności impedancji nie są wyłącznie wady estetyczne. Niezgodność
impedancji powoduje konieczność istnienia dodatkowej warstwy oprogramowania
pośredniczącego pomiędzy językiem zapytań i językiem programowania. Ta warstwa
obciąża dodatkowo kod aplikacji (nawet do 30% tego kodu), może być źródłem błędów,
zwiększa czas uczenia się danego narzędzia, zwiększa czas wykonania, utrudnia
122
2.Słownik encyklopedyczny
pielęgnację, itd. Postulatem obiektowych baz danych (jak dotąd niezrealizowanym w
pełni) było uniknięcie niezgodności impedancji poprzez stworzenie języków zapytań
„bezszwowo” zintegrowanych z konstrukcjami proceduralnymi.
Ostatnio terminem niezgodność impedancji określa się również niezgodność
paradygmatów obiektowej i relacyjnej bazy danych przy przechodzeniu ze schematu
obiektowego na schemat relacyjny. Termin ten jest również stosowany dla określenia
dowolnego innego łączenia niezgodnych paradygmatów projektowania, modelowania
lub programowania.
niezmienialny (immutable) Obiekt lub inny byt programistyczny (np. stała), do
którego nie można zastosować operacji aktualizacyjnej.
niezmienny (invariant) Określenie warunku lub własności, która jest stała dla
wszystkich obiektów lub innych bytów pewnej populacji; patrz: inwariant.
nieznormalizowane relacje (non-normalized relations, embedded relations, NF2)
Koncepcja modelu danych opartego o pojęcia matematyczne, w której klasyczny model
relacyjny jest rozszerzony w taki sposób, aby elementem krotki relacji mogła być
relacja (być może również nieznormalizowana). Pojęcie to nawiązuje do złożonych
obiektów. Algebra nieznormalizowanych relacji była proponowana jako semantyczna
podstawa obiektowych języków zapytań. Okazała się ona jednak zbyt uboga, nie
przykrywająca ich witalnych własności i przez to mało użyteczna. Z tego powodu
nieznormalizowane relacje nie odegrały w obiektowości istotnej roli, chociaż wielu
autorów ciągle używa tego pojęcia jako teoretycznej dekoracji dla niektórych pomysłów
związanych z obiektowością.
NIH (Not-Invented-Here) Patrz: syndrom NIH.
NIL Patrz: NULL.
normalizacja (normalization) Proces przekształcania struktur danych prowadzący
do uzyskania struktur relacyjnych (tzw. pierwszej formy normalnej, 1NF). Niekiedy pod
normalizacją rozumie się także uzyskanie drugiej lub trzeciej formy normalnej (3NF).
Proces normalizacji obejmuje:
 eliminację atrybutów powtarzalnych poprzez zastąpienie ich odrębnymi relacjami;
 „spłaszczanie” struktury danych poprzez eliminację atrybutów złożonych;
 zastąpienie związków (relationship) relacjami;
 ustalenie pierwotnych i obcych kluczy relacji, które reprezentują związki
semantyczne;
 wyeliminowanie niepożądanych zależności (np. funkcyjnych) pomiędzy
kolumnami relacji poprzez wprowadzenie nowych relacji.
Normalizacja jest podstawowym zabiegiem przy przechodzeniu ze struktury pojęciowej
encja-związek (lub struktury obiektowej) do struktury relacyjnej. Struktury
znormalizowane posiadają wady (rozproszenie bytów semantycznych w krotkach wielu
relacji, zbyt duża ilość relacji utrudniająca modelowanie pojęciowe, i inne), co stało się
powodem powstania pojęcia „denormalizacji”, mającej m.in. zastosowanie przy
2.Słownik encyklopedyczny
123
przechodzeniu od spadkowej (legacy) struktury relacyjnej do struktury obiektowej.
normalizacja danych (data normalization) Ogólnie, sprowadzenie danych do
pewnego określonego formatu uwzględniającego ograniczenia nakładane na
dopuszczalne struktury danych. Najczęściej tym terminem określa się proces
sprowadzenia danych do postaci nadającej się do przechowywania w systemie
relacyjnym; patrz: normalizacja.
normalizacja klas (class normalization) Proces przekształacania modelu lub
diagramu obiektowego, w wyniku którego zwiększa się kohezję wewnątrz klas oraz
minimalizuje się związki lub zależności pomiędzy klasami.
notacja (notation) Zestaw symboli graficznych, reguł syntaktycznych dotyczących
ich użycia oraz reguł semantycznych dotyczących ich znaczenia służący do rysowania
diagramów. Przykładem notacji jest UML, który ma szanse stać się przemysłowym
standardem notacyjnym.
nowy (new) Określenie operatora tworzącego nowy obiekt (konstruktora).
NULL Oznaczenie braku wartości, wartości zerowej, wartości niezainicjowanej
zmiennej lub wskaźnika, pustego zbioru, itd. Synonim: NIL.
O
O
O2, O2 Obiektowy system zarządzania bazą danych zrealizowany we Francji przez
firmę O2 Technology; prekursor obiektowych baz danych i wzorzec dla standardu
ODMG. (We wrześniu 1997 firma O2 Technology połączyła się z firmą UniData i
następnie z Ardent Software.)
http://www.ardentsoftware.com/
http://www.o2tech.fr/
OA&D (Object Analysis and Design) Analiza i projektowanie obiektowe.
obcy klucz (foreign key) Patrz: klucz obcy.
OBD (ODB) Obiektowa Baza Danych.
Oberon-2 Obiektowe rozszerzenie języka Oberon, następcy języków Pascal i
Modula-2. Posiada procedury przypisane do typów (równoważne metodom), eksport
zmiennych tylko do czytania, zmienne typu „otwarta tablica” (bez ograniczenia
rozmiaru) oraz zdanie „with” z wariantami.
http://www.oberon.ethz.ch
http://www.math.tau.ac.il/~laden/Oberon.html
http://www.cetus-links.org/oo_oberon.html
obiekt (object) Obiekt jest abstrakcyjnym bytem reprezentującym lub opisującym
124
2.Słownik encyklopedyczny
pewną rzecz lub pojęcie obserwowane w świecie rzeczywistym. Obiekt jest odróżnialny
od innych obiektów, ma nazwę i dobrze określone granice. Wielu autorów nie różnicuje
pojęcia obiektu jako pewnej abstrakcji pojęciowej lub informacyjnej, struktury danych
określanej jako „obiekt” przechowywanej wewnątrz komputera, oraz konkretnego
obiektu (materialnego) istniejącego w świecie rzeczywistym. Jakkolwiek z
metodologicznego punktu widzenia takie rozróżnienie jest konieczne, wynika ono
zwykle z kontekstu. Przykładami obiektów są: pracownik Jan Kowalski, miasto
Warszawa, dokument zakupu, pozycja tego dokumentu specyfikująca zakupiony towar,
model samochodu, samochód Toyota o numerze rejestracyjnym WAP 9369, pogoda w
dniu 13 kwietnia 1998 r., itd. Obiektem nie jest śnieg (chyba, że chodzi np. o pobrane
próbki śniegu), nie jest nim kosmos, kolor zielony, zachód słońca, moje dzisiejsze
myśli, itd. (patrz: nieobiekt).
Obiektem może być także pewna abstrakcja programistyczna. Mogą istnieć obiekty
programistyczne nie posiadające odpowiedników w świecie rzeczywistym. Obiektem
może być pewien zamknięty fragment oprogramowania (dana, procedura, moduł,
dokument, okienko dialogu, i inne), którym programista może operować jak zwartą
bryłą, np. wyszukiwać, kopiować, tworzyć, usuwać lub przenosić. Obiekty mogą być
dowolnie złożone oraz dowolnie duże. Obiektom przypisuje się cechy takie jak
tożsamość, stan i operacje. Obiekt posiada nazwę, jednoznaczną identyfikację,
określone granice, atrybuty i inne własności. Obiekt może być skojarzony z metodami
lub operacjami, które na nim działają; z reguły, są one definiowane/przechowywane w
ramach jego klasy oraz jej nadklas.
W zasadniczej swojej intencji obiekt jest tym samym co zmienna języków
programowania. Występujące różnice dotyczą rozwoju historycznego, np. w C++
występują zarówno zmienne (przejęte z C), jak i obiekty. Druga różnica polega na tym,
że w większości klasycznych języków programowania nie istnieją mechanizmy
pozwalające na związanie metod ze zmiennymi (czyli mechanizmy klas lub
abstrakcyjnych typów danych).
obiekt aktywny (active object) Patrz: aktywny obiekt.
obiekt biznesowy (business object) Obiekt modelujący pewien istotny aspekt
dziedziny przedmiotowej. Intencją terminu „obiekt biznesowy” jest określenie obiektów
niezależnych od potencjalnych komputerowych aplikacji, takich jak klient, zamówienie,
konkurent, pieniądze, płatność, konto, samochód, pacjent, itd. „Obiekt biznesowy” jest
do pewnego stopnia pojęciem relatywnym lub subiektywnym, gdyż zależy od tego, jaką
dziedzinę biznesu mamy na myśli i co pod nią rozumiemy. Próby precyzyjnej definicji
tego pojęcia są raczej nieudane.
obiekt chwilowy (temporary object) Patrz: obiekt ulotny.
obiekt docelowy (target object) Obiekt będący adresatem (odbiorcą) komunikatu.
obiekt globalny (global object) Obiekt dostępny dla wszystkich bytów
programistycznych; obiekt znajdujący się w powszechnie dostępnym środowisku lub
zakresie.
obiekt interfejsu (interface object) Obiekt służący do opisu interfejsu oraz do
2.Słownik encyklopedyczny
125
komunikacji systemu z jego środowiskiem zewnętrznym. W terminologii przypadków
użycia (use cases): obiekt hermetyzujący funkcje bezpośrednio zależne od zewnętrza
systemu lub funkcje służące do komunikowania się z zewnętrznymi aktorami.
obiekt kompozytowy (composed object, composite object) Obiekt składający się z
innych obiektów (podobiektów); obiekt złożony. Niekiedy terminem tym określa się
grupę powiązanych obiektów, które podlegają jednoczesnemu usuwaniu, kopiowaniu,
blokowaniu, itd. oraz stanowią podstawę tworzenia fizycznych gron (clusters).
obiekt kontenerowy (container object) Obiekt będący kolekcją obiektów.
obiekt lokalny (local object) Obiekt (zwykle ulotny), który jest dostępny wyłącznie
dla pewnego lokalnego kontekstu lub środowiska, np. treści pewnej metody lub
procedury.
obiekt niezmienialny (immutable object) Obiekt, którego stanu nie można zmienić.
W Smalltalku niezmiennymi obiektami są np. wartości liczbowe. Synonim: literał.
obiekt pasywny (passive object) Przeciwieństwo obiektu aktywnego, obiekt nie
posiadający własnej nitki sterowania. Niekiedy terminem tym określa się również obiekt
posiadający atrybuty, ale nie posiadający żadnych przypisanych do niego metod lub
operacji.
obiekt rzeczywisty (entity object) W terminologii przypadków użycia (use cases):
obiekt, który można zidentyfikować w modelowanej rzeczywistości.
obiekt sterujący (control object) Obiekt, którego funkcją jest sterowanie; z reguły,
jest to obiekt ulotny. W terminologii przypadków użycia (use cases), obiekt sterujący
hermetyzuje jeden lub kilka przypadków użycia; jest to obiekt reprezentujący zestaw
zadań w biznesie. Obiekt sterujący modeluje funkcjonalność, która nie może być
przywiązana do jakiegokolwiek innego obiektu.
obiekt trwały (persistent object) Patrz: trwały obiekt.
obiekt ulotny (transient object, transitory object, volatile object, temporary object)
Obiekt, którego istnienie ograniczone jest do pojedynczego uruchomienia programu lub
pojedynczego wywołania procedury.
obiekt wirtualny (virtual object) Obiekt nie zapamiętany fizycznie, istniejący
wyłącznie w postaci definicji; obiekt wyliczany w momencie dostępu; obiekt widziany
poprzez pewną obiektową perspektywę (object view).
obiekt współbieżny (concurrent object) Obiekt, który posiada własną nitkę
sterowania; inaczej aktywny obiekt.
obiekt zagregowany (aggregate object) Obiekt złożony z obiektów; obiekt
kompozytowy.
obiekt zastępczy (proxy object, deputy object) Obiekt reprezentujący pewien obiekt
126
2.Słownik encyklopedyczny
zapamiętany w bazie danych. Jest on przechowywany w pamięci operacyjnej lub na
nośniku trwałym. Pojęcie obiektu zastępczego ma przede wszystkim na uwadze
optymalizację operacji wykonywanych na obiektach. Obiekt zastępczy posiada z reguły
ograniczony zestaw informacji. Komunikat skierowany do obiektu zastępczego może
spowodować zastąpienie go obiektem oryginalnym. Niekiedy tym pojęciem określa się
także ograniczoną lub odpowiednio zmodyfikowaną kopię obiektu umożliwiającą
bardziej sprawne przetwarzanie.
obiekt złożony (complex object, composite object) Obiekt, którego składowymi są
obiekty. Z założenia, liczba poziomów hierarchii obiektów złożonych nie jest
ograniczona. Może on również zawierać tzw. grupy powtarzalne lub kolekcje (np.
Dzieci dla obiektów Pracownik), może być także dowolnie duży (np. zawierać dane
multimedialne), oraz może dynamicznie zwiększać lub zmniejszać swoją objętość w
zależności od liczby i wielkości przechowywanych wewnątrz niego podobiektów.
obiekt-korzeń (root object) Obiekt stojący najwyżej w hierarchii obiektów;
nadobiekt przechowujący referencje do obiektów danej bazy danych; obiekt, od którego
rozpoczyna się nawigacja w bazie danych.
obiektowa algebra (object algebra) Patrz: algebra obiektowa.
obiektowa analiza (object-oriented analysis, OOA) Metoda analizy problemu, w
której wymagania są rozpatrywane w perspektywie klas i obiektów wyróżnionych w
danej dziedzinie przedmiotowej. Obiektowa analiza zajmuje się identyfikacją, analizą i
specyfikacją wymagań, używając pojęć takich jak: obiekty z tożsamością hermetyzujące
własności i operacje, przesyłanie komunikatów, klasy, dziedziczenie, polimorfizm i
dynamiczne wiązanie.
obiektowa analiza / obiektowe projektowanie (Object-Oriented Analysis / ObjectOriented Design, OOA/OOD) Patrz: OOA/OOD.
obiektowa analiza i projektowanie (Object-Oriented Analysis & Design, OOAD)
Patrz: OOAD.
obiektowa baza danych (object-oriented database, object database, ODB, OODB)
Baza danych zawierająca obiekty, utrzymywana i udostępniana przez obiektowy SZBD.
obiektowa notacja dla biznesu (Business Object Notation, BON) Patrz: BON.
obiektowa perspektywa (object view) Patrz: perspektywa obiektowa.
obiektowe programowanie wizyjne (object-oriented visual programming)
Połączenie obiektowości z programowaniem wizyjnym. Patrz też: programowanie
wizyjne.
http://cbl.leeds.ac.uk/nikos/tex2html/examples/concepts/node74.html
http://www.pictorius.com/pi/products/classic.html
http://www.pictorius.com/pi/products/cpx.html
2.Słownik encyklopedyczny
127
obiektowe projektowanie (object-oriented design, OOD) Ogólne określenie metod
lub metodyk projektowania, które wykorzystują pojęcia obiektowe. Booch wyróżnia
cztery fazy obiektowego projektowania:
 identyfikacja obiektów i ich klas;
 identyfikacja semantyki obiektów;
 identyfikacja związków pomiędzy obiektami;
 identyfikacja interfejsów obiektów i ich implementacji.
Istnieje wiele innych scenariuszy postępowania przy obiektowym projektowaniu.
obiektowo zorientowany (object-oriented) W polskiej terminologii staramy się
utrzymać konwencję, zgodnie z którą angielski termin object-oriented jest tłumaczony
jako „obiektowy” (z odpowiednimi formami fleksyjnymi: „obiektowego”,
„obiektowych”, itd.). Patrz: obiektowość.
obiektowo-relacyjny (object-relational) Określenie systemu bazy danych
przechowującego zarówno obiekty, jak i tablice znane z systemów relacyjnych.
Podstawą ideologiczną tych systemów jest manifest systemów baz danych trzeciej
generacji. Motywacją dla tych systemów jest zachowanie sprawdzonych technologii
relacyjnych (np. SQL) i wprowadzanie na ich wierzchołku innych własności, w tym
obiektowych. W większości przypadków chodzi o ewolucyjną zmianę istniejących
systemów relacyjnych posiadających swoją pozycję na rynku i grono klientów. W
niektórych przypadkach systemy obiektowo-relacyjne są budowane od nowa.
Kluczowymi produktami komercyjnymi tej technologii są systemy: Informix
Universal/Dynamic Server (połączenie systemu Illustra, następcy systemu Postgres, i
Informix OnLine), DB2 Universal Database (firmy IBM, połączenie Starburst i DB2),
Oracle-8, UniSQL/X, OSMOS (firmy Unisys), Ingres II (firmy Computer Associates),
Sybase Adaptive Server, Montage, Omniscience, Raima Database Manager, Total
ORDB i inne. Systemy obiektowo-relacyjne są wyposażane w atrakcyjne cechy
umożliwiające efektywną produkcję aplikacji. Wśród nich można wymienić
przystosowanie do multimediów (duże obiekty BLOB, CLOB i pliki binarne), dane
przestrzenne (spatial), abstrakcyjne typy danych (ADT), metody (funkcje i procedury)
definiowane przez użytkownika w różnych językach (C, C++, VisualBasic, Java),
kolekcje (zbiory, wielozbiory, sekwencje, zagnieżdżone tablice, tablice o zmiennej
długości), typy referencyjne, przeciążanie funkcji, późne wiązanie i inne. Systemy te
zachowują jednocześnie wiele technologii, które sprawdziły się w systemach
relacyjnych (takie jak architektura klient/serwer, mechanizmy buforowania i
indeksowania, przetwarzanie transakcji, optymalizacja zapytań). Systemy obiektoworelacyjne nie są oparte na głębszej koncepcji lub teorii; są one tworzone przez
praktyków i marketing z myślą o szybkim i pewnym zysku. Ideologiczne zalety
obiektowo-relacyjnych baz danych są mało przekonywujące, ponieważ z koncepcyjnego
punktu widzenia obiektowe bazy danych włączają struktury relacyjne jako przypadek
szczególny. Podstawowy argument na rzecz takich systemów dotyczy zachowania SQL
jako „języka intergalaktycznego”. Nie jest jednak jasne, o jaki SQL chodzi, ponieważ
systemy te odbiegają od standardu SQL-92 (ze względu na rozbudowę struktur danych)
lub powołują się na niedokończony i nie obowiązujący standard SQL3. Brak bazy
128
2.Słownik encyklopedyczny
intelektualnej dla tego rodzaju eklektyzmu budzi częste wątpliwości wśród ludzi
wrażliwych na estetykę produktów informatycznych i zasadę nie mnożenia bytów
ponad potrzebę (brzytwę Occama). Jednakże hasło „obiektowo-relacyjne” zyskuje
licznych zwolenników głównie z powodu pozycji systemów relacyjnych na rynku i
odwołania się do ich wiernej klienteli. Systemy obiektowo-relacyjne mają jednak
posmak dekadencji, eklektyzmu i kryzysu koncepcji, cech swoistych dla granicy epok.
obiektowo-relacyjny system zarządzania bazą danych, obiektowo-relacyjny
SZBD (object-relational database management system, ORDBMS) Patrz: obiektoworelacyjny.
obiektowo-relacyjny SZBD (object-relational DBMS, ORDBMS) Patrz: obiektoworelacyjny.
obiektowość (object-orientation, object-orientedness) Teoretyczna, ideologiczna i
praktyczna koncepcja bazująca na wyróżnianiu obiektów o dobrze określonych
granicach oraz semantyce; dotyczy ona programów, danych i rzeczywistości opisywanej
przez dane. Naczelną misją obiektowości jest walka z nadmierną złożonością metodyk,
projektów, języków, systemów i zastosowań. Tę misję obiektowość realizuje poprzez
nacisk na mechanizmy abstrakcji, mechanizmy kompozycji/dekompozycji złożonych
struktur (obiektów), mechanizmy hermetyzacji i ukrywania niepotrzebnej informacji,
oraz własności sprzyjające abstrakcji i ponownemu użyciu. Do tych pojęć i
mechanizmów zaliczane są obiekty, tożsamość, klasy, typy, hermetyzacja, polimorfizm
i późne wiązanie. Uważa się, że dzięki tym mechanizmom obiektowość bardziej sprzyja
naturalnym mentalnym i psychologicznym uwarunkowaniom podmiotów
rzeczywistości informatycznej (klientów, analityków, projektantów, programistów,
użytkowników, itd.).
obiektowość behawioralna (behavioral object-orientation) Określenie modelu
obiektowego, w którym występuje pojęcie operacji, metody lub funkcji przypisanej do
(klas) obiektów.
obiektowo-zorientowany (object-oriented) Patrz: obiektowo zorientowany.
obiektowy (object-oriented, OO) Określenie pewnego wytworu: języka, standardu,
systemu, metodyki, itd., który posiada atrybuty obiektowości. Patrz: obiektowość.
obiektowy CASE (Object-Oriented CASE, OO-CASE) Patrz: obiektowy system
CASE.
obiektowy identyfikator (Object IDentifier, OID) Patrz: OID.
obiektowy język programowania (object-oriented programming language) Język
programowania wprowadzający pojęcia takie jak: obiekt, klasa, metoda, dziedziczenie,
hermetyzacja i polimorfizm; np. Smalltalk, C++, Eiffel, Java, Sather, CLOS, Ada95,
OO-Cobol, Beta, Cecil, Dylan, Python, Self, Theta i inne.
obiektowy język zapytań (object query language) Deklaracyjny język wysokiego
2.Słownik encyklopedyczny
129
poziomu umożliwiający wyszukiwanie (oraz niekiedy inne operacje) w obiektowej
bazie danych; przykładem jest OQL wg standardu ODMG. Obiektowy język posiada
zestaw generycznych operatorów (niezależnych od typu lub klasy), takich jak: selekcja,
zależne złączenie, projekcja, nawigacja, grupowanie, uporządkowanie, kwantyfikatory,
porównania, funkcje i operatory arytmetyczne, funkcje zagregowane (sum, min, max,
avg, count), i inne.
obiektowy system CASE (object-oriented CASE system) System wspomagający
analizę, modelowanie i projektowanie systemów informatycznych oparty o pojęcia
obiektowości. Systemy te zapewniają środki do rysowania diagramów (zwykle wg
popularnych notacji OMT, Booch, Shlaer/Mellor, UML i innych), pewne (zwykle
ograniczone) środki do automatycznego generowania kodu oraz inne udogodnienia.
Przykładami obiektowych systemów CASE są: 001, AdaVantage, Bachman Data
Analyst, BOCS, BridgePoint, EasyCASE, EiffelCase, Envision, Excellerator II,
GraphTalk, HOMSuite, HOOD Toolset, IE/O IEF, ILOG KADS Tool, Intelligent OOA,
LOV/Object Editor, MacAnalyst&MacDesigner, MetaEdit, Model 5w, ObjectCraft,
ObjectDomain,
Objecteering,
ObjectGEODE,
ObjectTime,
ObjectMaker,
ObjectModeller, ObjectTool, Object Oriented Designer, Objectory, ObjectTeam, OEW,
OOTher, OMW, OMTool, OSMOSYS, Paradigm Plus, Prosa/om, Ptech, Rational Rose,
S-CASE, Select OMT, SES/Objectbench, Stood, StP, Synchronicity, System Architect,
Toolbuilder, TurboCASE, VIEWS-SF, VisualThought, Westmount I-CASE OMT i
inne. Patrz też: CASE.
http://iamwww.unibe.ch/~scg/OOinfo/FAQ/oo-faq-S-10.html
http://osiris.sunderland.ac.uk/sst/casehome.html
http://www.qucis.queensu.ca/Department/FAQs/comp.software-eng/case.html
obiektowy system operacyjny (object-oriented operating system) System
operacyjny udostępniający i traktujący zasoby komputera jako obiekty. Są to prawie
zawsze systemy rozproszone pozwalające na swobodne przekazywanie obiektów
pomiędzy komputerami. Jak dotąd, nie są zbyt szeroko rozpowszechnione. Przykładami
obiektowych systemów operacyjnych są: Apertos, Chorus, Choices, GEOS, Mach,
NachOS, Ouverture, Peace, SOS, Spring i PenPoint OS.
http://mmmc.jaist.ac.jp:8000/projects/object-oriented.html
obiektowy system wspomagania inżynierii oprogramowania (object-oriented
CASE system) Patrz: obiektowy system CASE.
obiektowy system zarządzania bazą danych, OSZBD (object database
management system, ODBMS) Obiektowy SZBD. System wspomagający zarządzanie,
utrzymywanie, zabezpieczanie i udostępnianie obiektowej bazy danych. Obiektowe
SZBD zachowują pozytywne własności relacyjnych SZBD, ale przyjmują założenie, że
baza danych będzie przechowywała obiekty, a nie tablice (relacje). Z obiektowości
przejmują wiele pojęć takich jak: złożone obiekty, tożsamość, klasy, dziedziczenie,
hermetyzacja, polimorfizm. Definicję podstawowych własności obiektowych SZBD
zawiera manifest obiektowych baz danych. W stosunku do relacyjnych baz danych
obiektowa baza danych umożliwia znacznie większą konceptualizację aplikacji,
przybliżając schemat bazy danych do schematów pojęciowych. Obiekty w obiektowej
bazie danych są dostępne poprzez metody znajdujące się w ich klasach, jak i poprzez
130
2.Słownik encyklopedyczny
zapytania (np. w OQL). Ewaluacja zapytań w obiektowej bazie danych jest zwykle
znacznie szybsza od ewaluacji zapytań relacyjnych ze względu na rzadszą konieczność
wykonywania kosztownej operacji złączenia (join), która jest tam zastępowana poprzez
nawigację wzdłuż powiązania pomiędzy obiektami lub zejście w dół hierarchii obiektu.
Obiektowe bazy danych są również znacznie lepiej przystosowane do multimediów.
Wiele z nich zapewnia także dobre wspomaganie dla zarządzania wersjami, aktywnych
reguł, ograniczeń i rozproszenia.
Przykładami obiektowych SZBD (o statucie komercyjnym) są: ArtBASE, EasyDB,
GemStone, IDB Object Database, ITASCA, Matisse, NeoAccess, OBST+, O2,
Objectivity/DB, ObjectStore, Ontos (wcześniej Vbase), Odapter, OOFILE, Phyla,
POET, Statice, UniSQL, Unisys Universal Repository, Versant, VisualWorks. Istnieje
też wiele systemów eksperymentalnych i prototypów, np. Encore, Exodus, Machiavelli,
Ode, Orion i inne. Prace badawczo rozwojowe nad obiektowymi SZBD zostały
ukierunkowane przez standard ODMG (patrz: ODMG, ODMG 2.0).
http://www.odmg.org
http://www.well.com/user/ritchie/mini-faq.html
http://www.ifi.unizh.ch/groups/dbtg/Various/ODBminiFAQ.html
http://www.cimttz.tu-chemnitz.de/oodb/OODBminiFAQ.html
http://www.objectivity.com/aboutodb/aboutodb.html
http://www.icslab.agh.edu.pl/~jasper/oodb/
http://galaxy.uci.agh.edu.pl/~vahe/products.htm
http://www.odbmsfacts.com/
obiekty jako wartości (objects-by-value) Termin nowego standardu CORBA 3.0.
Chodzi o możliwość reprezentacji obiektów jako pewnych wartości (np. ciągów
znaków), celem umożliwienia przesyłania obiektów w sieci, zwracania obiektów przez
funkcję lub metodę, itd.
obiekty rozproszone (distributed objects) Patrz: rozproszone obiekty.
Object Currents Czasopismo z zakresu obiektowości publikowane na WWW.
http://www.sigs.com/objectcurrents/
Object Domain Prosty obiektowy system CASE.
http://www.he.tdl.com/~dirkv/domain.html
http://www.object-domain.com/
Object Lisp Obiektowe rozszerzenie języka Lisp.
Object Magazine Online Czasopismo z zakresu obiektowości publikowane na
WWW.
http://www.sigs.com/omo/
ObjectBroker Pośrednik wymiany obiektów (ORB) wg standardu OMG CORBA,
rozwijany i rozpowszechniany przez BEA Systems.
http://www.beasys.com/
http://www-digital.cern.ch/digital-at-cern/joint-project/objectbroker/
objectbroker.html
2.Słownik encyklopedyczny
131
Objective C Obiektowy język programowania rozszerzający język C o niektóre
cechy języka Smalltalk. Nie posiada przeciążania operatorów, wielodziedziczenia i
zmiennych klasowych. Posiada dynamiczne wiązanie i dynamiczną kontrolę typów. Jest
używany jako język programowania systemowego w projekcie NEXTSTEP.
http://www.batech.com/~dekorte/Objective-C/objc.html
http://www.santafe.edu/~nelson/objective-c.html
http://www.geom.umn.edu/docs/W3Kit/Overview/ObjectiveC.html
http://www.cs.indiana.edu/classes/c304/oop-intro.html
http://www.cis.ohio-state.edu/hypertext/faq/usenet/Objective-C/top.html
Objective Pascal Obiektowe rozszerzenie języka Pascal.
Objectivity/DB Obiektowy system zarządzania bazą danych rozwijany wg
standardu ODMG przez firmę Objectivity, Inc.
http://www.objectivity.com/
ObjectLOGO Obiektowe rozszerzenie języka LOGO.
Objectory Metodyka obiektowej analizy
informatycznych zaproponowana przez Jacobsona.
i
projektowania
systemów
ObjectStore Obiektowy system zarządzania bazą danych oparty na C++,
zrealizowany przez firmę Object Design, Inc.
http://www.odi.com/
Object-Z Obiektowa wersja notacji Z służącej do formalnej (matematycznej)
specyfikacji oprogramowania. Zaletą formalnych notacji, takich jak Object-Z, jest
umożliwienie sformalizowania problemu w takim stopniu, aby można było
przeprowadzić (formalne lub półformalne) dowody poprawności przyjętych rozwiązań.
Podstawową wadą formalnych specyfikacji jest ich nieprzystosowanie do skali
rzeczywistych problemów, co redukuje ich zastosowanie do mało istotnego marginesu.
obsługa wyjątków (exception handling, exception handler) Fragment kodu
programu przypisany do wyjątku, który jest uruchamiany w momencie pojawienia się
tego wyjątku.
obywatel drugiej kategorii (second-class citizen) Pojęcie języka programowania
istniejące wyłącznie w tekście programu (wykorzystywane w fazie analizy statycznej) i
niedostępne w czasie wykonania; np. nazwa zmiennej, nazwa parametru, typ, sygnatura
procedury, itd.
obywatel pierwszej kategorii (first-class citizen) Określenie odnoszące się do
pojęcia języka programowania (np. typu, klasy, modułu, wartości zmiennej, nazwy
zmiennej) oznaczające, że dany byt programistyczny istnieje i można nim manipulować
w czasie wykonania. Np. wartość atrybutu obiektu jest obywatelem pierwszej kategorii,
natomiast nazwa atrybutu zwykle nim nie jest.
132
2.Słownik encyklopedyczny
obywatelstwo (citizenship) W językach programowania obywatelem pierwszej
kategorii nazywa się taki byt programistyczny, który istnieje i którym można
manipulować w czasie wykonania. Obywatelem drugiej kategorii nazywa się ten byt,
który istnieje tylko w fazie analizy tekstu programu (kompilacji), tzn. nie istnieje lub
jest całkowicie niedostępny podczas wykonania. W klasycznych językach
programowania większość pojęć ma obywatelstwo drugiej kategorii (np. nazwy
zmiennych, typy, moduły, itd.), gdyż programista nie posiada jakichkolwiek możliwości
zarządzania nimi w czasie wykonania. Np. nie może w trakcie wykonywania programu
zmienić nazwy zmiennej. Tego rodzaju operacja jest możliwa wyłącznie na tekście
programu. Istnienie pojęć o drugiej kategorii obywatelstwa sprzyja wydajności i
niezawodności, gdyż wszystkie operacje związane z tymi pojęciami (np. kontrola
typów) mogą być wykonane w trakcie kompilacji. Z drugiej strony, pojęcia
programistyczne przesunięte do pierwszej kategorii obywatelstwa sprzyjają
elastyczności, programowaniu generycznemu (generic) i technikom ponownego użycia.
Podwyższenie sprawności komputerów spowodowało tendencję do przesuwania pojęć
programistycznych do pierwszej kategorii obywatelstwa. Obywatelstwo jest także
określane jako „kategoria programistyczna”.
obywatelstwo klasy (class citizenship) Charakterystyka ustalająca, czy klasa w
danym języku programowania jest obywatelem pierwszej czy też drugiej kategorii. Np.
w Smalltalku klasa (która jest również obiektem) jest obywatelem pierwszej kategorii
(można wysłać do niej komunikat), natomiast w C++ klasa jest obywatelem drugiej
kategorii - wysłanie komunikatu do klasy jest niemożliwe, ponieważ klasy istnieją
wyłącznie w tekście programu i nie są dostępne w czasie wykonania. Klasa należąca do
pierwszej kategorii programistycznej jest zbieżna z pojęciem prototypu.
ochrona (security) Przeciwdziałanie świadomym lub nieświadomym akcjom
dowolnych osób, które mogłyby doprowadzić do zniszczenia danych, niepożądanych
zmian danych, zniekształcenia lub zatrzymania procesów ich przetwarzania, zniszczenia
sprzętu i oprogramowania, uniknięcia zapłaty za korzystanie z danych lub usług
systemu, itd. Ochrona oznacza środki wprowadzone w systemie, których celem jest
działanie przeciwko sabotażowi, wandalizmowi, wirusom, dostępowi hakerów,
zniszczeniu poprzez nieuwagę, nadużyciu funkcji systemu, zatrzymaniu lub opóźnieniu
pracy systemu, unikaniu płatności, itd. Patrz też: bezpieczeństwo.
Odapter (Java/Depot) Obiektowy system zarządzania bazą danych zrealizowany
przez Hewlett-Packard Company.
ODB (Object Data Base) Patrz: obiektowa baza danych.
ODBC (Open DataBase Connectivity) Standard dostępu do różnorodnych baz
danych. Istnieją interfejsy ODBC dla VisualBasic, Visual C++, SQL i innych języków.
ODBC umożliwia dostęp do systemów Access, Paradox, Dbase, Text, Excel, Btrieve i
innych. ODBC używa pewnego dialektu SQL, który następnie odwzorowuje na
interfejsy poszczególnych systemów baz danych. ODBC jest zdefiniowany przez
konsorcjum SQL Access Group; nie jest wyłącznie standardem Microsoftu, ale
Microsoft położył zasadnicze zasługi w jego spopularyzowaniu. Pakiety ODBC (ODBC
2.Słownik encyklopedyczny
133
drivers) są obecnie dostępne dla MS Windows, systemów opartych o Unix, OS/2 i
Macintosh.
ODB-II Obiektowy system zarządzania bazą danych (poprzednio Jasmine) firmy
Fujitsu.
http://www.fsc.fujitsu.com/fsc/object/
odbiorca (receiver) Obiekt będący adresatem komunikatu.
ODBMS [1] (Object DataBase Management System) Patrz: obiektowy system
zarządzania bazą danych.
ODBMS [2] Obiektowy system zarządzania bazą danych zrealizowany przez firmę
VC Software, Inc.
Ode Obiektowy system zarządzania bazą danych zrealizowany w AT&T Bell
Laboratories. Baza danych utrzymywana przez Ode jest definiowana, przeszukiwana i
manipulowana w języku O++, opartym na C++ i posiadającym pewne ograniczone
możliwości w zakresie zapytań. Klasy w O++ posiadają własności hermetyzacji i
wielokrotnego dziedziczenia (multi-inheritance). Przewidziane są możliwości
definiowania wersji obiektów. Z obiektami można skojarzyć wyzwalacze i ograniczenia
integralnościowe.
http://www-db.research.bell-labs.com/projects/ode/ode-announce/
ODL (Object Definition Language) Język definicji danych (język opisu danych)
wchodzący w skład standardu ODMG. ODL umożliwia definiowanie klas obiektów,
atrybutów, powiązań asocjacyjnych między obiektami, hierarchii dziedziczenia, metod
oraz innych własności danych przechowywanych w obiektowej bazie danych.
ODMG (Object Database Management Group, Object Data Management Group)
Organizacja utworzona przez firmy rozwijające obiektowe bazy danych, stawiająca
sobie za cel opracowanie standardu w dziedzinie obiektowych baz danych. W skład
ODMG wchodzą przedstawiciele kilkunastu zwykle małych i średnich firm
komputerowych, wśród nich O2 Technology (obecnie połączona z Ardent Software i
UniData), ObjectDesign, POET Software, GemStone Systems, Versant Object
Technology, Objectivity, Sun Microsystems i inne. Poprzednie dwie wersje standardu
były oznaczone jako ODMG-93 (grudzień 1993) i ODMG-93 Release 1.2 (styczeń
1996), obecna (sierpień 1997) jest oznaczona jako ODMG 2.0. Jako cel autorzy
standardu stawiają przenaszalność (portability) aplikacji pomiędzy niezależnie
zbudowanymi systemami.
http://www.odmg.org
ODMG 2.0 Nowa wersja standardu obiektowych baz danych opracowywanego
przez ODMG (Object Data Management Group), która pojawiła się w połowie roku
1997. Poniżej prezentujemy ramową architekturę ODMG 2.0.
2.Słownik encyklopedyczny
134
Deklaracje w ODL
lub języku programowania + ODL
Źródłowe aplikacje
w języku programowania
( + zapytania OQL jako stringi)
Preprocesor deklaracji
Kompilator jęz. progr.
metadane
OSZBD,
procedury czasu
wykonania (runtime)
Aplikacje w kodzie
do konsolidacji
Konsolidator (linker)
Dostęp do danych
Baza danych
Działający program
Ramowa architektura ODMG 2.0.
Standard posiada następujące części realizujące założenia przedstawionej
architektury:
 Model obiektowy. Precyzuje znaczenie podstawowych pojęć obiektowości, takich
jak obiekty, klasy, metody, dziedziczenie, hermetyzacja. Ustala również
podstawowe założenia dotyczące struktur danych przechowywanych przez system.
Takimi strukturami są obiekty, atrybuty i związki (relationships). Klasy obiektów
podlegają dziedziczeniu i hermetyzacji. ODMG wprowadza także pojęcie literału,
czyli wartości, której nie można modyfikować. Istotnym założeniem modelu
obiektowego ODMG jest mocna kontrola typów oraz pełna dowolność w zakresie
kombinacji konstruktorów typów, w tym konstruktorów typów masowych
(kolekcji), takich jak zbiór, wielozbiór, sekwencja i tablica dynamiczna. Umożliwia
to tworzenie obiektów o dowolnej liczbie poziomów hierarchii oraz o dowolnej
złożoności. Model obiektowy ODMG jest rozszerzeniem modelu OMG CORBA.
 Język definicji obiektów ODL (Object Definition Language). Jest wzorowany na
języku IDL wg OMG CORBA. Projektant bazy danych lub programista opisuje w
ODL jej strukturę. Jest to niezbędne zarówno do rozumienia znaczenia danych, jak
i sposobu, w jaki są one odwzorowane w zapamiętane struktury. Schemat w ODL
specyfikuje przechowywane dane na pewnym poziomie abstrakcji poprzez podanie
ich typów, klas, powiązań klas w hierarchie dziedziczenia, związków między
klasami, metod działających na obiektach i innych elementów. Specyfikacja klasy
(zwana interfejsem) jest oddzielona od jej implementacji (zwanej klasą). Standard
nie zajmuje się implementacją klas i metod, przyjmując, że tę funkcję będą
skutecznie pełnić związane z nim obiektowe języki programowania (C++,
Smalltalk i Java).
 Format wymiany obiektów. Ustala reprezentację obiektów przy ich wymianie
pomiędzy różnymi systemami zarządzania bazą danych.
2.Słownik encyklopedyczny



135
Język zapytań OQL (Object Query Language). Jest przeznaczony do wyszukiwania
danych w celu ich dalszego przetwarzania lub wyprowadzenia na zewnątrz. W
odróżnieniu od SQL, OQL nie zajmuje się operacjami aktualizacyjnymi,
oddelegowując je do języków programowania. OQL jest zgodny z modelem
obiektowym oraz językiem ODL. OQL jest językiem o wysokim poziomie
abstrakcji, deklaracyjnym (określa cel wyszukiwania, a nie akcje prowadzących do
tego celu), makroskopowym (równoległe działanie na wielu obiektach) i
naturalnym dla użytkowników.
Wiązanie do języka C++. Określa zasady połączenia ODL i OQL z językiem C++
oraz specyfikuje zestaw klas (interfejsów) umożliwiających takie połączenie. C++
jest językiem bardzo popularnym, będąc jednocześnie mocno krytykowanym za
cechy niskiego poziomu (np. arytmetyka wskaźników). Pozwala to przypuszczać,
że w dalszej przyszłości wiązanie do C++ straci na znaczeniu, na korzyść
rozbudowy języka OQL oraz wiązań do języków takich jak Smalltalk i Java.
Wiązania do języków Smalltalk i Java. Mają założenia podobne do wiązania do
C++. W odróżnieniu od C++ występują tu ograniczenia. Smalltalk i Java nie mają
wielodziedziczenia, co wymaga okrojenia modelu obiektowego i ODL. Występują
także ograniczenia w zakresie definiowania i przetwarzania związków
(relationships). Wiązanie do języka Java jest ostatnio przedmiotem szczególnego
zainteresowania.
Standard ODMG 2.0 wykazuje liczne braki i wady koncepcji, w związku z czym należy
oczekiwać, że zostanie wkrótce zastąpiony przez następną wersję. W stosunku do wersji
książkowej dokumentu ostatnie nowelizacje standardu dotyczą wiązania do Java.
http://www.odmg.org
ODMG-93 Starsza wersja standardu ODMG; patrz: ODMG 2.0.
odporność (robustness) Określenie możliwości poprawnego funkcjonowania w
nienormalnej lub wyjątkowej sytuacji. Patrz też: moc.
odpowiedzialność (responsibility) Cel, zobowiązanie lub wymagane możliwości
obiektu lub klasy. Z reguły odpowiedzialność jest określona jako zestaw usług
realizowanych przez obiekt lub klasę oraz jego/jej cech.
odsyłacz (reference) Patrz: referencja.
odśmiecacz (garbage collector, GC) Patrz: zbieranie nieużytków.
odśmiecanie (garbage collection) Patrz: zbieranie nieużytków.
odtwarzanie (recovery) Odtwarzanie stanu bazy danych po awarii na podstawie
ostatniej wersji składowanej (back-up) oraz dziennika (log).
odwracanie (rollback) Po zerwaniu transakcji wycofanie się ze wszelkich zmian w
bazie danych poczynionych przez tę transakcję.
136
2.Słownik encyklopedyczny
odwzorowanie językowe (language mapping) Odwzorowanie konstrukcji jednego
języka na konstrukcje innego języka; np. odwzorowania wyrażeń IDL CORBA na
deklaracje klas w C++.
ograniczenia integralnościowe (integrity constraints) Patrz: więzy integralności.
ograniczenie (constraint) Dowolne ograniczenie wprowadzane do schematu danych,
diagramu klas, itd. w postaci formalnej, półformalnej lub nieformalnej. Patrz też: więzy
integralności.
ograniczenie Millera (Miller limit) Ograniczenie ludzkiej percepcji i rozumienia
wynikające ze złożoności, która staje się istotna przy liczbie elementów siedem plus
minus dwa. Popularne zalecenie w projektowaniu graficznych interfejsów użytkownika.
OID (Object Identifier, Object IDentity) Identyfikator obiektu, tożsamość obiektu.
Patrz też: mrówka.
OLAP (On Line Analytical Processing) Technologia przetwarzania i udostępniania
danych analitycznych i syntetycznych polegająca na gromadzeniu danych z różnych
źródeł, zapisaniu ich w pewnym regularnym formacie (np. w postaci tzw. kostki
danych, data cube) i następnie analizowaniu ich przy pomocy różnorodnych narzędzi,
np. statystycznych. OLAP często kojarzy się z hurtowniami danych (data warehouses)
oraz z eksploracją danych (data mining).
http://www.olapcouncil.org
http://www.access.digex.net/~grimes/olap/
http://www.arborsoft.com/papers/finkTOC.html
OLE (Object Linking and Embedding) Standard interfejsu (częściowo)
obiektowego, umożliwiający wymianę obiektów pomiędzy różnym oprogramowaniem
firmy Microsoft. OLE jest uogólnieniem popularnego „schowka” umożliwiającego
kopiowanie fragmentów dokumentów zapisanych w różnych formatach. Obiektami
OLE mogą być pliki edytora Word, grafika ze skanera w odpowiednich formatach,
grafika wektorowa, tablice, pliki Excela, itd. Patrz też: OLE2 i COM.
OLE Automation Własność standardu OLE2 firmy Microsoft, która umożliwia
aplikacji lub obiektowi OLE komunikowanie się z innym obiektem OLE poprzez
przesyłanie sekwencji komend, zwykle ustawiających pewne własności lub
wykonujących pewne metody. Patrz też: OLE2.
OLE2 Nowsza koncepcja OLE rozszerzona o możliwość jednoczesnej pracy z
wieloma aplikacjami działającymi w systemie Windows. OLE2 włącza prosty model
komunikacji, który jest używany przez aplikacje do koordynowania dostępu do ekranu.
W uzupełnieniu do OLE, OLE2 posiada także mechanizm „przesuń i upuść” (Drag and
Drop), umożliwiający przesuwanie obiektów (np. komponentów dokumentów)
pomiędzy oknami. OLE2 włącza również pakiet OLE Automation, pozwalający zapisać
w aplikacjach sekwencję operacji OLE w postaci skryptu i następnie wykonywać ten
skrypt w trybie wsadowym. OLE Automation umożliwia też koordynowanie wielu
2.Słownik encyklopedyczny
137
aplikacji celem wykonania złożonych zadań. Komponenty w C++, VisualBasic i innych
językach, które mają zastosowanie w aplikacjach poprzez OLE Automation, są
określane jako OLE Controls. Patrz też: COM.
OLTP (On-Line Transaction Processing) Przetwarzanie transakcji on-line;
przetwarzanie transakcji w systemie rozproszonym w czasie rzeczywistym. W typowym
ustawieniu aplikacja OLTP powtarza wykonanie transakcji z pewnego z góry
zdefiniowanego zestawu (z reguły zapisanych w SQL). Transakcje te są nadsyłane
równolegle i niezależnie przez klientów aplikacji, przy czym żadna z nich nie może
zmonopolizować zasobów komputera lub bazy danych. Technologia OLTP jest często
związana z wyrafinowanym dostrajaniem i optymalizacją bazy danych oraz algorytmów
przetwarzania pod kątem uzyskania maksymalnej wydajności przy założonym zestawie
i profilu transakcji.
OMA (Object Management Architecture) Architektura zarządzania obiektami;
termin OMG. OMA jest wizją wysokiego poziomu kompletnego środowiska
rozproszonego. OMA składa się z czterech części: dwie systemowe (pośrednik zleceń
obiektowych (Object Request Broker, ORB) i usługi obiektowe (Object Services)), oraz
dwie zorientowane na aplikacje (obiekty aplikacyjne (Application Objects) i wspólne
udogodnienia (Common Facilities)). ORB stanowi podstawę OMA zarządzając całą
komunikacją pomiędzy jej składnikami. Umożliwia on interakcję obiektów w
środowisku rozproszonym i heterogenicznym, niezależnie od platform sprzętowych, na
których znajdują się obiekty, oraz technik, które były użyte do ich implementacji. W
tym zadaniu ORB jest wspomagany przez usługi obiektowe, które są odpowiedzialne za
ogólne zarządzanie obiektami, w tym tworzenie obiektów, sterowanie dostępem,
przesuwanie obiektów, itd. Obiekty aplikacyjne i wspólne udogodnienia znajdują się
bliżej użytkownika; ich funkcją jest m.in. wysyłanie zleceń do ORB i usług
obiektowych.
Wspólne
udogodnienia
Interfejsy
dziedzinowe
Object Request Broker
(Pośrednik Zapotrzebowania na Obiekty)
“Software Bus”
Obiektowe
Usługi
Architektura OMA
http://www.omg.org
Interfejsy
aplikacyjne
138
2.Słownik encyklopedyczny
Omega Obiektowy język programowania w duchu języków Smalltalk i Self,
bazujący na pojęciu prototypu. Omega posiada statyczną kontrolę typów.
OMG (Object Management Group) Organizacja skupiająca wiele czołowych firm
komputerowych (aktualnie ponad 800), mająca na celu opracowanie standardu
współdziałania pomiędzy heterogenicznymi, rozproszonymi systemami obiektowymi i
nieobiektowymi. Propozycja standardu nosi nazwę CORBA. Patrz też: CORBA.
http://www.omg.org
OML (Object Manipulation Language) Język manipulacji obiektami. Termin
ODMG oznaczający zestaw klas, metod i interfejsów umożliwiający programowanie
obiektowej bazy danych w językach C++, Smalltalk lub Java.
Omniscience Obiektowy system zarządzania bazą danych zrealizowany przez firmę
Omniscience Object Technology, Inc.
OMT (Object Modeling Technique) Metodyka analizy i projektowania obiektowego
zaproponowana przez J. Rumbaugh i innych autorów. Metodyka identyfikuje trzy
zadania: analizę, projektowanie systemu oraz projektowanie obiektowe. Wprowadza
trzy perspektywy lub modele systemu: model (klas) obiektów, model dynamiczny oraz
model funkcjonalny (wariant modelu przepływu danych). Zawiera także wiele rozważań
przydatnych dla projektowania i implementacji. Wyróżnione są następujące pojęcia:
klucze kandydujące, ograniczenia, obiekty pochodne, homomorfizm, współbieżność,
bezpośrednia (peer-to-peer) komunikacja. OMT jest bardzo (najbardziej?) popularną
metodyką obiektową. Charakteryzuje się dużym poziomem abstrakcji, nie schodzi
zbytnio na poziom projektowania i implementacji. Stosowana terminologia jest
intuicyjna, ale nie zawsze jasna.
Ontos DB Obiektowy system zarządzania bazą danych firmy Ontologic, obecnie
ONTOS, Inc.
http://www.ontos.com/tool.htm
OO (Object-Oriented) Obiektowy. Patrz: obiektowość
OOA (Object-Oriented Analysis) Patrz: analiza obiektowa.
OOA/OOD (Object-Oriented Analysis/Object-Oriented Design) Obiektowa
metodyka analizy i projektowania systemów informatycznych, inaczej Coad/Yourdon.
Wyróżnia pięć aktywności: wyodrębnienie klas i obiektów, wyodrębnienie struktur,
wyodrębnienie podmiotów lub dziedzin, określenie atrybutów, określenie usług. Posiada
w związku z tym pięć poziomów: podmioty, klasy i obiekty, struktury, atrybuty oraz
usługi. Składowymi metody są: interakcja z ludźmi, określenie dziedziny problemu,
zarządzanie zadaniami, zarządzanie danymi. Wyróżnialnymi cechami metodyki są:
przesyłanie komunikatów, terminologia obiektowa, komponenty projektowe.
OOA/OOD jest uważana za metodykę dość złożoną i opartą na zbyt wielu
wyrafinowanych pojęciach.
2.Słownik encyklopedyczny
139
OOAD [1] (Object-Oriented Analysis and Design) Patrz: analiza i projektowanie
obiektowe.
OOAD [2] (Object-Oriented Analysis and Design) Obiektowa metodyka analizy i
projektowania systemów informatycznych, inaczej Martin/Odell. Metodyka bazuje na
pojęciach z zakresu logiki i teorii zbiorów. Jest uważana za metodykę wprowadzającą
szereg użytecznych pojęć, ale nie obejmującą pełnego procesu analizy i projektowania.
OO-CASE (Object-Oriented CASE) Patrz: obiektowy system CASE.
OO-Cobol (Object-Oriented Cobol) Obiektowy język programowania będący
rozszerzeniem języka Cobol. OO-Cobol jest wynikiem prac standardyzacyjnych ANSI,
dokument ANSI/X3J4/94-0191.
http://www.tiac.net/users/jsuth/papers/oocobol.html
http://www.mfltd.co.uk/OC/index.html
OOD (object-oriented design) Patrz: obiektowe projektowanie.
OODA (Object-Oriented Design with Applications) Obiektowa metodyka analizy i
projektowania systemów informatycznych opracowana przez G. Boocha. OODA jest
podzielona na cztery kroki:
 identyfikacja klas i obiektów;
 identyfikacja ich semantyki;
 identyfikacja związków pomiędzy obiektami;
 implementacja klas i obiektów.
OODA bazuje na siedmiu zasadach: abstrakcji, hermetyzacji, modularności, hierarchii
klas i obiektów, kontroli typów, współbieżności i trwałości. Składowe klas są
podzielone na trzy typy: publiczne (public), zabezpieczone (protected) i prywatne
(private). OODA wprowadza cztery perspektywy systemu: logiczna statyczna, logiczna
dynamiczna, fizyczna statyczna i fizyczna dynamiczna. Wprowadza następujące typy
diagramów: klas i obiektów, przejść między stanami, modułów i procesów. OODA jest
dość silnie uzależniona od struktur językowych C++. Ogólne pojęcia służące do
projektowania oraz wprowadzane techniki są dość proste i łatwe do zrozumienia.
Poziom projektowania jest bliższy strukturom fizycznym i implementacyjnym, niż to
ma miejsce w innych metodykach.
OODB (object-oriented database) Patrz: obiektowa baza danych.
OODBMS (object-oriented database management system) Patrz: obiektowy system
zarządzania bazą danych.
OOF (Object-Oriented Fortran) Obiektowa wersja języka Fortran.
OOIS (Object-Oriented Information
obiektowych systemów informacyjnych.
Systems)
Coroczna
konferencja
nt.
140
2.Słownik encyklopedyczny
OOP (Object-Oriented Programming) Patrz: programowanie obiektowe.
OOPL (Object-Oriented Programming Language) Patrz: obiektowy język
programowania.
OOPSLA (Object-Oriented Programming Systems, Languages and Applications)
Cykliczna konferencja z zakresu obiektowości.
OORAM Obiektowa metodyka analizy i projektowania systemów informatycznych.
http://www.oslonett.no/html/adv/TASKON/prod/OORAM.html
http://www.oslonett.no/html/adv/TASKON/prod/verkt.html
http://www.oslonett.no/html/adv/TASKON/TASKON.html
OOSA (Object Oriented System Analysis) Obiektowa metodyka analizy i
projektowania systemów informatycznych, inaczej Shlaer/Mellor. Metodyka jest oparta
na technice modelowania informacji i wprowadza trzy modele: model informacyjny,
model stanów i model procesów. Model informacyjny definiuje jednostki pojęciowe
wyróżnialne w świecie jako obiekty systemu. Model stanów opisuje cykl życiowy tych
obiektów. Model procesów uszczegóławia aktywności obiektów w postaci diagramów
przepływu danych. Modele te powinny być połączone dla uzyskania zintegrowanej
perspektywy systemu. Specyfikacja zewnętrza opisuje funkcje, które wykonują obiekty
systemu na bytach zewnętrznych. Metodyka zwraca uwagę na opis wnętrza systemu, ale
jest nieco słabsza w zakresie opisu związków pomiędzy obiektami i klasami.
Opal Język programowania aplikacji systemu Gemstone.
opcyjny (optional) Atrybut, wartość, konstrukcja językowa lub inna cecha, która
może być nieobecna (nie musi występować w każdym przypadku).
OPEN Metodyka obiektowa oraz notacja, sukcesor metodyki MOSES. Wymieniana
niekiedy jako konkurent metodyki OMT i notacji UML. Akronimem OML (OPEN
Modeling Language) oznaczony jest metamodel oraz notacja związana z metodyką
OPEN. Metodykę OPEN reklamuje się jako uniwersalną, trzeciej generacji, obejmującą
pełny cykl rozwoju oprogramowania.
http://www.csse.swin.edu.au/cotar/OPEN/
OpenDoc Oprogramowanie pośredniczące, wieloplatformowa architektura
oprogramowania (Apple Macintosh OS, MS Windows, O/S 2, AIX, UNIX) realizująca
koncepcję oprogramowania komponentowego. OpenDoc jest rozwijany przez
Component Integration Laboratories (CI Labs), niedochodową organizację skupiającą
ponad 300 firm, w tym Apple, IBM, Lotus, Adobe, Novell, WordPerfect, Taligent,
XSoft/Xerox. OpenDoc umożliwia łączenie wielu komponentów w jedną aplikację
(zamiast budowania jednej dużej aplikacji), co znacznie podnosi efektywność tworzenia
aplikacji, potencjał ponownego użycia i współdziałania pomiędzy niezależnie
zbudowanym oprogramowaniem. Umożliwia także integrację danych multimedialnych
(tekst, audio, wideo, grafika bitowa, arkusze kalkulacyjne), integrację aplikacji
bazujących na sieci Internet oraz zintegrowany dostęp do zasobów WWW poprzez
2.Słownik encyklopedyczny
141
pakiet/przeglądarkę CyberDog. OpenDoc współdziała z narzędziami i obiektami
technologii OLE2. OpenDoc wprowadza dwa główne pojęcia: dokumentu (obiektu o
budowie hierarchicznej integrującego informację statyczną, wizualną i proceduralną)
oraz komponentu (fundamentalnego bloku oprogramowania), i składa się z pięciu
warstw funkcjonalnych:
 Obsługa złożonych dokumentów;
 Obsługa komponentów;
 Obsługa pracy wsadowej (Automation Services);
 Obsługa zarządzania obiektami;
 Obsługa współdziałania.
Obsługa zarządzania obiektami bazuje na SOM (System Object Model) firmy IBM,
który jest pośrednikiem w zakresie przetwarzania rozproszonych obiektów zgodnym ze
standardem OMG CORBA. Również porozumienie Apple z firmą IONA przewiduje
przystosowanie pakietów OpenDoc i Orbix do bezpośredniego współdziałania.
Przewiduje się także integrację z innymi pakietami ORB w ramach standardu CORBA.
http://www.cilabs.org/
OpenIngres Starsza (obecnie nie podtrzymywana) wersja systemu Ingres II.
OpenRoad Wizyjny obiektowy język programowania czwartej generacji
opracowany dla systemu OpenIngres przez firmę Computer Associates. OpenRoad
włącza wiele elementów obiektowości, takich jak klasy i metody.
operacja (operation) Funkcja dokonująca przekształcenia danych lub wartości.
Synonimy: metoda, funkcja.
operacja abstrakcyjna (abstract operation) Patrz: metoda abstrakcyjna.
operacja klasowa (class operation) Operacja działająca nie na obiektach danej
klasy, ale na samej klasie (ściślej, na ekstensji klasy), np. konstruktor lub destruktor.
Synonim: metoda klasowa.
operacja obca (foreign operation) Operacja importowana z innego modułu, języka,
programu, itd.
operacja pochodna (derived operation) Operacja, którą można wyrazić poprzez
proste złożenie (wywołanie) innych operacji.
oprogramowanie aplikacyjne (application software) Oprogramowanie wykonujące
bezpośrednio pewne funkcje lub usługi na rzecz danego klienta lub dziedziny
przedmiotowej.
oprogramowanie komponentowe (component software, componentware)
Dziedzina rozwojowa i praktyczna zmierzająca do budowy standardów oraz
wspomagającego je oprogramowania, które pozwoliłoby na składanie dużych aplikacji
lub systemów z mniejszych standardowych części - komponentów (na zasadzie
142
2.Słownik encyklopedyczny
podobnej do składania komputera z podzespołów). Niektórzy specjaliści uważają
oprogramowanie komponentowe za naturalny rozwój programowania obiektowego oraz
perspektywę na bliższą i dalszą przyszłość. Przykładami standardów i systemów
oprogramowania komponentowego są: OMG CORBA, OpenDoc firm Apple, IBM i
innych, technologia OLE2/COM/DCOM/ActiveX firmy Microsoft oraz pakiet
JavaBeans firmy JavaSoft/Sun. W świecie komercyjnym trwa batalia pomiędzy
konkurencyjnymi pakietami oprogramowania komponentowego (szczególnie pomiędzy
ActiveX i JavaBeans). Pewien sceptycyzm względem oprogramowania
komponentowego jest powodowany przez fakt, że tego rodzaju pomysły (określane
różnie: mega-programming, programming-in-the-large, itp.) są znane od ok. 30-tu lat,
nie przynosząc istotnego postępu w tym zakresie. Zasadniczym powodem są trudności
w precyzyjnym i dostatecznie abstrakcyjnym wyspecyfikowaniu interfejsów pomiędzy
komponentami, problemy z osiągnięciem akceptowalnej wydajności oraz stały burzliwy
postęp w informatyce, powodujący pojawianie się coraz to nowych wymagań na te
interfejsy.
http://www.corbajava.engr.sjsu.edu
http://www.omg.org
oprogramowanie pośredniczące (middleware) Terminem tym określa się wszelkie
oprogramowanie, którego zadaniem jest łączenie innego oprogramowania, w
szczególności pomosty (gateways) pomiędzy systemami, pośredników (ORB)
zbudowanych według standardu OMG CORBA, OpenDoc firm Apple, IBM i innych,
technologia COM/DCOM firmy Microsoft, rozproszone systemy operacyjne takie OSF
DCE lub ANSA Ware i inne.
http://www.omg.org
oprogramowanie spadkowe (legacy software) Starsze oprogramowanie, które musi
być zastąpione lub przystosowane do nowego oprogramowania, nowego sprzętu, itd.
optymalizacja zapytań (query optimization) Dziedzina badawcza i praktyczna
zajmująca się metodami, technikami i teoriami służącymi do radykalnego skrócenia
czasu wykonywania zapytań. Optymalizator zapytań (query optimizer) jest fragmentem
oprogramowania systemu zarządzania bazą danych zajmującym się skróceniem czasu
wykonania zapytań. Terminy „optymalizacja” i „optymalizator” są tutaj używane
niewłaściwie, ponieważ nie jest rozważane optimum z punktu widzenia jakiegokolwiek
formalnego kryterium, a raczej chodzi o osiągnięcie takiego czasu przetwarzania
zapytania, który jest akceptowalny z punktu widzenia użytkownika. Metody
optymalizacji zapytań można podzielić na następujące grupy:
 Poziom fizyczny organizacji danych - można tu wyróżnić indeksy (najczęściej
organizowane jako B-drzewa), kodowanie mieszające (hash coding) i powiązania
wskaźnikowe (pointer links);
 Przekształcenie zapytania na taką semantycznie równoważną postać, która rokuje
lepszy czas przetwarzania. Zazwyczaj takie przekształcenie odbywa się na tekście
zapytania lub na jego drzewie syntaktycznym; metody te określa się jako
przepisywanie (rewriting). Dla języków implementowanych w relacyjnych bazach
danych (SQL) istotne efekty daje przesunięcie wykonania operatorów selekcji i
projekcji przed operator złączenia;
2.Słownik encyklopedyczny


143
Wysoko wyspecjalizowane algorytmy dla niektórych operatorów, np. realizacja
operatora złączenia przez posortowanie argumentów i „scalenie” (merging), lub
poprzez kodowanie mieszające;
Ustalenie optymalnego planu obliczania wyników pośrednich (query execution
plan).
Optymalizacja zapytań wymaga precyzyjnego modelu semantyki, skąd wynika nacisk
na matematyczną formalizację języków zapytań. W szczególności, niektóre metody są
oparte o równoważne przekształcenia wyrażeń algebry relacji, którą uważa się za dobry
model formalny dla opisu semantyki relacyjnych języków zapytań, m.in. SQL. Model
ten jest jednak bardzo ograniczony i nie zawsze adekwatny, stąd większość metod
optymalizacji zapytań jest wynikiem obserwacji i spekulacji praktycznych,
eksperymentów i heurystyki. Wiedza dotycząca optymalizacji zapytań jest bardzo mało
stabilna, gdyż nowe języki (np. obiektowe) często implikują nowe problemy i metody.
optymalizator zapytań (query optimizer) Moduł lub mechanizm bazy danych
dokonujący optymalizacji zapytań.
optymistyczny model transakcji (optimistic transaction model) Model transakcji
zakładający, że prawdopodobieństwo niekorzystnych interferencji transakcji (utraty
spójności danych lub przetwarzania wskutek jednoczesnego dostępu do tej samej danej)
jest niskie. W związku z tym (w odróżnieniu od modelu pesymistycznego) model
optymistyczny nie zakłada konieczności blokowania dostępu do danych poprzez
zakładanie zamków. Jeżeli jednak pewna dana przetwarzana przez daną transakcję jest
jednocześnie przetwarzana przez inną transakcję (transakcje), wówczas traktowane jest
to jako konflikt. Efektem jest zerwanie wszystkich transakcji uczestniczących w
konflikcie. Metody wykrywania konfliktów są oparte o analizę kolejności dostępu
poszczególnych transakcji do poszczególnych danych i/lub o stemple czasowe (stawiane
przez transakcje na przetwarzanych przez nie danych). Optymistyczny model transakcji
unika problemu zakleszczenia (deadlock), ale może być nieefektywny w przypadku
dużej liczby konfliktów.
OQL (Object Query Language) Obiektowy język zapytań wg standardu ODMG.
Składnia OQL jest wzorowana na SQL. Pod względem semantyki OQL bazuje na
modelu obiektowym ODMG oraz wprowadza mocną kontrolę typów (co zasadniczo
różni go od SQL). OQL posiada operatory podobne do operatorów SQL, ale wprowadza
także szereg nowych, m.in. zależne złączenie i operatory umożliwiające konstruowanie
złożonego wyniku. OQL jest dość mocnym językiem (w zakresie wyszukiwania
mocniejszym od SQL); posiada również znacznie bardziej ortogonalną konstrukcję niż
SQL. Podstawową wadą OQL jest zbyt luźne zintegrowanie z interfejsami i
konstrukcjami programistycznymi, co nieuchronnie prowadzi do efektu określanego
jako niezgodność impedancji (ten oczywisty wniosek jest demagogicznie negowany
przez twórców OQL). Innymi wadami OQL są: niezbyt precyzyjna semantyka, brak
uniwersalności, brak możliwości definiowania perspektyw (views) i abstrakcji
proceduralnych takich jak operacje aktualizacyjne, metody, zapamiętane procedury i
reguły. Jest prawdopodobne, że w następnych wersjach standardu wady te zostaną
usunięte (przynajmniej częściowo). Wydaje się, że zauważalny brak nacisku na rozwój
2.Słownik encyklopedyczny
144
OQL wynika z (kontrowersyjnego i niejawnego) założenia twórców standardu ODMG,
że zasadniczo programowanie aplikacji z obiektową bazą danych powinno odbywać się
w językach C++, Smalltalk lub Java. Poniżej znajduje się kilka przykładów w OQL.
Operator select wewnątrz from:
select struct( w: x.wiek, p: x.płeć )
from (select y from Pracownicy as y where y.gr_zawodowa = 10) as x
where x.nazwisko = “Nowak”
Zależne złączenie:
select s.nazwisko, w.nazwa_wykładu from Studenci as s, s.zapisany_na as w
Złożone warunki i złączenia:
select d.adres
from Osoby as x, x.dzieci as d
where x.adres.ulica = “Chrobrego”
and count(x.dzieci) >= 2 and d.adres.miasto != x.adres.miasto
http://www.odmg.org
Oracle-8 Nowa wersja Oracle, relacyjnego systemu zarządzania bazą danych,
wprowadzająca niektóre elementy obiektowości. Oracle-8 wprowadza takie cechy jak:
duże obiekty (BLOB-y, CLOB-y, pliki binarne), typy obiektów, kolekcje, typy
referencyjne, zewnętrzne procedury jako metody obiektów, obiektowe perspektywy,
szybką nawigację pomiędzy obiektami, narzędzia do modelowania i rozwijania
obiektowych aplikacji, wspomaganie dla niestrukturalnych danych (obrazów, wideo,
tekstu, itd.) oraz wspomaganie dla programowania w Java. Oracle-8 jest częściowo
oparty na (tworzonym) standardzie SQL3 w zakresie składni do konstruowania i
modyfikacji typów obiektów, generowania i przechowywania identyfikatorów
obiektów, tworzenia referencji lub wskaźników prowadzących do obiektów oraz
modelowania kolekcji podobnych obiektów.
http://www.oracle.com/
http://tiburon.us.oracle.com/
ORB (Object Request Broker) Wg standardu OMG CORBA, pośrednik
umożliwiający ujednolicony dostęp do obiektów na wysokim poziomie abstrakcji,
abstrahujący od geograficznego rozproszenia obiektów i sposobu ich fizycznej
implementacji. Niektórzy autorzy używają akronimu ORB i terminu pośrednik (broker)
jako ogólne określenie dowolnego obiektowego oprogramowania pośredniczącego
(middleware), np. technologii DCOM lub systemów rozproszonych opartych o Internet.
Wg standardu CORBA, centralnym składnikiem ORB jest jego rdzeń (ORB core), który
zajmuje się całą infrastrukturą niezbędną do identyfikacji i zlokalizowania obiektów,
nawiązywaniem połączeń w sieci oraz dostarczaniem danych. Klienci komunikują się z
rdzeniem ORB poprzez pniaki (stubs) generowane z wyrażeń języka opisu interfejsu
IDL. Pniaki są fragmentami oprogramowania, które są statycznie wiązane do aplikacji
klienta. Oprócz tego, ORB umożliwia wołania dynamiczne poprzez tzw. interfejs wołań
dynamicznych (Dynamic Invocation Interface, DII). Z drugiej strony, ORB dostarcza
zlecenia klientów do implementacji obiektów. Odbywa się to poprzez szkielety
2.Słownik encyklopedyczny
145
(skeletons), które są również generowane z wyrażenia IDL i następnie uzupełniane
poprzez kod implementacji metod, oraz poprzez adapter obiektów (Object Adapter),
który dostosowuje interfejs specyficzny dla implementacji obiektów na interfejs
bardziej abstrakcyjny oczekiwany przez klienta. Patrz też: CORBA.
http://www.omg.org
ORBeline Pośrednik wymiany obiektów (ORB) wg standardu OMG CORBA,
rozwijany i rozpowszechniany przez firmę Post Modern.
Orbix Pośrednik wymiany obiektów (ORB) zgodny ze standardem OMG CORBA,
rozwijany i rozpowszechniany przez firmę IONA. Orbix jest prawdopodobnie
najbardziej zgodną i kompletną implementacją standardu CORBA. Jest on systemem
szeroko stosowanym, w szczególności w obiektowych SZBD. Orbix posiada
wbudowane możliwości zintegrowania obiektów CORBA z WWW.
http://www.iona.ie/products/
OrbixWeb Beta wersja systemu Orbix współpracująca z Java i protokołem IIOP.
http://www.iona.ie/products/
http://www.corbajava.engr.sjsu.edu
ORBPlus Pośrednik wymiany obiektów (ORB) wg standardu OMG CORBA,
rozwijany i rozpowszechniany przez firmę HP.
ORDBMS (Object-Relational Data Base Management System) Obiektoworelacyjny system zarządzania bazą danych; patrz: obiektowo-relacyjny.
organizacja gron (clustering) Metody organizacji zbiorów danych polegające na
tym, że semantycznie związane dane (np. połączone poprzez wskaźniki) są ulokowane
w bezpośrednim sąsiedztwie na nośniku zewnętrznym (np. na dysku). Dzięki temu
minimalizuje się czas transmisji danych z dysku do pamięci operacyjnej i odwrotnie.
ORSZBD Obiektowo-Relacyjny System Zarządzania Bazą Danych (ObjectRelational Database Management System, ORDBMS). Patrz: obiektowo-relacyjny.
ortogonalna trwałość (orthogonal persistence) Koncepcja lub zasada, zgodnie z
którą cecha trwałości obiektu powinna być całkowicie ortogonalna w stosunku do jego
typu. Np. baza danych może przechowywać pojedyncze (atomowe) zmienne, zaś
zmiennymi lokalnymi procedury mogą być relacje. Ortogonalna trwałość oznacza
ujednolicenie środków dostępu i manipulacji trwałymi i ulotnymi danymi (obiektami).
Koncepcja ortogonalnej trwałości, jakkolwiek naturalna zarówno z koncepcyjnego jak i
z technicznego punktu widzenia, wzbudza obiekcje ze strony twórców systemów baz
danych (w tym obiektowych), głównie z tego powodu, że zostały one zaprojektowane
bez uwzględnienia tej cechy.
ortogonalność (orthogonality) Zasada dobrego konstruowania języków i systemów
oznaczająca nie łączenie pod wspólną czapką syntaktyczną wielu niezależnych od siebie
cech. Zasada ta umożliwia znaczne zmniejszenie rozmiaru specyfikacji języka,
zwiększenie jego mocy, uproszczenie implementacji oraz zmniejszenie czasu uczenia.
146
2.Słownik encyklopedyczny
Zasada ta wyraża się prostym zdaniem: “Niech rzeczy niezależne pozostaną niezależne”
(keep unrelated things unrelated). Zasady ortogonalności nie spełnia SQL, gdyż bazuje
na dużym syntaktycznym zlepku wielu operatorów.
ortogonalny (orthogonal) Wzajemnie niezależny, dobrze oddzielony, dający się
dowolnie łączyć. Czasami ortogonalny oznacza nierelewantny, nie mający znaczenia dla
danej rzeczy lub problemu. Cechy (języka, systemu, interfejsu, itd.) są ortogonalne,
jeżeli posiadają odrębne, niezależne od siebie definicje oraz możliwe jest dowolne ich
kombinowanie, łączenie lub zanurzanie. Język jest ortogonalny, jeżeli różne jego
semantyczne konstrukcje nie są wiązane ze sobą poprzez składnię (można je używać
niezależnie i dowolnie ze sobą kombinować). Termin „ortogonalny” pochodzi z
matematyki, gdzie oznacza niezależność pewnej cechy od innej cechy.
OS (Object Services) Patrz: usługi obiektowe.
OSA (Object-oriented System Analysis) Obiektowa metodyka analizy i
projektowania systemów informatycznych zaproponowana przez D.W. Embley’a i
innych.
http://osm7.cs.byu.edu/OSA/tutorial.html
http://osm7.cs.byu.edu/
OSF (Open Software Foundation) Organizacja i fundacja powołana przez kilku
czołowych producentów oprogramowania (Apollo, DEC, HP, IBM, Bull, Nixdorf,
Philips, Siemens i Hitachi), której celem jest opracowanie i wypromowanie jednolitego
systemu operacyjnego i interfejsów (opartych na idei systemów UNIX, systemu X
Windows, itd.), który byłby wspólny dla szerokiej gamy różnych architektur
sprzętowych. Efektem działalności fundacji jest m.in. propozycja rozproszonego
systemu operacyjnego DCE (Distributed Computing Environment).
http://www.dstc.edu.au/AU/research_news/dce/dce.html
osłona (wrapper) Obiekt, zestaw obiektów lub oprogramowanie zapewniające
obiektowy interfejs do nieobiektowego oprogramowania lub nieobiektowej bazy
danych, np. tzw. spadkowych (legacy) baz danych. Terminu tego używa się również dla
oznaczenia oprogramowania dokonującego (wirtualnego) odwzorowania informacji
niestrukturalnej (np. tekstów prezentowanych na stronach WWW) na pewien
strukturalizowany format (np. obiekty z atrybutami).
osłonowanie (wrapping) Tworzenie osłon, np. do oprogramowania spadkowego.
Patrz: osłona.
OSMOS Obiektowo-relacyjny system zarządzania bazą danych zrealizowany przez
firmę Unisys Corporation.
http://www.marketplace.unisys.com/urep/osmos/
http://www.osmos.com/
OSQL (Object SQL) Obiektowe rozszerzenie języka SQL zaimplementowane w
systemie Iris firmy HP.
2.Słownik encyklopedyczny
147
OSZBD (ODBMS, OODBMS) Patrz: obiektowy system zarządzania bazą danych.
OTM (Object Transaction Monitor) Obiektowy monitor transakcji. Synonim, lub
generalizacja terminu ORB (Object Request Broker). OTM jest określeniem przyszłego
oprogramowania pośredniczącego (middleware), które będzie łączyć krytyczne cechy
monitorów przetwarzania transakcyjnego (TP monitors) (takie jak: niezawodność, duża
przepustowość, przewidywalny czas odpowiedzi, integralność transakcji, zbalansowanie
obciążenia i łatwość zarządzania) z interfejsami obiektowymi oferowanymi poprzez
pakiety ORB.
otoczenie (environment) Patrz: środowisko.
otwarta skrzynka (open box) Termin wiązany z ponownym użyciem (reuse),
oznaczający taki aktyw ponownego użycia, który można użyć po rozpoznaniu i
ewentualnej zmianie wewnętrznej zawartości.
otwarty system (open system) Termin (ostatnio rzadziej używany) oznaczający
możliwości współdziałania danego systemu z innymi systemami oraz możliwości pracy
w sieciach komputerowych oraz integrację różnych platform sprzętowych, systemów
operacyjnych, języków programowania i systemów zarządzania bazami danych.
Niekiedy tym terminem określa się także łatwość rozbudowy systemu o owe funkcje.
P
P Q
pakiet (package) W niektórych językach programowania (np. Ada) synonim modułu
lub abstrakcyjnego typu danych. Powszechnie termin ten oznacza pewien spójny zestaw
wzajemnie powiązanych procedur, klas lub innych elementów programistycznych
przeznaczonych do realizacji określonego celu.
paradygmat programowania (programming paradigm) Określenie podstawowego
stylu i technik, oraz wspomagających je konstrukcji danego języka programowania.
Paradygmat proceduralny (procedural) lub imperatywny (imperative) oznacza, że
program jest sekwencją instrukcji zmieniających stan zmiennych programu, stan
obiektów, stan bazy danych, stan urządzeń wejściowo/wyjściowych, itd. (np. Pascal lub
C). Paradygmat deklaracyjny (declarative) oznacza bezpośrednie formułowanie celu
przetwarzania, a nie akcji prowadzących do tego celu (np. Prolog lub języki zapytań).
Paradygmat funkcjonalny (functional) oznacza język, w którym programowanie polega
na używaniu funkcji operujących na wartościach i zwracających wartości (np. Lisp lub
ML). Paradygmaty deklaracyjny i funkcjonalny ze względu na brak pojęcia stanu
wymagają wspomagania konstrukcjami proceduralnymi. Programowanie obiektowe
uważane jest niekiedy za samodzielny paradygmat programowania, ale częściej jest
postrzegane jako odmiana paradygmatu proceduralnego (np. R. Martin uważa, że
obiektowość wniosła radykalny postęp do analizy i projektowania, ale bardzo małą
zmianę do stylu programowania; podobne zdanie ma B. Stroustrup). Inny podział
paradygmatów programowania jest zorientowany na styl definicji języka. Rozróżniana
148
2.Słownik encyklopedyczny
jest rodzina języków BCPL (włączająca C i C++) korzeniami tkwiąca w ulepszaniu
assemblera, rodzina języków takich jak Lisp, ML, Smalltalk i CLU, które są pochodną
spekulacji teoretycznych (w tym formalnych) oraz rodzina języków Algolo-podobnych,
takich jak Pascal, Ada, Modula-2, Modula-3 i Oberon. Należy przyznać, że kryteria tego
podziału są rozmyte i w gruncie rzeczy oparte na dość powierzchownych cechach,
takich jak składnia, słowa kluczowe i jakość kontroli typów.
parametr aktualny (actual parameter) Wyrażenie występujące na miejscu pewnego
parametru formalnego procedury, funkcji lub metody, albo wartość parametru obliczona
w momencie wywołania procedury, funkcji lub metody. Synonim: argument.
parametr formalny (formal parameter) Nazwa oraz typ parametru metody, funkcji
albo procedury określone w ramach jej definicji, deklaracji lub sygnatury.
parametr metody (method parameter) Nazwana wartość, która jest określana w
momencie wywołania metody i następnie wykorzystywana wewnątrz jej kodu; np. dla
metody ZmieńZarobek parametrem może być wartość liczbowa nazwana NowyZarobek.
Istnieje szereg technik i konwencji językowych określania parametrów dla metod; patrz:
przekazywanie parametrów.
parametryczny polimorfizm (parametric polymorphism) Patrz: polimorfizm
parametryczny.
Pegasus Obiektowy system zarządzania bazą danych firmy Hewlett-Packard,
którego intencją jest współdziałanie z innymi systemami, w tym DB2, Informix, Oracle,
Sybase, OpenODB i IMS. Pegasus jest oparty na języku zapytań i manipulacji HOSQL
(Heterogeneous Object SQL), który jest rozszerzeniem języka OSQL systemu Iris.
Perl-5 Nowa wersja języka Perl wspomagająca programowanie obiektowe.
Persistence Obiektowy system zarządzania bazą danych zrealizowany przez firmę
Persistence Software, Inc.
Persistent Java Patrz: PJama.
personifikacja (personification) Przypisywanie obiektom cech ludzkich; synonim:
antropomorfizm.
perspektywa (view) W szerszym znaczeniu, obraz pojęciowy danych, który jest
przypisany do pojedynczego użytkownika (lub ich grupy) i abstrahuje od danych
nieistotnych dla jego działalności. Tak rozumiana perspektywa dokonuje adaptacji
(customization) danych dla wygody i/lub przyzwyczajeń użytkownika. W węższym
znaczeniu (np. w SQL) perspektywa jest funkcją (procedurą funkcyjną) odwzorowującą
zapamiętane dane w dane wirtualne, przy czym (idealistycznie) z punktu widzenia
użytkownika dane wirtualne są wyszukiwane i przetwarzane przy pomocy tych samych
środków, co dane zapamiętane. Ten ideał zwykle można stosunkowo łatwo osiągnąć dla
operacji wyszukiwania, lecz znacznie trudniej dla operacji aktualizacji; patrz:
aktualizacja perspektyw. Innym nieco pojęciem jest zmaterializowana perspektywa,
2.Słownik encyklopedyczny
149
czyli dane wyliczone z danych oryginalnych i zapamiętane w bazie danych. Dla takich
perspektyw podstawowym problemem jest sprawna aktualizacja zmaterializowanej
perspektywy w odpowiedzi na aktualizację oryginalnych danych.
perspektywa bazy danych (database view) Patrz: perspektywa.
perspektywa obiektowa (object view, object-oriented view) Perspektywa
zdefiniowana na obiektowej bazie danych, dostarczająca użytkownikowi obraz
pojęciowy fragmentu bazy danych w postaci obiektów wirtualnych.
pesymistyczny model transakcji (pessimistic transaction model) Model transakcji
zakładający, że prawdopodobieństwo niekorzystnych interferencji transakcji (utraty
spójności danych lub przetwarzania wskutek jednoczesnego dostępu do tej samej danej)
jest wysokie. W związku z tym każda dana przetwarzana przez transakcję musi mieć
założony zamek (lock) uniemożliwiający dostęp do niej przez inne transakcje. Zamki te
są zwalniane dopiero wtedy, gdy dana transakcja jest potwierdzona lub zerwana.
Pesymistyczny model transakcji prowadzi do problemu zakleszczenia (deadlock).
Phantom Obiektowy, interpretowany język programowania do budowy aplikacji o
dużej skali, interakcyjnych i rozproszonych, takich jak np. narzędzia do pracy grupowej.
Rdzeń języka bazuje na podzbiorze Modula-3.
pielęgnacja (maintenance) Końcowa faza w cyklu życiowym oprogramowania, w
której występują modyfikacje poprawiające (polegające na usuwaniu z oprogramowania
błędów popełnionych w fazach wymagań, analizy, projektowania i implementacji),
modyfikacje ulepszające (polegające na poprawie jakości oprogramowania), oraz
modyfikacje dostosowujące (polegające na dostosowaniu oprogramowania do zmian
zachodzących w środowisku jego pracy lub nowych wymagań użytkowników). Faza
pielęgnacji oprogramowania jest jedną z najważniejszych i najbardziej kosztownych;
niektóre oceny szacują koszty pielęgnacji na 90% ogólnych kosztów wytworzenia
oprogramowania. Istnieje tendencja nie doceniania kosztów związanych z tą fazą.
pielęgnacja oprogramowania (software maintenance) Patrz: pielęgnacja.
pielęgnacyjność (maintainability) Ocena stopnia, w jakim dane oprogramowanie
jest podatne na pielęgnację lub ocena potencjalnych kosztów pielęgnacji; patrz:
pielęgnacja.
pierwsza postać normalna (first normal form, 1NF) Reprezentacja danych, zgodnie
z którą wszystkie dane są zapisane w postaci tablic (relacji) o określonej liczbie kolumn
i nieokreślonej liczbie wierszy. Elementy tablic muszą być wartościami atomowymi
(bez struktury) i nie mogą być odsyłaczami (pointers) do wierszy tablic. W ramach
tablicy wiersze nie mogą się powtarzać. Pierwsza forma normalna jest podstawowym
założeniem modelu relacyjnego baz danych i wszystkich systemów relacyjnych. Nie jest
ona ortodoksyjnie przestrzegana; dotyczy to np. powtarzania wierszy tablic. Warunek
pierwszej postaci normalnej nie jest przestrzegany w nowym standardzie SQL3.
pies (dog) Zwierzę
posiadające uzdolnienia do rozpoznawania obiektów
150
2.Słownik encyklopedyczny
rzeczywistych (szczególnie kotów). Patrz też: pointer.
PixScript Obiektowe rozszerzenie języka Postscript; używany do zaawansowanego
przetwarzania obrazów.
PJama Nowa wersja języka Java opracowana przez Sun Microsystems Laboratories
(poprzednie nazwy Persistent Java i PJava). Podstawową cechą PJama jest możliwość
deklarowania trwałych obiektów i ortogonalna trwałość. PJama włącza zmodyfikowaną
maszynę wirtualną kompatybilną z JDK firmy JavaSoft oraz prosty model
przetwarzania transakcji.
http://www.sunlabs.com/research/forest/opj.main.html
PJava Patrz: PJama.
platforma (platform) Konkretny typ sprzętu wraz z zainstalowanym na nim
systemem operacyjnym. Np. Pentium Pro + MS Windows NT4, Sun + Solaris, itd.
plik (file) Ogólnie, nazwany zbiór danych zapamiętany na pewnym nośniku, np.
dysku, o dużej lub bardzo dużej wielkości i możliwości rozszerzania (do pewnego
stopnia). Zwykle intencją tego terminu jest stosunkowo mały stopień zorganizowania
danych, np. plik jest ciągiem bitów, bajtów lub zapisów o sztywnym formacie. W
porównaniu do baz danych, pliki charakteryzują się także niższym poziomem ochrony i
bezpieczeństwa oraz bardziej prymitywnymi środkami dostępu.
płaski plik (flat file) Prosta organizacja danych, w której plik jest sekwencją
zapisów nie posiadających wewnętrznej lub zewnętrznej struktury.
pniak (stub) W terminologii standardu OMG CORBA, wiązany statycznie interfejs
znajdujący się po stronie klienta, generowany automatycznie z wyrażenia w języku
opisu interfejsów IDL.
http://www.omg.org
pniak RPC (RPC stub) Część aplikacji klienta odpowiedzialna za przekazywanie
zleceń odległego wołania procedury i odbieranie wyników.
pochodny (derived) Określenie bytu programistycznego (atrybutu, klasy, asocjacji,
itp.), który jest lub może być wyliczony lub wydedukowany z innych bytów.
podejście stosowe (stack-based approach) Podejście teoretyczne i praktyczne do
semantyki i konstrukcji obiektowych języków zapytań, które zakłada, że języki zapytań
są szczególnym przypadkiem języków programowania. W tym podejściu kluczową rolę
odgrywa stos środowisk (environment stack), który jest podstawowym mechanizmem
zakresu i wiązania większości popularnych języków programowania. Rolą tego stosu
jest określenie zakresów nazw i sposobów ich wiązania oraz wprowadzenie dyscypliny
w zakresie alokowania dynamicznych bytów programistycznych, w szczególności
lokalnych zmiennych i parametrów procedur. W podejściu stosowym szczególną rolę
odgrywają tzw. operatory niealgebraiczne (takie jak selekcja, projekcja/nawigacja,
zależne złączenie, kwantyfikatory, itd.), których semantyka opiera się na otwieraniu
2.Słownik encyklopedyczny
151
nowego zakresu na stosie środowisk, na zasadzie podobnej do otwierania tego zakresu
przez wywołania procedur. Oparcie semantyki języków zapytań na mechanizmie stosu
środowisk umożliwia precyzyjne wyjaśnienie ich własności, ustalenie ich związków z
pojęciami obiektowości (klasy, dziedziczenie, hermetyzacja, itd.), oraz ich związków z
konstrukcjami imperatywnymi języków programowania. Podejście stosowe daje mocną
formalną podstawę dla metod optymalizacji zapytań. Na bazie podejścia stosowego
został zaprojektowany i zaimplementowany obiektowy język zapytań SBQL (Stack
Based Query Language), stanowiący podstawę interfejsu programistycznego systemu
Loqis.
podklasa (subclass) Klasa bardziej wyspecjalizowana, usytuowana niżej w
hierarchii dziedziczenia; np. Student jest podklasą klasy Osoba. Pojęcie podklasy
włącza aspekt zawierania się zakresów znaczeniowych pojęć; przykładowo, zbiór
obiektów Student jest podzbiorem zbioru obiektów Osoba. Innym aspektem jest
dziedziczenie inwariantów: podklasa posiada wszystkie inwarianty jej nadklasy
(definicje atrybutów, definicje metod, itd.) oraz pewne nowe inwarianty; np. podklasa
Student ma wszystkie cechy klasy Osoba, plus atrybuty takie jak NrIndeksu,
RokStudiów, itd. W wielu sytuacjach te dwa dość różne aspekty pojęcia podklasy mogą
prowadzić do nieporozumień.
podnieść wyjątek (raise exception) Spowodować, wygenerować wyjątek;
spowodować obecność danego wyjątku w pewnym środowisku lub rejestrze wyjątków.
podobiekt (subobject) Obiekt będący częścią danego obiektu.
podobny do spaghetti (spaghetti-like) Patrz: spaghetti.
podschemat (subschema) Fragment schematu bazy danych odpowiadający pewnej
specyficznej aplikacji lub grupie użytkowników. Zwykle pojęcie podschematu obejmuje
nie tylko opis fragmentu danych, ale też sposób, w jaki dane opisywane przez schemat
są odwzorowane w dane opisywane przez podschemat. Patrz też: perspektywa.
podstan (substate) W diagramach stanów (np. w UML) dowolny „stan” można
rozwinąć na bardziej szczegółowy diagram, w którym występują powiązane składowe
tego stanu, czyli „podstany”. Ta terminologia jest jednak nieco niewłaściwa i myląca,
gdyż to, co nazywa się tam diagramem stanów, w istocie jest diagramem przepływu
sterowania (flowchart). W tym sensie „podstan” jest bardziej szczegółową akcją w
ramach akcji nadrzędnej („stanu”); patrz rysunek poniżej.
152
2.Słownik encyklopedyczny
Diagram zawierający dwa stany:
Przygotowanie
wniosku
Zakup
Rozwinięcie stanu Zakup na podstany:
Przygotowanie
wniosku
Akceptacja
kierownika
Akceptacja
prezesa
Akceptacja
księgowości
Informacja
o odrzuceniu
Dokonanie
zakupu
Zakup
Przykład stanu i jego podstanów
podstawowy adapter obiektów (Basic Object Adapter, BOA) Patrz: BOA.
podtyp (subtype) Typ podrzędny w stosunku do danego typu. Istnieją dwa kryteria
ustalania podtypów: (1) ekstensja (zbiór wszystkich wartości) podtypu zawarta jest w
ekstensji typu (np. typ integer jest podtypem typu real); (2) podtyp ma co najmniej tyle
samo lub więcej atrybutów (np. typ Student jest podtypem typy Osoba, jeżeli Student
zawiera wszystkie definicje atrybutów zawarte w typie Osoba plus ewentualnie nowe
atrybuty). Relacja typ/podtyp jest wprowadzana w związku z polimorfizmem
inkluzyjnym (inclusion polymorphism) oraz zasadą zamienialności (substitutability).
podzbiór (subset) Część danego zbioru. Terminu tego używa się również dla
oznaczenia języka lub systemu o zredukowanych, okrojonych funkcjach (np. „podzbiór
języka SQL”).
podział (partition) Podział zakresu znaczeniowego (zbioru obiektów) klasy bardziej
ogólnej na podzakresy znaczeniowe (podzbiory obiektów) jej podklas.
podział kompletny (complete partition) Sytuacja, w której suma zakresów
znaczeniowych podklas jest taka sama, jak zakres znaczeniowy nadklasy. Np. dla klasy
Osoba podklasy PłećŻeńska oraz PłećMęska wyznaczają podział kompletny.
podział niekompletny (incomplete partition) Sytuacja, w której suma zakresów
znaczeniowych podklas jest mniejsza od zakresu znaczeniowego nadklasy. Np.
podklasy Student i Pracownik stanowią niekompletny podział klasy Osoba, ponieważ
można w niej wyróżnić obiekty nie będące ani studentem ani pracownikiem.
Poet Obiektowy system zarządzania bazą danych oferowany przez firmę Poet
Software oparty o język C++. Poet jest uważany za zgodny ze standardem ODMG,
chociaż jak dotąd zaimplementowy został tylko pewien podzbiór języka OQL.
http://www.poet.com
2.Słownik encyklopedyczny
153
pointer (pointer) Wyżeł angielski o krótkiej połyskującej sierści; dobry węch.
Mówiło się onegdaj w staropolszczyźnie: „azaliż Waćpan z pointerą polował, że tyle
zajęców?”. Po zwietrzeniu zwierzyny pointer staje jak wryty i podniesioną, lekko zgiętą
łapką wskazuje myśliwemu interesujący go obiekt. Jest niewłaściwe zachwaszczanie
obiektowej mowy neofickim słowem wskaźnik, zamiast stosowania pięknego
staropolskiego słowa pointer. Patrz (niestety): wskaźnik.
pojedyncza dyspozycja (single dispatching) Patrz: dyspozycja.
pojedyncze dziedziczenie (single inheritance) Sytuacja, w której każda klasa ma co
najwyżej jedną nadklasę.
pojęciowy (conceptual) Odnoszący się do ludzkich wyobrażeń i sposobów
myślenia; nie biorący pod uwagę kwestii implementacji komputerowej.
pojęciowy model danych (conceptual data model) Model danych odwołujący się do
sposobu myślenia analityka, projektanta, konstruktora oprogramowania; model nie
biorący pod uwagę kwestii komputerowej reprezentacji danych. Przykładami modelu
pojęciowego są: model encja-związek, model OMT, model UML. Synonim:
semantyczny model danych.
pole (field, slot) Fragment obiektu, zapisu, struktury przechowujący pojedynczą
wartość. Synonimy: atrybut, wartość atrybutu, zmienna wystąpienia.
pole statyczne (static field) Pole, którego wartość jest wspólna dla pewnego zbioru
obiektów, pole niezmienialne, zmienna klasowa, atrybut wspólny.
polimorfizm (polymorphism) Termin używany w dwóch nieco różnych znaczeniach
(które są często mylone): (1) w terminologii obiektowej: możliwość istnienia wielu
metod o tej samej nazwie, powiązana z możliwością wyboru konkretnej metody
podczas czasu wykonania (dynamicznym wiązaniem); (2) w terminologii teorii typów i
języków polimorficznych (np. w ML): umożliwienie definiowania funkcji lub procedur,
których argumenty i wynik mogą posiadać jednocześnie wiele typów; np. funkcji sort,
która może posortować (wg pewnego algorytmu) kolekcję elementów dowolnego typu
(o ile określona zostanie metoda porównania elementów). Polimorfizm parametryczny
jest często kojarzony z sytuacja określaną jako przypadek typu (typecase), czyli
możliwością dynamicznego testowania typu danej wartości lub zmiennej. Powyższe
dwa znaczenia pojęcia polimorfizmu są względem siebie ortogonalne: możliwy jest
polimorfizm metod w języku nietypowanym (np. Smalltalk), oraz polimorfizm typów w
języku nie wprowadzającym wiązania dynamicznego (np. ML).
polimorfizm ad hoc (ad hoc polymorphism) Przypadkowe formy polimorfizmu
implementowane w językach programowania (np. przyjęcie zasady, że wszędzie tam,
gdzie można użyć wartości typu real, można również użyć wartości typu integer).
polimorfizm inkluzyjny (inclusion polymorphism) Rodzaj polimorfizmu typów, w
którym zakłada się istnienie relacji częściowego porządku „jest podtypem” pomiędzy
154
2.Słownik encyklopedyczny
typami; np. typ Student jest podtypem typu Osoba. Polimorfizm inkluzyjny jest ściśle
powiązany z zasadą zamienialności (substitutability), która ustala, że o ile w danym
miejscu programu można użyć wartości typu A, to w tym samym miejscu można także
użyć wartości typu B, o ile B jest podtypem A.
polimorfizm metod (method polymorphism) Możliwość definiowania wielu metod
o tej samej nazwie, połączona z możliwością dynamicznego wyboru (wiązania)
konkretnej metody podczas czasu wykonania. Polimorfizm metod jest często
utożsamiany z przeciążaniem (overloading) i z przesłanianiem (overriding). Niektórzy
autorzy (np. Cardelli) uważają, że przeciążanie nie jest polimorfizmem, lecz
(specyficzną dla większości języków programowania) homonimią rozstrzygalną
poprzez analizę kontekstu jej występowania w tekście programu.
polimorfizm parametryczny (parametric polymorphism) Rodzaj polimorfizmu
typów, w którym zakłada się, że typ bytu programistycznego może być
parametryzowany innym typem; np. typ tablica (array) jest parametryzowany wartością
typu integer oznaczającą rozmiar tablicy. Często polimorfizm parametryczny kojarzy
się z sytuacją, kiedy typ parametru pewnej funkcji określa typ jej wyniku.
polimorfizm statyczny (static polymorphism) Patrz: przeciążanie.
polimorfizm typów (type polymorphism) Możliwość deklarowania bytów
programistycznych (zmiennych, argumentów, funkcji i innych), których konkretne
wystąpienia lub wartości mogą być zgodne z wieloma typami lub różnić się typem.
Polimorfizm typów jest uważany za podstawę zdyscyplinowanego i bezpiecznego
programowania generycznego (generic). Temat ten pozostaje jednak w strefie
akademickiej, ponieważ języki z polimorfizmem typów (w szczególności ML) są
uważane za zbyt wyrafinowane dla przeciętnego programisty. Ponadto, polimorfizm
typów posiada ograniczenia w stosunku do innych metod programowania
generycznego, np. programowania z refleksją.
pomost (gateway) Oprogramowanie umożliwiające dostęp z danego systemu bazy
danych do innych (lokalnych lub odległych) baz danych podtrzymywanych przez inny
SZBD; np. dostęp do danych podtrzymywanych przez system relacyjny z systemu
obiektowego. Pomost powinien zapewniać przezroczystość dostępu (tj. programista nie
musi modyfikować programów z powodu dostępu do obcej bazy danych), ale często
(najczęściej) ten warunek nie jest spełniony; np. dostęp z systemu obiektowego do
systemu relacyjnego jest realizowany explicite poprzez ODBC lub JDBC.
ponowne użycie (reuse) Tworzenie, udostępnianie i wykorzystanie składników
projektów, oprogramowania i dokumentacji, które nadają się do wielokrotnego
zastosowania w tym samym projekcie lub oprogramowaniu lub w różnych projektach
lub oprogramowaniu. Takie składniki nazywają się aktywami (assets) ponownego
użycia. Aktywami ponownego użycia są najczęściej składowe oprogramowania, ale
mogą być nimi także fragmenty analizy, projektu, dokumentacji technicznej,
dokumentacji użytkowej, dokumentacji szkoleniowej, pliki graficzne, ekrany interfejsu
użytkownika, formularze, metody testowania, składowe bazy danych, słowniki,
katalogi, schematy, itd. Ponowne użycie ma ogromne zalety, wśród nich następujące:
2.Słownik encyklopedyczny





155
Poprawność oprogramowania: przetestowane, już używane składowe
oprogramowania zawierają mniej błędów, niż skonstruowane na nowo.
Czas tworzenia oprogramowania oraz koszt rozwoju i utrzymania oprogramowania
jest znacznie mniejszy.
Komponenty ponownego użycia pozwalają na poprawienie łatwości użycia
oprogramowania.
Jeżeli aktywa mają postać programów realizujących skomplikowane, efektywne
algorytmy, ponowne ich użycie zwiększy efektywność całego systemu.
Jeżeli aktywa są przenaszalne pomiędzy poszczególnymi platformami, wówczas
wzrasta potencjał przenaszalności całego oprogramowania.
Temat ponownego użycia towarzyszył od dawna rozwojowi metod tworzenia
oprogramowania, zaś pojęcia takie jak moduł, typ, procedura, makro można uważać za
konsekwencję dążenia do wzmocnienia potencjału ponownego użycia. Obiektowość
wzmacnia dodatkowo ten potencjał poprzez pojęcia takie jak: klasy, dziedziczenie,
hermetyzacja i polimorfizm. Pojęcia te sprzyjają ponownemu użyciu, ale to nie oznacza,
ze załatwiają problem w sposób automatyczny. Ponowne użycie nie może być
traktowane jako efekt uboczny normalnego procesu tworzenia aplikacji. Wymaga ono
konkretnych zabiegów oraz inwestycji zmierzających do wytworzenia w danej firmie
lub przedsiębiorstwie kultury ponownego użycia, tj. stanu, w którym twórcy
oprogramowania posiadają właściwe motywacje do tworzenia i wykorzystywania
aktywów ponownego użycia. Przeszkodą dla zaistnienia kultury ponownego użycia jest
brak nawyków i motywacji do starannego wyodrębniania, opisywania, katalogowania i
rozpropagowania aktywów ponownego użycia, brak nawyków i motywacji dla ich
wykorzystania, oraz zjawisko psychologiczne określane jako syndrom NIH (notinvented-here). Temat ponownego użycia jest ściśle związany z tematem wzorców
projektowych.
http://www.asset.com/
http://pebbles.cs.utk.edu/
http://sw-eng.falls-church.va.us/ReuseIC/policy/glossary/glossary.htm
porównanie głębokie (deep comparison) Rekurencyjne porównanie zawartości
obiektów, z uwzględnieniem nazw atrybutów i ich wartości. Przy porównaniu głębokim
X = Y zmiennych X i Y wynik jest prawdziwy, jeżeli ich aktualne wartości są
identyczne. Jeżeli X i Y są pewnymi wyrażeniami zwracającymi identyfikatory
obiektów, zaś = jest operatorem porównania głębokiego, wówczas predykat X = Y
zwraca wartość boolowską true, jeżeli zestaw atrybutów oraz wartości tak samo
nazwanych atrybutów obiektów wskazywanych przez X i Y są takie same; w
przeciwnym przypadku zwraca false. W przeciwieństwie do porównania płytkiego,
identyfikatory zwracane przez X i Y mogą być różne; w porównaniu głębokim chodzi o
identyczność zawartości informacyjnej obiektów. Jeżeli atrybuty obiektu są złożone,
porównanie ma charakter rekurencyjny, z uwzględnieniem nazw podatrybutów.
Porównanie głębokie może być trudne do jednoznacznego zdefiniowania, jeżeli obiekty
zawierają wskaźniki do innych obiektów, gdyż powstaje problem, jak głęboko należy
posuwać się w rekurencyjnym porównywaniu. Z tego powodu może być kilka różnych
operatorów porównania głębokiego. Języki programowania, np. Java, stosują
156
2.Słownik encyklopedyczny
porównanie głębokie dla typów prymitywnych, natomiast porównanie płytkie dla
obiektów; może to tworzyć pewne semantyczne pułapki dla programistów. Patrz także:
porównanie płytkie.
porównanie płytkie (shallow comparison) Porównanie identyfikatorów obiektów
(referencji) poprzez operator równości. Jeżeli X i Y są pewnymi wyrażeniami
zwracającymi identyfikatory obiektów (referencje), zaś = jest operatorem porównania
płytkiego, wówczas predykat X = Y zwraca wartość boolowską true, jeżeli
identyfikatory zwracane przez X i Y są identyczne (tj. wskazują na ten sam obiekt); w
przeciwnym przypadku predykat zwraca false.
postać normalna Boyce-Codda (Boyce-Codd Normal Form, BCNF) Relacja jest w
BCNF, jeżeli każdy jej determinant (atrybut lub zestaw atrybutów będący argumentem
funkcji w zależności funkcyjnej) jest kluczem kandydującym. BCNF jest mocniejszym
warunkiem od 3NF. Mogą istnieć relacje, których nie uda się zdekomponować do
postaci BCNF. BCNF jest mało praktycznym produktem teorii normalizacji baz danych.
Znaczenie tej postaci normalnej dla rzeczywistego projektowania baz danych jest
marginalne.
Postgres System zarządzania bazą danych opracowany na uniwersytecie w Berkeley
oparty na modelu określanym jako „rozszerzony relacyjny”. Postgres wprowadza
niektóre cechy obiektowości, większy jednak nacisk jest położony na rozszerzenie
struktur danych o elementy aktywne, takie jak procedury, perspektywy i reguły.
http://www.postgresql.org/index.html
postrelacyjny (post-relational) Określenie systemu, który rozszerza założenia
modelu relacyjnego; patrz też: obiektowo-relacyjny.
pośredni przodek (indirect ancestor) W hierarchii klas nadklasa w stosunku do
danej klasy, która jest oddzielona od niej inną klasą.
pośrednik (broker) Termin OMG CORBA, inaczej ORB. Patrz: ORB.
http://www.omg.org
pośrednik zleceń obiektowych (Object Request Broker, ORB) Patrz: ORB.
potwierdzenie (commit) W przetwarzaniu transakcji jej faza końcowa, w której
następuje fizyczne naniesienie zmian spowodowanych przez transakcję do bazy danych,
odblokowanie wszelkich zablokowanych przez transakcję zasobów, skasowanie
informacji z dziennika (log) transakcji, oraz usunięcie identyfikatora transakcji z
rejestru aktualnie przetwarzanych transakcji.
potwierdzenie transakcji (transaction commit) Patrz: potwierdzenie.
PowerBroker Pośrednik wymiany obiektów (ORB) wg standardu OMG CORBA,
rozwijany i rozpowszechniany przez firmę Expertsoft.
http://www.expertsoft.com
2.Słownik encyklopedyczny
157
powiązanie (link) Wskaźnik umieszczony w jednym obiekcie i prowadzący do
innego obiektu; patrz przykład poniżej. W metodykach projektowania uważa się, że
pojęcie powiązania jest na wyższym poziomie abstrakcji niż pojęcie wskaźnika; jest to
pewna abstrakcyjna „nitka” (niekiedy posiadająca więcej niż dwa końce) łącząca
obiekty. Końce takich nitek są oznaczone nazwami ról. Powiązanie jest wystąpieniem
związku lub asocjacji. Patrz też: asocjacja.
PRACOWNIK
Nazwisko Nowak
Zarobek 1500
PracujeW
PRACOWNIK
Nazwisko Kowal
Zarobek 2500
PracujeW
PRACOWNIK
Nazwisko Babel
Zarobek 2000
PracujeW
Prezes
Zatrudnia
NrFirmy 102030
Zatrudnia
Nazwa Syntex
Zatrudnia
FIRMA
Powiązania pomiędzy obiektami
powiązanie dwukierunkowe (bidirectional link) Powiązanie umożliwiające
przechodzenie (nawigację) od jednego obiektu do drugiego obiektu, i odwrotnie.
powiązanie jednokierunkowe (unidirectional link) Powiązanie umożliwiające
przechodzenie (nawigację) od jednego obiektu do drugiego obiektu, ale nie odwrotnie.
powiązanie pochodne (derived link) Powiązanie, które jest (lub może być)
wyprowadzone z innych powiązań i/lub atrybutów.
powiązanie wskaźnikowe (pointer link) Nazwany wskaźnik (pointer) umieszczony
w danym obiekcie i prowadzący do innego obiektu
powszechny model obiektowy (COM, Common Object Model) Patrz: COM.
półkrata (semi-lattice) Pojęcie matematyczne; krata, w której istnieje dokładnie
jeden kres górny, ale może nie istnieć pojedynczy kres dolny. Półkrata jest
teoretycznym stereotypem struktury klas z wielodziedziczeniem; ta analogia jest jednak
dość płytka i jałowa.
półstrukturalne (semi-structured) Patrz: dane półstrukturalne.
późne wiązanie (late binding) Patrz: wiązanie dynamiczne.
pragma (pragma) Komentarz o ustalonym formacie, który jest rozpoznawany przez
kompilator i może być użyty dla specjalnych celów, np. do optymalizacji programu.
158
2.Słownik encyklopedyczny
Również umożliwienie w języku wysokiego poziomu bezpośredniej kontroli programu
lub danych na niskim poziomie (pragma fizyczna).
prawo Demetera (Law of Demeter) Zasada lub zalecenie mające na celu
minimalizację ilości komunikatów i zwiększenia kohezji wewnątrz klas. Mówi ono, że
dany obiekt może wysłać komunikat wyłącznie do takiego obiektu, którego referencja
znajduje się wewnątrz tego obiektu; inaczej, obiekt może wysłać komunikat do obiektu,
z którym jest połączony pewnym powiązaniem (link).
predykat (predicate) Określenie warunku (wyrażenia boolowskiego) występującego
np. po słowie kluczowym where w językach zapytań takich jak SQL i OQL. Istotą
predykatu jest selekcja elementów należących do pewnej kolekcji.
prekompilator (precompiler) Program (z reguły dość prosty) dokonujący wstępnej
obróbki tekstów programów, np. rozwinięć użytych makro, zamiany zdań języka
zapytań na wołania procedur, zamiany stałych symbolicznych na konkretne wartości,
itp. Patrz też: zanurzony.
PRESTO Środowisko bazujące na C++ dla pisania obiektowych równoległych
programów w C++.
http://www.netlib.org/presto/index.html
procedura (procedure) Nazwana operacja lub nazwany kod, która nie zwraca
wartości. W odróżnieniu od niej, funkcja zwraca pewną wartość (ale używa się także
terminu procedura funkcyjna (functional procedure)).
procedura bazy danych (database procedure) Patrz: zapamiętana procedura.
procedura funkcyjna (functional procedure) Procedura zwracająca wartość, dzięki
czemu jej wywołanie może być użyte jako wyrażenie.
proceduralny (procedural) Określenie języka lub paradygmatu programowania
opierającego się o sekwencje instrukcji, które kolejno są wykonywane przez komputer
powodując zmianę stanu programu oraz efekty zewnętrzne.
proces (process) Wykonywany program lub sekwencja czynności. Intencją tego
pojęcia jest autonomiczne sterowanie ustalające przebieg procesu, oraz fakt, że
wykonuje się on równolegle z innymi procesami. W terminologii systemów
operacyjnych i niektórych języków programowania (np. Ada), proces jest bytem
programistycznym, dla którego przeznacza się określone zasoby (czas komputera,
pamięć, dane), który funkcjonuje niezależnie od innych równolegle działających
procesów, i który podlega synchronizacji, tj. przydzielaniu lub podziałowi zasobów
krytycznych (wspólnych dla wielu procesów), takich jak pamięć, klawiatura, ekran,
porty, itd.
proces iteracyjny (iterative process) Proces zakładający powtórzenia pewnych
czynności.
2.Słownik encyklopedyczny
159
program aplikacyjny (application program) Program należący do pewnej aplikacji,
mający bezpośrednich użytkowników w określonej dziedzinie przedmiotowej.
programowanie dynamiczne (dynamic programming) Programowanie z użyciem
dynamicznego SQL; programowanie z użyciem techniki refleksji.
programowanie generyczne (generic programming) Technika tworzenia
programów operujących nie na konkretnej strukturze danych, ale na szerokiej rodzinie
takich struktur. Przykładami programów generycznych są: program sortujący dowolną
listę, program tłumaczący dowolny program w języku Pascal na program w C, program
przeglądania tablic w bazie danych, w którym nazwa tablicy jest parametrem
wczytywanym z klawiatury, itp. Programowanie generyczne sprzyja ponownemu
użyciu (reuse). Wiele języków programowania (np. Pascal) nie jest przystosowanych do
tego typu programowania. Znanych jest kilka technik programowania generycznego,
np.: przejście na niższy poziom językowy (np. assemblera) poprzez operatory konwersji
typu, polimorfizm powiązany z procedurami wyższego rzędu (procedurami z
parametrami będącymi procedurami), klasy parametryzowane (szablony) oraz
wykorzystanie refleksji (reflection) (np. w dynamicznym SQL).
programowanie obiektowe (object-oriented programming) Programowanie, zwykle
w obiektowym języku programowania, w którym występuje wyodrębnienie obiektów
(jako bytów programistycznych), ich klas oraz metod. Istnieje bardzo wiele języków
służących do programowania obiektowego, m.in. SIMULA-67, Smalltalk, C++, Object
Pascal, Objective C, DRAGOON, BETA, Emerald, POOL, Eiffel, Self, Oblog, ESP,
POLKA, Loops, Java.
http://zgdv.igd.fhg.de/papers/se/oop/
http://cuiwww.unige.ch/Chloe/Ooinfo
http://iamwww.unibe.ch/~scg/Ooinfo/FAQ/
programowanie obiektowe wyższego rzędu (higher-order object-oriented
programming) Programowanie obiektowe z użyciem typów polimorficznych i funkcji
wyższego rzędu; programowanie obiektowe z użyciem techniki refleksji.
programowanie sterowane zdarzeniami (event-driven programming) Patrz:
sterowane zdarzeniami.
programowanie wizyjne (visual programming) Technika i narzędzia
programistyczne
zapewniające
komponowanie
interfejsu
użytkownika
i
oprogramowania użytkowego z graficznych elementów widocznych na ekranie
komputera (przeważnie metodą „przesuń i upuść”, drag and drop). Przykładami
narzędzi programowania wizyjnego są: środowisko języka Smalltalk, VisualBasic, IBM
VisualAge i CA OpenRoad.
programowanie wyższego rzędu (higher-order programming) Programowanie z
użyciem typów polimorficznych i funkcji wyższego rzędu; programowanie z użyciem
techniki refleksji.
160
2.Słownik encyklopedyczny
programowanie zdarzeniowe (event-driven programming) Patrz: sterowane
zdarzeniami.
projekcja (projection) Operator algebry relacji lub języka zapytań implementowany
w relacyjnych językach zapytań. Operator ten pozwala wyprodukować z zadanej tablicy
nową tablicę o zmniejszonej liczbie kolumn. W języku SQL parametry operacji
projekcji następują bezpośrednio po słowie kluczowym „select”. Określenie „projekcja”
jest także stosowane w bardziej ogólnym sensie (m.in. w obiektowych językach
zapytań), jako operacja selekcji atrybutu (atrybutów) z pewnych obiektów lub operacja
polegająca na obliczaniu pewnego wyrażenia, którego argumentami są nazwy atrybutów
obiektów.
projektowanie (design) Przedmiot lub dziedzina dowolnej inżynierii (w tym
inżynierii oprogramowania) zajmująca się wyspecyfikowaniem pewnego wytworu.
Jakościowy projekt powinien spełniać cele i kryteria funkcjonalne danego wytworu, jak
również uwzględniać wszelkie ograniczenia na wytwór (maksymalny koszt, wydajność,
niezawodność, ergonomia, sprzęt, zasoby, czas reakcji, obowiązujące standardy, itd.).
Metody projektowanie powinny także uwzględniać własne ograniczenia procesu
projektowego, np. maksymalny koszt i czas projektowania, stosowane narzędzia,
dostępna kadra, itd.
projektowanie logiczne (logical design) Tworzenie schematu danych (zawartych w
bazie danych) zgodnie z regułami syntaktycznymi i semantycznymi konkretnego
systemu zarządzania bazą danych (lub pewnej klasy systemów); np. projektowanie
schematów relacyjnych w SQL lub schematów obiektowych w ODL. Podstawą projektu
logicznego jest projekt pojęciowy zapisany np. w postaci diagramów encja-związek lub
pojęciowych diagramów klas obiektów.
projektowanie obiektowe (object-oriented design, OOD) Patrz: obiektowe
projektowanie.
projektowanie przez kontrakty (design by contracts) Metoda zaproponowana
przez Bertranda Meyera (twórcę języka Eiffel), która traktuje konstruowanie
oprogramowania jako proces oparty na kontraktach pomiędzy klientem (np. wołaniem
procedury) i dostawcą (np. procedurą). Metoda zakłada określenie wzajemnych
zobowiązań pomiędzy klientem i dostawcą. Opiera się na definiowaniu pewnych
warunków (asercji), w szczególności inwariantów (invariants), warunków wstępnych
(preconditions) i warunków końcowych (postconditions). Patrz też: BON.
http://www.eiffel.com/doc/manuals/technology/contract/index.html
projektowanie wspomagane komputerem (Computer Aided Design, CAD)
Dziedzina niestandardowych zastosowań komputerów; potencjalne pole zastosowań
obiektowych baz danych.
protokół (protocol) Ogólnie, sposób lub algorytm przekazywania lub przesyłania
danych. W obiektowości termin ten oznacza niekiedy sposób, w jaki obiekt reaguje na
przesyłane do niego komunikaty.
2.Słownik encyklopedyczny
161
prototyp [1] (prototype) Obiekt, którego własności (np. atrybuty wraz z wartościami
lub metody) są importowane (dziedziczone) przez inne obiekty. Prototyp posiada
własności klasy, ale odnosi się bardziej do poziomu realizacyjnego niż pojęciowego.
Przykładem języka opartego o koncepcję prototypów jest Self. Poniżej znajduje się
przykład prototypu ULUBIENIEC, z którego dziedziczą obiekty PIES i KOT. Prototyp
może być także używany do tworzenia nowych obiektów na zasadzie klonowania.
Prototyp koncepcyjnie jest równoważny pojęciu klasy, ale umożliwia dziedziczenie
dynamiczne, w ramach wystąpień obiektu, przez co struktura obiektowa jest bardziej
elastyczna. W szczególności, bez trudu można odłączać obiekty od ich prototypu i
przyłączać do innego prototypu.
ULUBIENIEC
Łapy 4
Ogon 1
Uszy 2
Oczy 2
Szczepienie()
PIES
Wabi_się Rex
KOT
Wabi_się Mrusia
Rasa nieznana
Rasa jamnik
Płeć Ż
Uszy 1
Płeć M
Udostępnienie informacji z prototypu ULUBIENIEC
prototyp [2] (prototype) Wstępna, próbna, uproszczona, ale działająca wersja
projektowanego systemu informatycznego.
prywatny (private) Określenie własności obiektu, która jest hermetyzowana, ukryta,
niewidoczna z zewnątrz. Własność prywatna jest dostępna wyłącznie dla metod
przypisanych do tego obiektu (w C++ również dla klas zaprzyjaźnionych).
przechwycenie wyjątku (catch an exception, exception catch) Rozpoznanie
wyjątku, uruchomienie czynności obsługi wyjątku (bloku reakcji na wyjątek) oraz
„skonsumowanie” tego wyjątku (usunięcie go ze środowiska).
przeciążanie (overloading) Sytuacja, w której ta sama nazwa (lub symbol) jest użyta
do oznaczenia dwóch lub więcej funkcji (procedur, operatorów lub metod), zaś
rozstrzygnięcie tej homonimii następuje na podstawie kontekstu jej użycia (np. typu lub
liczby argumentów operacji).
przedmiot rozważań (universe of discourse, UoD) Patrz: dziedzina problemu.
przeglądanie (browsing) Przeglądanie struktury klas, atrybutów, obiektów,
162
2.Słownik encyklopedyczny
powiązań, itd., zwykle przy pomocy specjalnego oprogramowania zwanego
przeglądarką. (Termin homonimiczny z przeglądaniem stron WWW.)
przeglądarka (browser) Oprogramowanie umożliwiające przeglądanie struktury
klas, atrybutów, obiektów, powiązań, itd. (Termin homonimiczny z przeglądarkami
stron WWW.)
przejście (transition) Inaczej zmiana stanu powodowana przez pewien sygnał lub
zdarzenie.
przekazywanie parametrów (parameter passing) Przekazywanie wartości lub
wyrażeń użytych w wołaniu procedury (funkcji, metody) do środowiska wykonania
procedury (funkcji, metody). Istnieje kilka technik przekazywania parametrów;
największą popularność zdobyło tzw. wołanie przez wartość (call-by-value), gdzie
przekazywana jest wartość, oraz tzw. wołanie przez referencję (call-by-reference), gdzie
przekazywana jest referencja do zmiennej lub obiektu. Pewną popularność (w
kontekście optymalizacji) zdobyły także techniki określane jako wołanie przez nazwę
(call-by-name), w istocie oparte na koncepcji makro-definicji, oraz wołanie poprzez
potrzebę (call-by-need) (zwaną też inaczej „leniwym wartościowaniem”, lazy
evaluation).
przemiana wskaźników (pointer swizzling) Technika implementacji obiektowych
baz danych polegająca na tym, że w buforze obiektów (w pamięci operacyjnej)
następuje zamiana trwałych wskaźników (identyfikatorów obiektów) prowadzących do
obiektów przechowywanych w bazie danych na wskaźniki danego języka
programowania (np. C++), prowadzące do kopii tych obiektów w pamięci operacyjnej.
Technika ta, w porównaniu do relacyjnych baz danych, pozwala na podwyższenie
wydajności niektórych aplikacji nawet tysiąckrotnie.
przenaszalność (portability) Własność języka programowania umożliwiająca
przenoszenie programów napisanych w tym języku na różne platformy sprzętowe,
pracujące pod różnymi systemami operacyjnymi. Przenaszalność wymaga bardzo
precyzyjnego wyspecyfikowania składni i semantyki języka, oraz wyeliminowania z
niego wszelkich własności specyficznych dla poszczególnych platform. Przenaszalność
jest podstawowym celem standardyzacji, ale wiele standardów nie spełnia tego
kryterium z powodu niedospecyfikowania wszystkich własności (szczególnie
semantyki), lub niekompletności pragmatycznej języka powodującej dowolne,
niestandardowe rozszerzenia. Przykładem może służyć SQL-92, gdzie ponad 90%
programów „zgodnych” z tym standardem nie daje się przenieść na inne platformy.
Przenaszalność jest celem standardu C++, ale - zdaniem komitetu ANSI powołanego do
stworzenia tego standardu - jest to cel, który będzie bardzo trudny do osiągnięcia z
powodu bagażu niskiego poziomu odziedziczonego z C. Przenaszalność jest także
celem standardów OMG CORBA oraz ODMG, ale sytuacja jest tu podobna do sytuacji
z C++: są to jak dotąd pobożne życzenie, a nie realnie osiągnięta własność. Bardzo
dobrze przenaszalność realizuje język Java, który nie jest kompilowany do poziomu
sprzętowego, a do poziomu pewnego interpretera (zwanego maszyną wirtualną), co daje
możliwość uniezależnienia się od konkretnej platformy realizacyjnej. Należy jednak
zdawać sobie sprawę, że dotyczy to bardzo ograniczonych funkcjonalności
2.Słownik encyklopedyczny
163
(programowania stron WWW), gdzie skala problemu jest znacznie mniejsza.
przepisywanie (rewriting) Określenie grupy metod optymalizacji zapytań (ogólnie:
programów), w których dokonuje się semantycznie równoważnego przekształcenia
tekstu zapytania (lub pewnej jego wewnętrznej reprezentacji, np. drzewa
syntaktycznego) na taką równoważną semantycznie postać, która rokuje lepszy czas
wykonania. Do metod opartych na przepisywaniu należą popularne metody
optymalizacji relacyjnych języków zapytań (w tym SQL) polegające na: przesuwaniu
selekcji i projekcji przed złączenie, wyciąganiu (factoring out) pewnych podzapytań
przed pętlę iteracyjną (np. przed operator where), zamianie zagnieżdżonych zapytań na
nie zagnieżdżone, usuwaniu martwych członów zapytań, optymalizacji zapytań
odwołujących się do perspektyw techniką określaną jako modyfikacja zapytań (query
modification), itd.
przepływ danych (data flow) Patrz: diagram przepływu danych.
przepływ pracy (workflow) Sterowanie i ulepszanie procesów przedsiębiorczości,
ich automatyzacja, śledzenie, oraz umożliwienie lub usprawnienie współpracy
zespołów. Przepływ pracy obejmuje także organizację operacyjnych aspektów
przedsiębiorczości - sekwencję zadań, organizację podmiotów je wykonujących,
sterowanie przepływem informacji wspomagającej realizację tych zadań, oraz
mechanizmy śledzenia i raportowania, które mierzą i kontrolują wykonanie zadań.
Oprogramowanie przepływu pracy ma za zadanie usprawnić procesy przedsiębiorczości
poprzez automatyzację następujących aspektów:
 przekazywanie czynności do wykonania w ramach danego procesu, zgodnie z
określoną ich sekwencją;
 zapewnienie dostępu do danych i dokumentów wymaganych przez te czynności;
 śledzenie wszystkich aspektów związanych z wykonaniem procesu.
Głównym celem narzędzi do zarządzania przepływem pracy jest umożliwienie
wyodrębnienia i ewentualnej dynamicznej modyfikacji logiki procesów biznesowych
wykonywanych w przedsiębiorstwie. Ta logika jest oddzielona od logiki zadań
wykonywanych w ramach aplikacji użytkowych, takich jak obsługa interfejsu
użytkownika i dostęp do bazy danych. Przepływy pracy są przedmiotem działań
standardyzacyjnych w ramach konsorcjum Workflow Management Coalition.
http://www.aiim.org/wfmc/
http://www.insead.fr/CALT/Encyclopedia/ComputerSciences/Groupware/Workflow
http://www.gold.net/users/ef48/index.html
przepływ sterowania (control flow) Przesuwanie się umownego, wyobrażalnego
punktu (zwanego sterowaniem) wzdłuż kodu programu podczas jego analizy lub
wykonania. Przesunięcie się tego punktu do danej instrukcji kodu oznacza uruchomienie
wykonania tej instrukcji. W językach niskiego poziomu tym punktem jest stan licznika
(rejestru) rozkazów. W językach wysokiego poziomu sterowanie przepływa (w
wyobraźni programisty) wzdłuż instrukcji wysokiego poziomu, wywoływanych metod,
procedur, itd. Niekiedy (w programach współbieżnych, wielowątkowych lub w
językach zapytań) sterowanie może „rozszczepić się” na dwa lub więcej równolegle
164
2.Słownik encyklopedyczny
poruszających się punktów. Terminu „przepływ sterowania” używa się w kontekście
diagramów przepływu sterowania (flowcharts) i diagramów stanów (statecharts).
przesłanianie (overriding) Odnosi się do sytuacji, kiedy implementacje funkcji
(procedur, operatorów, metod) posiadających tę samą nazwę występują na różnych
poziomach hierarchii dziedziczenia (co najmniej dwóch). W tej sytuacji do obiektu
stosuje się funkcję znajdującą się najniżej w części hierarchii od korzenia do klasy tego
obiektu; pozostałe funkcje o tej samej nazwie (z klas bardziej ogólnych, nadklas) są
„przesłonięte” przez tę funkcję. Przesłanianie jest realizacją strategii określanej jako
„pojedyncza dyspozycja” (single dispatching) i jest ściśle powiązane z polimorfizmem.
Przesłanianie wymaga dynamicznego wiązania i jest jednym z ważnych elementów
wspomagających ponowne użycie (reuse).
przestrzeń stanów (state space) Zbiór (zwykle bardzo duży lub nieskończony)
wszystkich stanów, w których może znaleźć się obiekt, program, proces, baza danych,
itd.
przesunięcie (offset) Przy fizycznej reprezentacji obiektu (lub zapisu) przesunięciem
jest liczba bajtów od początku obiektu do miejsca zapamiętania danego atrybutu.
przesyłanie komunikatów (message passing) Technika programowania, w której
najpierw wyznacza się obiekt będący przedmiotem przetwarzania, następnie formułuje
się wyrażenie („komunikat”) określające operację, która ma być wykonana na obiekcie
(operacja może być parametryzowana). Składnia odpowiedniej konstrukcji językowej
ma często postać <obiekt>.<funkcja>(<parametry>). Z dokładnością do terminologii,
przesyłanie komunikatów jest wywołaniem lokalnej funkcji (procedury, operacji,
metody), gdzie obiekt, będący adresatem komunikatu, pełni rolę środowiska wykonania
tej funkcji. Przesyłanie komunikatów nie ma nic wspólnego z asynchronicznym
(równoległym) komunikowaniem się obiektów. (Nb. jest to bardzo ważny, ale w
stosunku do przesyłania komunikatów całkowicie ortogonalny problem.) Niestety, ten
nieco niefortunny termin doprowadził do wielu tego rodzaju nieporozumień.
przetwarzanie analityczne on-line (On-Line Analytical Processing, OLAP) Patrz:
OLAP.
przetwarzanie transakcji on-line (On-Line Transaction Processing, OLTP) Patrz:
OLTP.
przezroczystość (transparency) Termin wprowadzony głównie w związku z
systemami rozproszonymi. Oznacza on, że programista lub użytkownik podczas dostępu
do odległych danych nie musi interesować się różnorodnością środków dostępu,
szczegółami transmisji danych, fizyczną implementacją obiektów, konfiguracją sieci,
itd. Z jego punktu widzenia, przetwarzanie odległych heterogenicznych danych nie
powinno niczym różnić się od przetwarzania lokalnych danych znajdujących się w jego
przestrzeni adresowej. Przezroczystość jest podstawową cechą standardu OMG
CORBA. Istnieje wiele rodzajów przezroczystości:
 przezroczystość dostępu, czyli umożliwienie jednorodnych metod operowania na
lokalnych i odległych danych;
2.Słownik encyklopedyczny







165
przezroczystość położenia, czyli uwolnienie użytkowników od konieczności
(również uniemożliwienie) korzystania z informacji, gdzie aktualnie znajdują się
dane;
przezroczystość współbieżności, czyli umożliwienie wielu użytkownikom
jednoczesnego dostępu do danych bez konieczności uzgodnień i porozumiewania
się, przy zapewnieniu podtrzymania pełnej spójności danych i przetwarzania;
przezroczystość skalowalności, czyli umożliwienie dowolnego dodawania lub
usuwania elementów bazy danych bez wpływu na pracę użytkowników;
przezroczystość replikacji, czyli umożliwienie tworzenia i usuwania kopii danych
w innych miejscach geograficznych z bezpośrednim skutkiem dla efektywności
przetwarzania, ale bez jakichkolwiek skutków dla postaci programów użytkowych
lub pracy użytkownika końcowego;
przezroczystość wydajności, czyli umożliwienie dodania nowych elementów
systemu komputerowego (np. serwerów, dysków) bez wpływu na pracę większości
użytkowników rozproszonej bazy danych;
przezroczystość awarii, czyli umożliwienie nieprzerwanej pracy dla większości
użytkowników rozproszonej bazy danych w sytuacji, gdy niektóre z jej węzłów lub
linie komunikacyjne uległy awarii;
przezroczystość migracji, czyli umożliwienie przenoszenia zasobów danych do
innych miejsc bez wpływu na pracę użytkowników.
Prawdopodobnie nie istnieją systemy spełniające wszystkie wymienione wyżej kryteria
przezroczystości.
przezroczystość rozproszenia (distribution transparency) Patrz: przezroczystość.
przodek (ancestor) Klasa stojąca wyżej w hierarchii klas (nadklasa) w stosunku do
danej klasy.
przodek pośredni (indirect ancestor) Patrz: pośredni przodek.
przyjazność (friendliness, user friendliness) Łatwość, z jaką język lub system może
być rozpoznany i użyty przez jego użytkownika.
przypadek typu (typecase) Terminem tym określa się własność języka
programowania polegającą na możliwości dynamicznego sprawdzania typu pewnego
bytu programistycznego (np. wartości) i uzależnienia sterowania programu od wyniku
takiego sprawdzenia. Taka własność jest często niezbędna dla języków
wprowadzających pewne formy polimorfizmu.
przypadek użycia (use case) W terminologii Jacobsona i UML przypadkiem użycia
jest pewna nazwana lub dobrze określona interakcja pomiędzy użytkownikiem a
systemem komputerowym. Przypadek użycia odwzorowuje pewną funkcję systemu w
taki sposób, w jaki będą ją widzieć jego przyszli użytkownicy. Podejście do analizy od
strony przypadków użycia ma ogromny sens, gdyż pozwala zapomnieć o strukturze i
architekturze systemu oraz jego detalach technicznych i skoncentrować się na
166
2.Słownik encyklopedyczny
zewnętrznych funkcjach systemu. Podejście do projektowania od strony przypadków
użycia jest uważane za znacznie bardziej zdrowe od podejść „technokratycznych”,
ponieważ sprzyja ono punktowi widzenia, w którym centralnym ośrodkiem
zainteresowania staje się człowiek - przyszły użytkownik systemu - a nie budowa
mechanizmu systemu. Model przypadków użycia pozwala wnioskować o systemie na
odpowiednio ogólnym, abstrakcyjnym poziomie. Celem metody opartej na przypadkach
użycia jest określenie wymagań na projektowany system, czyli:
 Głębsze zrozumienie użycia systemu będącego przedmiotem procesu
projektowania.
 Zwiększenie stopnia świadomości analityków i projektantów co do celów tego
systemu.
 Umożliwienie interakcji zespołu projektowego z przyszłymi użytkownikami
systemu.
 Weryfikacja poprawności i kompletności projektu.
 Ustalenie wszystkich strukturalnych i funkcjonalnych własności systemu.
 Ustalenie składowych systemu i związanego z nimi planu konstrukcji systemu.
 Dostarczenie podstawy do sporządzenia planu testów systemu.
Istnieją opinie, że przypadki użycia mają niewiele wspólnego z obiektowością i były
stosowane wcześniej niż obiektowość stała się paradygmatem analizy i projektowania
systemów. Niektóre opinie (np. B. Meyera) głoszą również, że przypadki użycia swoją
popularność zawdzięczają trywialności, prostocie, łatwości interakcji z użytkownikiem,
ale te cechy mogą stać się niekorzystne w przypadku dużego, odpowiedzialnego
projektu i mało doświadczonego zespołu projektowego. Patrz też: diagram przypadków
użycia.
http://www.rational.com/uml/
przypisany (proprietary) Określenie języka, biblioteki, aplikacji, itp., która jest
przystosowana do oprogramowania jednego producenta (np. Microsoftu) i nie jest
używana (nie jest kompatybilna) na innych platformach sprzętowo-programowych lub
w innym środowisku programistycznym. Np. standard ActiveX jest przypisany do
środowisk Windows95 i Windows NT, natomiast standard CORBA nie jest przypisany
do jakiejkolwiek konkretnej platformy.
przyrostowy (incremental) Charakterystyka pewnego procesu lub algorytmu, który
zmienia (lub dodaje) mały fragment (do) większej całości. Np. przyrostowe
projektowanie oznacza projektowanie poprzez małe kroki, elementy lub modyfikacje
dodane do już istniejącej całości; przyrostowa aktualizacja zmaterializowanej
perspektywy oznacza, że po każdej zmianie bazy danych zmaterializowana perspektywa
nie jest usuwana i liczona od początku, lecz modyfikuje się jej małą, lokalną część.
pseudoteoretyk (pseudo-theoretician)
pseudoteorie. Patrz: pseudoteoria.
Osoba
rozwijająca
lub
propagująca
pseudoteoria (pseudo-theory) Próba dokonania wynalazku w dziedzinie informatyki
przy użyciu metod matematycznych, wykonana przez osoby posiadające kompetencje
2.Słownik encyklopedyczny
167
matematyczne, ale nie posiadające wiedzy i doświadczeń praktycznych. Pseudoteoria
nie jest weryfikowalna praktycznie z powodu utopijności założeń lub uwzględnienia
jednego aspektu przy całkowitym zaniedbaniu innych, ważniejszych aspektów. Częstą
wadą pseudoteorii jest ignorowanie skali problemu, tworzenie teorii dla miniprzykładów, i następnie sugerowanie, że teoria będzie działać w rzeczywistej skali.
Kuriozalnych przykładów dostarcza tu np. VDM. Czynnikiem dyskwalifikującym
intelektualną i techniczną wartość pseudoteorii jest ignorowanie mentalnych i
psychologicznych uwarunkowań uczestników i odbiorców projektów oprogramowania.
Przykładami pseudoteorii są: matematyczne teorie specyfikacji i weryfikacji
oprogramowania, teoria normalizacji relacyjnych baz danych, teorie niekompletnej
informacji. Istnieje wiele pseudoteorii rozwijanych w związku z obiektowością; m.in.
typowany rachunek lambda, rachunek monoidów, koncepcje „dedukcyjno-obiektowe”,
obiektowe algebry. Stosunek pseudoteoretyków do obiektowości jest dwojaki: albo
próbują oni walczyć z obiektowością używając do tego celu demagogicznej retoryki
(„brak podstaw matematycznych”), albo też próbują wnieść wkład w obiektowość
poprzez stworzenie dla niej nowej pseudoteorii. Oba przypadki są groźne dla
obiektowości, gdyż albo próbuje się odciąć dopływ środków (materialnych lub
kadrowych) niezbędnych do rozwoju, albo próbuje się spożytkować te środki dla
wspomożenia karier pseudoteoretyków, skierowując przy tym naukę, rozwój i
dydaktykę na fałszywe tory.
Pseudoteoria - wbrew popularnym stereotypom - nie jest teorią, ponieważ nie służy
do opisu i wnioskowania o istniejącej rzeczywistości. Jest ona raczej
zmatematyzowanym zapisem pewnej rzeczywistości wyimaginowanej, urojonej.
Twierdzenia osób rozwijających pseudoteorie, że tworzą oni wartości intelektualne,
które będą konsumowane przez przyszłe pokolenia są niewiarygodne. Wystarczy
przejrzeć teorie rozwijane 30 lat temu (organizacja arytmometru komputera,
wyszukiwanie na bębnie magnetycznym, itd.), aby uzmysłowić sobie, że dowolne teorie
są odbiciem problemów aktualnych w danym czasie i umierają, kiedy te problemy tracą
aktualność. Ponadto pseudoteorie są tworzone przez osoby pozbawione kompetencji w
zakresie rzeczywistych problemów. Przypomina to sytuację, kiedy teoria gry na
skrzypcach jest tworzona przez osobę, która nigdy nie trzymała instrumentu w ręku i
nigdy nie była w sali koncertowej.
Pseudoteorie są poważnym hamulcem postępu, gdyż są powodem straty ogromnego
potencjału intelektualnego i materialnego, bez zysków w postaci nowej efektywnej
wiedzy. Dość często pseudoteoria ubiera się w piórka super-naukowości, tworzy wielki,
samopodtrzymujący się świat naukowych pozorów (wyposażony w niezbędne atrybuty:
konferencje, seminaria, sympozja, komitety naukowe, specjalne czasopisma, itd.).
Pseudoteorie żerują na odwiecznej ludzkiej skłonności do złudzeń i respektu przed
środkami magicznymi, tajemniczymi, hermetycznymi. Z tego punktu widzenia
pseudoteorie opierają się o bazę psychologiczną, która jest specyficzna dla pseudonauk,
takich jak astrologia, parapsychologia, bioenergoterapeutyka, itd. Różnice dotyczą
formy lub środka wyrazu (hermetyczna matematyka w zastępstwie pseudo-naukowej
retoryki), zaś łączy je skłonność do eksponowania urojonych zalet i faktów; dotyczy to
m.in. kłamliwych zapewnień o „szerokich praktycznych zastosowaniach”. Pseudoteorie,
których jedynym autentycznym celem są naukowe kariery (będące często zbiorowym
interesem dużych grup osób), są sprzeczne z etyką, celami i etosem nauki. Patrz też:
teoretyk, teoretyczny masochista, teoretyczny terrorysta.
168
2.Słownik encyklopedyczny
pseudozmienna (pseudo-variable) Termin języka Smalltalk; zmienna
predefiniowana w danym języku i posiadająca ściśle określone znaczenie i semantykę,
np. nil, self, true, false, super.
PSM (Persistent Storage Manager) Patrz: skład trwałych obiektów.
PTR (Persistence Through Reachability) Patrz: trwałość poprzez osiągalność.
publiczny (public) Określenie własności obiektu, która nie jest hermetyzowana; jest
ona dostępna z dowolnego miejsca zgodnie z regułami zakresu.
punkt funkcyjny (function point, FP) Patrz: analiza punktów funkcyjnych.
punkt kontrolny (checkpoint) Zapamiętanie bieżącego stanu programu (stanu
zmiennych programu, stanu bazy danych, itd.) na pewnym trwałym nośniku. Dzięki
temu możliwe jest wznowienie pracy programu od miejsca, w którym wprowadzono do
niego punkt kontrolny. Punkty kontrolne są techniką implementacyjną funkcji
odwrócenia (undo). W przetwarzaniu transakcji (np. w standardzie ODMG) punktem
kontrolnym nazywa się wprowadzenie fizycznych zmian do bazy danych poczynionych
przez transakcję, bez zwalniania założonych przez nią zamków. Tę sytuację można
interpretować jako rozbicie transakcji na dwie transakcje; punkt kontrolny oznacza
zakończenie (potwierdzenie) pierwszej transakcji i natychmiastowe wznowienie
następnej transakcji z zamkami założonymi na tych samych obiektach, które były
zablokowane przez poprzednią transakcję.
Python Obiektowy, interakcyjny, interpretowany, skryptowy język programowania.
Pyton łączy pomysły z języków ABC, C, Modula-3 i Icon. Jest przeznaczony do
szybkiej budowy prototypów lub jako język rozszerzający aplikacje napisane w C.
Posiada pakiety, moduły, klasy, wyjątki definiowane przez użytkownika, dobry interfejs
do C. Zapewnia też dynamiczne ładowanie modułów w C.
http://www.python.org/
http://monty.cnri.reston.va.us/grail/
QA (Quality Assurance) Patrz: zapewnienie jakości.
R
R
rachunek relacyjny (relational calculus) Wprowadzony przez E.F.Codda język
zapytań będący pewnym podzbiorem języka rachunku predykatów. Istotną własnością
rachunku relacyjnego miała być jego matematyczna równoważność z algebrą relacji.
Rachunek relacyjny był podstawą kilku języków zapytań, m.in. języka Alpha (nie
zaimplementowanego) oraz QUEL, historycznego języka systemu Ingres. Rachunek
relacyjny posiadał dwie odmiany: krotkowy rachunek relacyjny (tuple relational
calculus), gdzie każda zmienna przebiegała wszystkie krotki pewnej relacji, oraz
dziedzinowy rachunek relacyjny (domain relational calculus), gdzie każda zmienna
2.Słownik encyklopedyczny
169
przebiegała wszystkie wartości z jednej kolumny pewnej relacji. Niektórzy autorzy
uważają dziedzinowy rachunek relacyjny jako podstawę obiektowego języka zapytań
OQL, ale twierdzenia te są pozbawione wiarygodności (zważywszy chociażby na
zasadnicze różnice w uniwersalności rachunku relacyjnego i uniwersalności OQL).
Rachunek relacyjny, wskutek poważnych ograniczeń uniwersalności, nie jest koncepcją
dostatecznie nośną, co spowodowało, że znalazł się on, chyba bezpowrotnie, w lamusie
przestarzałych koncepcji naukowych. Próby reanimacji rachunku relacyjnego (pewnych
jego rozszerzeń) do opisu obiektowych języków zapytań należy traktować jako
pseudoteoretyczne zabawy nie posiadające żadnych istotnych konsekwencji.
RAD (Rapid Application Development) Szybkie tworzenie aplikacji. Terminem tym
określa się narzędzia i techniki programowania umożliwiające szybką budowę
prototypów lub gotowych aplikacji, z reguły oparte o programowanie wizyjne. Termin
RAD występuje niekiedy jako synonim języków/środowisk czwartej generacji.
Przykładami narzędzi RAD są: Borland Delphi RAD Pack, IBM VisualAge (for Cobol,
Java, C++, Smalltalk), Microsoft Access Developer’s Toolkit, Microsoft Visual FoxPro
Professional, PowerBuilder Desktop, Power++ i wiele innych.
http://www.riv.nl/origin/company/denhaag/RAD.HTM
Raima Object Manager Obiektowy SZBD wspomagający programowanie w C++.
http://www.raima.com/products/rom.cfm
RAP (Rapid Application Prototyping) Szybka budowa prototypów aplikacji.
Określenie techniki do szybkiej budowy prototypów; zwykle jest to pewien język
czwartej generacji (4GL) lub narzędzie RAD.
RDBMS (Relational Data Base Management System) Patrz: relacyjny system
zarządzania bazą danych.
rdzeń ORB (ORB core) Część pośrednika (ORB) odpowiedzialna za komunikację
pomiędzy pośrednikami.
referencja (reference) Identyfikator obiektu używany przez program lub zapytanie.
(Inaczej: odwołanie, odsyłacz, odnośnik.) Referencja jest pojęciem dość bliskim pojęciu
wskaźnika (pointer). Istotna różnica polega na tym, że programista używa wskaźników
explicite tak jak wartości, np. może tworzyć zmienną lub atrybut z taką wartością,
natomiast referencja jest używana implicite przez niektóre konstrukcje języka
programowania lub języka zapytań, np. przez instrukcję podstawienia na zmienną,
instrukcję usuwania obiektu, jako parametr procedury komunikowany przez referencję
(call-by-reference), itp.
refleksja (reflection) Technika programowania, w której programista pisze program
generujący kod programu (w tym samym lub w innym języku), składając go ze stałych
stringowych, danych, wejścia z klawiatury, metadanych zapamiętanych w pewnym
repozytorium, itd. Wygenerowany program (zwykle w postaci ciągu znaków) poddaje
się kompilacji i wykonaniu w tym samym programie, który go utworzył. W językach
interpretowanych program jest wykonywany bezpośrednio po utworzeniu. Refleksja jest
prostą i skuteczną metodą programowania generycznego (generic), o elastyczności i
170
2.Słownik encyklopedyczny
uniwersalności znacznie przekraczających poziom osiągalny przy pomocy systemów z
typami polimorficznymi. Jednocześnie jest techniką dość prostą w implementacji i
użyciu. Najbardziej znanym (najwcześniejszym) językiem z refleksją jest Lisp. Pewien
wariant refleksji został wykorzystany w dynamicznym SQL oraz w wielu interfejsach
określanych jako języki czwartej generacji (4GL). Refleksja jest techniką
programistyczną w standardzie CORBA, gdzie jest podstawowym środkiem
programowania generycznego wykorzystującego DII (Dynamic Invocation Interface)
oraz repozytorium interfejsów. Zaawansowane metody refleksji wymagają istnienia
odpowiednio skonstruowanej metabazy, gdzie wszelkie informacje niezbędne do
składania programu z fragmentów (np. typy, interfejsy, schematy) są przechowywane w
odpowiedniej postaci, np. w postaci ciągów znaków i są dobrze zestrukturalizowane.
Wadami refleksji są: dość uciążliwe programowanie bardziej skomplikowanych zadań,
przystosowanie do języków interpretowanych i późno wiązanych (np. jest
nierealizowalna w C++), słabe możliwości w zakresie mocnej kontroli typów (co czyni
ją techniką niebezpieczną). Istnieją koncepcje zdyscyplinowania refleksji tak, aby była
ona typologicznie bezpieczna; jak dotąd nie wyszły one poza fazę badawczą.
refleksja lingwistyczna (linguistic reflection) Patrz: refleksja.
reguła (rule) Rodzaj danej przechowywanej w bazie danych lub bazie wiedzy, która
jest interpretowana lub uruchamiana przez system. Rodowód pojęcia pochodzi od reguł
logicznych, np. klauzul Horna, jednak tego rodzaju reguły nie uzyskały jakiegokolwiek
znaczenia w rzeczywistych bazach danych. Regułami nazywa się: ograniczenia (więzy)
integralności nakładane na wartości danych lub na zmianę wartości danych,
ograniczenia dostępu do danych, fragmenty kodu (tzw. aktywne reguły) przypisane do
danych, które są automatycznie wyzwalane przez pewne zdarzenia (np. nadejście
określonego momentu czasowego lub zdarzenia zachodzące na danych, np. próba
aktualizacji danej). Zwrócimy uwagę, że w odróżnieniu od programowania w logice, w
systemach baz danych reguły są „obywatelami pierwszej kategorii”, tj. mogą mieć
nazwę, określone granice i mogą podlegać manipulacjom, takim np. jak tworzenie,
usuwanie oraz zmiana stanu.
reguła biznesowa (business rule) Reguła realizująca pewną powtarzalną sytuację w
biznesie lub pewne ograniczenie związane z biznesem. Patrz: też: aktywne reguły.
reguła wnioskowania o typie (type inference rule) Reguła pozwalająca wnioskować
o typie wyrażenia występującego w języku programowania na podstawie typu stałych,
podwyrażeń, funkcji, operatorów, itd. uczestniczących w tym wyrażeniu. Np. jeżeli
wyrażenie ma postać X+Y, gdzie X jest typu integer, a Y jest typu real, to wówczas
odpowiednia reguła wnioskowania o typie ustala, że typem X+Y jest real. W bardziej
ogólnym przypadku, reguła wnioskowania o typie jest przyporządkowana do danej
konstrukcji gramatycznej i ustala na podstawie (wydedukowanych) typów składowych
tej konstrukcji, jaki ma być typ wynikowej konstrukcji. Np. reguła może mieć postać:
f :: AB, x :: A
f(x) :: B
2.Słownik encyklopedyczny
171
co oznacza: jeżeli funkcja f jest typu AB, x jest typu A, to wyrażenie f(x) jest typu B.
reguły zakresu (scope rules, scoping) Reguły określające kolejność rozpatrywania
poszczególnych środowisk przechowujących byty programistyczne przy wiązaniu nazw
występujących w programie; np. najpierw lokalne środowisko metody, następnie
środowisko klasy, w której metoda została zdefiniowana, następnie środowisko obiektu,
na którym działa ta metoda, następnie baza danych, następnie biblioteki procedur i na
końcu - zmienne środowiskowe systemu komputerowego. W obiektowości reguły
zakresu są nietrywialnym tematem rodzącym problemy semantyczne. Reguły zakresu są
najczęściej implementowane w postaci tzw. stosu środowisk (environmental stack),
gdzie czubek stosu odwzorowuje najbardziej lokalne środowisko, zaś podstawa stosu najbardziej globalne. Przy wiązaniu nazw stos środowisk jest przeszukiwany od czubka
do podstawy. Poniższy rysunek przedstawia przykład pokazujący kolejność wizyt w
poszczególnych środowiskach przy wiązaniu nazwy X występującej wewnątrz ciała
metody m zdefiniowanej w klasie PRACOWNIK.
Stos środowisk
Fragment składu obiektów
OSOBA
....
....
Kolejność przeszukiwania
stosu podczas wiązania nazwy X
Parametry i lokalne zmienne metody m
PRACOWNIK
....
m(...)
n(...)
Atrybuty testowanego obiektu PRACOWNIK
Wyeksportowane cechy klasy PRACOWNIK
Wyeksportowane cechy klasy OSOBA
...
PRACOWNIK
PRACOWNIK
Nazwisko Nowak
Zarobek 2500
Prywatne cechy klasy PRACOWNIK
Nazwisko Grzelak
...
Zarobek 2000
Obiekty bazy danych, perspektywy, ...
...
Globalne procedury, zmienne środowiskowe,...
Stos środowisk i reguły zakresu
reinżynieria (reengineering, re-engineering) Przegląd, ocena i modyfikacja systemu
celem odtworzenia go w nowej formie (lepszej z ekonomicznego i/lub użytkowego
punktu widzenia), a następnie ponowna implementacja tego systemu.
http://www.erg.abdn.ac.uk/users/brant/sre/
reinżynieria procesów biznesowych (Business Process Reengineering, BPR)
Fundamentalne
przemyślenie
i
radykalne
przeprojektowanie
procesów
przedsiębiorczości dla uzyskania dramatycznego usprawnienia wg krytycznych
współczesnych miar wydajności, takich jak koszt, jakość, serwis i szybkość. Patrz też:
reinżynieria.
rekord (record) Patrz: zapis.
relacja (relation) Pojęcie matematyczne, definiowane jako podzbiór iloczynu
172
2.Słownik encyklopedyczny
kartezjańskiego pewnych dziedzin (zbiorów). Relacja stała się podstawowym pojęciem
relacyjnego modelu danych, jednakże w ramach tego modelu nabrała ona nieco innego
znaczenia, równoważnego (nieskończonej) rodzinie tablic zawierających pewną liczbę
nazwanych kolumn i nieograniczoną liczbę wierszy. Istotną własnością tej rodziny jest
obecność klucza, tj. kolumny (kolumn), której (których) elementy w jednoznaczny
sposób identyfikują wiersze tablicy. Ze względu na powyższą homonimię, wiele
systemów odchodzi od stosowania terminu „relacja” na rzecz terminu „tablica”. Pojęcie
relacji jest mało precyzyjnym modelem struktur danych (tablic) implementowanych w
relacyjnych bazach danych. Np. bazując na czystym pojęciu relacji nie można
zdefiniować operatora złączenia naturalnego (natural join) ani też operatora złączenia
zewnętrznego (outer join). SQL robi dalsze odstępstwa od tego pojęcia poprzez
wprowadzenie możliwości wstawiania do tablic duplikatów krotek, poprzez możliwość
sekwencyjnego uporządkowania krotek, grupowania, itd. Środki przetwarzania tablic
muszą być znacznie mocniejsze od środków oferowanych przez typowe formalizmu
matematyczne operujące na relacjach, takie jak algebra relacji lub rachunek relacyjny.
relacyjna baza danych (relational database) Baza danych zorganizowana według
informatycznej ideologii określanej jako „relacyjny model baz danych”. Ideologię tę
zaproponował E.F.Codd w 1970 r., zaś nieco później sformułował jej założenia w
postaci tzw. 12 reguły „prawdziwego systemu relacyjnego”. Większość tych reguł jest
rozsądna i określa zasady budowy systemów zarządzania bazą danych, które powinny
obowiązywać nie tylko dla systemów relacyjnych; np. reguła 3 zwracająca uwagę na
konieczność systematycznego traktowania wartości zerowych, lub reguła 8 żądająca
niezależności programistycznych interfejsów od fizycznej organizacji danych. Niektóre
reguły (np. reguła 0) stanowią manifestację myślenia życzeniowego, w którym
zapomina się o fakcie, że środki operacyjne i abstrakcje programistyczne wynalezione
przez twórców modelu relacyjnego (np. algebra relacji lub SQL) nie są wystarczająco
uniwersalne, aby sprostać wymaganiom wielu zastosowań baz danych. W praktycznych
implementacjach założenia te są często modyfikowane lub ignorowane. W związku z
tym „prawdziwego systemu relacyjnego” nie ma i chyba już nie będzie. Współczesne
relacyjne bazy danych łączy kilka cech. Jedną z nich jest logiczna organizacja bazy
danych, która jest widziana jako zbiór nazwanych prostokątnych tablic o
nieograniczonej liczbie wierszy i o określonej liczbie nazwanych kolumn. Wartości
zapisane w tych tablicach są atomowe (niepodzielne) i nie są odsyłaczami do lokacji
maszynowych (adresów w pamięci, adresów dyskowych, itp.) lub wewnętrznych
identyfikatorów wierszy (krotek) tych tablic. Drugą cechą jest dostęp do danych
poprzez język zapytań wysokiego poziomu, zwykle SQL lub jego mutację. Trzecią
cechą jest katalog danych, zorganizowany również w postaci tablic i dostępny z języka
wysokiego poziomu. Pozostałe cechy systemów określanych jako „relacyjne” wielodostęp, perspektywy, języki 4GL, etc. - są silnie zróżnicowane.
relacyjna perspektywa (relational view) Wirtualna tablica utworzona poprzez
zapytanie (np. w SQL). Relacyjna perspektywa zawiera dane, które pochodzą z jednej
lub kilku zapamiętanych tablic. Perspektywy zwykle nie istnieją fizycznie jako
zapamiętane dane; istnieją wyłącznie w postaci definicji. Tym niemniej użytkownik
może je do pewnego stopnia traktować tak samo jak zapamiętane tablice, używając ich
nazw i przypisanych im atrybutów, np. w zdaniach SQL. W szczególności, może
2.Słownik encyklopedyczny
173
używać perspektyw do wyszukiwania i do definiowania innych perspektyw. W
niektórych przypadkach perspektywa jest „materializowana” celem zwiększenia
szybkości przetwarzania. Poniżej znajduje się przykład definicji perspektywy w SQL:
create view DobryDostawca( Nr, Nazwisko, Miasto )
as
select DNR, NAZWISKO, MIASTO
from DOSTAWCA
where STATUS > 30
W ten sposób została utworzona wirtualna tablica DobryDostawca z atrybutami Nr,
Nazwisko, Miasto, która jest (poziomym i pionowym) zawężeniem tablicy DOSTAWCA,
poprzez przesłonięcie wierszy, w których status dostawcy jest mniejszy lub równy 30,
oraz przesłonięcie niektórych kolumn. Taka perspektywa może być użyta w zapytaniu
SQL na normalnych zasadach, np.:
select Nr, Nazwisko from DobryDostawca where Miasto = ‘Kraków’
Negatywnymi cechami relacyjnych perspektyw (definiowanych w SQL) jest
ograniczenie funkcjonalności (nie wszystkie wyobrażalne wirtualne tablice dadzą się
wyrazić w SQL) oraz nie rozwiązany (w ogólnym przypadku) problem aktualizacji
perspektyw.
relacyjny system zarządzania bazą danych, RSZBD (Relational Data Base
Management System, RDBMS) Systemy takie jak: Oracle, Sybase, Ingres, DB2,
Informix, Progress, Dbase, MS SQL Server, i wiele innych. Patrz: relacyjna baza
danych.
relewancja (relevance) Pewna ilościowa lub jakościowa miara określająca precyzję
lub odpowiedniość wyniku wyszukiwania, tj. w jakim stopniu rezultat wyszukiwania
(tekstów, pozycji bibliograficznych, stron WWW, obiektów, grafiki) odpowiada intencji
użytkownika wyrażonej w zapytaniu. Relewancja zależy od precyzji języka zapytań, od
naturalności użycia jego konstrukcji dla użytkowników, od metody i jakości opisu
(indeksowania) obiektów będących przedmiotem wyszukiwania, oraz od algorytmów
ustalających odpowiedniość danego obiektu do danego zapytania. Terminów
relewantny/nierelewantny
używa
się
także
potocznie
jako
synonimów
odpowiedni/nieodpowiedni dla danej sprawy, problemu, zagadnienia, itp.
replikacja (replication, mirror) Kopia danych przechowywana w miejscu odległym
od miejsca przechowywania oryginału. Replikacje zmniejszają obciążenie sieci oraz
zwiększają dostępność danych, niezawodność i bezpieczeństwo. Poważnym problemem
związanym z replikacjami jest konieczność jednoczesnej aktualizacji wszystkich
istniejących kopii danych.
replikator (replicator) Moduł systemu zarządzania bazą danych, którego zadaniem
jest podtrzymywanie spójnych kopii danych w różnych oddalonych geograficznie
miejscach. W przypadku aktualizacji dowolnej z nich, replikator automatycznie
aktualizuje pozostałe kopie. Ze względu na koszt transmisji oraz ze względu na
autonomię lokalnej bazy danych, nie zawsze jest korzystna natychmiastowa aktualizacja
174
2.Słownik encyklopedyczny
kopii. Większość aplikacji może tolerować pewne opóźnienie w aktualizacji kopii. Z
tego względu replikatory posiadają dodatkowe możliwości sterowania opóźnieniem; np.
kopie są aktualizowane pod koniec dnia, raz na tydzień, itp. Istnieje kilka modeli
replikacji, np. model, w którym aktualizowana może być tylko główna kopia, zaś repliki
mogą być tylko czytane.
repozytorium (repository) Skład, magazyn obiektów lub innych danych. Zwykle
intencją tego terminu jest skład przechowujący dane różnych typów (dokumenty,
klasyczne dane, dane multimedialne, programy, skrypty, reguły, perspektywy) oraz
udostępniający je przy pomocy środków wizualnych.
repozytorium implementacji (implementation repository) W terminologii
standardu OMG CORBA miejsce przechowywania informacji o implementacji
obiektów, wraz z usługami pozwalającymi zidentyfikować oraz zlokalizować obiekt.
http://www.omg.org
repozytorium interfejsów (interface repository, IR) Termin OMG CORBA;
miejsce przechowywania definicji interfejsów (specyfikacji klas), które może być
przeszukiwane przy pomocy standardowych środków. Repozytorium interfejsów jest
zwykle wykorzystywane przy wołaniach dynamicznych (Dynamic Invocation Interface,
DII).
http://www.omg.org
REXX Skryptowy uniwersalny język programowania będący integralną częścią
systemu operacyjnego OS/2 firmy IBM. Posiada elementy obiektowości.
http://www2.hursley.ibm.com/orexx/
http://www2.hursley.ibm.com/rexx/
RFI (Request For Information) Dokument (w postaci ankiety) rozsyłany przez OMG
celem ustalenia stopnia zainteresowania członków OMG konkretnym elementem
standardu CORBA.
http://www.omg.org
RFP (Request For Proposal) Dokument (w postaci ankiety) rozsyłany przez OMG
celem ustalenia szczegółów, propozycji i wymagań dotyczących konkretnego elementu
standardu CORBA.
http://www.omg.org
RMI (Remote Message Invocation) Wołanie odległej metody. Pośrednik wymiany
obiektów (ORB) firmy JavaSoft rozszerzający język Java. Poprzednie wersje nie były
kompatybilne ze standardem CORBA; obecnie, w wyniku porozumienia producentów
oprogramowania, JavaSoft planuje zaadoptowanie RMI jako pakietu działającego na
bazie CORBA/IIOP. RMI służy do integracji aplikacji napisanych w Java.
http://java.sun.com/products/jdk/1.1/docs/guide/rmi/index.html
http://www.corbajava.engr.sjsu.edu
rola [1] (role) Dynamicznie zmieniająca się specjalizacja obiektu. Każdy obiekt
może jednocześnie występować w wielu rolach. Rola importuje wszystkie atrybuty wraz
2.Słownik encyklopedyczny
175
z ich wartościami z obiektu będącego jej podmiotem. Każda z ról może należeć do
własnej klasy. Np. obiekt OSOBA może być jednocześnie w rolach PRACOWNIK,
PACJENT, PODATNIK, itd. Rysunek poniżej przedstawia cztery obiekty OSOBA, które
mogą mieć dwie role: PRACOWNIK i STUDENT; każda z ról dziedziczy inwarianty z
własnej klasy oraz importuje (strzałka z podwójną linią) atrybuty i ich wartości z
obiektu będącego jej podmiotem. Role można traktować jako dynamicznie i równolegle
pojawiające się i znikające specjalizacje obiektu. Koncepcja ról umożliwia znacznie
bardziej czyste potraktowanie wielu pojęć obiektowości, w szczególności pozwala
zrezygnować z zasady zamienialności (substitutability), pozwala na spójne
potraktowanie powiązań pomiędzy obiektami, oraz umożliwia opanowanie problemu
wielodziedziczenia. Brak pojęcia roli w modelach i systemach obiektowych powoduje
ograniczenia i konflikty, które następnie zamieniają się w dość jałowe dyskusje
dotyczące metod ich uniknięcia, czego przykładem są dyskusje dookoła pojęcia
wielodziedziczenia. Jak dotąd, role nie są implementowane i praktycznie nie występują
w metodykach analizy i projektowania. Zamiast nich, autorzy tych metodyk posługują
się zbytnio uogólnionym terminem agregacja lub semantycznie mętnym terminem
delegacja. Temat ról jest przedmiotem wzorców projektowych (design patterns) (np.
wzorca określanego jako decorator). Takie podejście do zagadnienia jest jednak
bardziej próbą wynalezienia kolejnej protezy dla ułomnego modelu, niż istotnym
wyleczeniem przyczyny ułomności.
OSOBA
Nazwisko
RokUr
Wiek()
PRACOWNIK
Zarobek
Dział
ZarobekNetto()
ZmieńZarobek(..)
Klasy
OSOBA
Nazwisko Abacka
RokUr 1948
OSOBA
Nazwisko Kowalska
RokUr 1975
PRACOWNIK
Zarobek 2500
Dział Kredyty
Obiekty
STUDENT
Semestr
NrIndeksu
WpiszOcenę(...)
ObliczŚredniąOcen()
OSOBA
Nazwisko Nowak
RokUr 1951
PRACOWNIK
Zarobek 1500
Dział Obsługa
STUDENT
Semestr 7
NrIndeksu 223344
jest_klientem
pracuje_w
pracuje_w
FIRMA
Nazwa BankSA
OSOBA
Nazwisko Nowacki
RokUr 1940
studiuje_na
UCZELNIA
Nazwa PW
STUDENT
Semestr 4
NrIndeksu 556677
studiuje_na
UCZELNIA
Nazwa UW
Obiekty i dynamiczne role
rola [2] (role, role name) W diagramach encja-związek (oraz diagramach
176
2.Słownik encyklopedyczny
obiektowych) rola jest nazwą przypisaną do jednej dziedziny związku (asocjacji), np.
związek Ślub łączący 3 osoby (mężczyznę, kobietę oraz księdza) posiada trzy nazwane
role: PanMłody, PannaMłoda i Ksiądz.
rola [3] (role) W metodykach analizy i projektowania systemów informatycznych
rolą określa się kategorię pracownika lub użytkownika, będącego podmiotem systemu
informatycznego lub projektu (dyrektor, pracownik, analityk, programista, itd.).
Synonim: aktor.
rola asocjacji (association role) Patrz: rola [2].
Rose Narzędzie CASE firmy Rational, stosujące m.in. notację UML.
http://www.rational.com/products/rose/
RoughWave Biblioteka klas w C++ oferowana przez firmę Rough Wave Software.
Zawiera m.in. standardową bibliotekę C++, klasy do pisania aplikacji wielowątkowych
(multithreaded), pomost pomiędzy językami Java i C++, klasy do optymalizacji
zarządzania pamięcią, biblioteki funkcji matematycznych, udogodnienia służące do
dostępu do relacyjnych baz danych, środki do programowania wizyjnego i konstrukcji
graficznych interfejsów użytkownika, środki do programowania aplikacji klient/serwer i
innych systemów rozproszonych, środki do współdziałania ze standardem CORBA i
inne.
rozproszona baza danych (distributed database) Baza danych, która jest
rozproszona geograficznie, ale opisywana przez pewien globalny schemat (zwany
niekiedy schematem federacyjnym). Istotą rozproszonej bazy danych (w odróżnieniu od
dostępu do odległych zasobów, np. poprzez ODBC lub JDBC) jest jednorodność jej
organizacji i przezroczystość rozproszenia. Programista programujący aplikację
działającą na rozproszonej bazie danych postępuje tak, jak gdyby baza danych była
scentralizowana. Rozproszone bazy danych implikują trudne problemy, m.in. związane
z przetwarzaniem i optymalizacją rozproszonych zapytań, optymalizacją obciążenia
sieci, uzyskaniem wysokiej niezawodności przetwarzania transakcji w sytuacji
zawodnej sieci (patrz np. protokół 2PC) i technologią przetwarzania replikacji (kopii
danych).
http://www2.hawaii.edu/~ramesh/ics691.html
rozproszone obiekty (distributed objects) Architektura systemu, w której obiekty są
zlokalizowane w różnych, geograficznie oddalonych węzłach sieci komputerowej.
Niekiedy z tym terminem wiązana jest możliwość przemieszczania obiektów z danego
węzła do innego węzła.
rozproszony powszechny model obiektowy (DCOM, Distributed Common Object
Model) Patrz: DCOM.
rozproszony system obiektowy (distributed object system) System zapewniający
geograficzne rozproszenie obiektów oraz własność przezroczystości (transparency); tj.
programista działający w systemie rozproszonym nie musi zajmować się
nawiązywaniem połączeń i protokołami transmisji obiektów. (W tym sensie, aplikację
2.Słownik encyklopedyczny
177
zapewniającą dostęp do odległych obiektów przy pomocy specjalnych komend lub
interfejsów kwalifikuje się jako bardzo uproszczone rozproszenie.) Rozproszone
systemy obiektowe są przedmiotem szeregu standardów i produktów określanych jako
oprogramowanie pośredniczące (middleware); przykładem są pakiety ORB zbudowane
wg standardu CORBA, COM, OpenDoc, OSF DCE, RMI, JavaBeans. Odrębnym
tematem są obiektowe rozproszone bazy danych. W relacyjnych bazach danych temat
ten zaowocował w różnorodne rozwiązania, m.in. pomosty (gateways) do obcych
systemów, własne protokoły/pakiety dostępu do odległych baz danych (zwykle oparte o
RPC), replikacje, przetwarzanie zapytań w rozproszonych bazach danych, protokoły
przetwarzania transakcji w systemach rozproszonych takie jak 2PC, architektura
klient/serwer i inne. Należy zwrócić uwagę, że temat rozproszenia powiązany z
tematem współdziałania (interoperability) był podejmowany przez wiele środowisk
akademickich i przemysłowych, ale (pomimo setek publikacji) jest dość trudno określić
jednoznaczne rezultaty tej aktywności (poza dość zgrubnymi hasłami takimi jak
„federacyjna baza danych”, „globalny schemat”, „integracja schematów”, itp.). Rynek
zdominowały różnorodne rozwiązania ad hoc, niekompatybilne, często obarczone
istotnymi wadami. Przyczyną jest prawdopodobnie to, że problem jest bardzo trudny,
uwikłany w wiele szczegółów związanych z wydajnością, niezawodnością,
bezpieczeństwem, implementacją i infrastrukturą rozproszonych systemów. Poprzez to
temat nie poddaje się generalizacjom, spekulacjom, czy teoriom. Temat rozproszonych
obiektowych baz danych jest podejmowany przez wiele grup akademickich i
przemysłowych, ale jak dotąd, dość trudno stwierdzić, że prace te zaowocowały
konkretnymi systemami lub rozwiązaniami na rynku. Pakiety lub standardy takie jak
CORBA lub DCOM są ulokowane (z koncepcyjnego punktu widzenia) blisko poziomu
systemu operacyjnego. Mogą więc stanowić bazę techniczną dla rozproszonych baz
danych, ale nie są w stanie rozwiązać problemów koncepcyjnych, takich jak np.
federacyjność i autonomia, aktualizowalne perspektywy (wirtualne schematy),
optymalizacja rozproszonych zapytań, czy też przetwarzanie replikacji. Wydaje się, że
obiektowe bazy danych będą jeszcze jakiś czas dojrzewać do powyższych tematów.
rozprzestrzenianie
(deployment)
Przystosowywanie
oprogramowania
przygotowanego na daną platformę do pracy na innych platformach. Terminem tym
określa się również przypisanie składowych danego oprogramowania do elementów
architektury sprzętu; patrz: diagram rozprzestrzeniania. Synonim: wdrażanie.
rozszeregowanie (unmarshalling) Wyjaśnienie - patrz: szeregowanie.
rozszerzalność (extensibility) W szerszym znaczeniu, pewna ilościowa lub
jakościowa miara określająca łatwość, z jaką dany system lub język można rozszerzyć o
nowe funkcje. W węższym znaczeniu zwykle chodzi o możliwość definiowania i
nazywania (przez projektanta lub programistę) nowych klas i/lub typów na podstawie
klas/typów wbudowanych w system oraz klas/typów już zdefiniowanych i nazwanych.
rozszerzony relacyjny SZBD (extended relational DBMS, extended RDBMS)
Relacyjny SZBD rozszerzony o pewne niestandardowe funkcje, np. przetwarzanie
multimediów, obiektowość, reguły, abstrakcyjne typy danych, zintegrowanie z WWW,
hurtownie danych, itd. Patrz też: obiektowo-relacyjny.
178
2.Słownik encyklopedyczny
rozszerzony RSZBD (extended RDBMS) Patrz: rozszerzony relacyjny SZBD.
rozwój oprogramowania (software development) Proces analizy, projektowania,
konstrukcji, testowania i wdrażania oprogramowania. Synonim: wytwórstwo
oprogramowania.
równorzędny (peer) Określenie jednostki sprzętu lub oprogramowania, która w
danym systemie lub sieci jest równorzędna w stosunku do innych jednostek; zwykle
określenie to występuje w kontraście w stosunku do określeń takich jak klient i serwer.
równorzędny-do-równorzędnego (peer-to-peer) Określenie architektury sprzętu
lub oprogramowania (oraz rodzaju komunikacji), w której występują dwie lub więcej
jednostek na tym samym poziomie, równorzędnych, komunikujących się przy pomocy
tego samego protokołu. Zwykle architekturę tę przeciwstawia się architekturze klientserwer lub innym zależnościom hierarchicznym pomiędzy jednostkami.
RPC (Remote Procedure Call) Patrz: wołanie odległej procedury.
RSZBD (RDBMS, Relational Data Base Management System) Relacyjny System
Zarządzania Bazą Danych.
Rumbaugh, James Główny twórca metodyki obiektowej OMT; jeden z twórców
notacji Unified Modeling Language, UML.
http://www.rational.com/
r-wartość (r-value) Synonim wartości, wynik wyrażenia, które po ewaluacji zwraca
wartość, np. 2+2, x+1, sin(x), itd. R-wartość nie może pojawić się po lewej stronie
operacji podstawienia, może ono natomiast pojawić się po prawej stronie (stąd rwartość, od right). Jeżeli wyrażenie zwraca referencję (do zmiennej, atrybutu, itd.) i stoi
w miejscu, gdzie oczekiwana jest r-wartość, wówczas automatycznie jest wywoływana
operacja dereferencji. R-wartość jest obliczonym parametrem aktualnym przy wołaniu
poprzez wartość oraz może parametryzować zdania imperatywne. Przeciwieństwem rwartości jest l-wartość (l-value, od słowa left).
rzutowanie (cast) Patrz: kast.
S
S
samoreferencja (self-reference) Identyfikacja obiektu, do którego został wysłany
komunikat. Samoreferencji używa się wewnątrz ciała metody wywoływanej po
odebraniu komunikatu; do tego celu służą pseudozmienne, takie jak self lub this.
Sather Obiektowy język programowania, pochodna języka Eiffel. Podstawowymi
założeniami tego języka są m.in.: efektywność (maszynowa), elegancja definicji, bogata
biblioteka klas, statyczna mocna kontrola typów i możliwość definiowania funkcji
2.Słownik encyklopedyczny
179
wyższego rzędu.
http://http.icsi.berkeley.edu/Sather/
scenariusz (scenario) Pojęcie niektórych metodyk obiektowych, np.
MainstreamObjects. Sekwencja czynności lub transakcji realizująca konkretną funkcję
użytkową systemu. Pojęcie scenariusza jest bliskie lub tożsame z pojęciem przypadku
użycia (use case).
schemat bazy danych (database schema) Obraz zawartości bazy danych, wyrażony
w sformalizowanym języku. W obiektowych bazach danych schemat jest formalnym
opisem zawartości bazy danych uwzględniającym klasy, specyfikacje atrybutów,
specyfikacje metod, typy, powiązania pomiędzy klasami obiektów oraz inne informacje.
Schemat może dotyczyć różnych poziomów abstrakcji:
 schemat logiczny (logical schema) przedstawia budowę struktur danych na
poziomie abstrakcji niezbędnym dla prawidłowego manipulowania danymi przez
programistę i użytkownika;
 schemat pojęciowy (conceptual schema) ustala klasy obiektów modelowanej
rzeczywistości oraz koncepcyjne związki pomiędzy tymi obiektami, przez co
ułatwia rozumienie semantyki danych;
 schemat fizyczny (physical schema) przedstawia szczegóły organizacyjne dla
poszczególnych typów danych (indeksy, tablice mieszające, itp.).
Schemat bazy danych jest niezbędny dla jej użytkowników i programistów do
zrozumienia, co baza danych zawiera i jak dane są zorganizowane. Schemat bazy
danych jest wykorzystywany przez SZBD dla właściwej organizacji danych, kontroli
typów danych oraz wymuszenia niektórych ograniczeń dotyczących danych. Fragment
schematu odnoszący się do jednego użytkownika lub jednej aplikacji jest zwany
podschematem. Ma on na celu uproszczenie wizji danych oraz ograniczenie dostępu do
danych. Zwykle schemat bazy danych jest wyrażeniem języka opisu danych (data
description language, DDL), np. ODL wg standardu ODMG.
schemat federacyjny (federated schema) Schemat rozproszonej bazy danych, w
którym uwidocznione są te zasoby danych, które autonomiczne węzły sieci
komputerowej zadeklarowały jako dostępne dla danego rozproszonego systemu.
schemat fizyczny (physical schema) Przedstawia szczegóły organizacji danych
(indeksy, struktury pomocnicze, pliki, wskaźniki, fizyczną organizację zbiorów, itp.) dla
poszczególnych elementów schematu logicznego lub pojęciowego.
schemat globalny (global schema) Koncepcja organizacji rozproszonej bazy
danych, w której wszystkie miejsca w rozproszonej bazie danych są objęte jednym
globalnym schematem, jednakowym dla każdego miejsca. Globalny schemat zakłada
przezroczystość rozproszenia, tj. programista nie musi być świadomy tego, gdzie dane
są fizycznie przechowywane i nie musi explicite używać komend transmisji danych.
Istotną wadą podejścia opartego na globalnym schemacie jest zredukowana możliwość
sterowania zakresem autonomii każdego lokalnego systemu.
180
2.Słownik encyklopedyczny
schemat logiczny (logical schema) Schemat przedstawiający budowę struktur
danych na poziomie abstrakcji niezbędnym dla prawidłowego manipulowania danymi
przez programistę i użytkownika, bez konieczności odwoływania się do szczegółów
implementacyjnych. Zwykle schemat logiczny jest zapisany w języku konkretnego
SZBD; patrz: schemat bazy danych.
schemat obiektowy (object schema) Schemat bazy danych zapisany w języku
definicji danych systemu obiektowego (DDL, Data Definition Language), np. w ODL
wg standardu ODMG.
schemat pojęciowy (conceptual schema) Schemat bazy danych przedstawiony w
postaci diagramu pojęciowego klas, ich hierarchii i powiązań. Schemat pojęciowy
odwołuje się przede wszystkim do ludzkiego myślenia, percepcji i komunikacji
międzyludzkiej, natomiast w drugiej kolejności do realizacji komputerowej.
schemat wewnętrzny (internal schema) Patrz: schemat fizyczny.
sekwencja (sequence) W terminologii obiektowych baz danych (np. standardu
ODMG) konstruktor typów lub klas. Wartość lub obiekt typu „sekwencja” jest
kontenerem zawierającym wiele (dowolnie dużo) elementów. Wartość typu sekwencja
może być dowolnie rozszerzona o nowe elementy oraz można z niej usunąć elementy
istniejące. W odróżnieniu od zbioru i wielozbioru, porządek elementów w sekwencji ma
znaczenie i jest wykorzystywany przez niektóre operatory, np. DajPierwszy,
DajNastępny, CzyOstatni, itp.
selekcja (selection) Operator algebry relacji lub języka zapytań, który tworzy nową
relację poprzez wybranie z wejściowej relacji wierszy spełniających pewien warunek
(zwany predykatem). W obiektowych językach zapytań analogiczny operator wybiera
pewien fragment wejściowej kolekcji obiektów na podstawie określonego warunku.
selektor (selector) Termin języka Smalltalk; część komunikatu ustalająca nazwę
metody. Zwykle selektorem nazywa się operację, która odczytuje własność obiektu, ale
jej nie zmienia.
Self Obiektowy język programowania oparty o koncepcje prototypów i delegacji,
dynamicznego dziedziczenia, behawioru i stanów.
http://self.smli.com
self Słowo kluczowe (Smalltalk) występujące w ciele metody i identyfikujące obiekt,
do którego został wysłany komunikat zawierający nazwę tej metody; często używa się
także słowa this (np. C++) lub current. Istnieją drobne niuanse semantyczne związane
ze znaczeniem tych słów w poszczególnych językach.
semantyczny model danych (semantic data model) Model danych wprowadzający
pojęcia takie jak: generalizacja, specjalizacja, asocjacja, agregacja, klasyfikacja, które
ułatwiają odwzorowanie modelowanego fragmentu rzeczywistości w jej abstrakcyjny
obraz pojęciowy lub zapis (diagram) w pewnej notacji. Przykładem semantycznych
2.Słownik encyklopedyczny
181
modeli danych jest model encja-związek i model obiektowy.
semantyka (semantics) Ogólnie: dział lingwistyki zajmujący się badaniem
znaczenia wyrazów, fraz, zdań, etc. W informatyce terminu tego używa się w
sytuacjach, kiedy mówimy o znaczeniu tekstu (np. programu), danych, lub struktury
formalnej (np. diagramu). W matematyce semantyka oznacza formalne odwzorowanie
napisów pewnego języka w obiekty matematyczne; np. odwzorowanie tekstu programu
w funkcję określoną na zbiorze stanów. W nieformalnych modelach danych semantyka
oznacza odwzorowanie danych lub schematów (diagramów, modeli) w obrazy
pojęciowe (koncepcyjne) dotyczące modelowanej rzeczywistości.
semantyka danych (data semantics) Znaczenie danych; odwzorowanie danych w
obrazy pojęciowe dotyczące modelowanej rzeczywistości.
semantyka oparta na kopiowaniu (copy semantics) Ogólnie, określenie semantyki
pewnej konstrukcji gramatycznej, w której operuje się na kopii argumentu lub
składowej tej konstrukcji. Np. iterator
for each x in K do p(x)
(gdzie x jest zmienną iteratora, K jest kontenerem obiektów, zaś p(x) jest pewnym
programem zależnym od zmiennej x wykonywanym w pętli iteratora) posiada
semantykę opartą na kopiowaniu, jeżeli w każdym obrocie pętli iteratora na zmienną x
podstawia się kopię kolejnego obiektu z kontenera K. Możliwe są inne konstrukcje,
których semantyka jest oparta na kopiowaniu, np. metoda przekazywania parametrów
określana jako wołanie poprzez wartość ze zwrotem (call-by-value-return). Semantykę
opartą na kopiowaniu przeciwstawia się semantyce opartej na referencjach.
semantyka oparta na referencjach (reference semantics) Ogólnie, określenie
semantyki pewnej konstrukcji gramatycznej, w której operuje się na referencji do
argumentu lub składowej tej konstrukcji. Np. iterator
for each x in K do p(x)
(gdzie x jest zmienną iteratora, K jest kontenerem obiektów, zaś p(x) jest pewnym
programem zależnym od zmiennej x wykonywanym w pętli iteratora) posiada
semantykę opartą na referencjach, jeżeli w każdym obrocie pętli iteratora na zmienną x
podstawia się referencja do kolejnego obiektu z kontenera K. Możliwe są inne
konstrukcje, których semantyka jest oparta na referencjach, np. metoda przekazywania
parametrów określana jako wołanie poprzez referencję (call-by-reference). Semantykę
opartą na referencjach przeciwstawia się semantyce opartej na kopiowaniu.
serwer (server) Element architektury klient-serwer realizujący zlecenia klientów.
serwer aplikacji (application sever) Składnik trzywarstwowej architektury (threetier architecture) zbierający zlecenia od klientów, realizujący logikę biznesu,
wysyłający zlecenia do serwerów, zbierający wyniki tych zleceń i przekazujący je w
odpowiedniej formie do klientów.
serwlet (servlet) Kod języka Java, który jest wykonywany po stronie serwera WWW
182
2.Słownik encyklopedyczny
(w odróżnieniu od apletu, który wykonuje się po stronie klienta) i realizuje zlecenia
wysyłane od klienta (np. dostęp do bazy danych znajdującej się na serwerze WWW),
przesyłając następnie wyniki do klienta.
http://jeeves.javasoft.com/products/java-server/servlets/index.html
Shlaer-Mellor Obiektowa metodyka analizy, modelowania i projektowania
systemów informatycznych integrująca własności strukturalne i behawioralne. Patrz:
OOSA.
http://www.projtech.com/smmethod/smmethod.html
SI System Informatyczny, System Informacyjny (Information System, IS).
sieciowy model danych (network data model) Ogólnie: model danych, w którym
dane posiadają wewnętrzne identyfikatory (lub adresy), zaś związki semantyczne
pomiędzy danymi są reprezentowane poprzez powiązania referencyjne lub
wskaźnikowe. Struktura danych tworzy więc graf, czyli sieć. (Termin „sieciowy” nie
ma tu związku z sieciami komputerowymi.). Najczęściej model sieciowy jest
utożsamiany z propozycją grupy DBTG (Data Base Task Group) komitetu CODASYL,
opublikowaną w 1971 r. i potem kilkakrotnie modyfikowaną. Propozycja DBTG
CODASYL została zrealizowana w wielu systemach; m.in. w polskim systemie
RODAN. Model sieciowy w wersji DBTG obarczony był wadami, m.in. obniżeniem
poziomu programowania do detali fizycznej organizacji danych. W ostatnich latach
nastąpił renesans podstawowych założeń modelu sieciowego w obiektowych bazach
danych.
silnik wyszukiwawczy (search engine) Ogólnie, określenie udogodnienia WWW,
które pozwala wyszukiwać informacje na stronach WWW lub w dużych bazach danych
tekstowych. Przykładami silników wyszukiwawczych są: Yahoo, AltaVista, Hot Bot,
Lycos, Sleuth, i inne. Termin ten występuje także w kontekście oprogramowania
przeznaczonego do wyszukiwania pełnotekstowego, takiego jak Search’97 (dawniej
Topic) firmy Verity.
Simula-67 Język opracowany w 1967 roku, uważany za przodka obiektowości w
programowaniu. Został opracowany w Norweskim Centrum Obliczeniowym w Oslo.
Wprowadza klasy, podklasy, wirtualne funkcje i aktywne obiekty.
Sina Współbieżny obiektowy język programowania wykorzystujący model CFOM
(Composition Filters Object Model).
http://wwwtrese.cs.utwente.nl/sina/
Sintropy (Syntropy) Obiektowa metodyka analizy i projektowania systemów
informatycznych.
http://www.objectdesigners.co.uk/syntropy
skalowalność (scalability) Zdolność oprogramowania lub systemu komputerowego
do sprawnego działania w warunkach rosnącej liczby użytkowników, zwiększającej się
objętości przetwarzanych danych lub rozrostu ilości węzłów sieci komputerowej.
Zwrócimy uwagę, że (wbrew popularnej komercyjnej retoryce) pojęcie skalowalności
2.Słownik encyklopedyczny
183
jest relatywne. W istocie, nie jest właściwe mówienie, że system jest „skalowalny” lub
„nie skalowalny”, ponieważ zależy to od aspektu, wg którego definiuje się
skalowalność, oraz od zakładanego maksimum tego aspektu. Np. wszystkie systemy „są
skalowalne” przyjmując, że maksymalna objętość bazy danych wynosi 100 obiektów,
oraz wszystkie „nie są skalowalne” przyjmując, że maksymalna objętość bazy danych
wynosi 1000 miliardów obiektów.
skład danych (data store) Struktura danych i pakiet procedur do utrzymywania i
zarządzania danymi na poziomie fizycznym na dysku lub w pamięci operacyjnej.
skład obiektów (object store, storage domain) Struktura danych i pakiet procedur
do utrzymywania i zarządzania obiektami na poziomie fizycznym na dysku lub w
pamięci operacyjnej.
skład trwałych obiektów (persistent object store, persistent storage manager, PSM)
Struktura danych i pakiet procedur, klas, metod do utrzymywania i zarządzania
trwałymi obiektami na poziomie fizycznym. Z punktu widzenia architektury systemu
obiektowej bazy danych zarządca trwałymi obiektami znajduje się na najniższym
poziomie, stanowiącym wewnętrzny interfejs pomiędzy zewnętrznymi funkcjami bazy
danych a pamięcią dyskową.
składnica danych (data mart) Mała wyspecjalizowana hurtownia danych,
stanowiąca fragment większej hurtowni danych.
składowanie (back up) Okresowe tworzenie kopii bazy danych, umożliwiających
odtworzenie jej stanu w przypadku awarii systemu lub utraty spójności danych.
skojarzenie (coupling) Określenie stopnia powiązania pomiędzy klasami, np. jak
często obiekty jednej klasy występują razem z obiektami innej klasy, jak często obiekty
jednej klasy wysyłają komunikaty do obiektów innej klasy, itp. Możliwe jest np. mocne
skojarzenie (kiedy klasy tworzą pewien nierozerwalny układ), słabe skojarzenie, brak
skojarzenia, itd. Patrz też: kohezja.
słaba kontrola typów (weak typing, weak type checking) Brak kontroli typów lub
silnie ograniczona kontrola typów.
słabo typowany (weakly typed) Nie podlegający kontroli typów lub podlegający
bardzo ograniczonej kontroli typów.
słoń (elephant) Duży, szary ssak z rzędu trąbowców. Patrz też: mrówka.
słownik (dictionary) Ogólnie, miejsce przechowywania lub baza danych terminów
oraz ich wyjaśnień dotyczących pewnej dziedziny działalności związanej np. z analizą i
projektowaniem SI. Słownik jest podstawowym elementem narzędzi CASE.
Prowadzenie słownika jest zalecane w wielu metodach analizy i projektowania, np. w
metodzie opartej na przypadkach użycia.
słownik danych (data dictionary) Repozytorium zawierające opis danych (w
2.Słownik encyklopedyczny
184
szczególności opis klas) przechowywanych w bazie danych, które może być używane
przez wiele aplikacji. Synonimy: katalog, metadane.
Smalltalk, SmallTalk Obiektowy język programowania opracowany w latach 197683 w Xerox Palo Alto Research Center w Kalifornii. Wprowadza klasy, podklasy,
wirtualne funkcje, przesyłanie komunikatów, metaklasy. Jak głosi popularny slogan, w
Smalltalku wszystko jest obiektem, w szczególności liczby i klasy (ale jak się okazuje,
komunikaty, nazwy, itd. nie są obiektami). Istotą sukcesu Smalltalka jest to, że nie jest
on tylko językiem, ale także mocnym zintegrowanym środowiskiem programistycznym
z atrakcyjnym interfejsem okienkowym. Prostota, możliwość szybkich dynamicznych
zmian, elastyczna natura Smalltalka uczyniła go doskonałym narzędziem do szybkiego
tworzenia prototypów.
Składnia Smalltalka jest bardzo prosta. Podstawowa konstrukcja ma postać:
obiekt komunikat
lub z parametrami:
obiekt komunikat: parametr1 drugiArg: parametr2 ... n-tyArg: parametr-n
gdzie drugiArg,...n-tyArg są nazwami traktowanymi jako składowa komunikatu.
Smalltalk wprowadza dwie pseudozmienne: self i super. Nie posiada
wielodziedziczenia i mocnej (statycznej) kontroli typów. Wyrażenia w Smalltalku takie
jak 2+3 uważa się za egzemplifikację paradygmatu przesyłania komunikatów: do
obiektu 2 wysyła się komunikat + z parametrem 3; w rezultacie dostajemy oczekiwane
5. Ta egzotyka Smalltalka jest przedmiotem kontrowersji.
http://www.parcplace.com
http://st-www.cs.uiuc.edu/
http://XCF.Berkeley.EDU/pub/misc/smalltalk/FAQ/
http://www.oti.com/jeffspg/smaltalk.htm
http://www.rwi.com/smalltalk/smalltalk.html
http://www-laforia.ibp.fr/~fdp/esug-bookmarks.html
http://www-laforia.ibp.fr/~fdp/esug.html
http://www.info.unicaen.fr/~serge/smalltalk80.html
http://www.cs.iastate.edu/~leavens/larchSmalltalk.html
SOM (System Object Model) Technologia udostępniania bibliotek klas oferowana
przez IBM. SOM ustala model obiektowy (zbliżony do OMG CORBA) oraz umożliwia
dzielenie bibliotek klas niezależnie od języka, w którym zostały one napisane.
Podstawowym celem SOM jest współdziałanie obiektowych i nieobiektowych
systemów oraz ponowne użycie. SOM jest podstawą dla technologii OpenDoc. SOM
jest teraz częścią produktu nazwanego Component Broker.
http://www.software.ibm.com/objects/somobjects/
http://www.software.ibm.com/ad/cb/
http://www.austin.ibm.com/somservice/faq.html
SOMA Obiektowa metodyka analizy i projektowania systemów informatycznych.
spadek (legacy) Określenie starszych systemów lub aplikacji, które muszą być
2.Słownik encyklopedyczny
185
przystosowane, zaadoptowane lub zintegrowane z nowszymi systemami lub
technologiami bez ponoszenia nadmiernych kosztów i nadmiernego czasu wyłączenia z
działania.
spadkowy (legacy) Określenie starszego systemu, patrz: spadek.
spaghetti (spaghetti, spaghetti-like) Pejoratywne określenie kodu programu,
projektu, diagramu o bardzo skomplikowanej budowie, której logika jest trudna do
zrozumienia lub do zdekomponowania. Patrz też: bizantyjski.
specjalizacja (specialization) Abstrakcja dotycząca danych lub obiektów. Termin
jest używany w dwóch podobnych znaczeniach: (1) Specjalizacja oznacza relację
pomiędzy daną klasą i jej klasą podrzędną; np. klasa Student jest specjalizacją klasy
Osoba. (2) Specjalizacja oznacza utworzenie nowej podklasy z danej klasy. Np. mając
klasę Osoba można utworzyć jej specjalizację Student. Przeciwieństwem specjalizacji
jest generalizacja.
specyfikacja (specification) Ogólnie, abstrakcyjny opis bytu programistycznego
(procedury, modułu, klasy, obiektu, bazy danych, itd.) określający reguły jego użycia
lub ustalający podstawowe założenia jego implementacji. Specyfikację przeciwstawia
się implementacji. Np. specyfikacja klasy oznacza podanie nazw i typów atrybutów
wystąpień tej klasy (obiektów) oraz sygnatur przypisanych do nich metod.
Specyfikację klasy utożsamia się niekiedy z jej interfejsem lub z jej typem.
Utożsamienie to jest mało precyzyjne, gdyż do użycia danej klasy są to często
informacje niewystarczające. Wielu autorów zwraca uwagę, że specyfikacja niektórych
bytów programistycznych musi włączać także takie elementy jak: określenie zasobów
zewnętrznych, z których dany byt korzysta, określenie skutków ubocznych (np.
wyjątków), które powoduje, określenie różnorodnych ograniczeń (asercji, warunków
wstępnych, warunków końcowych), przy których działa, określenie innych bytów, z
którymi dany byt musi współdziałać, itd.
spowodować wyjątek (raise exception) Patrz: podnieść wyjątek.
spójność (consistency) Zgodność danych i procesów przetwarzania z biznesem, dla
którego dedykowany jest system. Spójność jest innym pojęciem niż integralność. Np.
baza danych jest integralna (formalnie poprawna), jeżeli pewien haker zmniejszy nasze
konto przepisując odpowiednią sumę na swoje konto; natomiast zarówno stan bazy
danych, jak i proces, który do tego doprowadził, określa się jako niespójność.
Niespójność bazy danych może być skutkiem utraty jej integralności, awarii (błędów),
braku ochrony przed przypadkowymi działaniami użytkowników, lub braku ochrony
przed celowym działaniem osób zmierzających do pozbawienia jej spójności.
sprawdzian (benchmark) Zestaw testów, danych, próbnych zadań, próbnych
przebiegów pozwalający ustalić i porównać parametry eksploatacyjne pewnego sprzętu
lub oprogramowania. Zwykle testowana jest ogólna wydajność (szybkość działania),
średni czas reakcji systemu na wprowadzone zapytanie, średnia bezawaryjność, itd.
Istnieje szereg standardowych sprawdzianów, które były używane np. do oceny
szybkości działania systemów zarządzania bazami danych. Terminem sprawdzian
186
2.Słownik encyklopedyczny
określa się także konkretną czynność przeprowadzenia takiej próby. Synonim:
benczmark.
http://www.sbu.ac.uk/~csse/publications/OOMetrics.html
http://www.comsoft.southern.edu/
http://www.cs.city.ac.uk/homes/akmal/biblio.html
http://www.mccabe.com
sprytny wskaźnik (smart pointer) Termin C++ oznaczający wskaźnik, który
zachowuje się jak normalny wskaźnik, ale operacje na takim wskaźniku wykorzystują
zdefiniowane przez programistę operatory, które przeciążają (overload) wbudowane
operatory działające na wskaźnikach. Sprytne wskaźniki są zwykle implementowane
poprzez klasy szablonowe. Przykładem zastosowania sprytnych wskaźników są
wskaźniki operujące na obiektowej bazie danych, które z punktu widzenia programisty
zachowują się tak samo, jak wskaźniki obiektów w pamięci operacyjnej. Innym
przykładem jest zadeklarowanie sprytnego wskaźnika uwzględniającego metodę
zliczania referencji; w tym przypadku podstawienie sprytnego wskaźnika na pewną
zmienną wskaźnikową X oznacza odjęcie 1 od licznika referencji obiektu, na który
wskazywała zmienna X i dodanie 1 do licznika obiektu wskazywanego przez sprytny
wskaźnik.
SQA (Software Quality Assurance) Zapewnienie jakości oprogramowania.
SQL (Structured Query Language) Najbardziej znany język zapytań,
zaimplementowany w większości systemów relacyjnych, bardzo często stanowiący
wzorzec odniesienia w literaturze poświęconej obiektowości. Podstawą języka jest
zdanie
select <lista wynikowa> from <ciąg nazw tablic> where <warunek>
gdzie select, from, where są słowami kluczowymi. Semantyka tego zdania jest bardzo
prosta: oblicza się produkt kartezjański wszystkich tablic wymienionych po from,
odrzuca się z niego te wiersze, które nie spełniają warunku po where, następnie każdy
pozostały wiersz skraca się (operator projekcji), pozostawiając tylko elementy
wymienione w liście wynikowej po select; np.
select Prac.Nazwisko, Dział.Nazwa
from Prac, Dział
where Prac.Zawód = ‘tokarz’ and Prac.NrDziału = Dział.NrDziału
Tę podstawową konstrukcję wyposażono w szereg dodatkowych możliwości
zwiększających moc wyszukiwawczą, m.in. grupowanie, warunki na grupach,
zagnieżdżanie, porządkowanie, funkcje zagregowane, funkcje i operatory arytmetyczne,
itd. SQL zawiera także operacje tworzenia i usuwania tablic, wstawiania, usuwania i
aktualizacji wierszy, oraz inne operacje na środowisku bazy danych. SQL jest używany
jako samodzielny język służący do interakcyjnych zapytań i aktualizacji. Jest również
używany w wersji zanurzonej (embedded) w klasyczne języki programowania, np. C,
Cobol lub PL/1. Istnieją różnorodne mutacje SQL, np. PL/SQL systemu Oracle lub
konstrukcje języków czwartej generacji. SQL jest przedmiotem standardu ANSI oraz
ISO. Istnieje kilka wersji tego standardu; starsza (SQL-89), obecna (SQL-92) oraz
2.Słownik encyklopedyczny
187
opracowywana (SQL3). SQL jest rozszerzany dla innych modeli, w szczególności dla
obiektowych i obiektowo-relacyjnych baz danych. SQL jest także przedmiotem krytyki
dotyczącej jego eklektyzmu (powstałego w konsekwencji oddolnego rozwoju), wielu
jego kontrowersyjnych rozwiązań, niepełności opisu semantyki, oraz ubóstwa i
nieporadności koncepcyjnej (braku ortogonalności, modularności, programistycznych
abstrakcji, statycznej kontroli typów, reguł zakresu dla nazw, oraz innych
współczesnych środków programistycznych). Konstrukcje składniowe SQL (a raczej
niektóre jego syntaktyczne stereotypy) są wykorzystane w języku zapytań OQL wg
standardu ODMG (ale podstawy semantyczne OQL i SQL są zasadniczo różne). Patrz
też: SQL3, OQL.
http://www.jcc.com/sql_stnd.html
http://www.mcjones.org/System_R/SQL_Reunion_95/
SQL3 Nowy standard języka SQL, opracowywany przez ANSI (American National
Standard Institute) oraz ISO, następca i rozszerzenie SQL-92. W założeniu, ma to być
uniwersalny język programowania dla relacyjnych baz danych z elementami
obiektowości. Specyfikacja SQL3 przewiduje wspomaganie dla zdefiniowanych przez
użytkownika abstrakcyjnych typów danych (ADT), włączając w to metody,
identyfikatory obiektów, podtypy i dziedziczenie, polimorfizm i integrację z językami
zewnętrznymi. Pewne usprawnienia zostały także dodane do konstrukcji definiujących
tablice (relacje), w szczególności typy wierszy, identyfikatory wierszy oraz mechanizm
dziedziczenia. Dodatkowe udogodnienia włączają struktury sterujące i typy
parametryzowane; czyni to z SQL3 uniwersalny język programowania do tworzenia,
utrzymywania i wyszukiwania trwałych obiektów. Jednocześnie, deklarowana jest
kompatybilność „w dół” ze standardem SQL-92. Każda tablica w SQL3 ma
predefiniowaną kolumnę (nazwaną IDENTITY), która zawiera identyfikatory jej
wierszy. Daje to możliwość używania tych identyfikatorów w innych tablicach, czyli de
facto tworzenia powiązań wskaźnikowych. Abstrakcyjne typy danych oznaczają, że
wartości przechowywane w ramach tablic użytkownik może skojarzyć z metodami; w
takim przypadku wartości te nie są dostępne bezpośrednio, lecz wyłącznie poprzez te
metody, co stanowi istotę hermetyzacji. Metody mogą być pisane w SQL3 lub w innych
językach. Możliwe jest deklarowanie atrybutów obliczanych (lub inaczej, metod
funkcyjnych). Dla dowolnej zadeklarowanej tablicy można zadeklarować podtablicę,
która zawiera wszystkie kolumny macierzystej tablicy plus niektóre nowe kolumny. Jak
dotąd, rozszerzenia te są redundantne i niezbyt spójne. Standard znajduje się w fazie
opracowywania i będzie gotowy przypuszczalnie w połowie roku 1999 (według
ostatnich zapowiedzi).
Kontrowersje wzbudza ogromna objętość tego standardu (obecnie przekracza 1100
stron, plus dodatki), spowodowana nagromadzeniem różnych pomysłów bez klarownie
wyartykułowanego modelu danych i podstawy ideologiczno-teoretycznej. Sceptycy
podkreślają, że jak dotąd w historii żadna specyfikacja języka przekraczająca 1000 stron
nie została w pełni zaimplementowana. Równie kontrowersyjne jest podjęcie prac
badawczo-rozwojowych w zakresie konstrukcji języka programowania baz danych
przez ciało standardyzacyjne, statutowo powołane do innych celów i posiadające inne
kompetencje. Istniała koncepcja integracji języków SQL3 i OQL wg standardu ODMG,
ale prace integracyjne zostały zaniechane.
http://www.jcc.com/sql_stnd.html
188
2.Słownik encyklopedyczny
stan (state) Aktualna kombinacja wartości wszystkich zmiennych (trwałych i
ulotnych), wartości wszystkich obiektów (trwałych i ulotnych), wartości zmiennych
środowiskowych, wartości licznika instrukcji lub aktualny punkt sterowania programu,
zawartości stosu środowisk, itd. W skład stanu wchodzą wszystkie byty
programistyczne istniejące w czasie wykonania, które w jakikolwiek sposób mogą
wpłynąć na wartość dowolnego wyrażenia, zapytania, funkcji, lub wpłynąć na dalszy
przebieg sterowania programu. Dość często abstrahuje się od pewnych składników
stanu; np. w diagramach STD abstrahuje się od wszystkich składników stanu, z
wyjątkiem aktualnego punktu sterowania programu.
stan końcowy (final state) Określenie stanu w diagramach stanów, w którym
następuje zakończenie wszelkich akcji. Może być wiele stanów końcowych.
stan obiektu (object state) Aktualna kombinacja wszystkich wartości
przechowywanych wewnątrz obiektu; zmiana dowolnej z nich oznacza zmianę stanu
obiektu.
stan początkowy (initial state) Określenie stanu w diagramach stanów, w którym
rozpoczyna się działanie opisywane tym diagramem. Zwykle jest jeden stan
początkowy.
standard faktyczny (defacto standard) Standard przyjęty nieformalnie, w wyniku
porozumienia pomiędzy firmami lub w wyniku narzucenia pewnego rozwiązania przez
jedną dominującą firmę. Standardem faktycznym są np. standardy OMG (CORBA),
UML, ODMG, COM/DCOM, OpenDoc, gdyż nie zostały one zatwierdzone przez
odpowiednie instytucje standardyzacyjne.
standard prawny (dejure standard) Standard zatwierdzony przez instytucje
standardyzacyjne takie jak ISO i ANSI. Standardem prawnym jest np. ASCII, SQL-92.
Będzie nim też (po zakończeniu prac i zatwierdzeniu) SQL3. Należy podkreślić, że
standardy prawne nie muszą wpływać na rynek, gdyż nie istnieją przepisy wykonawcze,
które obligowałyby wytwórców oprogramowania do ścisłego trzymania się standardów.
Z tego powodu różnica pomiędzy standardem prawnym i faktycznym ma znaczenie
drugorzędne, bardziej marketingowo-reklamowe niż prawne. Należy również
podkreślić, że wskutek ogromnej złożoności tworów technologii informatycznych (np.
języków), standardy nie są w stanie wyspecyfikować z absolutną precyzją ich
semantyki; dotyczy to np. SQL. Poważnym zarzutem w stosunku do oficjalnych ciał
standardyzacyjnych (takich jak ANSI) jest to, że ich polityka nie jest marketingowo
neutralna: jest ona preferencyjna dla niektórych firm komercyjnych, ze szkodą dla
innych firm; zarzut ten dotyczy np. rozwoju języka SQL3.
Starburst Prototyp systemu obiektowo-relacyjnego zbudowany przez IBM, nie
rozpowszechniany na rynku.
statyczna funkcja członkowska (static member function) Termin C++; statycznie
wiązana funkcja zdefiniowana w ramach klasy.
2.Słownik encyklopedyczny
189
statyczna klasyfikacja (static classification) Przypisywanie obiektu do klasy w
momencie jego utworzenia, brak możliwości zmiany klasy obiektu.
statyczna kontrola typów (static type checking, static typing) Kontrola typów
mająca miejsce podczas czasu kompilacji; patrz też: mocna kontrola typów.
statyczne wiązanie (static binding) Wiązanie nazw występujących w programie,
które ma miejsce podczas kompilacji.
statyczny polimorfizm (static polymorphism) Patrz: przeciążanie.
STD (State Transition Diagram) Diagram stanów, diagram zmiany stanów; termin
OMT i UML.
stempel czasowy (time stamp) Pole zawarte w pewnym bycie programistycznym
(obiekcie, transakcji, zdarzeniu, itd.), do którego wpisywany jest bieżący czas
wykonania pewnej operacji. Precyzja stempla czasowego powinna umożliwić
rozróżnienie dowolnych dwóch operacji na podstawie wartości stempla. Stemple
czasowe są używane w różnych technikach, np. w przetwarzaniu transakcji, dla
ustalenia kolejności zdarzeń, momentu ostatniej aktualizacji obiektu, itd.
stereotyp (stereotype) W terminologii UML, metaklasyfikacja elementów modelu,
np. klas, posiadająca semantyczne konsekwencje. Np. w metodyce Objectory
(Jacobsona) wprowadzono trzy rodzaje obiektów: obiekty interfejsu (interface objects),
obiekty sterujące (control objects) i obiekty rzeczywiste (entity objects). Te rodzaje
obiektów miały swoje odbicie w graficznych ikonach oznaczających klasy. Pomysł ten
został w UML uogólniony. Stereotypy mają tam specjalne oznaczenie (ciągi znaków
wewnątrz nawiasów « »; np. «control object»). Stereotypy mogą być predefiniowane
lub zdefiniowane przez użytkownika. Są one pewnymi oznaczeniami graficznymi na
diagramach, których celem jest podniesienie czytelności i jasności diagramów,
przystosowanie ich do konkretnej dziedziny zastosowań (np. medycyny, elektrotechniki,
telekomunikacji, CAD, itd.), lub przystosowanie do tradycyjnych oznaczeń już
stosowanych w tych dziedzinach. Niżej prezentujemy dwa oznaczenia stereotypów dla
obiektów Klient: pierwsze w postaci ciągu znaków «aktor», drugie w postaci ikony.
«aktor»
Klient
Klient
Oznaczenia stereotypów
http://www.rational.com/uml/
sterowanie dostępem (access control) Mechanizm ograniczający dostęp do
zasobów, funkcji lub usług systemu dla poszczególnych użytkowników. Niekiedy tym
terminem oznacza się także reguły hermetyzacji (np. dostęp do publicznych zasobów
dla wszystkich, do chronionych tylko przez klasy podrzędne, zaś do prywatnych tylko
przez klasy zaprzyjaźnione).
190
2.Słownik encyklopedyczny
sterowanie wersjami (version control) Zarządzanie różnymi odmianami danego
produktu programistycznego. Wersje mogą dotyczyć mutacji danego produktu
związanych z różnymi platformami, na których ma pracować, mutacji danego produktu
związanych z różnicami w wymaganiach użytkowników, oraz mutacji danego produktu
związanych z jego rozwojem i pielęgnacją. Sterowanie wersjami powinno odwzorować
zależność (np. czasową) pomiędzy poszczególnymi wersjami produktu, zarządzać
częściami wspólnymi dla wielu wersji, umożliwić równoległą pracę wielu uczestników
projektu tworzących nowe wersje, oraz odwzorować zależność wersji od uczestników
projektu, klientów, platform, zastosowań, itd. Sterowanie wersjami uważa się za
poważny problem technologiczny. Wiele obiektowych baz danych posiada (lub planuje)
specjalne środki wspomagające sterowanie wersjami.
sterowany zdarzeniami (event-driven) Określenie techniki programowania (oraz
rodzaju języków programowania) polegającej na wyróżnianiu zdarzeń zachodzących w
środowisku programu (np. naciśnięcie klawisza Esc, kliknięcie myszką przycisku OK)
oraz przyporządkowywaniu tym zdarzeniom sekwencji instrukcji programu, czyli
bloków obsługi zdarzeń. Blok obsługi zdarzenia jest uruchamiany w momencie
wystąpienia odpowiadającego mu zdarzenia. Programowanie sterowane zdarzeniami
stanowi częsty paradygmat w programowaniu wizyjnym oraz w językach czwartej
generacji (4GL).
sterta (heap) Obszar w pamięci operacyjnej służący do dynamicznego alokowania i
zwalniania pewnych bloków pamięci. W językach programowania (takich jak C/C++)
służy ona do alokowania i zwalniania (funkcje malloc i free) wszystkich takich
obszarów, których rozmiar lub struktura nie daje się przewidzieć w momencie pisania
programu. Sterta powinna być powiązana z automatycznym zbieraniem nieużytków
(garbage collection). Brak tego mechanizmu jest przyczyną tzw. wyciekania pamięci
(memory leak), tj. zapełniania sterty już niepotrzebnymi, lecz nie usuniętymi obiektami,
przez co program znacznie zwalnia pracę (i w końcu zawiesza się). Uważa się, że sterta
jest pojęciem zbyt niskiego poziomu, które powinno być wyeliminowane z języków
programowania na rzecz dynamicznego powoływania lokalnych zmiennych w
procedurach, metodach itd. (które są następnie automatycznie usuwane po
zredukowaniu stosu środowisk). Najczęstszymi przyczynami, z powodu których
programiści są zmuszenie do używania sterty, jest brak lub ograniczenie w języku
typów/wartości masowych (kolekcji), takich jak zbiór, wielozbiór, sekwencja i tablica
dynamiczna, oraz brak typów prymitywnych o zmiennym formacie, takich jak string,
bitmap, itd.
stos środowisk (environment stack, environmental stack) Struktura danych będąca
podstawowym mechanizmem implementacji większości języków programowania (w
tym obiektowych). Stos ten składa się z środowisk lub tzw. rekordów aktywacji
(activation records). Każdy rekord aktywacji odpowiada pojedynczemu wywołaniu
procedury, funkcji lub metody i może zawierać: (1) pola zawierające wartości
aktualnych parametrów; (2) pola zawierające wartości wszystkich lokalnych zmiennych
lub obiektów deklarowanych (lub tworzonych) w danej procedurze (funkcji, itd.); (3)
ślad wołania, czyli miejsce, do którego ma wrócić sterowanie po zakończeniu danej
procedury (funkcji, itd.) (4) referencję do obiektu będącego adresatem komunikatu
2.Słownik encyklopedyczny
191
(wiązanie do pseudozmiennych self lub this). Wywołanie danej procedury (funkcji, itd.)
oznacza włożenie na wierzchołek stosu jej rekordu aktywacji (i następnie przekazanie
sterowania do jej kodu), zaś zakończenie procedury (funkcji, itd.) oznacza usunięcie z
wierzchołka stosu jej rekordu aktywacji (i następnie przekazanie sterowania zgodnie ze
śladem zawartym w tym rekordzie). Stos środowisk jest podstawowym mechanizmem
ustalania zakresu nazw w programie, bezpiecznego alokowania zmiennych lokalnych,
technik przekazywania parametrów oraz wiązania nazw występujących w tekście
programu. Jest on prostym i uniwersalnym mechanizmem umożliwiającym realizowanie
wołań rekurencyjnych. W podejściu stosowym do obiektowych języków zapytań stos
środowisk pełni podstawową rolę, jako mechanizm realizujący semantykę
podstawowych operatorów, takich jak selekcja, projekcja, nawigacja, nawigacyjne
(zależne) złączenie i kwantyfikatory. Stos środowisk występuje zwykle w dwóch
postaciach: stosu statycznego, który jest zarządzany podczas kompilacji w celu ustalenia
tzw. zakresu leksykalnego (lexical scope) i statycznego wiązania nazw, oraz stosu
dynamicznego, który jest zarządzany w czasie wykonania i zawiera rekordy aktywacji.
Patrz też: reguły zakresu.
stos wołań (call stack) Patrz: stos środowisk.
strategia od dołu do góry (bottom-up strategy) „Od szczegółu do ogółu”. Strategia
projektowania lub konstruowania oprogramowania polegająca na tym, że początkowe
decyzje dotyczą szczegółów, następnie szczegóły zamyka się w coraz większe bryły,
podnosząc przy tym poziom abstrakcji. Podstawową wadą strategii od dołu do góry jest
konieczność ciągłej weryfikacji szczegółowych ustaleń w momencie integrowania
szczegółów w większą całość.
strategia od góry do dołu (top-down strategy) „Od ogółu do szczegółu”. Strategia
projektowania lub konstruowania oprogramowania polegająca na tym, że początkowe
decyzje dotyczą najbardziej ogólnego, abstrakcyjnego poziomu, który następnie
precyzuje się poprzez podejmowanie coraz bardziej szczegółowych decyzji. Strategia
od góry do dołu jest (często niejawnym) założeniem lub zaleceniem wielu metodyk
projektowania i konstruowania oprogramowania.
strategia od środka na zewnątrz (inside-out strategy) „Od rzeczy najważniejszych
do całości”. Strategia projektowania lub konstruowania oprogramowania polegająca na
tym, że początkowe decyzje koncentrują się na rzeczach najważniejszych, stanowiących
o misji projektowanego systemu lub oprogramowania. Po podjęciu tych decyzji kolejno
dołącza się do projektu elementy drugorzędne (jakkolwiek również istotne). Strategia od
środka na zewnątrz jest zwykle łączona ze strategią od góry do dołu.
strażnik (guard) Określenie warunku boolowskiego, który zapobiega wejściu
programu w nieskończoną pętlę. Często jest to również synonim asercji.
Stroustrup, Bjarne Główny twórca i propagator języka C++.
struktura (structure) Termin C++ na oznaczenie zestawu nazwanych wartości;
inaczej zapis lub rekord.
192
2.Słownik encyklopedyczny
struktura klas (class structure) Graf, którego węzłami są klasy, zaś krawędzie
wyznaczają związki dziedziczenia. Patrz też: hierarchia klas, krata klas.
struktura obiektów (object structure) Graf, którego węzłami są obiekty, zaś
krawędziami powiązania pomiędzy obiektami.
strukturalna równoważność
strukturalna zgodność typów.
typów
(structural
type
equivalence)
Patrz:
strukturalna zgodność typów (structural type conformance) Reguła zgodności
typów ustalająca, że typ T1 bytu programistycznego (np. wyrażenia - parametru
aktualnego metody) wydedukowany na podstawie reguł wnioskowania o typie (type
inference rules) jest zgodny z zadeklarowanym typem T2 dla tego bytu (np. parametru
formalnego metody), o ile dowolny element ekstensji typu T1 (czyli wartość zgodna z
T1) należy także do ekstensji typu T2. Przykładowo, jeżeli mamy deklaracje:
typedef T1= int;
typedef T2 = int;
T1 X;
T2 Y = 1;
to wówczas (przy strukturalnej zgodności typów) podstawienie X=Y jest typologicznie
poprawne, gdyż T1 i T2 są dokładnie tym samym typem. Strukturalną zgodność typów
przeciwstawia się nazwowej zgodności typów, przy której podstawienie X=Y jest
niepoprawne, gdyż nazwy typów tych zmiennych są różne. W obiektowości przyjmuje
się zwykle strukturalną zgodność typów, jakkolwiek prowadzi ona do anomalii i jest
koncepcyjnie wątpliwa.
studium osiągalności (feasibility study) Analiza zmierzająca do stwierdzenia, czy
dane przedsięwzięcie organizacyjne lub techniczne jest wykonalne przy założonych
środkach, celach i ograniczeniach. Synonim: faza strategiczna.
super W terminologii języka Smalltalk pseudozmienna odwołująca się do nadklasy
danego obiektu. W odróżnieniu od self, super oznacza, że poszukiwanie metody
zaczyna się nie od klasy obiektu, który otrzymał komunikat, lecz od jej nadklasy.
superklasa (superclass) Patrz: nadklasa.
surogat (surrogate) Identyfikator obiektu generowany przy pomocy algorytmu
zapewniającego jego unikalność; inaczej identyfikator logiczny.
Sybase Adaptive Server Obiektowo-relacyjny system zarządzania bazą danych.




sygnatura (signature) Specyfikacja metody lub operacji zawierająca:
nazwę;
nazwy, typy i kolejność jej parametrów (argumentów);
typ zwracanego wyniku;
nazwy powodowanych wyjątków.
2.Słownik encyklopedyczny
193
Sygnatura niekiedy zawiera też inne informacje. Sygnatury mają znaczenie dla
modelowania pojęciowego (ustalają wejście i wyjście danej metody lub operacji) oraz
są wykorzystywane przez mechanizm mocnej kontroli typów. Niżej podajemy
sygnaturę metody wystaw_ocenę (która może być np. fragmentem definicji klasy
PROFESOR):
boolean wystaw_ocenę( in short jaką,
in Wykład z_czego,
inout Student komu )
raises( student_nie_był_zapisany );
Typ wyniku metody określony jest jako boolean. Metoda posiada dwa parametry
wejściowe (in): jaką i z_czego oraz jeden wejściowy i wyjściowy (inout): komu; typy
tych parametrów to odpowiednio short, Wykład i Student. Sygnatura ustala, że ta
metoda może spowodować wyjątek o nazwie student_nie_był_zapisany.
synchroniczny (synchronous) Określenie procesu lub wątku (przebiegu), który nie
działa równolegle z innymi przebiegami. Przebieg synchroniczny blokuje sterowanie
programu aż do swojego zakończenia.
synchronizacja (synchronization) Reguły umożliwiające jednoczesną (równoległą)
pracę wielu procesów, których celem jest przeciwdziałanie niekorzystnym
interferencjom procesów. Synchronizacja ustala podział zasobów krytycznych
środowiska komputerowego (np. danych, pamięci operacyjnej, ekranu, klawiatury,
czasu procesora, dostępu do linii transmisyjnych, itd.) pomiędzy poszczególne procesy,
syndrom NIH (Not-Invented-Here syndrome) Syndrom „nie wynaleziono tutaj”.
Czynnik psychologiczny przeszkadzający ponownemu użyciu. Polega nad tym, że
twórcy oprogramowania świadomie lub podświadomie unikają stosowania aktywów
ponownego użycia, które nie powstały w ich zespole.
system aktywny (reactive system, active system) System zawierający aktywne
reguły, aktywnych agentów lub aktywne obiekty. Patrz też: aktywny SZBD.
system informacji geograficznej (GIS, Geographic Information System)
Geograficzny system informacyjny. System przechowujący informację o pewnym
terytorium (zwykle mapy o różnej skali, przeznaczeniu, poziomie szczegółowości i
typie odwzorowanej informacji), oraz przetwarzający i udostępniający tę informację w
postaci wizualnej. GIS jest potencjalnym polem zastosowań technologii obiektowych.
system otwarty (open system) Patrz: otwarty system.
system zarządzania bazą danych, SZBD (database management system, DBMS)
System oprogramowania zawierający w szczególności następujące mechanizmy:
 środki do gromadzenia, utrzymywania i administrowania trwałymi i masowymi
zbiorami danych;
 środki zapewniające spójność i bezpieczeństwo danych;
194








2.Słownik encyklopedyczny
sprawny dostęp do danych (zwykle poprzez język zapytań);
środki programistyczne służące do aktualizacji/przetwarzania danych (API dla
popularnych języków programowania);
jednoczesny dostęp do danych dla wielu użytkowników (z reguły, realizowany
poprzez transakcje);
środki pozwalające na regulację dostępu do danych (autoryzację);
środki pozwalające na odtworzenie zawartości bazy danych po awarii;
środki do zarządzania katalogami, schematami i innymi metadanymi;
środki optymalizujące zajętość pamięci oraz czas dostępu (np. indeksy);
środki do pracy lub współdziałania w środowiskach rozproszonych.
Systemy zarządzania bazami danych często posiadają wiele innych mechanizmów, np.
zarządzanie wersjami i danymi temporalnymi, przechowywanie i udostępnianie danych
multimedialnych, wygodne (wizyjne) środowiska do tworzenia aplikacji, pomosty do
współpracy z innymi systemami, wspomaganie dla perspektyw, zapamiętanych
procedur i aktywnych reguł, pakiety statystyczne, pakiety dla przeprowadzania analiz
(eksploracji danych), pakiety do tworzenia hurtowni danych, środki udostępniające bazę
danych w sieci Internet, itd.
system zarządzania bazą wiedzy (Knowledge Base Management System, KBMS)
System, który oprócz pasywnych danych zawiera także reguły, które są automatycznie
wykorzystywane przy realizacji zapytań lub zleceń. Różnica pomiędzy systemem
zarządzania bazą wiedzy i systemem zarządzania bazą danych jest oparta na
powierzchownych, technicznych cechach, takich jak możliwość zastosowania logiki
matematycznej w procesie ewaluowania zapytań. Intelektualna lub „naukowa”
przewaga baz wiedzy nad bazami danych (sugerowana przez termin „wiedza”) nie
istnieje, ponieważ systemy baz danych od dawna posiadają różnorodne elementy, które
można uważać za reguły lub ich równoważniki. Termin „baza wiedzy” jest używany
przez osoby zajmujące się sztuczną inteligencją, które zwykle nie są świadome
obecnego stanu sztuki w bazach danych. Przez to ulegają złudzeniu, że „bazy wiedzy”
są wyższym szczeblem intelektualnego zaawansowania. W istocie, siermiężne, mało
uniwersalne i nieefektywne metody (takie jak „reguły dedukcyjne”, „klauzule Horna”,
„logiki niemonotoniczne”, itd.) oparte na pomysłach teoretycznych są daleko w tyle za
obecnym intelektualnym i technicznym zaawansowaniem systemów baz danych.
szablon (template) Termin C++ na oznaczenie dowolnej parametryzowanej
metaklasy lub funkcji. Szablon ustala rodzinę klas. Szablony są jedną z form
polimorfizmu parametrycznego i wzmacniają możliwości ponownego użycia.
Terminem nieco ogólniejszym od szablonu jest generalium (generics).
SZBD (DBMS) Patrz: System Zarządzania Bazą Danych.
szeregowalność (serializability) Kryterium poprawności mechanizmu transakcji.
Szeregowalność oznacza, że współbieżne wykonanie transakcji jest poprawne wtedy i
tylko wtedy, jeżeli jego efekt jest dokładnie taki sam jak efekt wykonania tych
transakcji pojedynczo po kolei. Istnieje matematyczna teoria szeregowalności
2.Słownik encyklopedyczny
195
transakcji; są jednak opinie, że jest ona mało przydatna, ponieważ dla bardziej
skomplikowanych mechanizmów transakcji nic nie da się udowodnić (konieczna jest
implementacja i symulacja). Istnieją też opinie, że teoria szeregowalności nie obejmuje
ważnych przypadków (takich jak usuwanie danych) oraz jest oparta na zbytnio
uproszczonych założeniach. W ostatnich 15-tu latach, mimo wielu nowych propozycji
mechanizmów przetwarzania transakcji, nie jest szerzej znany w literaturze dowód ich
poprawności korzystający z teorii szeregowalności. Szeregowalność funkcjonuje więc w
literaturze (również komercyjnej) wyłącznie jako pewien stereotyp, legenda lub
„naukowa” dekoracja.
szeregowanie (marshalling) Zamiana komunikatu lub wołania procedury (wraz z
argumentami) na sekwencję znaków w odpowiednim formacie, który jest odpowiedni
do przesłania poprzez sieć. Odwrotny proces, który odbywa się w odległym węźle,
nazywa się rozszeregowanie (unmarshalling). Szeregowanie i rozszeregowanie jest
niezbędne w systemach opartych o wołanie odległej procedury (RPC) oraz przy
dostępie do odległych obiektów (np. obiektów znajdujących się pod kontrolą pośrednika
wg standardu CORBA).
szkielet [1] (framework) Zestaw klas stanowiący abstrakcyjny projekt
odpowiadający rozwiązaniu pewnej grupy podobnych problemów. Termin występuje
również jako oznaczenie prefabrykowanych bloków oprogramowania, które
programista może używać, rozszerzać lub przystosowywać do specyficznych potrzeb
tworzonej aplikacji. Szkielety są jednostką ponownego użycia (reuse). Pojęcia szkieletu
i pojęcia biblioteki klas są znaczeniowo dość podobne, z tym, że szkielet przewiduje
również opis kontekstu w którym dane klasy mogą być użyte.
http://www.eden.com/~msm/fwlist
http://www.hk-r.se/ide/frameworks/frameworks.html
http://g.oswego.edu/dl/rp/roles.html
http://st-www.cs.uiuc.edu/users/johnson/frameworks.html
szkielet [2] (skeleton) Termin OMG CORBA. Oznacza automatycznie generowany
kod w konkretnym języku programowania (np. w C++) po stronie serwera obiektów;
jest on tworzony z wyrażenia IDL. Taki szkielet programista musi zapełnić fragmentami
kodu stanowiącymi implementację metod wyspecyfikowanych w tym wyrażeniu IDL.
http://www.omg.org
szklana skrzynka (glass box) Patrz: biała skrzynka.
szybka budowa aplikacji (Rapid Application Development, RAD) Patrz: RAD.
szybka budowa prototypów aplikacji (Rapid Application Prototyping, RAP) Patrz:
RAP.
ścieżka dostępu (access path) Ogólnie, metoda fizycznego wyszukania żądanych
danych. Np. ścieżką dostępu nazywa się metodę polegającą na kolejnym przeglądaniu
elementów pewnego zbioru, dostęp poprzez indeks, poprzez tablicę mieszającą, itd.
ścieżka przejścia (traversal path) Sposób przejścia od pewnych obiektów do innych
196
2.Słownik encyklopedyczny
obiektów wykorzystujący hierarchię obiektów oraz powiązania (referencje) między
nimi. Np. ścieżka przejścia pomiędzy obiektem x klasy Pracownik i jego szefem może
mieć postać: x.PracujeW.Firma.Szef.Pracownik, gdzie PracujeW i Szef są związkami
pomiędzy klasami Pracownik i Firma.
środowisko [1] (environment) Termin ogólny, oznaczający sprzęt, oprogramowanie,
narzędzia, biblioteki, usługi, infrastrukturę i organizację niezbędne dla działania pewnej
aplikacji. W podobnym sensie, środowisko programistyczne obejmuje kompilator
pewnego języka programowania, edytory, debuggery, przeglądarki, biblioteki, itd.
umożliwiające efektywną produkcję oprogramowania.
środowisko [2] (environment) W terminologii języków programowania, zestaw
zmiennych i innych bytów programistycznych, w których jest wykonywany dany
program. Środowiska w programach posiadają hierarchię i organizację: wyróżnia się
globalne środowisko, zawierające byty programistyczne dostępne dla wszystkich
procedur, środowisko bazy danych zawierające obiekty trwałe, środowisko lokalne
danej procedury zawierające (zwykle) jej lokalne zmienne lub obiekty oraz parametry,
środowisko modułu, środowisko danej klasy lub obiektu zawierające atrybuty (zmienne
wystąpienia) i metody, itd. Zarządzanie istnieniem i dostępem do poszczególnych
środowisk, ustalanie zakresu nazw występujących w programie oraz wiązanie tych nazw
do bytów programistycznych z różnych środowisk jest zwykle oparte o koncepcję stosu
środowisk. Terminologia nie jest tu jednoznaczna, niekiedy środowiskiem nazywa się
także całość stosu środowisk lub określony jego fragment.
T
T
tabela (table) Struktura danych implementowana w relacyjnych systemach baz
danych, często nazywana relacją. Tabela składa się z wierszy lub inaczej krotek. Należy
zwrócić uwagę, że pomiędzy relacją (w sensie matematycznym) i tabelą występują dość
istotne różnice koncepcyjne; w szczególności, w odróżnieniu od relacji tabela jest
wyposażona w nazwy kolumn (które niosą informację semantyczną), tabela może
zawierać identyczne wiersze, tabela określa porządek wierszy, oraz dostęp do wiersza
tabeli może nastąpić poprzez podanie jego numeru. Różnice te powodują, że teorie
relacyjne często są nieadekwatne do konstrukcji relacyjnych baz danych i języków
zapytań (SQL i jego pochodnych).
tablica (array, table) Często synonim tabeli w systemach relacyjnych. W językach
programowania termin ten oznacza strukturę danych tego samego typu, której elementy
są indeksowane liczbami całkowitymi (ale nie jest to reguła, istnieją koncepcje
indeksowania tablic dowolnymi typami). Dostęp do elementu tablicy następuje poprzez
podanie nazwy tablicy oraz indeksu elementu (indeksów elementu, w przypadku tablicy
wielowymiarowej).
tablica asocjacyjna (associative table) Określenie tablicy w schemacie relacyjnym,
realizującej związek (relationship, association) pomiędzy dwoma lub więcej tablicami.
2.Słownik encyklopedyczny
197
Tablica taka zawiera zwykle klucze obce (klucze główne innych relacji).
tablica dynamiczna (dynamic array) W standardzie ODMG, kolekcja czyli
konstruktor typów masowych. Tablica dynamiczna jest podobna do sekwencji, z
możliwością dowolnego rozszerzania na końcu oraz z dostępem poprzez indeks wiersza
tablicy.
tablica pośrednia (indirection table) Tablica niezbędna do implementacji
logicznych identyfikatorów obiektów. Wiersze tej tablicy zawierają pary <identyfikator
obiektu, adres obiektu> i umożliwiają odszukanie obiektu w przestrzeni pamięci
komputera na podstawie jego identyfikatora logicznego. Wierszy tych musi być tyle, ile
jest obiektów. Wadą jest objętość tablicy, która (przy długich identifikatorach i długich
adresach) byłaby porównywalna z objętością samych obiektów. Drugą wadą jest
wydłużony dostęp do obiektów, który musiałby być podzielony na dwa etapy: dostęp do
tablicy i dostęp do samego obiektu. Trzecią wadą jest to, że taka tablica stanowiłaby
wąskie gardło dla przetwarzania transakcji, gdyż każda transakcja musiałaby
odwoływać się do tej tablicy, zaś w przypadku aktualizacji (wstawiania, usuwania lub
przesuwania obiektów) jedna transakcja mogłaby zablokować wiele innych transakcji.
Czwartą wadą jest to, że taka tablica musiałaby być przedmiotem składowania (back up)
i odtwarzania po awarii (recovery), co oczywiście znacznie skomplikowałoby
odpowiednie algorytmy i zmniejszyłoby ogólną efektywność systemu. Podane wady
kwalifikują w zasadzie pojęcie identyfikatora logicznego jako niezbyt rozsądne. Jest to
zasadniczy powód, dla którego systemy O2, Objectivity/DB i Exodus nie stosują
logicznych identyfikatorów. Niemniej wielu autorów uważa identyfikatory logiczne za
niezbędną cechę obiektowych baz danych. Systemy Versant, GemStone i ObjectStore
stosują logiczne identyfikatory; system Itasca (Orion) stosuje rozwiązanie
kompromisowe.
TAPOS (Theoretical And Practial Aspects of Object Systems) Czasopismo z zakresu
systemów obiektowych.
technika modelowania obiektów (Object Modeling Technique, OMT) Patrz: OMT.
teoretyczny masochista (theoretical masochist) Termin J. Rumbaugha oznaczający
osobę próbującą (bezskutecznie) stosować w inżynierii oprogramowania metody
matematyczne.
teoretyczny terrorysta (theoretical terrorist) Osobnik dość utytułowany i
wpływowy, którego kariera była oparta na rozwijaniu i propagowaniu
zmatematyzowanych teorii (patrz: pseudoteoria). Teorie te nazywa matematycznymi
podstawami informatyki i jest przekonany o ich fundamentalnej roli w rozwoju (mimo
braku faktów potwierdzających i mimo ewidentnych faktów przeczących tej tezie).
Informatykę uważa za jeden z działów matematyki. W jego wyobrażeniu informatyka
rozwija się harmonijnie od wielkich matematycznych teorii, poprzez twierdzenia
udowadniane w ciszy naukowych gabinetów, poprzez biura projektowe, gdzie
zwyczajni rzemieślnicy (nie naukowcy!) przerabiają te twierdzenia na projekty
oprogramowania, wreszcie poprzez wytwórców oprogramowania, które zamieniają je w
Windows, Corela, UNIXa, Javę, Oracle i Netscape.
198
2.Słownik encyklopedyczny
Najdłuższy napisany przez niego program ma rozmiar 5-ciu linijek; dla
teoretycznego terrorysty jest on wystarczający, aby nauczać, jak należy budować
programy mające 5 milionów linijek. W tym celu pisze podręczniki zatytułowane
„Podstawy inżynierii oprogramowania”, „Algebraiczna specyfikacja dla programistów”,
itp., gdzie umieszcza odpowiednie pojęcia matematyczne, definicje i twierdzenia (patrz:
pseudoteoria). Po ich napisaniu uważa się za Wybitnego Specjalistę z zakresu inżynierii
oprogramowania (traktowanej oczywiście jako dyscyplina naukowa, a nie bezładna
paplanina różnych DeMarków, Yordonów, czy Boochów). Jako Wybitny Specjalista
znajduje miejsce w komitetach, radach i redakcjach, gdzie podejmowane są ważne
decyzje. Po nich inżynieria oprogramowania na danym terenie staje się naukowo
słuszna, co oznacza, że nie ma na nim miejsca dla tych, którzy splamili się napisaniem
programu dłuższego niż 5 linijek („...instytucje naukowe nie mogą przejmować roli biur
projektowych...”), zaś stan inżynierii oprogramowania rzeczywistej (w odróżnieniu od
urojonej) po 15-tu latach od tych decyzji zaczyna przypominać Saharę, szczególnie w
zakresie dydaktyki i samodzielnej kadry naukowej.
Teoretyczny terrorysta przybiera często postawę misjonarza grzmiącego z wysokiej
ambony na stojący w dole ciemny informatyczny lud, przestrzegając go przed złem
płynącym z zaniedbania metod matematycznych. Nie zniża się do tego, aby zejść z
ambony na implementacyjną ziemię i osobiście pokazać na dużym projekcie, jak tego
rodzaju metody należy stosować w praktyce (patrz: teoretyczny masochista). Na
obronach prac magisterskich, doktoratów i habilitacji teoretyczny terrorysta daje się
poznać jako mistrzowski wykonawca tzw. sztuczki z trupem: w pewnym momencie
wyciąga znienacka jakiegoś teoretycznego trupa (np. trupa teorii informacji, maszyny
Turinga, rachunku lambda, itd.) i potrząsa złowieszczo zakurzonym zewłokiem przed
zbielałym z przerażenia kandydatem.
teoretyk (theoretician) Określenie osoby budującej zmatematyzowane teorie, w
szczególności teorie dotyczące obiektowości. W informatyce jest to ostatnio określenie
pejoratywne (patrz: pseudoteoria, teoretyczny terrorysta, teoretyczny masochista)
oznaczające osobę pozbawioną właściwych kompetencji w zakresie informatyki
rzeczywistej, budującą scholastyczne, nikomu niepotrzebne pseudoteorie, których
jedynym autentycznym celem są kariery naukowe (doktorat, habilitacja, profesura,
następny artykuł na następną konferencję). Obecny wizerunek teoretyka jest
konsekwencją ignorowania przez niektóre osoby ze środowiska akademickiego
osiągnięć informatyki rzeczywistej, i w miejsce tego, generowanie koncepcji
teoretycznych, których naukowy i intelektualny potencjał jest podważalny, zaś wpływ
na obecną i przyszłą informatyczną rzeczywistość jest pomijalny. Rodzi to ogromne
straty potencjału intelektualnego, szczególnie groźne dla krajów biedniejszych, takich
jak Polska. Angażowania się części kadry naukowej w rozwój pseudoteorii rodzi też
duże frustracje, również wśród samych teoretyków. Można ich uważać za ofiary
wieloletniego mitu „matematycznych podstaw informatyki”, który sami stworzyli.
Frustracje te mają niekiedy skutek pozytywny; przykładem jest D. Knuth, teoretyczny
gigant, który zdobył również sławę jako twórca systemu TEX, czy też F. Bancilhon,
znakomity teoretyk, który w pewnym momencie zarzucił teorie na rzecz stworzenia
pionierskiego obiektowego systemu zarządzania bazą danych O2.
W pozytywnym sensie (który należałoby w informatyce przywrócić) teoretyk jest
osobą budującą użyteczne teorie na podstawie wieloletnich doświadczeń praktycznych,
2.Słownik encyklopedyczny
199
analizy i syntezy wielu pojęć, języków, systemów, metod o bezpośrednim znaczeniu
praktycznym. Utrwalony obecnie podział na „teoretyków” (czyli tych, którzy nie
posiadają kompetencji praktycznych i używają matematyki dla produkcji
scholastycznych, bezużytecznych tworów) i „praktyków” (czyli tych, którzy nie
używają matematyki, ale są kompetentni i produkują twory użyteczne) należy odrzucić
jako błędny i szkodliwy.
terabajt (terabyte) W powszechnym rozumieniu - 1 000 000 000 000 (1000
miliardów) bajtów. W informatyce obowiązuje atawistyczny stereotyp, zgodnie z
którym terabajt jest to 240, czyli 1 099 511 627 776 bajtów. Różnica ok. 10% może być
źródłem nieporozumień i konfliktów.
Theta Obiektowy język programowania zaimplementowany w obiektowym
systemie zarządzania bazą Thor. Posiada mocną statyczną kontrolę typów i
automatyczne zbieranie nieużytków.
http://www.pmg.lcs.mit.edu/Theta.html
this Wskazanie adresata komunikatu (ten). Patrz: self.
Thor Obiektowy system zarządzania bazą danych.
http://www.pmg.lcs.mit.edu/Thor.html
three amigos Trzej przyjaciele. Często spotykane określenie twórców UML: G.
Boocha, I. Jacobsona oraz J. Rumbaugha.
TID (Tuple IDdentifier) Patrz: identyfikator krotki.
tłusty klient (fat klient) Patrz: mocny klient.
TOOLS (Technology of Object-Oriented Languages and Systems) Cykliczna
konferencja z zakresu obiektowości, organizowana przez Interactive Software
Engineering, firmę zajmującą się rozwojem i promocją języka Eiffel.
tożsamość (identity) Tożsamość obiektu oznacza, że obiekt istnieje i jest
odróżnialny od innych obiektów niezależnie od jego aktualnego stanu (wartości
atrybutów), który może się zmieniać. Obiektowość nie zakłada konieczności określenia
takiego atrybutu obiektu (lub kombinacji atrybutów), który identyfikuje go w sposób
unikalny (czyli tzw. „klucza głównego” (primary key), znanego z relacyjnego modelu
danych). Tożsamość obiektu jest kategorią filozoficzną, która nie jest wiązana z
jakimkolwiek zestawem atrybutów obiektu lub jego aktualnym stanem. Możliwe są dwa
różne obiekty o identycznych wartościach atrybutów. Praktycznie, tożsamość oznacza
istnienie unikalnego wewnętrznego (nic nie mówiącego dla użytkownika) identyfikatora
obiektu, który nie ulega zmianie podczas życia obiektu. Tożsamość obiektu jest
niezależna od jego lokacji w świecie rzeczywistym lub w przestrzeni adresowej
komputera. Czasami to założenie kłóci się z innymi własnościami, np. z koniecznością
jednoczesnego pamiętania wielu wersji czasowych tego samego obiektu lub z
wymaganiami dotyczącymi wydajności. Patrz też: mrówka.
200
2.Słownik encyklopedyczny
transakcja (transaction) Jednostka przetwarzania baz danych posiadająca własności
określane skrótem ACID (Atomicity, Consistency, Isolation, Durability): atomowość,
spójność, izolacja, trwałość:
 Atomowość oznacza, że transakcja wykonuje wszystkie czynności, które się na nią
składają, albo też nie wykonuje żadnej z nich. Oznacza to, że po zerwaniu
transakcji musi być odtworzony stan sprzed jej działania.
 Warunek spójności wymaga, aby transakcja pozostawiła bazę danych w spójnym
stanie (chociaż w trakcie transakcji stan ten może być chwilowo niespójny).
 Izolacja oznacza, że poszczególne transakcje są całkowicie niezależne: przebieg
danej transakcji nie wpływa na przebieg jakichkolwiek innych transakcji (i
oczywiście odwrotnie).
 Trwałość (trwanie) oznacza, że po potwierdzeniu (commit) transakcji, jej skutki w
zakresie zmiany stanu bazy danych są trwałe i nie mogą być zniszczone przez
jakiekolwiek zdarzenia (np. poprzez awarię zasilania).
Transakcja może być zerwana (abort); w takim przypadku wszelkie jej skutki są
odwracane do stanu sprzed transakcji. Ta własność implikuje konieczność prowadzenia
dziennika (log), w którym są zapisywane stany danych przed i po operacjach
wykonywanych przez transakcję. W przypadku zerwania, dziennik jest czytany od tyłu
celem przywrócenia stanu sprzed transakcji; ta czynność nazywa się odwracanie
(rollback). Transakcje zapewniają zwiększenie niezawodności systemu i spójności
danych, szczególnie w sytuacji jednoczesnego dostępu wielu użytkowników do tej
samej bazy danych. Istnieje wiele technik przetwarzania transakcji, które zwykle dzieli
się na pesymistyczne (wymagające zablokowania dostępu do przetwarzanej przez
transakcję danej dla innych transakcji) oraz optymistyczne (nie wymagające
blokowania; ich zastosowanie jest jednak bardzo ograniczone z powodów zarówno
technicznych jak i koncepcyjnych). Obiektowość implikuje nowe techniki
przetwarzania transakcji, np. tzw. hierarchiczne blokowanie.
transakcja projektowa (design transaction) Termin oznaczający długą i/lub
zagnieżdżoną transakcję.
tranzytywne domknięcie (transitive closure) Termin o rodowodzie
matematycznym. Tranzytywne domknięcie R* relacji R jest definiowane następująco:
x R y  x R* y
x R y and y R* z  x R* z
tj. relacja R* zawiera parę <x,y>, jeżeli istnieje dowolnej długości ciąg par <x,a1>,
<a1,a2>, <a2,a3>,... , <an,y> należących do R. Typowe zadanie realizowane poprzez
tranzytywne domknięcie jest następujące: Niech R reprezentuje drzewo genealogiczne
(R zawiera pary <rodzic, potomek> ); znaleźć wszystkich potomków (bezpośrednich lub
pośrednich) Kowalskiego.
Tranzytywne domknięcie znalazło zastosowanie w językach zapytań jako istotny
operator realizujący pewien typ przetwarzania (patrz: BOM). Często też tranzytywne
domknięcie jest argumentem na rzecz tezy, że algebra relacji (w czystej postaci) nie jest
dostatecznie uniwersalna: żadna kombinacja operatorów algebry relacji nie jest w stanie
2.Słownik encyklopedyczny
201
osiągnąć efektu osiąganego przez tranzytywne domknięcie. Istnieją uogólnienia tego
operatora, np. w standardzie SQL3 oraz w języku SBQL systemu Loqis. Tranzytywne
domknięcie jest szczególnym przypadkiem operatora punktu stałego (fixed point
operator), tj. operatora realizowanego przez równanie stałopunktowe X = Q(X), gdzie X
jest zmienną zwracającą wynik zapytania (np. tabelę), zaś Q jest pewnym zapytaniem
zależnym od X. Równanie takie oblicza się podstawiając na początku na X wynik pusty,
a następnie podstawiając na X wynik Q(X) aż do momentu, kiedy poprzednia i następna
wartość X są identyczne (jest to tzw. najmniejszy punkt stały). Operator punktu stałego
ma związek z programowaniem w logice i koncepcją dedukcyjnych baz danych
(określaną jako Datalog). Efekt uzyskiwany przez tranzytywne domknięcie można także
osiągnąć poprzez rekurencyjne procedury (lub perspektywy) zdefiniowane w języku
zapytań.
treść metody (method body) Patrz: ciało metody.
trwała zmienna (persistent variable) Zmienna, która ma wszystkie własności
zmiennej języka programowania, ale zachowuje swoją wartość pomiędzy kolejnymi
uruchomieniami programu.
trwałość (persistence) Cecha danej, zmiennej lub obiektu oznaczająca
zachowywanie jej wartości dłużej niż czas pojedynczego uruchomienia programu
(zwykle dowolnie długo). Trwałość jest podstawową własnością danych
przechowywanych w bazie danych.
trwałość poprzez dziedziczenie (persistence through inheritance) Założenie
organizacji obiektowej bazy danych, w której cecha trwałości jest cechą definiowanej
klasy oraz wszystkich jej podklas. Wadą tej koncepcji jest ograniczenie ortogonalności:
w szczególności, nie można zdefiniować metod działających identycznie na trwałych i
ulotnych danych, co narusza zasadę ortogonalnej trwałości.
trwałość poprzez osiągalność (persistence through reachability, PTR) Organizacja
obiektowej bazy danych ustalająca, że każdy obiekt osiągalny z trwałego obiektu (np.
podobiekt, obiekt powiązany poprzez wskaźnik) jest również trwały. Zakłada się
istnienie tzw. trwałych korzeni (persistent roots), czyli trwałych obiektów danych z
definicji. Trwałość poprzez osiągalność implikuje pewne ograniczenia, np. trwały
obiekt nie może mieć nietrwałych atrybutów i nie może zawierać wskaźnika
prowadzącego do nietrwałego obiektu. Większość obecnych obiektowych systemów
zarządzania bazą danych przyjmuje założenie trwałości poprzez osiągalność (w
szczególności systemy zbudowane w oparciu o standard ODMG). Trwałość poprzez
osiągalność nie jest mocnym ograniczeniem, szczególnie w systemach z mocną kontrolą
typów. Można jednak wyobrazić sobie system, w którym cecha trwałości jest
całkowicie ortogonalna w stosunku do jakichkolwiek innych cech, np. system, w
którym trwały obiekt może mieć ulotne atrybuty. W istocie, taką możliwość zapewnia
wiązanie do języka Java w standardzie ODMG, mimo zapewnień, że standard ten jest
oparty na koncepcji trwałości poprzez osiągalność.
trwały identyfikator (persistent identifier) Unikalny identyfikator obiektu, który nie
zmienia się podczas całego życia obiektu.
202
2.Słownik encyklopedyczny
trwały korzeń (persistent root) Trwały obiekt stanowiący początek hierarchii lub
sieci trwałych obiektów w koncepcji określanej jako „trwałość poprzez osiągalność”.
trwały obiekt (persistent object) Obiekt przechowywany w bazie danych; obiekt nie
zmieniający swego stanu pomiędzy kolejnymi uruchomieniami programu
aplikacyjnego.
trwanie (durability) Własność transakcji mówiąca o tym, że po potwierdzeniu
transakcji jej skutki są trwałe i nie mogą być odwrócone poprzez jakikolwiek
przypadek, np. zanik zasilania komputera. Patrz też: transakcja.
tryger (trigger) Inaczej wyzwalacz. Patrz: aktywne reguły.
trzeci manifest (The Third Manifesto) Patrz: manifest.
trzecia postać normalna (3NF, Third Normal Form) Relacja znajduje się w trzeciej
formie normalnej, jeżeli nie zawiera tranzytywnych zależności funkcyjnych, tj. takich
trzech atrybutów A, B i C, że zachodzi A  B oraz B  C. Tranzytywne zależności
funkcyjne zwykle oznaczają redundancję w danych i są powodem anomalii
aktualizacyjnych. Dla przykładu, niech relacja PRACOWNIK zawiera atrybuty
NR_PRAC, NR_DZIAŁU oraz NAZWA_DZIAŁU. Jest oczywiste, że NR_DZIAŁU jest
zależny funkcyjnie od NR_PRAC, (czyli NR_PRAC  NR_DZIAŁU), zaś
NAZWA_DZIAŁU jest funkcyjnie zależna od NR_DZIAŁU (czyli NR_DZIAŁU 
NAZWA_DZIAŁU). Zatem relacja ta nie jest w trzeciej formie normalnej, gdyż istnieją
w niej tranzytywne zależności funkcyjne. Oczywista jest też redundancja, gdyż
NAZWA_DZIAŁU będzie powtarzana dla wszystkich pracowników pracujących w tym
dziale. Proces eliminacji tego rodzaju niekorzystnych własności jest nazwany
normalizacją. W przypadku A  B, B  C oznacza on wyeliminowanie atrybutu C z
danej relacji (projekcję) oraz utworzenie nowej relacji zawierającej atrybuty B i C. (W
naszym przykładzie, utworzenie nowej relacji DZIAŁ z atrybutami NR_DZIAŁU i
NAZWA_DZIAŁU.) Trzecia postać normalna jest pojęciem ważnym, ale oczywistym.
Nawet średnio rozgarnięty projektant intuicyjnie unika sytuacji, w których relacja nie
jest w trzeciej formie normalnej. Z tego powodu, wbrew początkowym nadziejom
twórców modelu relacyjnego, formalizacja tego pojęcia jest raczej drugorzędna dla
praktyki projektowania baz danych.
trzywarstwowa architektura (three-tiered architecture) Patrz: architektura
trzywarstwowa.
tworzenie wystąpienia (instantiation) Tworzenia nowego obiektu na podstawie
szablonu lub wzorca, którym jest klasa lub typ. Niekiedy termin ten oznacza również
utworenie klasy poprzez określenie parametru dla klasy parametryzowanej lub szablonu
(template).
typ (type) Specyfikacja rodzaju wartości, które może przybierać dany byt
programistyczny (zmienna, obiekt, parametr); specyfikacja budowy obiektu;
specyfikacja interfejsu procedury lub metody, itd. Typ ogranicza budowę lub ustala
2.Słownik encyklopedyczny
203
zewnętrzny interfejs bytów programu lub bazy danych oraz ogranicza kontekst, w
którym może on być użyty w tekście programu. Zasadniczym celem typów jest kontrola
formalnej poprawności programów („bezpieczeństwo typologiczne”). W językach z
mocnym typowaniem (strong typing), np. w językach Pascal i Modula-2, każdy
deklarowany byt programistyczny musi być obowiązkowo wyposażony w deklarację
typu. Poprzez tę deklarację programista wyraża swoje oczekiwania co do roli tego bytu
w programie. Te oczekiwania są następnie sprawdzane we wszystkich tych miejscach
programu, gdzie występuje odwołanie do tego bytu. Np. określając typ zmiennej X jako
integer programista ustala, że ta zmienna ma przechowywać wartości całkowite. Dzięki
temu możliwe jest sprawdzenie, czy wszystkie odwołania do tej zmiennej w programie
mają kontekst, w jakim może być użyta wartość całkowita. Typologiczna kontrola
poprawności programów okazała się cechą niezwykle skutecznie eliminującą błędy
popełniane przez programistów. Typom przypisuje się także inne role, wśród nich
określenie reprezentacji wartości wewnątrz pamięci komputera oraz wspomaganie
modelowania pojęciowego.
typ abstrakcyjny (abstract type) Patrz: abstrakcyjny typ danych.
typ atrybutu (attribute type) Wyrażenie pewnego języka programowania dotyczące
wartości atrybutu obiektu, które ustala (często implicite) format, długość, zakres
wartości, sposób reprezentacji oraz dopuszczalne operatory.
typ kompozytowy (composite type) Typ nieelementarny; typ zdefiniowany przy
pomocy konstruktorów typów (np. struct) i innych typów.
typ konkretny (concrete type) Termin występujący w kontekście abstrakcyjnych
typów danych, eksponujący fakt, że pojęcie typu (w systemach z mocną kontrolą
typów) jest różne od pojęcia abstrakcyjnego typu danych. Typ konkretny przeciwstawia
się wtedy typom abstrakcyjnym. Patrz też: typ.
typ konstruowany (constructed type) W standardzie OMG CORBA, konstruktor
typów struct, union i enum, umożliwiający konstruowanie bardziej złożonych wyrażeń
typologicznych z wyrażeń prostszych.
typ masowy (bulk type) Typ wartości posiadających potencjalnie dużą, nieznaną z
góry i nieograniczoną liczbę elementów. Zwykle za typ masowy uważa się sekwencję
(sequence) - rozszerzalny ciąg elementów o dowolnej długości, dynamiczną tablicę
(dynamic array) - struktura podobna do sekwencji, z dostępem poprzez indeks,
wielozbiór (multi-set, bag) - rozszerzalna kolekcja elementów, bez określonej
kolejności, z ewentualnymi powtórzeniami, oraz zbiór (set) - rozszerzalna kolekcja
elementów, bez określonej kolejności, bez powtórzeń wartości.
typ nieprzejrzysty (opaque type) Typ o określonej nazwie, którego budowa nie jest
udostępniona (jest ukryta) dla użytkownika. Np. użytkownik może wiedzieć, że pewien
obiekt jest typu Video, ale nie musi wiedzieć, że ten typ jest strukturą zawierającą takie
atrybuty jak Długość, Format, SekwencjaBitów, MetodaKompresji, itp. Nieprzejrzystość
typu może być częściowa; wtedy użytkownik widzi niektóre składniki typu, pozostałe
zaś są ukryte. Przykładem języka z nieprzejrzystymi typami jest Ada95.
2.Słownik encyklopedyczny
204
typ parametryzowany (parameterized type) Typ parametryzowany pewnym
parametrem, zwykle typem lub wartością. Np. typ set (zbiór) jest parametryzowany
typem elementu zbioru (np. set(integer)), zaś typ array jest parametryzowany wartością
będącą rozmiarem tablicy.
typ pochodny (derived type) Termin C++, oznaczający dowolny typ utworzony na
podstawie typu bazowego. W Ada95 termin ten oznacza dowolny typ utworzony na
podstawie innego typu. Synonim: typ potomny.
typ podstawowy (basic type) Patrz: typ prymitywny.
typ potomny (child type) Patrz: typ pochodny.
typ prymitywny (primitive type) Typ charakteryzujący wartość, która jest
niepodzielna (nie zawiera bardziej prymitywnych wartości). Typy prymitywne w danym
języku są wbudowane, lub można je utworzyć na podstawie prostych operacji na typach
wbudowanych. Przykładami typów prymitywnych są: unsigned, short, integer, real,
char, date, money, float, double, long integer, itd. W niektórych językach typem
prymitywnym są również string, decimal, bitmap i inne. Synonim: typ podstawowy.
typ referencyjny (reference type) Typ, którego wartościami są referencje do
obiektów, krotek, itd. W SQL3 wartość typu referencyjnego może być zapamiętana w
tablicy i następnie użyta jako bezpośrednia referencja (wskaźnik) do krotki (wiersza) w
innej tablicy. W efekcie możliwe jest tworzenie powiązań pomiędzy obiektami, tak jak
w modelach obiektowych. Zwrócimy uwagę, że w wielu językach i systemach (np. w
standardzie ODMG) utożsamia się typ obiektu z typem referencji do obiektu, co z
jednej strony daje pewne uproszczenie języka, zaś z drugiej strony prowadzi do
niejednoznaczności semantycznych.
typ rozróżniony (distinct type) Typem rozróżnionym jest typ uzyskany poprzez
nadanie nowej nazwy dla już zdefiniowanego typu. Nowy typ jest traktowany jako
oddzielny (nieporównywalny) typ. Koncepcja typów rozróżnionych jest oparta na
nazwowej zgodności typów. Np. w SQL3 można podać następujące deklaracje:
CREATE DISTINCT dolar_usa AS DECIMAL(9,2)
CREATE DISTINCT polski_zl AS DECIMAL(9,2)
Po takiej deklaracji porównanie wartości typu dolar_usa z wartością typu polski_zl
powoduje błąd typu. W obiektowości typy rozróżnione (i nazwowa zgodność typów)
zwykle nie są rozpatrywane ze względu na balast koncepcji teoretycznych, takich jak
zasada zamienialności lub pewne formy polimorfizmu. Należy jednak podkreślić, że
typy rozróżnione i nazwowa zgodność typów są bardziej koncepcyjnie spójne, niż
powszechnie przyjmowana strukturalna zgodność typów.
typ szablonowy (template type) Zwykle chodzi o konstruktor typów masowych,
takich jak set, sequence, bag, array. Patrz też: klasa szablonowa.
typ
wbudowany
(built-in
type)
Typ
predefiniowany
w
danym
języku
2.Słownik encyklopedyczny
205
programowania (np. int, float, char, itd.), stanowiący nieodłączną jego część, skojarzony
z predefiniowanymi operacjami (+, =, itd.).
typ wyliczeniowy (enumeration type) Typ, którego wartości są explicite wyliczone;
np. typ boolean = {true, false} lub typ Zawód = {asystent, adiunkt, docent, profesor}.
U
U
UFO [1] (United Functions and Objects) Język programowania łączący paradygmat
obiektowy z funkcjonalnym, przeznaczony dla równoległych obliczeń. Zrealizowany na
Uniwersytecie w Manchesterze.
UFO [2] (Unidentified Flying Object) Niezidentyfikowany obiekt latający. Istnieją
kontrowersje co do tego, czy jest to obiekt rzeczywisty, czy też urojony.
ukrywanie informacji (information hiding) Zasada, zgodnie z którą programista lub
użytkownik pewnego składnika oprogramowania może go poprawnie zastosować bez
znajomości jego budowy lub implementacji. Zasada ta oznacza, że wszelkie detale
pewnego bytu programistycznego, które są nieistotne dla jego użytkowników, powinny
być ukryte. Wielu autorów uważa ukrywanie informacji za synonim hermetyzacji
(encapsulation). Niektórzy z autorów uważają ukrywanie informacji i hermetyzację za
pojęcia różne. Ich zdaniem, hermetyzacja niekoniecznie oznacza ukrywanie informacji,
lecz zgromadzenie wielu bytów wewnątrz pewnej granicy, udostępnienie ich poprzez
dobrze zdefiniowany interfejs i wydzielenie abstrakcyjnej specyfikacji tego interfejsu.
Jest natomiast prawdą, że hermetyzacja sprzyja ukrywaniu informacji.
ulotny (transient, volatile, temporary) Przeciwieństwo trwałego; określenie
lokalnego lub chwilowego obiektu, który przestaje istnieć w momencie zakończenia
bloku, procedury, funkcji, metody lub programu. Istnieją dwa rodzaje obiektów
ulotnych:
 Obiekty czasowe powoływane na przeciąg całej sesji użytkownika i usuwane po jej
zakończeniu;
 Obiekty lokalne powoływane po wejściu sterowania do ciała bloku, procedury,
metody lub funkcji, i automatycznie usuwane w momencie, kiedy sterowanie
opuszcza to ciało. Takie obiekty są przechowywane w sekcji stosu środowisk
właściwej dla danego wołania danej procedury, funkcji metody, itd. Niekiedy (np.
w implementacjach języka Java) obiekty ulotne są przechowywane na stercie, zaś
odpowiednia sekcja stosu zawiera referencje do tych obiektów.
UML (Unified Modeling Language) Zunifikowany język do modelowania,
zawierający pojęcia i notacje służące do obiektowej analizy, modelowania i
projektowania. UML został opracowany przez czołowych metodologów, G.Boocha,
I.Jacobsona, J.Rumbaugha, i jest rozpowszechniany przez firmę Rational Inc. Jest on
następcą OMT, metodyki Boocha oraz metodyki opartej na przypadkach użycia (use
cases) Jacobsona. UML jest lansowany jako standard notacyjny, również jako fragment
206
2.Słownik encyklopedyczny
standardu OMG. W notacji UML definiowane są następujące diagramy:
 Diagramy przypadków użycia (use cases). Są one podstawą metodyki Objectory.
Ich głównym celem jest odwzorowanie funkcji projektowanego systemu w taki
sposób, w jaki będą je widzieć jego użytkownicy. W metodykach opartych na UML
przypadkom użycia przypisuje się szczególne znaczenie środka napędzającego cały
proces rozwoju systemu.
 Diagramy klas (class diagrams). Są one odmianą dość klasycznych diagramów
encja-związek (entity-relationship). Zostały praktycznie bez większych zmian
przejęte z OMT. Wprowadzone są rozszerzenia poprawiające czytelność
diagramów i przystosowujące je do konkretnej dziedziny zastosowań (np.
stereotypy i odpowiadające im ikony). Odmianą diagramów klas są diagramy
pakietów (package diagrams).
 Diagramy odwzorowujące dynamiczne własności systemu (behavior), w tym:
Diagramy sekwencji (szczególny przypadek diagramów interakcji): pokazanie
kolejności komunikatów przesyłanych pomiędzy obiektami dla pewnej
sytuacji, np. przypadku użycia.
Diagramy kolaboracji (inaczej diagramy współpracy; szczególny przypadek
diagramów interakcji): podobne do diagramów sekwencji, ale z
jednoczesnym odwzorowaniem statycznej struktury obiektów.
Diagramy stanów: odwzorowanie istotnych stanów (w których może znaleźć
się proces przetwarzania) oraz przejść pomiędzy tymi stanami.
Diagramy aktywności: diagramy przepływu sterowania (flowcharts)
uzupełnione o proste środki odwzorowania równoległych procesów.
 Diagramy implementacyjne, w tym:
Diagramy komponentów
Diagramy rozprzestrzeniania (deployment)
Zdaniem autorów UML, diagramy te zapewniają wymaganą mnogość perspektyw
systemu podczas jego analizy i rozwoju.
http://www.rational.com/uml/
http://www.awl.com/cp/uml/uml.html
http://www.rational.com/HyperMail/otug
http://www.rational.com/ot/uml/faq.html
unia (union) Typ struktury, rekordu lub obiektu, który może mieć alternatywnie dwa
lub więcej zestawów atrybutów. Przykładowo, jeżeli właścicielem samochodu może być
osoba lub firma, to obiekt Samochód może posiadać alternatywnie albo atrybut
NazwiskoWłaściciela, albo atrybut WłasnośćFirmy. Unie są również zwane wariantami.
Z unią może być związany dyskryminator (discriminator), tj. atrybut, którego wartość
określa, z którym wariantem mamy do czynienia. Może też nie mieć dyskryminatora;
wówczas odpowiedzialność za rozróżnianie wariantów spada na programistę (tak jest
np. w C i C++). Brak dyskryminatora w unii podkopuje koncepcję mocnej kontroli
typów i stwarza okazję do bardzo trudnych błędów (np. jeżeli programista zastosuje
selektor atrybutu do niewłaściwego wariantu, wówczas wynik jest nieprzewidywalny i
zależy od reprezentacji obiektu). Z kolei unie z dyskryminatorem zmuszają do
oddelegowania sprawdzania poprawności typologicznej do czasu wykonania, co ma
2.Słownik encyklopedyczny
207
konsekwencje dla wydajności. Unie stwarzają poważny problem dla języków zapytań;
jak dotąd nie istnieje prawdopodobnie koncepcja języka zapytań uwzględniającego
unie. (Uwzględnienie tej własności wymagałoby przeniesienia części informacji
zawartej w typie (np. nazw atrybutów) do wnętrza reprezentacji obiektów, co miałoby
konsekwencje zarówno dla objętości tej reprezentacji, jak i mechanizmów
wiązania/dostępu.) Unie z dyskryminatorem są własnością IDL wg standardu CORBA i
są własnością ODL wg standardu ODMG, ale nie są traktowane w pozostałych
częściach tego standardu, prawdopodobnie wskutek trudności ze spójnym opanowaniem
tej własności we wszystkich konstrukcjach. Unie mają ostatnio złą prasę w obiektowej
literaturze. Zostały one pominięte w językach Eiffel, Java i Modula3. Twierdzi się, że są
one potrzebne wyłącznie z powodu oszczędności pamięci (nisko kwalifikowany
motyw), prowadzą do trudności z kontrolą typów i mogą być zastąpione poprzez
specjalizacje klas i obiektów. Jest to jednak rozwiązanie pozorne, ponieważ prowadzi
do niepotrzebnej eksplozji ilości klas, zmusza do migracji obiektów z klasy do klasy
(przy zmianie zestawu jego atrybutów), oraz utrudnia przetwarzanie kolekcji
zawierających obiekty o różnym zestawie atrybutów. Mimo ostatnich tendencji należy
oczekiwać, że unie jeszcze wrócą do łask wśród projektantów języków i systemów.
Synonim: zapis z wariantami.
unia typów (type union) Typ powstały poprzez zsumowanie dwóch lub więcej
typów. Jeżeli typ T = T1 + T2, gdzie + jest operatorem unii typów, to wartość x jest
zgodna z typem T wtedy i tylko wtedy, jeżeli jest zgodna z typem T1 lub z typem T2. Z
reguły unia typów dotyczy zapisów (rekordów) lub struktur; patrz: unia.
unia z dyskryminatorem (discriminated union) Unia typów, w której wyróżnia się
atrybut, którego wartość pozwala rozpoznać podczas wykonania, z którym przypadkiem
unii mamy aktualnie do czynienia. Patrz: unia.
Unified Modeling Language Patrz: UML.
UniSQL Obiektowo-relacyjny system zarządzania bazą danych, oparty na
rozszerzonym SQL; zrealizowany przez firmę UniSQL, Inc; obecnie także
wprowadzający standard ODMG. Najnowsza wersja systemu nosi nazwę UniSQL/X.
Model danych systemu jest oparty na klasach/tablicach, atrybutach/kolumnach i
metodach. Wspomaga typy masowe (kolekcje): zbiory, wielozbiory i listy. Klasy/tablice
mogą być organizowane w hierarchię dziedziczenia. Wspomaga statyczne i dynamiczne
wiązanie metod. W warstwie implementacyjnej wprowadza technikę przemiany
wskaźników, dostęp nawigacyjny i automatyczne zbieranie nieużytków. (We wrześniu
1997 firma UniSQL zakończyła działalność z powodu trudności finansowych.)
http://www.unisql.com
uniwersalny serwer (universal server) Termin określający niektóre systemy
obiektowo-relacyjne (DB2, Informix, Oracle), eksponujący fakt, że są one
przystosowane do przechowywania i przetwarzania relacji, obiektów, danych
przestrzennych, multimedialnych, są zintegrowane z WWW, technologią hurtowni
danych, itd.
UoD (Universe of Discourse) Przedmiot rozważań, dziedzina problemu (problem
208
2.Słownik encyklopedyczny
domain) przy analizie i projektowaniu systemu informacyjnego.
usługi obiektowe (Object Services, OS) Termin OMG CORBA; element
architektury OMA. W obecnym standardzie OMG CORBA zdefiniowano następujące
15 usług obiektowych:
 Usługa w zakresie cyklu życiowego (Life Cycle Service). Definiuje operacje
tworzenia, kopiowania, przemieszczania, i usuwania komponentów (obiektów)
będących pod kontrolą danej aplikacji zintegrowanej poprzez standard CORBA.
 Usługa w zakresie trwałości (Persistence Service). Definiuje interfejs do
składowania komponentów (obiektów) na trwałych nośnikach, włączając w to
obiektowe bazy danych, relacyjne bazy danych i zwykłe pliki.
 Usługa w zakresie nazywania (Naming Service). Pozwala nadać komponentom
(obiektom) nazwy (o hierarchicznej budowie) oraz odzyskać identyfikatory
komponentów (obiektów) na podstawie ich nazw. Usługa pozwala przywiązać
komponenty (obiekty) do istniejącego nazewnictwa katalogów systemów
operacyjnych lub kontekstów nazwowych wg różnorodnych systemów: ISO X.500,
OSF DCE, Sun NIS+, Novell NDS, Internet LDAP.
 Usługa w zakresie zdarzeń (Event Service). Pozwala określić, czy dane komponenty
mają reagować (nie reagować) na określone zdarzenia.
 Usługa w zakresie współbieżności (Concurrency Control Service). Pozwala
zakładać/zdejmować zamki na obiekty (lub inne byty) celem przeciwdziałania
kolizjom transakcji lub wątków.
 Usługa w zakresie transakcji (Transaction Service). Przewiduje koordynację
transakcji opartą na dwufazowym potwierdzeniu (2PC) dla prostych i
zagnieżdżonych transakcji.
 Usługa w zakresie związków (Relationship Service). Przewiduje dynamiczne
tworzenie/usuwanie powiązań (związków, asocjacji) pomiędzy obiektami,
wymuszanie więzów referencyjnych, oraz nawigację od obiektów do obiektów wg
zdefiniowanych dla nich związków.
 Usługa w zakresie udostępniania obiektów na zewnątrz (Externalization Service).
Przewiduje wstawianie i odczytywanie danych do/z komponentów (obiektów).
 Usługa w zakresie zapytań (Query Service). Przewiduje dostęp do obiektów
poprzez różnorodne języki zapytań, wśród nich SQL-92, nowo powstający standard
SQL3, oraz obiektowy język zapytań (standardu ODMG) OQL.
 Usługa w zakresie licencji (Licensing Service). Usługa pozwala na pomiary użycia
komponentów (obiektów) oraz wyliczenie opłat za użycie w ramach sesji, węzła
sieci, itd.
 Usługa w zakresie dodatkowych własności obiektów (Properties Service). Pozwala
dynamicznie związać z obiektami dowolne nazwane własności (atrybuty), np. datę
utworzenia, datę ostatniej modyfikacji, nazwisko modyfikującego, itd.
 Usługa w zakresie czasu (Time Services). Przewiduje interfejsy do
synchronizowania czasu w środowisku rozproszonym. Pozwala również definiować
zdarzenia wyzwalane przez upływ czasu.
2.Słownik encyklopedyczny



209
Usługa w zakresie ochrony (Security Service). Zapewnia możliwości pełnej
ochrony rozproszonych obiektów. Wspomaga autoryzację, sterowanie dostępem,
tajność i przeciwdziałanie unikaniu zapłaty (non-repudiation). Zarządza także
oddelegowywaniem uwierzytelnień (credentials).
Usługa handlowa (Trader Service). Przewiduje odzyskiwanie informacji o
obiektach na podstawie ich własności, publikować informacje o serwisach
dostarczanych przez obiekty, itd.
Usługa w zakresie kolekcji (Collection Service). Przewiduje interfejsy do tworzenia
najczęściej spotykanych kolekcji (zbiorów, wielozbiorów, sekwencji, itd.) i
manipulacji tymi kolekcjami.
Zestaw usług obiektowych jest rozszerzany w planowanym standardzie CORBA 3.0.
http://www.omg.org
usuń (delete) Operacja definiowana na bazie języka zapytań (np. w SQL)
powodująca usunięcie z danej tablicy wskazanych krotek, np.:
delete Pracownik where Nazwisko = ‘Kowalski’
Operacja jest także definiowana (lub rozważana) w obiektowych językach zapytań.
utrzymanie oprogramowania (software maintenance) Patrz: pielęgnacja.
utwórz (create) Operacja w języku zapytań (np. w SQL) lub języku manipulacji
danymi, powodująca utworzenie nowej tablicy, nowego obiektu, nowej krotki, itd.
użytkownik (user) Osoba lub grupa osób stanowiąca podmiot interakcji systemu
informatycznego. W zależności od trybu dostępu i celów działalności istnieje wiele
kategorii użytkowników, np.: użytkownik końcowy, programista aplikacyjny,
administrator bazy danych, administrator systemu.
V
V
Vbase Wcześniejsza wersja systemu Ontos, wycofana z rynku.
VC++ Patrz: Visual C++.
VDM++ Obiektowe rozszerzenie notacji VDM-SL (Vienna Development Method
Specification Language).
Versant Obiektowy system zarządzania bazą danych zrealizowany przez Versant
Object Technology; wprowadza standard ODMG.
http://www.versant.com/prod_f/index.html
VisiBroker Pośrednik ORB wg standardu CORBA firmy Visigenic (przejęty
następnie przez firmę Borland). VisiBroker jest ulepszoną wersją pakietu Black Widow
210
2.Słownik encyklopedyczny
ORB firmy PostModern. Istnieją dwie wersje: VisiBroker for Java i VisiBroker for
C++. VisiBroker zjednoczył wiele działań przemysłu związanego ze standardem
CORBA. Wiele firm włączyło ten pakiet w skład swoich produktów, m.in. Oracle,
Hitachi, Netscape, Novell, SunSoft, NetDynamics, Novera, Sybase, Borland, Gemstone,
Silicon Graphics, Hummingbird, Cincom i Business Objects. VisiBroker jest obecnie
składnikiem każdej przeglądarki Netscape. Również stał się podstawowym składnikiem
oprogramowania Borlanda.
http://www.visigenic.com/prod
http://www.corbajava.engr.sjsu.edu
Visual Age Rodzina produktów - środowisk programistycznych służących do
wizyjnego programowania aplikacji z relacyjną bazą danych; zrealizowana i
rozpowszechniana przez IBM. Visual Age posiada odmiany zorientowane na
poszczególne języki programowania (Smalltalk, C++, Java, Cobol), oraz jest
wyposażony w szeroką gamę różnorodnych narzędzi i udogodnień.
Visual Basic Popularny, wizyjny system dla MS Windows wspomagający
programowanie zdarzeniowe. Posiada pewne cechy obiektowości.
Visual C++ (VC++) Wizualne środowisko programistyczne dla języka C++
zrealizowane i rozpowszechniane przez Microsoft. Visual C++ wspomaga
programowanie obiektowe aplikacji w środowiskach Windows (32 bitowych). Posiada
zintegrowane środowisko rozwoju (IDE), kompilator C/C++ oraz bibliotekę klas
(MFC).
W
W
w locie (on-the-fly) Czynność wykonywana równolegle, w tle innej zasadniczej
czynności bez jej zatrzymywania; np. zbieranie nieużytków bez zatrzymywania lub
opóźniania zasadniczych przebiegów programu.
wariant (variant) Termin występujący w rodzinie języków Pascal, Modula-2 itd.
oznaczający typ zapisu, który ma dwa lub więcej alternatywnych zestawów atrybutów.
W literaturze obiektowej częściej jest używany termin unia (union). Patrz: unia.
wartość domyślna (default value) Wartość podstawiana w momencie tworzenie
zmiennej lub instancji obiektu. Również wartość zwracana przez pewne wyrażenie lub
zapytanie, o ile po jego ewaluacji wynik jest wartością zerową (NULL). Wartości
domyślne mogą być predefiniowane w danym języku (np. zero lub pusty string), ale
mogą także stanowić fragment definicji obiektu (wchodzić w skład jego klasy).
wartość masowa (bulk value) Wartość złożona z wielu elementów, której rozmiar
nie daje się przewidzieć ani sensownie ograniczyć. Synonimy: kolekcja, kontener.
wartość zerowa (null value, NULL, NIL) Wartość atrybutu obiektu, wskaźnika lub
innej danej, która jest nierelewantna w danej sytuacji lub z jakichś powodów nie została
2.Słownik encyklopedyczny
211
wpisana lub zainicjalizowana. Zwykle jest oznaczana jako NULL lub NIL. Można
wyróżnić wiele powodów pojawiania się wartości zerowych, np.: (1) Pewien atrybut nie
ma zastosowania dla konkretnego przypadku, np. atrybut NAZWISKO_PANIEŃSKIE
dla mężczyzn; (2) Informacja jest nieznana, np. miejsce, gdzie został pochowany
Mozart; (3) Informacja o przyszłości, np. wynik przyszłego meczu piłkarskiego; (4)
Informacja jeszcze nie zapełniona; np. po wprowadzeniu danych pracownika jego
zarobek jest wartością zerową, gdyż wypełni ją później inny proces; (5) Wartość zerowa
jest sygnałem wartości domniemanej, np. jeżeli prawie wszyscy pracownicy są
urzędnikami, to pole ZAWÓD wypełnia się tylko dla nie-urzędników. Częstą przyczyną
wartości zerowych jest to, że informacja nie zawsze da się idealnie wpasować w
ustalony format. Znacznie rzadszą przyczyną jest niekompletność informacji, tj.
sytuacja, kiedy informacja istnieje, ale nie jest znana.
Szczególną uwagę poświęca się wartościom zerowym w modelu i systemach
relacyjnych, które są oparte na sztywnych formatach danych. Wartości zerowe leżą u
podstaw definicji innych pojęć modelu relacyjnego, takich jak zewnętrzne złączenie
(outer join). Okazuje się, że wartości zerowe zachowują się zupełnie inaczej, niż inne
wartości, wobec czego wiele operacji w bazie danych musi je uwzględnić w postaci
wydzielonego przepisu semantycznego.
Wartości zerowe były powodem licznych prac teoretycznych; nie znalazły one
jednak zastosowania w rzeczywistych systemach. Większość tych prac przyjmowało
założenie, że wartość zerowa pojawia się wskutek niekompletnej informacji, co dla
przeważającej ilości rzeczywistych przypadków było założeniem fałszywym. Co za tym
idzie, wartości zerowe były powodem powstania wielu pseudoteorii. Ogólnie, próby
ustalenia semantyki dla wartości zerowych są nieudane, gdyż w bardzo wielu
przypadkach użytkownik lub programista jest jedynym autorytetem, który potrafi je
zinterpretować.
Z drugiej strony, doświadczenie pokazuje, że wartości zerowych nie da się uniknąć
w żadnym rzeczywistym systemie bazy danych, zaś zastępowanie ich wartościami
domyślnymi (default values) (np. 0, spacje lub pusty ciąg) zwiększa skłonność do
błędów. Z tych powodów za słuszną trzeba uznać decyzję twórców języka SQL, gdzie
podczas definiowania tablic można ustalić, że pewne ich kolumny mogą zawierać
wartości zerowe. Takie kolumny należy rozumieć jako kolumny podwójne: w pierwszej
kolumnie są przechowywane normalne wartości, zaś w drugiej informacja (boolowska)
wskazująca miejsca, w których są wartości zerowe. Ta dychotomia jest przenoszona
dalej na wszystkie interfejsy programistyczne: jeżeli taka wartość ma być podstawiona
na zmienną, to należy zadeklarować dwie zmienne, jedną dla wartości, drugą (zwaną
indicator variable) dla informacji o wartości zerowej. Język SQL jest wyposażony w
szereg cech umożliwiających przetwarzanie tak rozumianych wartości zerowych, m.in.
w specjalny predykat (is_null) testujący wystąpienie wartości zerowej, specjalną
funkcję (if_null) pozwalającą zastąpić wartość zerową poprzez dowolną inną wartość, i
specjalne traktowanie wartości zerowych w argumentach funkcji zagregowanych.
Rozwiązania dotyczące wartości zerowych w SQL są przedmiotem dość ostrej krytyki
(C.J.Date). W obiektowych bazach danych problem ten wydaje się być niedoceniany
pomimo jego dużej wagi dla spójności działania systemu.
warunek końcowy (postcondition) Warunek, który musi być spełniony po
uruchomieniu pewnej operacji lub metody.
212
2.Słownik encyklopedyczny
warunek wstępny (precondition) Warunek, który musi być spełniony przed
uruchomieniem pewnej operacji lub metody.
wątek (thread) „Mały” lub „lekki” proces (jakkolwiek nie istnieją ograniczenia na
rozmiar wątków). Systemy operacyjne UNIX konsumują dla każdego procesu sporo
zasobów, w szczególności czasu procesora i pamięci operacyjnej. Ta własność
powoduje zmniejszenie dostępności systemu, o ile każdy z użytkowników (każde z
zadań) miałby być obsługiwany przez oddzielny proces. Wielowątkowość oznacza, że
jeden proces może być podzielony (poza systemem operacyjnym) na wiele małych
podprocesów, czyli wątków. Ponieważ system operacyjny o nich nie wie, więc nie
przydziela im zasobów. Zysk polega na znacznym zwiększeniu możliwości równoległej
pracy oraz znacznym zmniejszeniu konsumowanych zasobów, a co za tym idzie,
znacznym zwiększeniu szybkości przetwarzania z punktu widzenia każdego z
użytkowników. Wątki są więc protezą łagodzącą zbyt ciężkie mechanizmy systemów
operacyjnych. Obecna moda na wątki (w języku Java, w standardzie ODMG, itd.) może
być jednak uważana za konsekwencję pogoni za doraźnym zyskiem kosztem jakości
oprogramowania. Niektórzy specjaliści uważają wątki za „zatrute jabłko” (poison
apple), czyli pojęcie, które poprzez zbytnie uproszczenia i brak mechanizmów
synchronizacji może zaowocować w wiele trudnych do wykrycia błędów.
wczesne wiązanie (early binding) Patrz: wiązanie statyczne.
wersja (version) Zarejestrowany stan obiektowej bazy danych w przeszłości lub
równorzędny, alternatywny stan bazy danych dotyczący pewnego projektu. Zarządzanie
wersjami stanowi istotny problem naukowo-techniczny. Wersją obiektu nazywany jest
zarejestrowany stan obiektu w przeszłości.
wiązanie [1] (binding) Zamiana nazw występujących w programie lub zapytaniu na
byt ze środowiska wykonania programu (np. nazwy zmiennej na adres maszynowy
przechowujący wartość tej zmiennej).
wiązanie [2] (binding) (Terminologia OMG i ODMG) Zasady połączenia dwóch
systemów językowych, np. standardu ODMG z językiem C++, Smalltalk lub Java.
wiązanie [3] (linking) Patrz: konsolidacja.
wiązanie dynamiczne (dynamic binding) Wiązanie nazw występujących w
programie na etapie wykonania programu; inaczej późne wiązanie.
wiązanie późne (late binding) Patrz: wiązanie dynamiczne.
wiązanie statyczne (static binding) Patrz: statyczne wiązanie.
wiązanie wczesne (early binding) Patrz: statyczne wiązanie.
widoczność (visibility) Określenie, na ile dana cecha pewnej abstrakcji (atrybut
klasy, metoda klasy) jest widoczna dla innych abstrakcji. Widoczność jest określona
przez zakres nazw; patrz: reguły zakresu. W kontekście hermetyzacji termin ten oznacza
2.Słownik encyklopedyczny
213
przypisanie do składowej obiektu kwalifikacji takich jak: publiczna, prywatna,
chroniona.
widżet (widget) Okienkowy gadżet (window gadget). Mały obiekt graficzny
widoczny w interfejsie użytkownika, służący do pewnych manipulacji, wprowadzania,
wyprowadzania, lub wyszukiwania danych. Przykładami widżetów są przyciski, pola
radiowe, pola menu, suwaki, itd. Termin jest także używany w charakterze
symbolicznego dydaktycznego przykładu („Załóżmy, że sprowadziliśmy do magazynu
partię widżetów zapakowanych w 100 skrzynkach...”).
wielodostęp (concurrency) Równoległy dostęp, czyli możliwość jednoczesnej pracy
wielu użytkowników. Wielodostęp implikuje konieczność zastosowania środków
przeciwdziałających niekorzystnym interferencjom pomiędzy użytkownikami,
powstającym np. wtedy, gdy kilku z nich próbuje jednocześnie zaktualizować tę samą
daną. Skutkiem takiej interferencji jest utrata spójności bazy danych, np. zgubienie
pewnych aktualizacji. Powszechnie przyjętą techniką przeciwdziałania takim
interferencjom jest blokowanie danych, poddane dyscyplinie określonej jako
przetwarzanie transakcji. Transakcje okazały się również bardzo wygodne dla systemów
rozproszonych baz danych, ze względu na dodatkową własność przeciwdziałania
skutkom przypadkowych awarii systemu.
wielodziedziczenie (multi-inheritance) Patrz: wielokrotne dziedziczenie.
wielokrotna dyspozycja (multiple dispatching) Patrz: dyspozycja.
wielokrotne dziedziczenie (multiple inheritance) Określenie sytuacji, w której
obiekt lub klasa może dziedziczyć własności więcej niż jednej klasy.
Wielodziedziczenie implikuje bardziej złożoną strukturę klas (acykliczny graf) oraz
szereg problemów np. z mocną kontrolą typów. Poniższy rysunek ilustruje wielokrotne
dziedziczenie: klasa AMFIBIA dziedziczy zarówno z klasy POJAZD_LĄDOWY, jak i z
klasy POJAZD_WODNY.
POJAZD
ciężar
.....
prędkość_eksploat()
POJAZD_LĄDOWY
ilość_kół
max_prędkość
.....
SAMOCHÓD
TRAKTOR
POJAZD_WODNY
wyporność
max_prędkość
.....
AMFIBIA
ŻAGLÓWKA
Amfibia jako przykład wielokrotnego dziedziczenia
JACHT
214
2.Słownik encyklopedyczny
wielokrotne interfejsy (multiple interfaces) Własność języka, systemu, standardu
polegająca na możliwości zdefiniowania wielu interfejsów do tego samego obiektu.
Wielokrotne interfejsy uważa się za sprzyjające modelowaniu pojęciowemu; jest to
również pewien (niedoskonały) sposób obejścia braku wielodziedziczenia. Wielokrotne
interfejsy są własnością COM/DCOM oraz Java. Tej własności nie ma C++, Smalltalk
oraz standardy CORBA i ODMG. (Są planowane w CORBA 3.0.)
wielowarstwowa architektura (multi-tiered architecture) Patrz: architektura
wielowarstwowa.
wielowartościowy atrybut (multi-valued attribute) Patrz: atrybut powtarzalny.
wielowątkowy (multi-threaded) Określenie języka lub systemu umożliwiającego
równoległą pracę wielu wątków. Patrz: wątek.
wielozbiór (multiset, bag) W terminologii obiektowych baz danych (np. ODMG)
konstruktor typów/klas. Wartość typu wielozbiór można dowolnie zwiększać o nowe
elementy, lub usuwać elementy w niej zawarte. Porządek elementów nie ma znaczenia.
W odróżnieniu od zbioru, wielozbiór może zawierać identyczne elementy, np.
{1,3,3,6,3,1} jest wielozbiorem zawierającym 6 elementów, w tym dwie jedynki, trzy
trójki i szóstkę; taki wielozbiór jest równoważny np. {6,3,3,3,1,1}, ale nie jest
równoważny wielozbiorowi {1,3,6}.
wiersz (row, tuple) Patrz: krotka.
więzy integralności (integrity constraints) Warunki, które muszą spełniać dane
zawarte w bazie danych. Warunki te mogą być dwojakiego rodzaju: statyczne,
wykluczające niedopuszczalne wystąpienia bazy danych (np. „wiek ojca musi być
większy od wieku syna”) oraz dynamiczne, przeciwdziałające niedopuszczalnym
zmianom zawartości bazy danych (np. „zarobek nie może się zmniejszyć”). Ważną
klasą więzów integralności w relacyjnych bazach danych są zależności funkcyjne
(functional dependencies) oraz integralność odwołań (referential integrity). Więzy
integralności są zwykle implementowane w postaci aktywnych reguł. Synonim:
ograniczenia integralnościowe.
Wirfs-Brock Metodyka obiektowej
informatycznych. Patrz: DOOS.
analizy
i
projektowania
systemów
Wirfs-Brock, Rebecca. Autorka metodyki obiektowej Wirfs/Brock.
wirtualny (virtual) Określenie dotyczące dowolnej cechy, dowolnego pojęcia lub
dowolnego innego bytu, który posiada istnienie koncepcyjne (jest wyobrażalny i
manipulowalny), ale nie posiada istnienia materialnego, fizycznego, lub nie jest
bezpośrednio odwzorowany na nośnikach informacji.
wirtualny atrybut (virtual attribute) Patrz: atrybut pochodny.
wizja (view) Patrz: perspektywa.
2.Słownik encyklopedyczny
215
własności behawioralne (behavioral properties) Elementy schematu pojęciowego
lub schematu bazy danych, określające własności dynamiczne lub zachowanie się
obiektów. Przykładami własności behawioralnych są zdarzenia, które mogą zajść na
obiektach, akcje przypisane do zdarzeń (czyli aktywne reguły), metody przypisane do
obiektów lub ich klas, reguły określające dopuszczalne zmiany stanu obiektów.
własność domkniętości (closure property) W modelu relacyjnym jest to własność
algebry relacji lub języka zapytań mówiąca o tym, że argumentami wyrażeń
algebraicznych lub zapytań są relacje i ich wynikiem są także relacje. Zdaniem
niektórych autorów, ta własność umożliwia dowolne zagnieżdżanie zapytań. Własność
domkniętości jest także uważana za pożądaną cechę dla obiektowych języków zapytań,
przy czym zarówno argumentami jak i wynikiem zapytań powinny być obiekty
(kolekcje obiektów). Niestety, zarówno pojęcie domkniętości, jak i sposób
rozumowania jego propagatorów, są oparte na formalnym nieporozumieniu, z kilku
powodów:
 Własność domkniętości nie obowiązuje w pełni dla relacyjnych języków zapytań,
gdyż semantyczne własności zapamiętanych relacji są różne od semantycznych
własności relacji wygenerowanych przez zapytanie (np. zapamiętana relacja musi
mieć nazwę i nazwy dla wszystkich atrybutów, zaś wyprodukowana w zasadzie nie
musi; zapamiętaną relację można aktualizować, zaś wyprodukowanej nie można);
 Relacyjne języki zapytań włączają do nich byty nie będące relacjami, (np. stałe,
zmienne programistyczne, warunki, wołania funkcji) i mogą wygenerować byt nie
będący relacją (np. pojedynczą liczbę);
 Własność domkniętości nie jest niezbędnym warunkiem do zagnieżdżania zapytań,
np. wyrażenia języka programowania, które można dowolnie zagnieżdżać, operują
na zmiennych programistycznych, funkcjach i wartościach, ale mogą zwrócić tylko
wartości (nie zwracają zmiennych i funkcji).
Formalistyczne przeniesienie własności domkniętości na grunt obiektowych
języków zapytań rodzi dyskusje, czy zapytanie ma zwracać „istniejące obiekty” (co
bardzo ograniczyłoby moc języka zapytań), czy też ma tworzyć nowe obiekty z
nowymi unikalnymi identyfikatorami (co rodzi problemy zarówno koncepcyjne, jak i
implementacyjne). Uniknięcie tych pseudoproblemów jest bardzo proste: wystarczy
zrezygnować z podanej wyżej własności domkniętości i przyjąć inną: mianowicie, że
nazwy występujące w zapytaniu zawsze zwracają referencje do obiektów, zaś dowolne
zapytanie zwraca pewną strukturę zbudowaną z referencji, nazw i wartości - nigdy nie
zwraca obiektów. Te założenia pozwalają na zbudowanie poprawnej semantyki
obiektowego języka zapytań umożliwiającego dowolne zagnieżdżanie zapytań.
Reasumując, podejścia do semantyki języków zapytań oparte o własność domkniętości
są naiwne, są pseudokoncepcjami nie oddającymi istoty problemu. Dodać należy, że
większość formalnych podejść do obiektowych języków zapytań (F-logika, rachunek
monoidów, algebry obiektowe) - poza podejściem stosowym (stack-based approach) przyjmuje mniej lub bardziej explicite własność domkniętości. Jest to wystarczający
powód, aby te podejścia były nieadekwatne do opisu semantyki rzeczywistych
języków zapytań takich jak OQL.
216
2.Słownik encyklopedyczny
wołanie odległej metody (remote message invocation, RMI) Patrz: RMI.
wołanie odległej procedury (remote procedure call, RPC) Technika wołania
procedury znajdującej się poza przestrzenią adresową danego komputera. Dzięki niej
lokalny program może wykonywać procedurę na odległym komputerze, przesyłając do
niej parametry i pobierając zwrócony przez nią rezultat. System RPC jest zestawem
oprogramowania niezbędnego do podtrzymywania technik programowania
używających odległych procedur. Jest on podstawową składową środowiska
rozproszonego przetwarzania. RPC robi ostatnio karierę w informatyce, w tym również
w bazach danych. Istnieje kilka jego standardów, w szczególności: udogodnienia w
systemie UNIX, udogodnienia opracowane przez grupę Sun Microsystems’ Open
Network Computing (ONC), produkt zwany Distributed Computing Environment
(DCE) opracowany przez konsorcjum Open Software Foundation (OSF), produkt
ANSAWARE, Courier RPC firmy Xerox, i inne. RPC jest szczególnie przydatne do
programowania aplikacji w architekturze klient-serwer. Wołanie odległej procedury
znalazło m.in. zastosowanie w systemach relacyjnych (np. Sybase), w rozproszonych
systemach operacyjnych (np. OSF DCE), w standardzie DCOM, oraz w standardzie
OMG CORBA.
wołanie poprzez nazwę (call-by-name) Technika przekazywania parametrów (po
raz pierwszy zastosowana w języku Algol 60) polegająca na tym, że parametru nie
oblicza się w momencie wołania metody/procedury, ale przekazuje się go w postaci
kodu (tekstu) wyrażenia będącego parametrem aktualnym. Tekst ten zastępuje
wszystkie wystąpienia parametru formalnego w ciele metody/procedury (parametr jest
traktowany jak „makro”). Specyfiką tej techniki jest to, że środowisko, w którym taki
parametr jest ewaluowany, jest środowiskiem wywołania tej metody/procedury, a nie jej
środowiskiem lokalnym (co jest konieczne z semantycznego punktu widzenia); jest to
zwykle implementowane poprzez przekazanie wskaźnika do kodu/tekstu będącego
parametrem aktualnym. Technika jest semantycznie „brudna”, gdyż może powodować
efekt, w którym obliczane wartości parametru w poszczególnych miejscach ciała
metody/procedury nie są identyczne ze względu na to, że wewnątrz ciała metody mógł
ulec zmianie stan, na podstawie którego obliczany jest parametr. Technika ta jest
powszechnie stosowana w przypadku parametrów makr. Może ona mieć również
znaczenie dla technik optymalizacyjnych (w szczególności, optymalizacji zapytań)
opartych na przepisywaniu (rewriting).
wołanie poprzez potrzebę (call-by-need) Technika przekazywania parametrów
określana także jako „leniwa ewaluacja” (lazy evaluation). Oznacza opóźnienie
wyliczania wartości parametru aktualnego do momentu, kiedy będzie on rzeczywiście
potrzebny wewnątrz ciała metody/procedury. Parametr jest ewaluowany tylko raz, w
środowisku wywołania metody/procedury. Technika ma na celu optymalizację czasu
wykonywania i może być kombinowana z innymi metodami (call-by-value, call-byreference, itd.). Podobnie do call-by-name, technika ta jest semantycznie „brudna”,
gdyż może prowadzić do efektu, w którym wartość wyliczonego parametru jest inna,
niż wartość wyliczona w momencie wołania metody/procedury.
wołanie poprzez referencję (call-by-reference) Technika przekazywania argumentu
2.Słownik encyklopedyczny
217
procedury (lub metody) do jej wnętrza, w której przekazywana jest referencja do
obiektu. Dzięki temu wewnątrz procedury można dokonać zmiany stanu (aktualizacji)
obiektu zewnętrznego w stosunku do tej procedury. Wołanie przez referencję jest
kojarzone z własnością zmienności (mutability). Obiekt przekazywany poprzez
referencję jest dostępny w ciele procedury nie pod swoją nazwą, lecz pod nazwą jej
odpowiedniego parametru formalnego.
wołanie poprzez wartość (call-by-value) Technika przekazywania argumentu
procedury (lub metody) do jej wnętrza, w której przekazywana jest wartość argumentu
obliczona przed przekazaniem sterowania do wnętrza procedury. Zwykle oznacza to, że
wewnątrz procedury tworzy się lokalną zmienną będącą kopią obiektu, wartości lub
zmiennej przekazywanej jako argument. Wszelkie operacje wewnątrz procedury
dokonywane są na tej kopii; oryginalny obiekt będący argumentem nie jest dostępny
pod nazwą odpowiedniego parametru formalnego występującą w ciele procedury.
wołanie poprzez wartość ze zwrotem (call-by-value-return) Wołanie poprzez
wartość, w którym wewnątrz ciała procedury tworzy się kopię zmiennej przekazanej
jako parametr. Wszelkie operacje wewnątrz ciała następują na tej lokalnej kopii, a nie
na oryginalnej zmiennej (różnica z call-by-reference). W momencie zakończenia
procedury wartość tej lokalnej zmiennej podstawia się z powrotem na zmienną
przekazaną jako parametr.
wskaźnik (pointer) Identyfikator obiektu, adres dyskowy, adres w pamięci
operacyjnej lub inny jednoznaczny identyfikator danej, który jest używany przez
programistę tak jak wartość, np. zapamiętywany jako wartość zmiennej lub atrybutu.
Wskaźniki są podstawowym sposobem implementacji powiązań asocjacyjnych
pomiędzy obiektami. Wskaźniki zaimplementowane w C/C++ są przyczyną złej sławy
tego pojęcia, głównie dlatego, że prowadzą do fizycznych adresów pamięci, a nie do
danych lub obiektów (w sposób logiczny). Poprzez tę własność oraz z powodu zbyt
dużych możliwości dostarczanych dla programisty (tzw. arytmetyka wskaźników),
wskaźniki mogą być źródłem poważnych błędów. Wskutek tego historycznego
dziedzictwa w nowszych propozycjach (np. w Java) termin „wskaźnik” zastąpiono
terminem „referencja”. W odróżnieniu od wskaźnika, referencja prowadzi nie do adresu
w pamięci, lecz do danej lub obiektu.
Wskaźniki (lub referencje) były tępione przez propagatorów modelu relacyjnego,
ponieważ nie pasowały do koncepcji ideologicznej bazującej na pojęciu relacji. W
obiektowych bazach danych wskaźniki/referencje wróciły z powrotem do łask,
ponieważ są one idealną techniką implementacji koncepcyjnych powiązań pomiędzy
obiektami, oraz sprzyjają wydajności i konceptualizacji programów. Wskaźniki i
referencje spotykają się również z niechęcią teoretyków, którym nie pasują do koncepcji
takich jak programowanie w logice, dedukcyjne bazy danych lub model funkcjonalny
(oparty np. na rachunku lambda). Pewne problemy ze wskaźnikami/referencjami
powstają również w przypadku obiektów rozproszonych w sieci komputerowej.
Synonimy: odsyłacz, pointer.
wspólne udogodnienia (common facilities, CF) Termin OMG CORBA oznaczający
udogodnienia przewidziane przez standard CORBA, wspólne dla wielu dziedzin
aplikacyjnych.
218
2.Słownik encyklopedyczny
http://www.omg.org
wspólne udogodnienia pionowe (vertical common facilities) Termin OMG CORBA
oznaczający udogodnienia oferowane przez standard CORBA dla specyficznych
dziedzin aplikacyjnych (medycyna, CAD, finanse, wytwarzanie, telekomunikacja, itd.).
http://www.omg.org
wspólne udogodnienia poziome (horizontal common facilities) Termin OMG
CORBA oznaczający udogodnienia oferowane przez standard CORBA wspólne dla
wszystkich dziedzin aplikacyjnych.
http://www.omg.org
współbieżność (concurrency) Zdolność systemu do jednoczesnej obsługi wielu
użytkowników, transakcji lub procesów.
współdziałanie (interoperability) Dziedzina badawcza i praktyczna zajmująca się
umożliwieniem współpracy niezależnie zbudowanych (heterogenicznych) systemów,
szczególnie w sieciach komputerowych. Spośród ogromnej liczby aspektów związanych
z tym pojęciem można wyróżnić następujące:
 Budowa otwartych systemów operacyjnych, umożliwiających współdziałanie w
ramach wielu platform sprzętowych; podtrzymywanie przez te systemy odległego
wołania procedur (remote procedure calls, RPC) oraz dynamicznego
konsolidowania procedur (patrz standardy i systemy operacyjne OSF DCE,
ANSAWARE, OMG CORBA, etc.)
 Adaptacja/wykorzystanie starszego oprogramowania przez nowsze systemy, czyli
tzw. zastosowania spadkowe (legacy applications).
 Budowa wspólnego obrazu danych (wizji danych), oraz wspólnego języka dostępu
do danych i manipulacji danymi dla heterogenicznego zbioru baz danych.
 Dostęp do „obcych” baz danych z danego systemu zarządzania bazą danych. Ten
aspekt jest znany pod pojęciem pomostów (gateways).
 Automatyczna translacja programów napisanych w języku zapytań lub
programowania A, na język zapytań lub programowania B.
 Opracowanie różnorodnych standardów, których celem jest przenaszalność
(portability) oprogramowania, lub co najmniej zgodność koncepcji, stylu, składni i
pragmatyki. Przykładami są: SQL, standardy ODMG, ODBC, JDBC, COM, itd.
Synonim: interoperacyjność.
wstaw (insert) Operator w języku zapytań lub języku manipulacji danymi, którego
zadaniem jest wstawienie nowej krotki do danej relacji, wstawienie nowego obiektu do
kolekcji obiektów, itd.
wyciąganie mnożnika (factoring, factoring out) Identyfikacja wspólnych cech
(inwariantów, np. metod lub definicji atrybutów) dla pewnej grupy obiektów i
utworzenie z nich klasy. Również identyfikacja wspólnych cech dla pewnej liczby klas i
następnie, utworzenie nadklasy abstrakcyjnej zawierającej te cechy (oraz usunięcie tych
wspólnych cech z podklas).
2.Słownik encyklopedyczny
219
wyciekanie pamięci (memory leak, memory leakage, storage leak) Niekorzystne
zjawisko w aplikacjach zbudowanych przy pomocy języków lub systemów nie
wyposażonych w automatyczne zbieranie nieużytków (garbage collection), np. C++.
Polega ono na tym, że programiści nie zawsze stosują ścisłą dyscyplinę dealokacji
obszarów pamięci, które nie są już potrzebne. W ten sposób powstają coraz to nowe
bezużyteczne obszary, o których system nie wie, że są bezużyteczne, zaś rozmiar
użytecznej pamięci ulega ciągłemu zmniejszaniu. Efektem tego jest zwykle coraz
wolniejsze działanie aplikacji, aż do jej całkowitego zawieszenia z powodu pozornego
braku pamięci.
wydajność (performance) W większości przypadków chodzi o wydajność
maszynową.
wydajność maszynowa (performance) Czas zużyty przez system komputerowy na
wykonanie zadania lub operacji.
wydajność wytwarzania (productivity) Sprawność
oprogramowania, mierzona np. w osobo-miesiącach.
tworzenia
projektu
i
wyjątek (exception) Specjalny byt programistyczny powodujący przerwanie lub
zawieszenie normalnej nitki sterowania programu i przejście do specjalnego fragmentu
programu zajmującego się obsługą tego wyjątku. Przejście do obsługi wyjątku oznacza
„boczne” wyjście z wielu aktualnie zbudowanych zakresów (scopes). Wyjątki mogą
mieć charakter sprzętowy (np. nastąpiło dzielenie przez zero) lub programowy (np.
użytkownik nacisnął klawisz Esc). Wyjątki pozwalają na lepszą strukturalizację
programów, gdyż programista po zadeklarowaniu wyjątku jest zwolniony z
konieczności pisania wielu warunków („strażników”), których celem jest (najczęściej)
reakcja na błąd w programie. Wyjątki są także traktowane jako rodzaj lub synonim
zdarzenia (event), które są podstawą atrakcyjnego paradygmatu programowania
zwanego programowaniem sterowanym zdarzeniami (event-driven programming).
wykres stanów (state chart, statechart) Patrz: diagram stanów.
wyliczalny (derived) Patrz: pochodny.
wymagania (requirements) Zestaw mniej lub bardziej sformalizowanych zdań
określający zakres merytoryczny systemu informatycznego (tzw. dziedzinę problemu),
jego cel, misję, ograniczenia, którym ma podlegać, oraz jego wskaźniki eksploatacyjnotechniczne.
wymiatanie (scavenging) Metoda zbierania nieużytków (garbage collection)
polegająca na obiegnięciu wszystkich obiektów zgodnie z referencjami (jak w metodzie
znacz i zamiataj), przepisaniu ich na nowy obszar i następnie skasowanie wszystkich
danych w starym obszarze. Metoda ma zastosowanie prawie wyłącznie w pamięci
operacyjnej.
wyrażenie kropkowe (dot expression) Patrz: wyrażenie ścieżkowe.
220
2.Słownik encyklopedyczny
wyrażenie ścieżkowe (path expression) Wyrażenie umożliwiające przechodzenie od
danych do kolejnych danych poprzez podanie ich nazw. Np. wyrażenie ścieżkowe
Adam.PracujeW.Firma.Nazwa przechodzi kolejno od obiektu Adam poprzez
powiązanie wskaźnikowe PracujeW do obiektu Firma, a stąd (poprzez zejście w dół
hierarchii tego obiektu) do atrybutu Nazwa (firmy). Wyrażenia ścieżkowe umożliwiają
konceptualizację dostępu do bazy danych i stanowią istotną cechę obiektowych języków
zapytań.
wysłanie komunikatu (sending a message) Przekazanie komunikatu od jego
nadawcy do odbiorcy.
wystąpienie (instance) Inaczej obiekt; termin „wystąpienie” podkreśla związek
obiektu z jego klasą. Można mówić o bezpośrednich wystąpieniach klasy, czyli
obiektach powiązanych z daną klasą bez pośrednictwa innych klas, oraz o pośrednich
wystąpieniach klasy, tj. wszystkich obiektach, które w jakikolwiek sposób korzystają z
definicji umieszczonych w tej klasie (tego rodzaju wystąpienie jest też określane jako
„członek”). Terminu „wystąpienie” używa się także w innych kontekstach, w których
istotne jest podkreślenie związku pewnego konkretnego bytu z jego definicją, typem lub
deklaracją. W szczególności, wystąpieniem związku (relationship) lub asocjacji
(association) jest konkretne powiązanie (link), wystąpieniem przypadku użycia jest
konkretna interakcja użytkownika z systemem, wystąpienie procesu jest pewien jego
konkretny przebieg, podobnie dla wystąpienia przepływu prac, itd. Często spotykanym
synonimem terminu wystąpienie jest instancja (kalka terminu angielskiego).
wystąpienie przypadku użycia (use case instance) Sekwencja akcji wykonywana
przez system, której rezultatem jest rezultat obserwowalny dla pewnego aktora. Zwykle
scenariusze ilustrują prototypowe wystąpienia przypadków użycia.
wytwarzanie wspomagane komputerem (Computer Aided Manufacturing, CAM)
Patrz: CAM.
wytwórstwo oprogramowania
oprogramowania.
(software
development)
Patrz:
rozwój
wyzwalacz (trigger) Patrz: aktywne reguły. Synonim: tryger.
wyzwolić (fire) Uruchomić pewną akcję, przejście, proces, czynność.
wzorzec (pattern) Patrz: wzorzec projektowy.
wzorzec projektowy (design pattern) Przykładowe lub abstrakcyjne rozwiązanie
często występującego problemu programistycznego lub projektowego, które może być
bezpośrednio użyte, lub może stanowić pomoc przy rozwiązywaniu innych podobnych
problemów. Wzorzec projektowy w systematyczny sposób nazywa, motywuje i
wyjaśnia stosunkowo często występujący element projektu lub powtarzającą się
sytuację projektową. W obiektowości wzorzec projektowy identyfikuje klasy, ich
wystąpienia, role, kolaboracje i odpowiedzialności. Każdy wzorzec projektowy skupia
2.Słownik encyklopedyczny
221
się na pewnym szczególnym problemie projektowym. Opisuje on, kiedy go stosować,
jakie są ograniczenia w stosowalności, oraz jakie są konsekwencje i kompromisy przy
ich użyciu. Wzorce projektowe w obiektowości zostały spopularyzowane w odniesieniu
do języków i systemów obiektowych przez grupę autorów określaną (żartobliwie) jako
„banda czworga” (gang of four, GOF): E. Gamma, R. Helm, R. Johnson, J. Vlissides,
którzy w szeroko spopularyzowanej książce (Design Patterns) przedstawiają 21
wzorców projektowych. Dopasowanie tych i innych wzorców do konkretnej sytuacji nie
zawsze jest jednak oczywiste. Inną wadą spotykanych w literaturze wzorców jest fakt,
że często ich motywem jest osłabienie negatywnych skutków złych lub ograniczonych
rozwiązań niektórych języków i systemów (np. C++ lub systemów relacyjnych); w
wielu przypadkach stałyby się one niepotrzebne, gdyby te języki lub systemy były lepiej
zaprojektowane.
http://c2.com/ppr/index.html
http://g.oswego.edu/dl/acs/acs/acs.html
http://g.oswego.edu/dl/ca/ca/ca.html
http://hillside.net/patterns/patterns.html
http://st-www.cs.uiuc.edu/users/johnson
http://st-www.cs.uiuc.edu/users/patterns/
http://st-www.cs.uiuc.edu/users/patterns/patterns.html
http://www.enteract.com/~bradapp/docs/patterns-intro.html
http://www.planet.net/bwalker/oo.html
http://www.research.att.com/orgs/ssr/people/cope
X
X Y Z
Yourdon,
Ed.
MainstreamObjects.
Twórca
metodyki
obiektowej
Coad/Yourdon
oraz
Z++ Obiektowe rozszerzenie notacji Z.
zachowanie (behaviour, behavior) Zestaw metod i innych abstrakcji proceduralnych
przypisany do (klasy) obiektów. Synonim: behawior.
zagnieżdżone relacje
nieznormalizowane relacje.
(embedded
relations,
nested
relations)
Patrz:
zagnieżdżone transakcje (nested transactions) Koncepcja przetwarzania transakcji,
w której transakcja może składać się z podtransakcji. Istnieją dwa podejścia do
zagnieżdżonych transakcji:
 Potwierdzenie podtransakcji nie powoduje fizycznej aktualizacji bazy danych.
Oznacza ono wyłącznie przeniesienie zamków i informacji o zaktualizowanych
obiektach do transakcji macierzystej. Dopiero potwierdzenie transakcji stojącej
najwyżej w hierarchii powoduje trwałe aktualizacje i usunięcie blokad.
 Każda podtransakcja jest skojarzona z kodem określanym jako „podtransakcja
kompensująca” (compensation subtransaction). Potwierdzenie podtransakcji
222
2.Słownik encyklopedyczny
oznacza naniesienie trwałych zmian do bazy danych i zwolnienie blokad, ale w
przypadku nie potwierdzenia transakcji macierzystej wykonywane są wszystkie
odpowiednie podtransakcje kompensujące, których zadaniem jest odwrócenie
skutków poczynionych przez potwierdzone podtransakcje. W tej koncepcji nie
zakłada się 100% odwrócenia skutków. Np. jeżeli transakcja Podróż zawiera
podtransakcję KupnoBiletu, to odpowiednia podtransakcja kompensująca może
dawać zwrot kosztów biletu pomniejszonych o ustawowe opłaty manipulacyjne.
zagnieżdżone zapytanie (nested query) Zapytanie będące fragmentem innego
zapytania; zapytanie zawierające w sobie inne zapytanie.
zagnieżdżony (nested) Termin ogólny; oznacza coś, co jest zawarte w innym bycie,
jest składową innego bytu (np. zagnieżdżone zapytanie, zagnieżdżony moduł, itd.).
Niekiedy terminem tym określa także byt zawierający w sobie inne byty (np.
zagnieżdżona relacja). Synonim: zanurzony.
zakleszczenie (deadlock) Sytuacja przy przetwarzaniu transakcji, powstająca m.in.
wtedy, gdy transakcja T1 blokuje zasoby A i żąda dostępu do zasobów B, podczas gdy
transakcja T2 blokuje zasoby B i żąda dostępu do zasobów A; żadna z nich nie może
kontynuować swojego przebiegu. Możliwe są zakleszczenia, w których uczestniczy
wiele transakcji. Istnieje szereg technik przeciwdziałania zakleszczeniom, w
szczególności, nie dopuszczanie do zakleszczeń (np. popularna metoda „czekasz-giń”
(wait-die), która automatycznie zrywa transakcję w sytuacji, kiedy musi ona czekać na
zasoby), lub metody oparte na wykrywaniu zakleszczeń i zrywaniu jednej z transakcji
uczestniczących w zakleszczeniu. Synonim: blokada.
zakres (scope) Chodzi zwykle o zakres widoczności nazwy lub definicji (patrz:
widoczność). Zakres jest kontekstem programu, w którym jest widoczna i może być
użyta dana nazwa; patrz: reguły zakresu. Zakres może mieć charakter statyczny (inaczej
leksykalny), ustalający fragmenty tekstu programu, w których jest widoczna dana
nazwa. Podobnie zakres dynamiczny ustala, czy dana nazwa jest widoczna w aktualnie
wykonywanym kodzie. Patrz też: zakres leksykalny, zakres dynamiczny.
zakres dynamiczny (dynamic scope) W językach z zakresem dynamicznym dana
nazwa jest widoczna poza tekstem sąsiadującym z jej definicją, np. jest widoczna
wewnątrz procedur wywoływanych z danej procedury, w której jest zdefiniowana ta
nazwa. Zakres dynamiczny jest własnością egzotyczną: daje niewielkie możliwości
dodatkowe, zwiększając przy tym istotnie uciążliwość programowania i skłonność do
błędów.
zakres leksykalny (lexical scope) Określenie własności języków programowania,
zgodnie z którą zakres definiowanej nazwy jest ograniczony do sąsiadującego z tą
definicją tekstu programu (modułu, procedury, funkcji). Np. zakres zmiennej
definiowanej wewnątrz pewnej procedury jest ograniczony do tekstu tej procedury;
zmienna ta jest niewidoczna na zewnątrz. Synonim: zakres statyczny (static scope).
Przeciwieństwem jest zakres dynamiczny (dynamic scope), kiedy dana nazwa jest
widoczna poza sąsiedztwem jej definicji, np. wewnątrz procedur wywoływanych z
danej procedury.
2.Słownik encyklopedyczny
223
zakres statyczny (static scope) Patrz: zakres leksykalny.
zależne złączenie (dependent join) Konstrukcja lub operator obiektowych języków
zapytań takich jak OQL. Łączy on dwa zapytania, z których pierwsze deklaruje pewną
zmienną, zaś drugie odwołuje się do tej zmiennej. Wynik stanowi kolekcja, w której
każdy element jest kompozycją rezultatu pierwszego zapytania z rezultatem drugiego.
Np. jeżeli obiekty Pracownik zawierają atrybuty wskaźnikowe PracujeW prowadzące
do obiektów Firma, to złączenie obiektów Pracownik z obiektami Firma można
uzyskać (w OQL) poprzez następujące zależne złączenie:
Pracownik as x, x.PracujeW.Firma as y
W porównaniu z SQL, zależne złączenie umożliwia większą konceptualizację i
skrócenie zapytań. W odróżnieniu od klasycznego złączenia, zależne złączenie nie jest
operatorem algebraicznym, ponieważ zakłada, że ewaluacja drugiego argumentu jest
uzależniona od wyniku ewaluacji pierwszego.
zależność funkcyjna (functional dependency) Ograniczenie integralnościowe
nakładane z zewnątrz na (nieskończoną) rodzinę relacji o wspólnym zestawie
atrybutów, stwierdzające, że dla każdej relacji należącej do tej rodziny każda z wartości
atrybutu A jest skojarzona z dokładnie jedną wartością atrybutu B; np. wartość atrybutu
NR_PRACOWNIKA wyznacza dokładnie jedną wartość atrybutu NAZWISKO. Jest to
zapisywane w postaci A  B; mówi się też, że B jest funkcyjnie zależne od A.
Zależność funkcyjną można łatwo uogólnić na przypadek, kiedy A i B są zestawami
atrybutów. Istnieje aksjomatyka (Armstronga) tworząca prosty system dedukcyjny,
pozwalający wnioskować o nowych zależnościach funkcyjnych na podstawie już
istniejących zależności funkcyjnych, np. A  BC implikuje A  B oraz A  C. Przy
pomocy zależności funkcyjnych można łatwo zapisać i wyjaśnić niektóre anomalie w
relacyjnych bazach danych, np. nie spełnienie warunków drugiej i trzeciej formy
normalnej. Istniały nadzieje, że teorię zależności funkcyjnych (i innych) uda się
wykorzystać do projektowania relacyjnych baz danych. Okazało się jednak, że są one w
procesie projektowania praktycznie bezużyteczne, co podważyło sens rozwoju tej teorii.
zamek (lock) Znacznik umieszczany przez daną transakcję na stronie dyskowej,
danej, obiekcie, itp. Byt z umieszczonym na nim zamkiem staje się niedostępny dla
innych transakcji aż do momentu, gdy dana transakcja zwolni zamek (co zwykle
następuje po jej zerwaniu lub potwierdzeniu). Dostęp do samego zamka jest możliwy
wyłącznie ze strony tej transakcji, która ten zamek założyła (oraz z programu
nadzorującego przebieg wykonania wszystkich transakcji). Zamki mogą określać rodzaj
operacji, które są dostępne lub niedostępne dla innych transakcji; np. zamek do czytania
oznacza, że inne transakcje mogą czytać informację z danego bytu, ale nie mogą go
zmieniać. Zamki są jedną z najprostszych metod synchronizacji równoległych transakcji
(procesów); można je uważać za szczególny przypadek semaforów. Zamki są
podstawową metodą przetwarzania transakcji w metodach określanych jako 2PL, lub
ogólniej, w metodach określanych jako pesymistyczne. Patrz też: transakcja.
zamek do czytania (read lock) Zamek umieszczany przez daną transakcję na
224
2.Słownik encyklopedyczny
pewnym bycie, który oznacza, że inne transakcje mogą czytać informację z tego bytu,
ale nie mogą go zmieniać. Patrz też: zamek.
zamek do pisania (write lock) Zamek umieszczany przez daną transakcję na danym
bycie programistycznym, który oznacza, że inne transakcje nie mogą czytać informacji
z danego bytu, ani też dokonywać w nim jakichkolwiek zmian. Patrz też: zamek.
zamienialność (substitutability) Reguła zgodności typów mówiąca, że jeżeli w
pewnym miejscu programu może być użyty byt programistyczny typu (klasy) A, to w
tym miejscu może być również użyty dowolny byt programistyczny typu (klasy) B, o ile
B jest podtypem (podklasą) A. Np. przy założeniu, że typ Student jest podtypem typu
Osoba, reguła zamienialności ustala, że obiekt typu Student może być użyty wszędzie
tam, gdzie może być użyty obiekt typu Osoba. Reguła lub zasada zamienialności została
sformułowana przez B. Liskov (Liskov Substitutability Principle, LSP). Jakkolwiek
wydaje się ona naturalna i oczywista, prowadzi do anomalii, m.in. związanych z
operacją podstawienia i z wielodziedziczeniem. Regułę zamienialności można
wyeliminować przyjmując semantycznie bardziej konsekwentną koncepcję ról obiektu;
patrz: rola[1].
zanurzone zapytanie (embedded query) Patrz: zapytanie zanurzone.
zanurzony (embedded) Dotyczy sytuacji, kiedy konstrukcje języka A (np. SQL) są
używane wewnątrz konstrukcji języka B (np. PL/I, Pascal, C, C++, Ada); mówi się
wtedy, że język A jest zanurzony w B, zaś B jest językiem-gospodarzem (host
language). Technologia przetwarzania zakłada istnienie prekompilatora (precompiler),
tj. programu, którego wejściem jest program zakodowany w A+B, zaś wynikiem jest
program w B: konstrukcje języka A są zamieniane (zwykle na zasadzie rozwinięć
makrosów) na sekwencje instrukcji języka B. Zaletą zanurzenia jest możliwość
wykorzystania powiązania popularnego języka programowania z nowymi
możliwościami, np. językiem zapytań. Zanurzenie zyskało sobie złą sławę, którą wyraża
termin niezgodność impedancji (impedance mismatch). Z tego względu w systemach
relacyjnych odchodzi się od koncepcji zanurzenia na rzecz budowy języków czwartej
generacji oraz języków zintegrowanych takich jak SQL3. W obiektowych bazach
danych (np. w standardzie ODMG) koncepcja zanurzenia jest (niestety) nadal dość
popularna (chociaż w nieco zmodyfikowanej postaci).
zapamiętana procedura (stored procedure) Procedura, zwykle napisana w SQL lub
innym języku interpretowanym, która jest zapamiętana na dysku jako składnik bazy
danych. W obiektowych bazach danych zapamiętane procedury mogłyby przyjąć postać
zapamiętanych metod. Ta możliwość nie jest jednak własnością obecnych obiektowych
baz danych, gdzie metody odnoszące się do trwałych obiektów są umieszczane poza
bazą danych, najczęściej w programach aplikacyjnych. Synonim: procedura bazy
danych.
zapewnienie jakości (quality assurance, QA) Zestaw działań, metod, standardów,
organizacji mających na celu uzyskanie jakościowego produktu, w szczególności
oprogramowania.
2.Słownik encyklopedyczny
225
zapis (record) Termin używany w wielu starszych językach i systemach na
oznaczenia zestawu nazwanych wartości. Synonimem zapisu w rodzinie języków
C/C++ jest struktura, w systemach relacyjnych jest nim krotka lub wiersz, zaś w
systemach obiektowych pojęcie zapisu jest protoplastą pojęcia obiektu.
zapis z wariantami (record with variants) Patrz: unia.
zapytanie (query) Wyrażenie języka zapytań, takiego jak SQL lub OQL. Zapytania
charakteryzuje wysoki poziom abstrakcji (brak odwołań do struktur fizycznych takich
jak np. indeksy), deklaracyjność (sformułowanie samego celu, a nie czynności do niego
prowadzących), makroskopowość (jednoczesne działanie na wielu danych), naturalność
(zgodność z naturalnym sposobem myślenia użytkownika), oraz efektywność (krótki
czas wykonania zapewniany poprzez automatyczną optymalizację). Termin „zapytanie”
jest często nadużywany, np. „zapytanie w języku C++” nie spełnia żadnego z
wymienionych wyżej kryteriów.
zapytanie ad hoc (ad hoc query) Zapytanie, które jest sformułowane interakcyjnie
przez użytkownika (bezpośrednio z jego końcówki). Przeciwieństwem jest zapytanie
zanurzone (embedded), stanowiące fragment programu aplikacyjnego.
zapytanie interakcyjne (interactive query) Patrz: zapytanie ad hoc.
zapytanie zagnieżdżone (embedded query, nested query) Patrz: zagnieżdżone
zapytanie.
zapytanie zanurzone (embedded query) Zapytanie, które stanowi fragment
programu aplikacyjnego napisanego w pewnym języku programowania (np. w C).
Przeciwieństwem zapytania zanurzonego jest zapytanie ad hoc.
zarządca trwałymi obiektami (Persistent Storage Manager, PSM) Patrz: skład
trwałych obiektów.
zarządzanie wersjami (version management) Patrz: sterowanie wersjami.
zasada korespondencji (correspondence principle) Zasada korespondencji mówi,
że wraz z wprowadzeniem do języka pewnej cechy X należy precyzyjnie określić inne
cechy języka w taki sposób, aby cecha X współdziałała z już istniejącymi konstrukcjami
tego języka, została wtopiona w istniejące lub zmodyfikowane mechanizmy nazywania,
typowania, zakresu i wiązania, oraz miała zapewnioną uniwersalną obsługę.
Przykładowo, jeżeli cechą X jest dynamiczna tablica, to odpowiednimi pytaniami są:
czy może ona być składową zapisu (struktury, obiektu), czy może być parametrem
procedury, czy może być zwrócona przez procedurę funkcyjną, jakie środki będą
przewidziane do typowania, wyszukiwania, aktualizacji, usuwania, dostawiania
elementów; itd. Oddolny rozwój niektórych języków (np. SQL) jest przyczyną wielu
przypadków łamania zasady korespondencji, co objawia się m.in. tym, że nowo
dodawane cechy nie dają się gładko kombinować ze starymi cechami.
226
2.Słownik encyklopedyczny
zasada otwarte/zamknięte (open/closed principle) Zasada obowiązująca przy
konstrukcji obiektowych języków programowania, zgodnie z którą klasa jest otwarta na
rozszerzenia (specjalizacje), lecz jest zamknięta na modyfikacje. Konsekwencją tej
zasady jest zasada zamienialności.
zasada relatywizmu (relativity principle) Zasada mówiąca, że część pewnego bytu
semantycznego powinna mieć takie same ogólne własności jak całość. Relatywizm
obiektów oznacza, że dowolny obiekt składa się również z obiektów (podobiektów);
pojęcie atrybutu staje się zbędne. Konsekwencją relatywizmu jest istnienie obiektów,
które nie posiadają atrybutów (czyli obiektów atomowych), jak również obiektów, dla
których nie jest istotne definiowanie klas. Relatywizm obiektów posiada istotne
konsekwencje dla modelu danych, języków zapytań, interfejsów programistycznych
oraz języków programowania, gdyż pociąga za sobą relatywizm środków definiowania
danych i określania ich typów, oraz relatywizm środków dostępu do danych. Dzięki
relatywizmowi środki te mogą być uproszczone do minimum. Minimalizacja ilości
cech, które muszą być rozpatrywane przy definiowaniu i manipulowaniu obiektami, ma
istotne konsekwencje dla prostoty modelu obiektowego, szybkości jego nauczania,
rozmiaru dokumentacji, rozmiaru i regularności języków, złożoności modeli formalnych
oraz łatwości i ogólności metod implementacyjnych. Jak dotąd, relatywizm obiektów
nie jest koncepcją popularną. Metodyki i notacje służące do analizy i projektowania, np.
OMT i UML, wyróżniają obiekty i atrybuty obiektów jako różne pojęcia. Podobne
założenia przyjmuje większość języków programowania (poza językiem Smalltalk,
systemem Loqis i niektórymi innymi koncepcjami).
zasada zamienialności (substitutability principle) Patrz: zamienialność.
zastępowalność (substitutability) Patrz: zamienialność.
zastosowanie spadkowe (legacy application) Zastosowanie oparte o system
spadkowy, czyli starszy system ciągle będący w eksploatacji. Synonim: aplikacja
spadkowa.
zbieranie nieużytków (garbage collection) Funkcja systemu, której zadaniem jest
uzyskanie informacji o nieużytkach w pamięci operacyjnej lub na dysku (tj. o takich
obszarach, które nie są wykorzystywane przez aktualnie przechowywane dane) i
następnie, przesunięcie tych nieużytków do puli wolnej pamięci, która jest używana
przy alokacji nowych danych. Do niedawna automatyczne zbieranie nieużytków
uważane było za luksus, na który mogły sobie pozwolić wyłącznie języki o statusie
idealizujących akademickich wzorców, takich jak LISP, ML czy CLU. W ostatnich
latach ten pogląd uległ zmianie wskutek faktu, że pozostawienie problemu
odzyskiwania nieużytków w rękach programistów prowadzi z reguły do błędów (patrz:
wyciekanie pamięci). Konstrukcja szeregu języków (np. C++) jest słabo przygotowana
do wprowadzenia tej funkcji, głównie ze względu na cechy niskiego poziomu, takie jak
wskaźniki. Synonim: odśmiecanie.
zbiór (set) W terminologii obiektowych baz danych (np. ODMG), konstruktor
typów/klas nawiązujący do matematycznego pojęcia zbioru. Obiekt lub wartość typu
2.Słownik encyklopedyczny
227
zbiór można dowolnie zwiększać o nowe elementy oraz usuwać z niej elementy; nie
może ona jednak zawierać dwóch identycznych elementów (lub równoważnie, istnienie
dwóch lub więcej identycznych elementów nie ma znaczenia informacyjnego; duplikaty
mogą być usunięte bez żadnych skutków dla przetwarzania). Porządek elementów w
zbiorze nie ma znaczenia. W obiektowych bazach danych pojęcie zbioru jest
kontrowersyjne, gdyż implikuje automatyczne usuwanie duplikatów (które jest bardzo
kosztowne), oraz wymaga precyzyjnego zdefiniowania pojęcia równości elementów (co
prowadzi do szeregu problemów semantycznych).
zdarzenie (event) Pojęcie (występujące w metodykach analizy i projektowania oraz
w niektórych językach programowania) oznaczające rejestrowalną zmianę stanu
otoczenia lub środowiska (np. nadejście partii towaru, naciśnięcie klawisza Esc, itd.),
albo nadejście określonego momentu czasowego. Szczególnym przypadkiem zdarzenia
jest wyjątek. Zwykle przyjmuje się, że zdarzenie występuje losowo (asynchronicznie) w
stosunku do normalnego przepływu sterowania programu i z tego względu jest pojęciem
różnym od pojęcia komunikatu. Ostatnio popularny stał się paradygmat programowania
sterowanego zdarzeniami (szczególnie w odniesieniu do interfejsów graficznych) w
językach określanych jako języki czwartej generacji (4GL).
zdarzenie zegarowe (clock event) Zdarzenie generowane po upływie pewnego
odcinka czasu (stoper) lub w pewnym momencie (budzik).
zdarzenie-warunek-akcja (event-condition-action, ECA) Paradygmat aktywnych
reguł. Aktywna reguła uaktywnia się w wyniku pojawienia się określonego dla niej
zdarzenia; jeżeli po nim spełniony jest określony warunek, to wówczas podejmowana
jest akcja. Patrz też: aktywne reguły.
zdjęcie (snapshot) Plik lub inna struktura danych przechowująca pewien chwilowy
stan obiektów, stan zmiennych programu lub stan bazy danych. Najczęściej zdjęcie jest
kopią bazy danych lub pewnego jej fragmentu (perspektywy), odwzorowującą pewien
jej chwilowy stan. W odróżnieniu od składowania (back up) lub zrzutu (dump) zdjęcie
może być przetwarzane przez standardowe środki programistyczne (np. przez SQL).
Zdjęcia traktuje się często jako synonim zmaterializowanej perspektywy (materialized
view); głównym jego celem jest uproszczenie programowania i polepszenie czasów
wykonania. Zdjęcie jest również pojęciem stosowanym w technikach replikacji.
Synonim: zdjęcie migawkowe.
zdolny do trwałości (persistence-capable) Określenie klasy, której wystąpieniami
mogą być zarówno obiekty ulotne, jak i trwałe. Termin występuje w standardzie ODMG
(wiązanie do języka Java).
zerwanie (abort) Przerwanie wykonania transakcji i odtworzenie stanu bazy danych
sprzed początku jej działania. Zerwanie może być konsekwencją nienormalnych
warunków zaistniałych podczas działania transakcji, lub może być wynikiem specjalnej
komendy wydanej z wnętrza lub spoza danej transakcji.
zerwanie transakcji (transaction abort) Patrz: zerwanie.
228
2.Słownik encyklopedyczny
zestaw miar (metrix suite) Zestaw wzajemnie uzupełniających się miar,
pozwalający na wieloaspektową ocenę jakości lub złożoności oprogramowania, lub też
jakości pracy uczestników danego projektu.
zestaw testów (test suite) Zestaw (seria) wzajemnie uzupełniających się testów,
pozwalający na wieloaspektową ocenę jakości oprogramowania.
zewnętrzne złączenie (outer join) Złączenie tablic A i B może spowodować utratę
informacji zawartej w tych tablicach. Niech np. A jest tablicą MIASTO z atrybutem
NAZWA, zaś B jest tablicą PRACOWNIK z atrybutem MIEJSCE_URODZENIA.
Złączenie tych dwóch tablic według wymienionych atrybutów spowoduje zgubienie
informacji o wszystkich tych miastach, w których nie urodził się żaden pracownik, oraz
o
wszystkich
tych
pracownikach,
dla
których
wartością
atrybutu
MIEJSCE_URODZENIA jest wartość zerowa (NULL). Motywem operatora
zewnętrznego złączenia jest takie złączenie, które nie gubi informacji. Koncepcja ta
zakłada, że dla każdej „wystającej” krotki, czyli takiej, której nie można złączyć z
chociaż jedną krotką drugiej relacji, buduje się wiersz wynikowej tablicy, w którym ta
krotka zostaje uzupełniona wartościami zerowymi (NULL values). Wyróżnia się
lewostronne, prawostronne lub pełne zewnętrzne złączenie, w zależności od tego, która
relacja jest podstawą pętli realizującej złączenie. Zewnętrzne złączenie jest istotne jako
abstrakcja pojęciowa służąca do budowania zapytań. Stąd operator ten pojawił się w
standardzie SQL-92. Pojęcie zewnętrznego złączenia może mieć także znaczenie w
obiektowych językach zapytań.
zgodność typów (type conformance) Reguły i metareguły ustalające, kiedy typ T1
pewnego bytu programistycznego wydedukowany na podstawie reguł wnioskowania o
typie (type inference rules) jest zgodny z typem T2, występującym w deklaracji tego
typu. Przykładem takich reguł jest zamienialność, kowariancja, kontrawariancja,
nazwowa zgodność typów, strukturalna zgodność typów, itd.
ziarnistość (granularity) Termin ten oznacza rodzaj jednostki danych będącej
przedmiotem pewnych szczególnych procesów działających na bazie danych. Rozróżnia
się ziarnistość blokowania (locking granularity) oznaczającą najmniejszą jednostkę,
która może być zablokowana przez transakcję, ziarnistość replikacji (replication
granularity) oznaczającą najmniejszą jednostkę, w stosunku do której można utworzyć
odległą replikę, ziarnistość autoryzacji (authorization granularity) oznaczającą
najmniejszą jednostkę, która może być uwzględniona przez prawa dostępu, itp. W
systemach relacyjnych w większości poziom ziarnistości blokowania jest określony
poprzez krotkę relacji, lub fizyczną stronę przesyłaną z pamięci zewnętrznej do
operacyjnej i odwrotnie. W systemach obiektowych taką jednostką jest zwykle obiekt
lub strona fizyczna. Systemy obiektowe mogą być także oparte o koncepcję zmiennej
ziarnistości, przy której jednostką blokowania w tym samym systemie może być
ekstensja klasy, obiekt, podobiekt, atrybut, itd. Istnieje kontrowersja odnośnie tego, czy
ziarnistość ma odnosić się do poziomu logicznego (np. obiektów), czy też fizycznego
(np. stron). W systemach relacyjnych ze względów wydajnościowych przyjmowano, że
ziarnistość odnosi się do poziomu fizycznego (stron). Przy takim rozwiązania (odległy)
serwer obiektów przesyła do klienta strony nie wnikając w ich semantykę, co może
2.Słownik encyklopedyczny
229
zaowocować znacznym wzrostem objętości przesyłanych danych.
zlecenie (request) Dowolny komunikat wysłany do serwera (lub do obiektu)
zlecający wykonanie usługi na rzecz klienta (lub innego obiektu).
zlecenie asynchroniczne (asynchronous request) Zlecenie, po którym klient nie
czeka na rezultat, lecz wykonuje dalsze czynności. Odpowiedź na takie zlecenie jest
nadsyłana przez serwer po pewnym czasie, lub też klient może wysłać do serwera inne
zlecenie sprawdzające stan wykonania wysłanego zlecenia asynchronicznego.
zlecenie synchroniczne (synchronous request) Zlecenie, po którym klient czeka na
rezultat. Zlecenie synchroniczne jest równoważne (zdalnemu) wołaniu procedury lub
metody.
zliczanie referencji (reference count) Metoda stosowana w algorytmach zbierania
nieużytków (garbage collection) polegająca na tym, że każdy obiekt jest wyposażony w
licznik określający, ile referencji (lub wskaźników) prowadzi do tego obiektu; dodanie
nowej referencji zwiększa licznik o 1, usunięcie referencji zmniejsza licznik o 1. Obiekt
przestaje istnieć, jeżeli skojarzony z nim licznik wskazuje zero. Zaletą metody jest to, że
zbieranie nieużytków można wykonywać „w locie”, bez zawieszania procesów
operujących na danych. Wadami metody są: niestabilność (błąd może spowodować, że
bezużyteczny obiekt pozostanie na zawsze lub użyteczny zostanie usunięty) oraz
niemożliwość wykrycia nieużytków, o ile referencje od bezużytecznych obiektów do
bezużytecznych obiektów tworzą cykl.
złączenie (join) Jeden z ważniejszych operatorów występujących w systemach
relacyjnych. Umożliwia utworzenie tablicy, która w logiczny sposób łączy informacje
zawarte w dwóch (lub więcej) tablicach. Np. dla tablic Dział i Pracownik złączenie
tworzy tablicę zawierającą dane z obydwu tablic w ten sposób, że numer działu
wewnątrz tablicy Pracownik jest kojarzony z numerem działu wewnątrz tablicy Dział.
W języku SQL operator ten nie występuje explicite: jest on złożeniem operatorów
produktu kartezjańskiego i selekcji. Operator ten występuje często na poziomie
implementacyjnym: istnieje szereg sprawnych metod implementacji operatora
złączenia, w szczególności metody oparte o sortowanie obydwu relacji i scalenie
(merging), oraz metody oparte o kodowanie mieszające. W obiektowych językach
zapytań złączenie odgrywa znacznie mniejszą rolę ze względu na to, że obiektowa
struktura danych może zawierać hierarchicznie zbudowane obiekty oraz powiązania
wskaźnikowe (które mają charakter predefiniowanych złączeń).
złączenie naturalne (natural join) W modelu relacyjnym, złączenie bazujące na
identyczności nazw kolumn złączanych tablic. Np. naturalne złączenie tablic:
FIRMA(NrFirmy, Nazwa, Adres) oraz PRACOWNIK(NrPrac, Nazwisko, NrFirmy)
utworzy pewną relację R(NrFirmy, Nazwa, Adres, NrPrac, Nazwisko), gdzie warunkiem
złączenia będzie identyczność wartości w kolumnach NrFirmy obu tablic. Złączenie
naturalne nie występuje w SQL. Nie ma też odpowiedników w obiektowych językach
zapytań.
złączenie nawigacyjne (navigational join) Patrz: zależne złączenie.
230
2.Słownik encyklopedyczny
złączenie zależne (dependent join) Patrz: zależne złączenie.
złączenie zewnętrzne (outer join) Patrz: zewnętrzne złączenie.
złożoność (complexity) Charakterystyka, miara ilościowa lub miara jakościowa
odzwierciedlająca stopień skomplikowania danego problemu, poziom trudności
rozwiązania problemu, lub stopień skomplikowania pewnego tworu ludzkiej
działalności. Próbą formalnego podejścia do problemu złożoności jest złożoność
algorytmiczna, badająca zależność pewnego użytkowego aspektu danego algorytmu
(najczęściej czasu działania) od rozmiaru danych lub parametrów tego algorytmu; np.
zależność czasu sortowania od ilości sortowanych elementów. W analizie i
projektowaniu złożoność nie daje się wyrazić w terminach matematycznych; stosowane
są miary empiryczne, w dużej mierze subiektywne. Złożoność jest faktem
towarzyszącym prawie wszystkim projektom lub produktom informatyki. Jednym z
filozoficznych motywów obiektowości jest zredukowanie złożoności tworów
informatycznych, procesów ich wytwarzania oraz metod ich utrzymania i modyfikacji.
złożony atrybut (complex attribute, composite attribute) Patrz: atrybut złożony.
złożony obiekt (complex object, composite object) Patrz: obiekt złożony.
zmaterializowana perspektywa (materialized view) Dane lub obiekty pochodne
wyliczone na podstawie pewnej definicji. Np. zmaterializowaną perspektywą dla
obiektów Pracownik mogą być obiekty StaryPracownik wyliczone na podstawie
warunku Wiek > 60. Podstawowym problemem dla realizacji zmaterializowanych
perspektyw jest ich jednoczesna (tzw. przyrostowa, incremental) aktualizacja po
aktualizacji oryginalnych danych, które stanowiły podstawę utworzenia danej
zmaterializowanej perspektywy.
zmienialność (mutability) Własność bytu programistycznego (np. obiektu)
oznaczająca możliwość zastosowania operacji aktualizacji; ta własność jest często (nie
zawsze) składnikiem typu. Własność zmienialności jest najczęściej wiązana z
parametrem procedury lub metody i oznacza, że parametr jest przekazywany przez
referencję (call-by-reference).
zmienialny (mutable) Określenie parametru lub innej cechy posiadającej własność
zmienialności; patrz: zmienialność.
zmienna globalna (global variable) Zmienna dostępna dla wszystkich bytów
programistycznych; zmienna znajdująca się w powszechnie dostępnym środowisku lub
zakresie.
zmienna klasowa (class variable) Patrz: zmienna klasy.
zmienna klasy (class variable) Zmienna programistyczna umieszczona wewnątrz
klasy, której wartość jest wspólna dla wszystkich obiektów (wystąpień) tej klasy. Patrz
też: atrybut klasy.
2.Słownik encyklopedyczny
231
zmienna polowa (field variable) Atrybut obiektu w terminologii języka Java.
zmienna wystąpienia (instance variable) Inne określenie (Smalltalk) atrybutów
obiektu. W koncepcji ortodoksyjnej hermetyzacji zmienne wystąpienia są ukryte i
dostępne wyłącznie poprzez metody.
zmienność (mutability) Patrz: zmienialność.
znacz i zamiataj (mark and sweep) Metoda stosowana w mechanizmach zbierania
nieużytków. Zakłada się, że każdy obiekt jest wyposażony w jednobitowy znacznik. W
pierwszej fazie (znacz) następuje wyzerowanie wszystkich znaczników i następnie
obiegnięcie całego zestawu obiektów od pewnych obiektów początkowych (korzeni)
zgodnie z referencjami (wskaźnikami) prowadzącymi od obiektów do obiektów; w
odwiedzanych obiektach znacznik ustawia się na 1. W ten sposób obiekty, do których
nie prowadzi żadna referencja, nie zostaną zaznaczone. W drugiej fazie (zamiataj)
następuje fizyczne usunięcie nie zaznaczonych obiektów. Zaletą metody jest jej
stabilność (mała wrażliwość na niespójności organizacji danych). Wadą metody jest
konieczność zawieszenia normalnej pracy systemu na czas działania tego mechanizmu.
zorientowany na wartości (value-oriented, value-based) Określenie modeli danych
nie wprowadzających pojęcia wewnętrznego identyfikatora danej; np. model relacyjny,
zagnieżdżone relacje, modele funkcjonalne i modele oparte o logikę (dedukcyjne).
Niektórzy autorzy bronią tych modeli jako posiadających przewagę nad modelem
obiektowym. Z kolei przeciwnicy tej koncepcji eksponują ich fundamentalną wadę
polegającą na braku możliwości określenia naturalnej i spójnej definicji operacji
aktualizacyjnych (ze względu na brak pojęcia stanu).
zorientowany obiektowo (object-oriented) Inaczej obiektowy; patrz: obiektowość.
zunifikowany język do modelowania (Unified Modeling Language, UML) Patrz:
UML.
związek (relationship) W modelu encja-związek, powiązanie asocjacyjne pomiędzy
encjami, np. powiązanie PracujeW pomiędzy encją Pracownik i encją Firma. W
modelach obiektowych związek taki nosi nazwę asocjacji (association), kompozycji
(composition) lub agregacji (aggregation). Związek może być binarny (łączący dwie
encje lub obiekty), ternarny (łączący trzy encje lub obiekty), lub wyższego rzędu.
Związek posiada nazwę; poszczególne dziedziny związków mogą również posiadać
nazwy, zwane rolami. Związek może posiadać własne atrybuty i niekiedy (np. w OMT i
UML) może być wystąpieniem własnej klasy. Na diagramach encja-związek lub
obiektowych deklarowana jest także liczność związku, określająca minimalną i
maksymalną liczbę wystąpień innej klasy, które poprzez ten związek są powiązane z
jednym wystąpieniem danej klasy. Synonim: asocjacja.
związek „jest” (is-a relationship) Związek zawierania się zakresów znaczeniowych
pojęć (zbiorów obiektów), np. związek pomiędzy pojęciem STUDENT i pojęciem
OSOBA: STUDENT „jest” OSOBA. Związek „jest” jest inaczej określany jako
232
2.Słownik encyklopedyczny
generalizacja/specjalizacja. Jest on również praktycznie tożsamy ze związkami
dziedziczenia wyznaczającymi hierarchię klas.
związek dwukierunkowy (bidirectional relationship) Związek umożliwiający
przechodzenie (nawigację) od jednej klasy do drugiej klasy, i odwrotnie.
związek jednokierunkowy (unidirectional relationship) Związek umożliwiający
przechodzenie (nawigację) od jednej klasy do drugiej klasy, ale nie odwrotnie.
związek pochodny (derived relationship) Związek, który wynika z innych
związków, lub który można wydedukować z innych informacji, np. atrybutów.
zwisające powiązanie
nieistniejącego obiektu.
(dangling
link)
Powiązanie,
które
prowadzi
do
zwisający wskaźnik (dangling pointer) Wskaźnik, który nie jest identyfikatorem
aktualnie przechowywanego obiektu, i którego wartość nie jest zerowa (NIL).
zz
ZZZ
zzzz
3. Bibliografia
233
3. Bibliografia
[ABDD+89]
[Ambl97]
[Babel98]
[Bana98]
[BCN92]
[Biel97]
[Booc94]
[Catt97]
[CaWe85]
[CoYo94a]
[CoYo94b]
[FiEy95]
[Figu96]
[Flas97]
M. Atkinson, F. Bancilhon, D. DeWitt, K. Dittrich, D. Maier, S.
Zdonik. The Object-Oriented Database System Manifesto. Proc. of
1st Intl. Conf. on Deductive and Object Oriented Databases 89, Kyoto,
Japan, 1989, pp.40-57
S.W.Ambler. Building Object Applications That Work. SIGS Books,
1997.
BABEL: A Glossary of Computer Oriented Abbreviations and
Acronyms. http://www.access.digex.net/~ikind/babel.html#O
L. Banachowski. Bazy Danych - Tworzenie aplikacji. Akademicka
Oficyna Wydawnicza PLJ, Warszawa 1998
C. Batini, S. Ceri, S.B. Navathe. Conceptual Database Design: An
Entity-Relationship Approach. The Benjamin/Cummings Publishing
Company, Inc., 1992
J. Bielecki. Java od podstaw. Intersoftland, 1997.
G. Booch. Object-Oriented Analysis and Design with Applications.
Redwood City, CA, Benjamin/Cummings 1994
The Object Database Standard ODMG 2.0. R.G.G. Cattel, Ed.,
Morgan Kaufman 1997.
L. Cardelli, P. Wegner. On Understanding Types, Data Abstraction
and Polymorphism. ACM Computing Surveys 17/4, Dec.1985,
pp.471-522.
P. Coad, E. Yourdon. Analiza obiektowa. Oficyna wydawnicza READ
ME, Warszawa, 1994. (tłum. [CoYo91a])
P. Coad, E. Yourdon. Projektowanie obiektowe. Oficyna wydawnicza
READ ME, Warszawa, 1994. (tłum. [CoYo91b])
D.G. Firesmith, E.M. Eykhold. Dictionary of Object Technology The Definitive Desk Reference. SIGS Books, New York, 1995.
D. Figura. Obiektowe bazy danych. Akademicka Oficyna
Wydawnicza, Warszawa 1996
M. Flasiński. Wstęp do analitycznych metod projektowania
systemów informatycznych. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,
234
[FoSc97]
[Howe98]
[Jasz97]
[Klis94]
[Klis97]
[Mano95]
[Micro98]
[OMG95]
[OrHa98]
[RBPEL91]
[Simo95]
[Slow80]
[SRLG+90]
[Sting98]
[Subi94]
[Subi97]
[Subi98]
[UML97]
[Webs88]
[ZdMa90]
3. Bibliografia
1997
M. Fowler, K. Scott. UML Distilled. Addison-Wesley 1997
D.
Howe.
Free
On-line
Dictionary
of
Computing.
http://wombat.doc.ic.uc.uk
A. Jaszkiewicz. Inżynieria Oprogramowania. Wydawnictwo
HELION 1997
M. Kliszewski. Inżynieria oprogramowania obiektowego. Cz.1.
Analiza obiektowa. Wydawnictwo Książki Technicznej Respekt, 1994.
M. Kliszewski. Inżynieria oprogramowania obiektowego. Cz.2.
Projekt obiektowy. Wydawnictwo Książki Technicznej Respekt, 1997.
F. Manola (ed.). X3H7 Object Model Features Matrix. GTE
Laboratories Report X3H7-93-007-v10, 1995
Microgold Software Inc. Object-Oriented Programming Glossary.
http://www.microgold.com/Stage/Glossary.html
Object Management Group. CORBA: The Common Object Request:
Architecture and Specification, July 1995, Release 2.0.
R. Orfali, D. Herkey. Client/Server Programming with Java and
CORBA. 2nd edition, John Wiley & Sons, 1998
J. Rumbaugh, M. Blaha, W. Premerlani, F. Eddy, W. Lorenson.
Object-Oriented Modeling and Design. Prentice Hall, Englewood
Cliffs, New Jersey 07632, 1991
A.R. Simon. Strategic Database Technology: Management for the
Year 2000. Morgan Kaufmann 1995.
Słownik poprawnej polszczyzny PWN. PWN, 1980.
M. Stonebraker, L.A. Rowe, B. Lindsay, J. Gray, M. Carey, M. Brodie,
P. Bernstein, D. Beech. The Committee for Advanced DBMS Function.
Third-Generation Data Base System Manifesto. ACM SIGMOD
Record 19(3), pp.31-44, 1990.
STING
Software
Engineering
Glossary.
http://dxsting.cern.ch/sting/glossary.html
K. Subieta. INGRES - System Zarządzania Relacyjną Bazą Danych.
Akademicka Oficyna Wydawnicza PLJ, Warszawa 1994.
K. Subieta. Słownik często spotykanych terminów dotyczących
obiektowości. Prace IPI PAN Nr 839, wrzesień 1997.
K. Subieta. Obiektowość w projektowaniu i bazach danych.
Akademicka Oficyna Wydawnicza PLJ, Warszawa 1998
Unified Modeling Language, version 1.0. Rational Software
Corporation, 1997, http://www.rational.com
Webster’s New World Dictionary. Webster’s New World, 1988.
S.B. Zdonik, D. Maier. Fundamentals of Object-Oriented Databases.
In S.B. Zdonik and D. Maier (Eds.), Readings in Object-Oriented
Database Systems, Morgan Kaufman, 1990, pp.1-32
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
235
4. Słownik-skorowidz
angielsko-polski
189 sterowanie dostępem
0-9
1NF (First Normal
Form)
2+2 query fan club
access path
7 pierwsza postać
149 normalna
89 klub fanów
zapytania 2+2
2NF (Second Normal
Form)
7 druga postać
52 normalna
2PC (Two-Phase
Commit)
7 dwufazowe
53 potwierdzenie
7 dwufazowe
53 blokowanie
2PL (Two-Phase
Locking)
3GL (Third
Generation
Language)
3NF (Third Normal
Form)
4GL (Fourth
Generation
Language)
7 język trzeciej
84 generacji
7 trzecia postać
202 normalna
7 język czwartej
81 generacji
accessor
ACID (Atomicity,
Consistency,
Isolation,
Durability)
8 atomowość,
20 spójność, izolacja,
trwałość
action
activation
10 akcja
11 aktywacja
active agent
12 aktywny agent
active class
87 klasa aktywna
12 aktywna baza
danych
active database
active DBMS
active object
12 aktywny SZBD
12 aktywny obiekt,
124 obiekt aktywny
active rules
12 aktywne reguły,
reguły aktywne
active system
ActiveX
A
195 ścieżka dostępu
10 akcesor
193 system aktywny
8
227 zerwanie
87 klasa abstrakcyjna
activity diagram
12 aktywność, działanie
56
42 diagram aktywności
actor
10 aktor
8 abstrakcyjny typ
danych
102 maszyna
abstrakcyjna
actual argument
17 argument aktualny
actual parameter
148 parametr aktualny
ad hoc polymorphism
153 polimorfizm ad hoc
105 metoda
abstrakcyjna
ad hoc query
225 zapytanie ad hoc
9
abstract operation
141 operacja abstrakcyjna
abstract type
203 typ abstrakcyjny
ADT (Abstract Data
Type)
abort
abstract class
abstract data type,
ADT
abstract machine
abstract method
abstraction
access control
activity
7 abstrakcja
95 kontrola dostępu,
Ada95
agent
aggregate
8 abstrakcyjny typ
9 danych
9 agent
10 agregat
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
236
aggregate function
aggregate key
aggregate object
aggregation
aggregation hierarchy
64 funkcja
zagregowana
90 klucz złożony
125 obiekt zagregowany
9 agregacja
68 hierarchia agregacji
architecture
15 architektura
argument
17 argument
17
Ariane 5
array
artifact
196 tablica
dzieło, twór, wytwór,
artefakt
aglet
9 aglet
assertion
18 asercja
Agora
alias
9
asset
14 alias
assets
11 aktyw
11 aktywa
aliasing
14 aliasowanie
assignment
podstawienie
alpha
association
alpha test
12 alfa
12 test alfa
18 asocjacja
21 atrybut asocjacji
alpha testing
12 testowanie alfa
association class
alpha version
12 wersja alfa
association role
American National
Standard Institute,
ANSI
analysis
15 Amerykański
Narodowy Instytut
Standardyzacji
associative access
ancestor
165 przodek
15 Amerykański
Narodowy Instytut
Standardyzacji
ANSI X3H2
ANSI/SPARC
architecture
15
anti-pattern
antropomorphism
associative table
14 analiza
ANSI (American
National Standard
Institute)
ant
association attrribute
16 architektura
ANSI/SPARC
117 mrówka
15 antywzorzec
20 asynchroniczność
20 asynchroniczny
93 asynchroniczny
komunikat,
komunikat
asynchroniczny
asynchronous
message
asynchronous request
atomic
20 atomowy
21 atrybut atomowy
atomicity
20 atomowość
Atomicity,
Consistency,
Isolation,
Durability, ACID
8 atomowość,
20 spójność, izolacja,
trwałość
76 interfejs do
programowania
aplikacji
AppleScript
15
applet
15 aplet
15 aplikacja
attribute
57 dziedzina
aplikacyjna
65 generator aplikacji
audit
application
management
application program
zarządzanie aplikacją
(aplikacjami)
159 program
aplikacyjny
Application
Programming
Interface, API
76 interfejs do
programowania
aplikacji
application sever
181 serwer aplikacji
141 oprogramowanie
aplikacyjne
application software
229 asynchroniczne
zlecenie, zlecenie
asynchroniczne
atomic attribute
API (Application
Programming
Interface)
application generator
196 asocjacyjna tablica,
tablica asocjacyjna
asynchronous
any
application domain
52 asocjacyjny dostęp,
dostęp asocjacyjny
asynchronicity
15 antropomorfizm
15 dowolny
application
87 klasa asocjacji
176 rola asocjacji
attribute type
authorization
20 atrybut
203 typ atrybutu
23 audyt
23 autoryzacja
authorization
granularity
ziarnistość autoryzacji
automatic persistence
automatyczna
trwałość
autonomy
autonomia
B
back end
back up
96 kraniec tylny
183 składowanie
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
bag
balanced tree, B-tree
214 wielozbiór
bitmap
237
102 mapa bitowa
24 zbalansowane
drzewo, B-drzewo
black box
Black Widow
37 czarna skrzynka
26
Bancilhon, Francois
23
Barry, Douglas K.
base class
23
BLOB (Binary Large
Object)
26 duży obiekt binarny
53
88 klasa bazowa
Blue
26
BOA (Basic Object
Adapter)
Basic Object Adapter,
BOA
113 model piłki
baseballowej
26 podstawowy adapter
152 obiektów
BOF (Business
Object Framework)
26 szkielet dla obiektów
biznesowych
basic type
204 typ podstawowy
24 postać normalna
156 Boyce-Codda
BOM (Bill-OfMaterial)
27 rachunek materiałów
BCNF (Boyce-Codd
Normal Form)
bean
61 fasolka
24 behawior,
221 zachowanie
baseball model
behavior
BON (Business
Object Notation)
Booch
Booch, Grady
26 podstawowy adapter
152 obiektów
27 obiektowa notacja dla
126 biznesu
27
27
behavioral objectorientation
128 obiektowość
behawioralna
bottom-up strategy
behavioral properties
215 własności
behawioralne
24 behawior,
221 zachowanie
bounded
polymorphism
Boyce-Codd Normal
Form, BCNF
24 postać normalna
156 Boyce-Codda
24 benczmark,
185 sprawdzian
BPM (Business
Process Modeling)
27 modelowanie
116 procesów
biznesowych
27 reinżynieria
171 procesów
biznesowych
156 pośrednik
behaviour
benchmark
BETA
24
beta
beta test
25 beta
25 test beta
BPR (Business
Process
Reengineering)
beta testing
25 testowanie beta
broker
beta version
25 wersja beta
browse
bidirectional
association
19 asocjacja
dwukierunkowa,
dwukierunkowa
asocjacja
browser
bidirectional link
bidirectional
relationship
bigot
157 dwukierunkowe
powiązanie,
powiązanie
dwukierunkowe
232 dwukierunkowy
związek, związek
dwukierunkowy
26 bigot
browsing
191 strategia od dołu do
góry
polimorfizm
ograniczony
przeglądać
162 przeglądarka
161 przeglądanie
B-tree (Balanced tree)
24 zbalansowane
drzewo, drzewo
zbalansowane, Bdrzewo
buffer
28 bufor
89 klasa wbudowana
build-in class
build-in type
204 typ wbudowany
bulk
102 masowy
21 atrybut masowy
bulk attribute
Bill-Of-Material,
BOM
binary association
27 rachunek materiałów
19 asocjacja binarna
bulk type
binary large object,
BLOB
binary message
26 duży obiekt binarny
53
bulk value
business class
88 klasa biznesowa
94 komunikat binarny
business data
38 dane biznesowe,
dane biznesu
business domain
57 dziedzina biznesu
bind
binding
bulk data
wiązać
212 wiązanie
38 dane masowe
203 typ masowy
210 wartość masowa
238
business logic
business object
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
99 logika biznesu
Business Object
Framework, BOF
124 obiekt biznesowy
26 szkielet dla obiektów
biznesowych
Business Object
Notation, BON
27 obiektowa notacja dla
126 biznesu
Business Process
Modeling, BPM
27 modelowanie
116 procesów
biznesowych
Business Process
Reengineering, BPR
27 reinżynieria
171 procesów
biznesowych
business rule
170 reguła biznesowa
bytecode
28 brzęczydło
90 kod bajtowy
byzantine
26 bizantyjski
buzzword
C++
cache
CAD (Class
Association
Diagram)
CAD (Computer
Aided Design)
30 klient-serwer
89
30
28 bufor
31 diagram asocjacji klas
42
31 projektowanie
160 wspomagane
komputerem
191 stos wołań
callback method
105 metoda zwrotna
call-by-name
216 wołanie poprzez
nazwę
216 wołanie poprzez
potrzebę
call-by-reference
216 wołanie poprzez
referencję
Call-Level Interface,
CLI
217 wołanie poprzez
wartość
217 wołanie poprzez
wartość ze
zwrotem
33 interfejs poziomu
76 wołania
CAM (Computer
Aided
Manufacturing)
31 wytwarzanie
220 wspomagane
komputerem
call-by-value
call-by-value-return
31
Cartridges
cascaded message
CASE (Computer
Aided Software
Engineering)
CASE (Computer
Aided System
Engineering)
cast
Catalysis
33 zintegrowany system
produkcyjny w
języku C
call stack
call-by-need
90 klucz kandydujący
Cardelli, Luka
cardinality
cat
C
C Language
Integrated
Production System,
CLIPS
C/S (Client/Server)
candidate key
catch an exception
96 krotność, liczba
98 kardynalna,
liczność
31
94 komunikat
kaskadowy
31 inżynieria
78 oprogramowania
wspomagana
komputerem
31 inżynieria systemów
78 wspomagana
komputerem
86 kast, rzutowanie
178
95 kot
32
161 przechwycenie
wyjątku
Cattel, Rick
32
Cecil
CF (Common
Facilities)
33
33 wspólne
217 udogodnienia
CFOM (Composition
Filters Object
Model)
33 obiektowy model
filtrów kompozycji
character large object,
CLOB
34 duży obiekt znakowy
53
checkpoint
Chen, Peter
Chief Information
Officer, CIO
child class
child type
168 punkt kontrolny
33
33 główny specjalista d/s
informacji
88 klasa potomna
204 typ potomny
Chorus ObjectOriented Layer,
COOL
35 warstwa obiektowa
systemu Chorus
CIO (Chief
Information Officer)
33 główny specjalista d/s
informacji
citizenship
class
class association
diagram, CAD
class attribute
class citizenship
132 obywatelstwo
87 klasa
31 diagram asocjacji klas
42
21 atrybut klasy
132 obywatelstwo klasy
class diagram
43 diagram klas
class extent
59 ekstensja klasy
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
class hierarchy
class library
68 hierarchia klas
class method
26 biblioteka klas
105 metoda klasowa
class normalization
123 normalizacja klas
class operation
141 operacja klasowa
192 struktura klas
class structure
239
collaboration
91 kolaboracja,
współpraca
collaboration context
94 kontekst
kolaboracji,
kontekst współpracy
collaboration diagram
44 diagram kolaboracji,
diagram współpracy
class variable
zmienna klasowa
class-based
inheritance
57 dziedziczenie oparte
na klasach
Collection Service
classification
89 klasyfikacja
class-responsibilitycollaborator, CRC
89 klasaodpowiedzialnośćwspółpraca
(kolaboracja)
COM (Common
Object Model)
CLI (Call-Level
Interface)
33 interfejs poziomu
76 wołania
client
client/server, clientserver, C/S
89 klient
30 klient-serwer
89
client-server
architecture
17 architektura klientserwer
CLIPS (C Language
Integrated
Production System)
33 zintegrowany system
produkcyjny w
języku C
Common Object
Model, COM
CLOB (Character
Large Object)
34 duży obiekt znakowy
53
Common Object
Request Broker
Architecture,
CORBA
34 powszechny model
157 obiektowy
113
35 architektura
powszechnego
pośrednika
obiektowych zleceń
compensation
subtransaction
podtransakcja
kompensująca
clock event
227 zdarzenie zegarowe
klon, klonować
clone
cloning
89 klonowanie
CLOS (Common
LISP Object
System)
34 obiektowy system
powszechnego
LISP-u
closure property
CLU
cluster
clustering
215 własność
domkniętości
34
66 grono, klaster,
89 organizować grona,
organizować klastry
145 organizacja gron,
organizacja klastrów
collection
COM (Component
Object Model)
COM+
commit
Common Facilities,
CF
Common LISP Object
System, CLOS
compile-time
91 kolekcja
209 usługa w zakresie
kolekcji
34 powszechny model
157 obiektowy
113
34 model obiektowy dla
157 komponentów
113
35
156 potwierdzenie
33 wspólne
217 udogodnienia
34 obiektowy system
powszechnego
LISP-u
38 czas kompilacji
complete partition
152 kompletny podział,
podział kompletny
complex attribute
23 atrybut złożony,
230 złożony atrybut
complex object
126 obiekt złożony,
230 złożony obiekt
complexity
230 złożoność
zgodny (z czymś)
compliant
component
92 komponent
34
component
architecture
17 architektura
komponentowa
Coad/Yourdon
Cobol ObjectOriented Language,
COOL
34
Component Broker
35
35 obiektowy język
Cobol
component diagram
45 diagram
komponentów
COBRA
34
Component Object
Model, COM
coercion
90 koercja
component software
cohesion
91 kohezja
CO2
34
Coad, Peter
34 model obiektowy dla
157 komponentów
113
141 oprogramowanie
komponentowe
240
componentware
composed object
composite attribute
composite key
composite object
composite type
composition
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
141 oprogramowanie
komponentowe
125 obiekt kompozytowy
concurrent access
21 atrybut
23 kompozytowy,
230 atrybut złożony,
złożony atrybut
Concurrent ObjectOriented Language,
COOL
90 klucz złożony,
złożony klucz
125 obiekt
126 kompozytowy,
230 obiekt złożony,
złożony obiekt
203 typ kompozytowy
92 kompozycja
concurrent object
constructed type
203 typ konstruowany
constructor
container
88 klasa kontenerowa
container object
125 obiekt kontenerowy
94 kontrakt
control flow
compound key
90 klucz złożony,
złożony klucz
control flow diagram
computational
completeness
91 kompletność
obliczeniowa
31 projektowanie
160 wspomagane
komputerem
31 wytwarzanie
220 wspomagane
komputerem
31 inżynieria systemów
78 wspomagana
komputerem
Computer Supported
Cooperative Work,
CSCW
37 komputerowe
wspomaganie pracy
grupowej
conceptual
contract
contravariancy
Computer Aided
System
Engineering, CASE
94 konceptualny,
153 pojęciowy
94 konstruktor
94 kontener
container class
93 kompozycyjność
31 inżynieria
78 oprogramowania
wspomagana
komputerem
warunek
constraint
compositionality
Computer Aided
Software
Engineering, CASE
35 współbieżny język
obiektowy
185 spójność
136 ograniczenie
consistency
33 obiektowy model
filtrów kompozycji
Computer Aided
Manufacturing,
CAM
213 wielodostęp
125 obiekt współbieżny
condition
Composition Filters
Object Model,
CFOM
Computer Aided
Design, CAD
współbieżności
Service
control object
COOL (Chorus
Object-Oriented
Layer)
95 kontrawariancja
163 przepływ sterowania
48 diagram przepływu
sterowania
125 obiekt sterujący
35 warstwa obiektowa
systemu Chorus
COOL (Cobol
Object-Oriented
Language)
35 obiektowy język
Cobol
COOL (Concurrent
Object-Oriented
Language)
35 współbieżny język
obiektowy
copy semantics
CORBA (Common
Object Request
Broker
Architecture)
181 semantyka oparta na
kopiowaniu
35 architektura
powszechnego
pośrednika
obiektowych zleceń
CORBA 1.1
37
CORBA 2.0
37
CORBA 3.0
37
conceptual data model 153 pojęciowy model
danych
conceptual model
113 model pojęciowy
correspondence
principle
couple
225 zasada
korespondencji
kojarzyć
conceptual modeling
coupling
183 skojarzenie
conceptual schema
concrete class
concrete type
116 modelowanie
pojęciowe
180 schemat pojęciowy
88 klasa konkretna
concurrency
203 typ konkretny
218 współbieżność
Concurrency Control
208 usługa w zakresie
covariancy
CRC (ClassResponsibilityCollaborator)
95 kowariancja
89 klasaodpowiedzialnośćwspółpraca
(kolaboracja)
CRC card
85 karta CRC
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
CRC model
110 model CRC
CRC modeling
116 modelowanie CRC
209 utwórz
create
Create, Retrieve,
Update, Delete,
CRUD
37 tworzenie,
wyszukiwanie,
aktualizacja,
usuwanie
creating
tworzenie
241
danych
data independence
Data Manipulation
Language, DML
120 niezależność danych
51 język manipulacji
82 danymi
data mart
71 składnica danych,
100 hurtownia danych,
183 magazyn danych
data mining
critique
96 krytyka
data model
58 eksploracja danych
110 model danych
CRUD (Create,
Retrieve, Update,
Delete)
37 tworzenie,
wyszukiwanie,
aktualizacja,
usuwanie
data normalization
123 normalizacja danych
data semantics
181 semantyka danych
183 skład danych
CSCW (Computer
Supported
Cooperative Work)
37 komputerowe
wspomaganie pracy
grupowej
data warehouse
71 hurtownia danych,
100 magazyn danych
database management
system, DBMS
39 system zarządzania
193 bazą danych,
194 SZBD
database procedure
158 procedura bazy
danych
database schema
179 schemat bazy
danych
149 perspektywa bazy
danych
wskaźnik bieżący
currency indicator
cursor
97 kursor
D
DAIS
D
data store
38
dangling link
232 powiązanie zwisające,
zwisające
powiązanie
database view
DataBlades
39
dangling pointer
232 wskaźnik zwisający,
zwisający
wskaźnik
8 abstrakcje danych
DataExtenders
39
DB (Data Base)
23 baza danych
39
39
data abstractions
data base
administrator, DBA
Data Base
Programming
Language, DBPL
data base, DB
data cube
Data Definition
Language, DDL
Data Description
Language, DDL
data dictionary
data dictionarydirectory, DDD
data flow
data flow diagram,
DFD
data flow model
9 administrator bazy
danych
39 język
83 programowania
baz danych
23 baza danych
39
95 kostka danych
40 język definicji danych
82
83
40 język opisu danych
82
83
86 katalog danych,
183 słownik danych
40 katalog danych,
86 słownik-przewodnik
danych
163 przepływ danych
47 diagram przepływu
danych, DPD
114 model przepływu
DB2 Universal
Database
DBA (data base
administrator)
DBMS (Data Base
Management
System)
DBPL (Data Base
Programming
Language)
DCE (Distributed
Computing
Environment)
DCOM (Distributed
Common Object
Model)
9 administrator bazy
39 danych
39 system zarządzania
193 bazą danych,
194 SZBD
39 język
83 programowania
baz danych
39 rozproszone
środowisko
obliczeniowe
39 rozproszony
176 powszechny model
obiektowy
DDD (Data
DictionaryDirectory)
40 katalog danych,
86 słownik-przewodnik
danych
DDL (Data Definition
Language)
40 język definicji danych
82
83
40 język opisu danych
82
DDL (Data
Description
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
242
Language)
deactivation
deadlock
83
derived class
40 deaktywacja
26 blokada,
222 zakleszczenie
derived element
derived link
88 klasa pochodna
59 element pochodny
157 powiązanie
pochodne
Decision Support
System, DSS
53 system wspomagania
decyzji
derived operation
derived relationship
141 operacja pochodna
232 związek pochodny
declaration
40 deklaracja
derived type
204 typ pochodny
declarative
design
declarative language
40 deklaracyjny
82 język deklaracyjny
decomposition
40 dekompozycja
160 projektowanie
160 projektowanie przez
kontrakty
Deductive and
Object-Oriented
Databases, DOOD
52 dedukcyjne i
obiektowe bazy
danych
design pattern
deductive objectoriented
40 dedukcyjnoobiektowe
Designing ObjectOriented Software,
DOOS
52 projektowanie
obiektowego
oprogramowania
destructor
42 destruktor
42 diagram przepływu
47 danych, DPD
52
42 diagram
deep comparison
155 porównanie głębokie
defacto standard
188 faktyczny standard,
standard faktyczny
default
51 domyślny
default value
21 atrybut domyślny
210 wartość domyślna
deferred class
88 klasa opóźniona
default attribute
dejure standard
delegation
delete
deleting
Delphi
denormalization
dependent join
deployment
deployment diagram
deputy object
dereference
dereferencing
derivation
derived
derived association
derived attribute
design by contracts
design transaction
DFD (Data Flow
Diagram)
diagram
dictionary
220 wzorzec projektowy
200 transakcja
projektowa
183 słownik
DII (Dynamic
Invocation
Interface)
51 interfejs
dynamicznych
wołań
dinosaur
direct ancestor
51 dinozaur
25 bezpośredni
przodek, przodek
bezpośredni
41 denormalizacja
dirty object
28 brudny obiekt
223 zależne złączenie,
230 złączenie zależne
dirty page
27 brudna strona
27 brudne
programowanie
188 standard prawny
40 delegacja,
41 delegowanie
209 usuń
usuwanie
41
177 rozprzestrzenianie,
wdrażanie
49 diagram
rozprzestrzeniania,
diagram wdrożenia,
diagram
wdrożeniowy
125 obiekt zastępczy
wykonywać
dereferencję
41 dereferencja
42 derywacja
150 pochodny,
219 wyliczalny
19 asocjacja pochodna
21 atrybut pochodny,
22 atrybut wyliczalny
dirty programming
dirty read
discriminated union
discriminator
dispatch
dispatching
distinct type
Distributed Common
Object Model,
DCOM
Distributed
Computing
Environment, DCE
distributed database
Distributed Object
28 brudny odczyt
207 unia z
dyskryminatorem
55 dyskryminator
dysponować
56 dyspozycja
204 typ rozróżniony
39 rozproszony
176 powszechny model
obiektowy
39 rozproszone
środowisko
obliczeniowe
176 rozproszona baza
danych
51 rozproszone
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
243
środowisko
obiektów
DSI (Dynamic
Skeleton Interface)
Distributed Object
Management
Environment,
DOME
51 rozproszone
środowisko
zarządzania
obiektami
52 interfejs
dynamicznego
szkieletu
DSOM (Distributed
Standard Object
Model)
53 rozproszony
standardowy model
obiektowy
Distributed Object
Management
Facility, DOMF
51 rozproszone
udogodnienie do
zarządzania
obiektami
DSS (Decision
Support System)
53 system wspomagania
decyzji
Environment, DOE
distributed object
system
176 rozproszony system
obiektowy
distributed objects
130 obiekty rozproszone,
176 rozproszone
obiekty
Distributed
Smalltalk
Distributed Standard
Object Model,
DSOM
distribution
transparency
165 przezroczystość
rozproszenia
DML (Data
Manipulation
Language)
51 język manipulacji
82 danymi
DOE (Distributed
Object
Environment)
51 rozproszone
środowisko
obiektów
dog
domain
57 dziedzina
dziedzinowy
rachunek relacyjny
domain-level
frameworks
szkielety na poziomie
dziedzin
DOMF (Distributed
Object Management
Facility)
durability
51 rozproszone
środowisko
zarządzania
obiektami
51 rozproszone
udogodnienie do
zarządzania
obiektami
Dylan
dynamic array
197 tablica dynamiczna
dynamic binding
212 dynamiczne wiązanie,
wiązanie
dynamiczne
dynamic checking
95 dynamiczna kontrola,
kontrola
dynamiczna
dynamic classification
55 dynamiczna
89 klasyfikacja,
klasyfikacja
dynamiczna
dynamic dispatching
54 dynamiczna
dyspozycja
dynamic inheritance
56 dynamiczne
dziedziczenie,
dziedziczenie
dynamiczne
Dynamic Invocation
Interface, DII
51 interfejs
dynamicznych
wołań
dynamic model
111 model dynamiczny
dynamic
programming
159 programowanie
dynamiczne
dynamic scope
222 zakres dynamiczny
Dynamic Skeleton
Interface, DSI
52 interfejs
dynamicznego
szkieletu
dynamic SQL
55 dynamiczny SQL
55 dynamiczna
kontrola typów
dynamic type
checking
Domino 5.0
DOOD (Deductive
and Object-Oriented
Databases)
51
52 dedukcyjne i
obiektowe bazy
danych
dynamic typing
DOOS (Designing
Object-Oriented
Software)
52 projektowanie
obiektowego
oprogramowania
E
dot expression
downcast
drag and drop
219 wyrażenie kropkowe
86 kast w dół
przesuń i upuść
zrzut
202 trwanie
54
149 pies
domain relational
calculus
DOME (Distributed
Object Management
Environment)
dumping
51
53 rozproszony
standardowy model
obiektowy
zrzucać, zrzut
dump
E
55 dynamiczna
kontrola typów
57
early binding
212 wczesne wiązanie,
wiązanie wczesne
ECA (Event-
58 zdarzenie-warunek227
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
244
Condition-Action)
eclectic
akcja
Relationship)
ECOOP (European
Conference on
Object-Oriented
Programming)
58 eklektyczny
58 europejska
konferencja
programowania
obiektowego
ERD (EntityRelationship
Diagram)
ERM (EntityRelationship Model)
60 model encja-związek
111
EER (Extended
Entity-Relationship)
58 rozszerzony model
encja-związek
Eiffel
58
60 obiektowa
specyfikacja encjizwiązków
EIS (Executive
Information
Systems)
58 wykonawczy system
informacyjny
EROOS (EntityRelationship ObjectOriented
Specification)
ESIOP
(EnvironmentSpecific Inter-ORB
Protocols)
60 protokół pomiędzy
ORB-ami
specyficzny dla
środowiska
European Conference
on Object-Oriented
Programming,
ECOOP
58 europejska
konferencja
programowania
obiektowego
elephant
elipse/circle dilemma
embed
183 słoń
54 dylemat elipsy i koła
zanurzać
embedded
224 zanurzony
embedded query
224 zanurzone zapytanie,
225 zapytanie
zanurzone
embedded relations
221 relacje zagnieżdżone,
zagnieżdżone
relacje
embedding
zanurzenie
event
227 zdarzenie
event attribute
Event Service
22 atrybut zdarzenia
208 usługa w zakresie
zdarzeń
Event-ConditionAction, ECA
58 zdarzenie-warunek227 akcja
190 sterowany
zdarzeniami
159 programowanie
160 sterowane
zdarzeniami,
programowanie
zdarzeniowe
Emerald
59
event-driven
encapsulation
60 enkapsulacja,
66 hermetyzacja,
85 kapsułkowanie
event-driven
programming
Encore
entity
entity object
Entity-Relationship
Diagram, ERD
60
59 encja
125 obiekt rzeczywisty
42 diagram encjazwiązek
entity-relationship
model, ERM
60 model encja-związek
111
Entity-Relationship
Object-Oriented
Specification,
EROOS
60 obiektowa
specyfikacja encjizwiązków
entity-relationship,
ER
60 encja-związek
205 typ wyliczeniowy
environment
147 otoczenie,
196 środowisko
190 stos środowisk
environment stack
environmental stack
Environment-Specific
Inter-ORB
Protocols, ESIOP
ER (Entity-
event-trace diagram
exception
exception attribute
exception catch
exception handler
exception handling
exchange format
enumeration type
190 stos środowiskowy
60 protokół pomiędzy
ORB-ami
specyficzny dla
środowiska
60 encja-związek
42 diagram encjazwiązek
50 diagram tropów
zdarzeń
219 wyjątek
22 atrybut wyjątku
161 przechwycenie
wyjątku
103 mechanizm obsługi
wyjątków
131 obsługa wyjątków
62 format wymiany
Executive
Information
Systems, EIS
58 wykonawczy system
informacyjny
Exodus
60
Expertsoft
export
60
export list
98 lista eksportowa
exported feature
32 cecha eksportowana
60
Express
59 eksport
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
Extended EntityRelationship, EER
58 rozszerzony model
encja-związek
245
flexibility
59 elastyczność
62
extended RDBMS
178 rozszerzony RSZBD
F-logic
flowchart
extended relational
DBMS
extends
177 rozszerzony
relacyjny SZBD
rozszerza
foreign key
extensibility
177 rozszerzalność
90 klucz obcy, obcy
123 klucz
foreign operation
extent
59 ekstensja
59 ekstensja
141 operacja obca
62 formularz
external attribute
22 atrybut zewnętrzny
formal argument
17 argument formalny
formal parameter
148 parametr formalny
78 inżynieria prosta
extension
Externalization
Service
208 usługa w zakresie
udostępniania na
zewnątrz
F
F
factor (out)
wyciągać mnożnik
factor (out)
wyciągać przed
nawias
factoring (out)
218 wyciąganie
mnożnika
factoring (out)
218 wyciąganie przed
nawias
factory
factory method
FAQ (Frequently
Asked Questions)
fat client
feasibility study
federated database
61 fabryka
105 metoda fabrykująca
61 często zadawane
pytania
110 mocny klient, tłusty
klient
192 studium osiągalności
62 federacyjna baza
danych
form
forward engineering
48 diagram blokowy,
diagram przepływu
sterowania
FPA (Function Point
Analysis)
7 język czwartej
81 generacji
62 punkt funkcyjny
168
14 analiza punktów
62 funkcyjnych
framework
195 szkielet
Fourth Generation
Language, 4GL
FP (Function Point)
Frequently Asked
Questions, FAQ
61 często zadawane
pytania
Fresco
62
friend class
89 klasa
zaprzyjaźniona
friend function
friendliness
front end
function
Function Point
Analysis, FPA
Function Point, FP
64 funkcja
zaprzyjaźniona
165 przyjazność
96 kraniec frontowy
63 funkcja
14 analiza punktów
62 funkcyjnych
62 punkt funkcyjny
168
funkcjonalny,
funkcyjny
federated schema
179 schemat federacyjny
Fibonacci
field
153 pole
field variable
231 zmienna polowa
functional
file
functional
dependency
223 zależność funkcyjna
final state
150 plik
188 stan końcowy
fire
220 wyzwolić, uruchomić
functional model
First Normal Form,
1NF
7 pierwsza postać
149 normalna
111 model funkcjonalny,
112 model funkcyjny
functional procedure
first-class citizen
131 obywatel pierwszej
kategorii
62 format stały
158 procedura
funkcyjna
fixed format
fixed-point operator
flame
flat file
62
functional
operator punktu
stałego
96 krytyka,
nieuprzejmość
150 płaski plik
Fusion
funkcyjny
64
G
gang of four, GOF
garbage collection
23 banda czworga
135 odśmiecanie,
226 zbieranie
nieużytków
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
246
garbage collector, GC
Garbage In - Garbage
Out, GIGO
64 mechanizm
103 zbierania
135 nieużytków,
odśmiecacz
65 śmiecie na wejściu śmiecie na wyjściu
gateway
154 pomost
GC (Garbage
Collector)
64 mechanizm
103 zbierania
135 nieużytków,
odśmiecacz
GCC
64
GemORB
64
Gemstone
General Inter-ORB
Protocol, GIOP
64
65 ogólny protokół
między pakietami
ORB
generalization
65 generalizacja
generic
65 generyczny
generic class
88 klasa generyczna
63 funkcja generyczna,
65 generyczna funkcja
generic function
generic programming
generics
Geographic
Information System,
GIS
gigabyte
GIGO (Garbage In Garbage Out)
GIOP (General InterORB Protocol)
65 generyczne
159 programowanie,
programowanie
generyczne
64 generalia, generalium
65 system informacji
193 geograficznej
65 gigabajt
65 śmiecie na wejściu śmiecie na wyjściu
65 ogólny protokół
między pakietami
ORB
GIS (Geographic
65 system informacji
Information System) 193 geograficznej
glass box
195 szklana skrzynka
global object
124 obiekt globalny
179 schemat globalny
global schema
global variable
GNU E
GOF (Gang Of Four)
Goldberg, Adele
granularity
graphical user
interface, GUI
65 globalna zmienna,
230 zmienna globalna
66
23 banda czworga
66
66
228 ziarnistość
66 graficzny interfejs
76 użytkownika,
interfejs graficzny
użytkownika
groupware
119 narzędzia do pracy
grupowej
guard
191 strażnik
66 graficzny interfejs
76 użytkownika,
interfejs graficzny
użytkownika
GUI (Graphical User
Interface)
H
HAD
(Heterogeneous,
Autonomous,
Distributed)
Harel diagram
hash
hash coding
hash function
66 heterogeniczny,
68 autonomiczny,
rozproszony
43 diagram Harela
109 mieszać, mieszanie
kodowanie
mieszające
63 funkcja mieszająca
hash table
tablica z kodowaniem
mieszającym
hashing
kodowanie
mieszające
heap
Henderson-Sellers,
Brian
heterogeneous
heterogeneous
database
heterogeneous,
autonomous,
distributed, HAD
hierarchical library
hierarchical model
190 sterta
66
68 heterogeniczny
68 heterogeniczna baza
dana
66 heterogeniczny,
68 autonomiczny,
rozproszony
69 biblioteka
hierarchiczna,
hierarchiczna
biblioteka
112 model hierarchiczny
Hierarchical Music
Specification
Language, HMSL
69 hierarchiczny język
do specyfikacji
muzyki
higher-order function
63 funkcja wyższego
rzędu
higher-order objectoriented
programming
159 programowanie
obiektowe
wyższego rzędu
higher-order
programming
159 programowanie
wyższego rzędu
69 hierarchiczny język
do specyfikacji
muzyki
HMSL (Hierarchical
Music Specification
Language)
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
homomorphism
homonimic
horizontal common
facilities
host language
69 homomorfizm
69 homonimiczny
218 wspólne
udogodnienia
poziome
język-gospodarz
host variable
hybrid
zmienna gospodarza
Iceberg
71
IDB Object
Database
identifier
71
idiom
idiot
IDL (Interface
Definition
Language)
197 tablica pośrednia,
tablica przejść
information hiding
205 ukrywanie
informacji
information system,
IS
78 system informacyjny,
182 SI
Ingres
75
Ingres II
75
72 język definicji
82 interfejsu
inheritance
56 dziedziczenie
inheritance graph
66 graf dziedziczenia
68 hierarchia
dziedziczenia
inheritance hierarchy
initial state
wspomaganie dla
zapory ogniowej
protokółu IIOP
74
74 unifikacja
międzyjęzykowa
122 niezmienialny
125 obiekt niezmienialny
120 niezgodność
impedancji
74 imperatywny
imperative language
82 język imperatywny
implementation
implementation
inheritance
74 implementacja
56 dziedziczenie
implementacji
implementation
repository
174 repozytorium
implementacji
import
indirection table
72 idiom
72 idiota
IIOP firewall support
imperative
156 pośredni przodek,
165 przodek pośredni
75
199 tożsamość
73 internetowy protokół
między pakietami
ORB
impedance mismatch
74 indeksy
indirect ancestor
Informix Universal
Server
71 identyfikator
IIOP (Internet InterORB Protocol)
immutable object
indices
75
73 iteracyjny proces
79 rozwoju
immutable
index
166 przyrostowy
74 indeks
Informix Dynamic
Server
IDP (Iterative
Development
Process)
Illustra
ILU (Inter-Language
Unification)
niekompletny
incremental
71 hybrydowy
I
identity
247
insert
inserting
188 stan początkowy
218 wstaw, wstawiać
wstawianie
inside-out strategy
191 strategia od środka
na zewnątrz
instance
75 instancja,
220 wystąpienie
instance attribute
22 atrybut wystąpienia
instance method
105 metoda wystąpienia
231 zmienna wystąpienia
instance variable
instatiation
integrity
integrity constraints
intelligent
interaction diagram
interactive query
74 import
202 tworzenie
wystąpienia,
tworzenie wystąpień
75 integralność
136 ograniczenia
214 integralnościowe,
więzy integralności
76 inteligentny
43 diagram interakcji
76 interakcyjne
225 zapytanie, zapytanie
interakcyjne
99 lista importowa
153 polimorfizm
inkluzyjny
interface
76 interfejs
inclusion
polymorphism
Interface Definition
Language, IDL
72 język definicji
82 interfejsu
incomplete partition
152 podział
interface inheritance
57 dziedziczenie
import list
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
248
interfejsu
interface object
interface repository,
IR
124 obiekt interfejsu
78 repozytorium
174 interfejsów
intergalactic
dataspeak
76 intergalaktyczny
język danych
Inter-Language
Unification, ILU
74 unifikacja
międzyjęzykowa
internal attribute
internal schema
22 atrybut wewnętrzny
180 schemat wewnętrzny
International Standard
Organization, ISO
78 Międzynarodowa
Organizacja
Standardyzacji
Internet Inter-ORB
Protocol, IIOP
73 internetowy protokół
między pakietami
ORB
interoperability
76 interoperacyjność,
218 współdziałanie
przecięcie
intersection
invariancy
Jasmine
79
Java
Java binding
80
Java Data Base
Connectivity, JDBC
81 połączenie do baz
danych z Java
Java Developer Kit,
JDK
81 zestaw rozwoju
oprogramowania w
Java
Java IDL
80
Java Object
Environment, JOE
85 środowisko
obiektowe Java
Java Virtual Machine,
JVM
80 maszyna wirtualna
85 języka Java
103
80
JavaBeans
wiązanie do Java
Javascript
81
JavaSoft
JDBC (Java Data
Base Connectivity)
81
81 połączenie do baz
danych z Java
invariant
77 inwariancja
77 inwariant,
122 niezmienny
JDK (Java Developer
Kit)
81 zestaw rozwoju
oprogramowania w
Java
IR (Interface
Repository)
78 repozytorium
174 interfejsów
JOE (Java Object
Environment)
85 środowisko
obiektowe Java
Iris
IS (Information
System)
is-a
is-a relationship
join
78
78 system informacyjny,
182 system
informatyczny, SI
78
231 związek „jest”
ISO (International
Standard
Organization)
78 Międzynarodowa
Organizacja
Standardyzacji
ISO 9001
78
ISO 9003
78
isolation
79 izolacja
isolation levels
poziomy izolacji
Itasca
78
iteration
78 iteracja
iterative development
process, IDP
73 iteracyjny proces
79 rozwoju
iterative process
iterator
79 iteracyjny proces,
158 proces iteracyjny
79 iterator
J
Jacobson, Ivar
79
Jade
79
229 złączenie
zależność
złączeniowa
join dependency
JOOP (Journal of
Object-Oriented
Programming)
85 czasopismo z zakresu
programowania
obiektowego
Journal of ObjectOriented
Programming,
JOOP
JVM (Java Virtual
Machine)
85 czasopismo z zakresu
programowania
obiektowego
85 maszyna wirtualna
103 języka Java
K
Kay, Alan
KBMS (Knowledge
Base Management
System)
86
86 system zarządzania
194 bazą wiedzy
key
90 klucz
Kim, Won
86
knowledge base
Knowledge Base
Management
System, KBMS
23 baza wiedzy
86 system zarządzania
194 bazą wiedzy
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
L
language mapping
late binding
lattice
136 odwzorowanie
językowe
157 późne wiązanie,
212 wiązanie późne
law of Demeter
96 krata
158 prawo Demetera
lazy evaluation
97 leniwa ewaluacja
lazy initialization
legacy
legacy application
98 leniwa inicjalizacja
184 spadek, spadkowy
185
15 aplikacja spadkowa,
226 zastosowanie
spadkowe
legacy software
142 oprogramowanie
spadkowe
lexical scope
222 zakres leksykalny
Liana
Licensing Service
98
208 usługa w zakresie
licencji
Life Cycle Service
208 usługa w zakresie
cyklu życiowego
life-cycle model
110 model cyklu
życiowego
170 refleksja
lingwistyczna
linguistic reflection
link
link attribute
linking
157 powiązać,
powiązanie
21 atrybut powiązania
94 konsolidacja,
212 wiązanie
249
long transaction
51 długa transakcja
loose coupling
100 luźne powiązanie
99
Loqis
LotusNotes
99
LSP (Liskov
Substitution
Principle)
99 zasada zamienialności
Liskov
l-value
100 l-wartość
M
MainstreamObjects
100
maintainability
149 pielęgnacyjność
maintenance
94 konserwacja,
149 pielęgnacja,
utrzymanie
Major ObjectOriented SQL
Extensions,
MOOSE
management
information system,
MIS
117 główne obiektowe
rozszerzenia SQL
manifesto
100 manifest
109 system informatyczny
do zarządzania
odwzorować
map
mapping
odwzorowanie
mark and sweep
231 znacz i zamiataj
marshalling
Martin, James
195 szeregowanie
102
Martin/Odell
102
materialized view
230 zmaterializowana
perspektywa
Liskov Substitution
Principle, LSP
99 zasada zamienialności
Liskov
Matisse
103
mediator
literal
99 literal, literał
Melton, Jim
103 mediator
104
local object
lock
locking granularity
log
logical design
logical identifier
logical schema
Loglan
125 obiekt lokalny
26 blokada, zablokować,
223 zamek, zamknąć
ziarnistość
blokowania,
ziarnistość
zamykania
57 dziennik
160 projektowanie
logiczne
72 identyfikator
logiczny
180 schemat logiczny
99
member
38 członek
memory leak
63 funkcja członkowska
219 wyciekanie pamięci
memory leakage
219 wyciekanie pamięci
mental model
113 model mentalny
połączyć, zlać, scalić
member function
merge
merging
message
połączenie, zlanie,
scalenie
93 komunikat
messaging
164 przesyłanie
komunikatów
obsługa komunikatów
metaclass
104 metaklasa
message passing
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
250
metadata
104 metadane
metamodel
metaphor
104 metamodel
104 metafora
method
104 metoda
method body
33 ciało metody, treść
201 metody
method parameter
148 parametr metody
method
polymorphism
154 polimorfizm metod
methodology
105 metodologia,
metodyka
117 metodyka dla
obiektowej
inżynierii
oprogramowania
systemów
Methodology for
Object-oriented
Software
Engineering of
Systems, MOSES
metric
metrix suite
107 metryka, miara
109
228 zestaw miar
MOOSE (Major
Object-Oriented
SQL Extensions)
117 główne obiektowe
rozszerzenia SQL
MOSES
(Methodology for
Object-oriented
Software
Engineering of
Systems)
117 metodyka dla
obiektowej
inżynierii
oprogramowania
systemów
MS Repository
117 repozytorium
Microsoftu
MTS (Microsoft
Transaction Server)
118 serwer transakcji
Microsoftu
multi-inheritance
213 wielodziedziczenie
multimedia attribute
21 atrybut
multimedialny
multimedia, multimedia
118 multimedia,
multimedialny
multiple dispatching
213 wielokrotna
dyspozycja
Meyer, Bertrand
Microsoft Repository
109
multiple inheritance
117 repozytorium
Microsoftu
213 wielokrotne
dziedziczenie
multiple interfaces
Microsoft Transaction
Server, MTS
118 serwer transakcji
Microsoftu
214 wielokrotne
interfejsy
multiplicity
middleware
96 krotność, liczność
98
214 wielozbiór
Miller limit
142 oprogramowanie
pośredniczące
136 ograniczenie Millera
mirror
173 kopia, replikacja
MIS (Management
109 system informatyczny
Information System)
do zarządzania
mixin class
mobile agent
88 klasa mieszana
109 mobilny agent
mobile code
109 mobilny kod
mobile programming
109 mobilne
programowanie
mobile workflow
mobilny przepływ
prac
model
model, modelować
multiset, multi-set
multi-threaded
multi-tiered
architecture
multi-valued attribute
multi-valued
dependency
214 wielowątkowy
17 architektura
214 wielowarstwowa,
wielowarstwowa
architektura
22 atrybut
214 wielowartościowy,
wielowartościowy
atrybut
zależność
wielowartościowa
mutability
230 zmienialność,
231 zmienność
mutable
230 zmienialny
MVC (Model-ViewController)
116 model-perspektywa118 sterownik
Model-ViewController, MVC
116 model-perspektywasterownik
modifier
117 modyfikator
Modula-3
116
modularity
modularization
116 modularność
116 modularyzacja
module
116 moduł
name clash
module diagram
name conflict
monomorphism
46 diagram modułów
117 monomorfizm
Montage
117
N
name
119 nazwa
94 konflikt nazw
name type
conformance
94 konflikt nazw
120 nazwowa zgodność
typów
name type
120 nazwowa
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
równoważność
typów
equivalence
251
normalization
122 normalizacja
notation
123 notacja
powiadamiający,
powiadomienie
Naming Service
208 usługa w zakresie
nazywania
notifier
n-ary association
19 asocjacja n-arna
119 naturalne złączenie,
229 złączenie naturalne
Not-Invented-Here,
NIH
122 nie wynalezione tutaj
NULL (null value)
123 NULL (wartość
210 zerowa)
null value, NIL,
NULL
123 wartość zerowa,
210 NIL, NULL
natural join
navigation
navigational access
119 nawigacja
52 dostęp nawigacyjny
navigational join
119 nawigacyjne
229 złączenie, złączenie
nawigacyjne
NEOnet
120
nest
zagnieżdżać
nested
222 zagnieżdżony,
224 zanurzony
nested query
222 zagnieżdżone
225 zapytanie,
zapytanie
zagnieżdżone
nested relations
nested transactions
nesting
221 relacje zagnieżdżone,
zagnieżdżone
relacje
221 transakcje
zagnieżdżone,
zagnieżdżone
transakcje
zagnieżdżanie
network data model
182 sieciowy model
danych
network model
115 model sieciowy
123 nowy
new
NF2, NF2 (Non-FirstNormal-Form)
120 nieznormalizowane
122 relacje, relacje
nieznormalizowane
NIH (Not-InventedHere)
122 nie wynalezione tutaj
NIH syndrome
193 syndrom NIH
NIL (null value)
Non-First-NormalForm, NF2, NF2
122 NIL (wartość zerowa)
210
120 nieznormalizowane
122 relacje
non-normalized
relations
120 nieznormalizowane
122 relacje
non-object
120 nieobiekt
non-procedural
120 nieproceduralny
O
O2, O2
OA&D (Object
Analysis and
Design)
Oberon-2
object
object adapter
object algebra
object analysis and
design, OA&D
object base
object code
123
14 analiza i
123 projektowanie
126 obiektowe
139
123
123 obiekt
9 adapter obiektów
12 algebra obiektowa,
126 obiektowa algebra
14 analiza i
123 projektowanie
126 obiektowe
139
23 baza obiektów
kod do konsolidacji,
kod obiektowy
130
Object Currents
Object Data
133 grupa (komitet)
Management Group,
zarządzania
obiektowymi
ODMG
danymi
Object Database
133 grupa (komitet)
Management Group,
zarządzania
obiektową bazą
ODMG
danych
object database
management
system, ODBMS
129 obiektowy system
139 zarządzania bazą
147 danych, OSZBD
object database, ODB
126 obiektowa baza
132 danych
Object Definition
Language, ODL
82 język definicji
133 obiektów
object diagram
46 diagram obiektów
82 język
nieproceduralny
Object Domain
130
object hierarchy
nonsense
28 bzdura, nonsens
object identifier, OID
non-stable iterator
79 iterator niestabilny
69 hierarchia obiektu
72 identyfikator
136 obiektu, obiektowy
identyfikator
non-procedural
language
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
252
object identity, OID
object interaction
diagram
object life cycle
object lifeline
object lifetime
72 tożsamość obiektu
136
43 diagram interakcji
obiektów
Objective C
131
Objective Pascal
131
Objectivity/DB
131
37 cykl życia obiektu
98 linia życia obiektu
ObjectLOGO
131
object-orientation
38 czas życia obiektu
object-oriented
analysis & design,
OOAD
128 obiektowość
14 analiza i
123 projektowanie
126 obiektowe,
139 obiektowa analiza i
projektowanie
Object Linking and
Embedding, OLE
136 wiązanie i
zagnieżdżanie
obiektów
Object Lisp
130
Object Magazine
Online
130
Object Management
Architecture, OMA
137 architektura
zarządzania
obiektami
Object Management
Group, OMG
138 grupa (komitet)
zarządzania
obiektami
Object Manipulation
Language, OML
82 język manipulacji
138 obiektami
object migration
109 migracja obiektów
object model
113 model obiektów,
model obiektowy
Object Modeling
Technique, OMT
138 technika
197 modelowania
obiektów
object name
object query
language, OQL
120 nazwa obiektu
128 obiektowy język
143 zapytań
Object Request
Broker, ORB
144 pośrednik zleceń
156 obiektowych
object schema
180 schemat obiektowy
Object Services, OS
146 usługi obiektowe
208
146 obiektowy SQL
object SQL, OSQL
object state
Object-Oriented
Analysis / ObjectOriented Design,
OOA/OOD
object-oriented
analysis and design,
OOAD
object-oriented
analysis, OOA
object-oriented CASE
system
126 obiektowa analiza /
138 obiektowe
projektowanie
14 analiza i
123 projektowanie
126 obiektowe
139
14 analiza obiektowa,
126 obiektowa analiza
138
129 obiektowy system
CASE, obiektowy
system
wspomagania
inżynierii
oprogramowania
object-oriented
CASE, OO-CASE
128 obiektowy CASE
Object-Oriented
Cobol, OO-Cobol
139 obiektowy COBOL
object-oriented data
base management
system, OODBMS
129 obiektowy system
139 zarządzania bazą
147 danych, OSZBD
Object-Oriented
Database System
Manifesto
101 manifest
obiektowych
systemów baz
danych
126 obiektowa baza
139 danych
139 obiektowe
projektowanie z
aplikacjami
object store
188 stan obiektu
183 skład obiektów
object-oriented
database, OODB
object structure
192 struktura obiektów
50 diagram struktury
obiektów
Object-Oriented
Design with
Applications,
OODA
Object Transaction
Monitor, OTM
147 obiektowy monitor
transakcji
object-oriented
design, OOD
object view
126 obiektowa
149 perspektywa,
perspektywa
obiektowa
127 obiektowe
139 projektowanie,
160 projektowanie
obiektowe
Object-Oriented
Fortran, OOF
139 obiektowy Fortran
object structure
diagram
object-based
ObjectBroker
24 bazujący na
obiektach
130
object-oriented
humour
69 humor obiektowy
Object-Oriented
139 obiektowe systemy
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
Information
Systems, OOIS
informacyjne
object-oriented
language
83 język obiektowy
object-oriented
measurements
109 miara obiektowa
object-oriented
methodology
106 metodyka obiektowa
object-oriented metric
108 metryka obiektowa
object-oriented model
113 model obiektowy
object-oriented
modeling
116 modelowanie
obiektowe
object-oriented
operating system
129 obiektowy system
operacyjny
128 obiektowy język
140 programowania
object-oriented
programming
language, OOPL
Object-Oriented
Programming
Systems, Languages
and Applications,
OOPSLA
140 obiektowe systemy
programowania,
języki i
zastosowania
object-oriented
programming, OOP
140 programowanie
159 obiektowe
object-oriented query
language
128 obiektowy język
zapytań
140 obiektowa analiza
systemów
Object-Oriented
System Analysis,
OOSA
Object-oriented
System Analysis,
OSA
146 obiektowa analiza
systemów
object-oriented view
149 perspektywa
obiektowa
126 obiektowe
programowanie
wizyjne
127 obiektowo
138 zorientowany,
231 obiektowy,
zorientowany
obiektowo
object-oriented visual
programming
object-oriented, OO
Objectory
128 obiektowość
131
object-relational
127 obiektowo-relacyjny
Object-Relational
Database
Management
System, ORDBMS
128 obiektowo-relacyjny
145 system zarządzania
bazą danych,
ORSZBD
object-relational
DBMS
128 obiektowo-relacyjny
145 SZBD
object-orientedness
objects-by-value
253
ObjectStore
130 obiekty jako
wartości
131
Object-Z
131
Occam’s razor
28 brzytwa Occama
Odapter
132
ODB (Object Data
Base)
126 obiektowa baza
132 danych, OBD
132 otwarte połączenie do
baz danych
ODBC (Open Data
Base Connectivity)
ODB-II
ODBMS (Object
DataBase
Management
System)
133
Ode
133
ODL (Object
Definition
Language)
82 język definicji
133 obiektów
ODMG (Object Data
Management
Group)
133 grupa (komitet)
zarządzania
obiektowymi
danymi
ODMG (Object
Database
Management
Group)
133 grupa (komitet)
zarządzania
obiektową bazą
danych
ODMG 2.0
ODMG object model
133
ODMG-93
offset
135
OID (Object
Identifier)
72 identyfikator
136 obiektu, obiektowy
identyfikator
OID (Object Identity)
72 tożsamość obiektu
136
136 przetwarzanie
164 analityczne on-line
OLAP (On Line
Analytical
Processing)
129 obiektowy system
133 zarządzania bazą
139 danych, OSZBD
147
113 model obiektowy
ODMG
164 przesunięcie
OLE (Object Linking
and Embedding)
136 wiązanie i
zagnieżdżanie
obiektów
OLE Automation
136
OLE2
136
OLTP (On-Line
Transaction
Processing)
137 przetwarzanie
164 transakcji on-line
OMA (Object
Management
Architecture)
137 architektura
zarządzania
obiektami
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
254
Omega
138
OMG (Object
Management
Group)
138 grupa (komitet)
zarządzania
obiektami
OOIS (ObjectOriented
Information
Systems)
139 obiektowe systemy
informacyjne
OML (Object
Manipulation
Language)
82 język manipulacji
138 obiektami
OOP (ObjectOriented
Programming)
140 programowanie
159 obiektowe
Omniscience
OMT (Object
Modeling
Technique)
138
OOPL (ObjectOriented
Programming
Language)
128 obiektowy język
140 programowania
On Line Analytical
Processing, OLAP
136 przetwarzanie
164 analityczne on-line
On-Line Transaction
Processing, OLTP
137 przetwarzanie
164 transakcji on-line
OOPSLA (ObjectOriented
Programming
Systems, Languages
and Applications)
140 obiektowe systemy
programowania,
języki i
zastosowania
on-the-fly
210 w locie
138
OORAM
OOSA (ObjectOriented System
Analysis)
140
Ontos DB
OO (Object-Oriented)
Opal
140
opaque
120 nieprzejrzysty
opaque type
OPEN
203 typ nieprzejrzysty
140
open box
147 otwarta skrzynka
Open Data Base
Connectivity,
ODBC
Open Software
Foundation, OSF
132 otwarte połączenie do
baz danych
open system
147 otwarty system,
193 system otwarty
open/closed principle
OOA (ObjectOriented Analysis)
OOA/OOD (ObjectOriented Analysis /
Object-Oriented
Design)
138 technika
197 modelowania
obiektów
127 obiektowo
138 zorientowany,
obiektowy,
zorientowany
obiektowo
14 analiza obiektowa,
126 obiektowa analiza
138
126 obiektowa analiza /
138 obiektowe
projektowanie
140 obiektowa analiza
systemów
146 fundacja otwartego
oprogramowania
OOAD (ObjectOriented Analysis &
Design)
14 analiza i
123 projektowanie
126 obiektowe,
139 obiektowa analiza i
projektowanie
OO-CASE (ObjectOriented CASE)
128 obiektowy CASE
139
OpenDoc
226 zasada
otwarte/zamknięte
140
OO-Cobol (ObjectOriented Cobol)
139 obiektowy COBOL
OpenIngres
141
141
OOD (ObjectOriented Design)
127 obiektowe
139 projektowanie,
160 projektowanie
obiektowe
OpenRoad
operation
optimistic transaction
model
OODA (ObjectOriented Design
with Applications)
139 obiektowe
projektowanie z
aplikacjami
143 optymistyczny
model transakcji
140 opcyjny
OODB (ObjectOriented DataBase)
126 obiektowa baza
139 danych
OODBMS (ObjectOriented Data Base
Management
System)
129 obiektowy system
139 zarządzania bazą
147 danych, OSZBD
139 obiektowy Fortran
OOF (ObjectOriented Fortran)
optional
optional attribute
141 operacja
21 atrybut opcyjny
OQL (Object Query
Language)
128 obiektowy język
143 zapytań
Oracle-8
144
ORB (Object Request
Broker)
144 pośrednik zleceń
156 obiektowych
ORB core
169 rdzeń ORB
ORBeline
145
Orbix
145
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
255
OrbixWeb
145
pattern
220 wzorzec
ORBPlus
ORDBMS (ObjectRelational Data
Base Management
System)
145
peer
128 obiektowo-relacyjny
145 system zarządzania
bazą danych,
ORSZBD
peer-to-peer
178 równorzędny
178 równorzędny-dorównorzędnego
orthogonal
146 ortogonalny
orthogonal
persistence
145 ortogonalna
trwałość
orthogonality
145 ortogonalność
OS (Object Services)
OSA (Object-oriented
System Analysis)
146 usługi obiektowe
208
146 obiektowa analiza
systemów
OSF (Open Software
Foundation)
Pegasus
performance
148
performance
Perl-5
219 wydajność
maszynowa
148
Persistence
148
persistence
Persistence Service
201 trwałość
208 usługa w zakresie
trwałości
146 fundacja otwartego
oprogramowania
persistence through
inheritance
201 trwałość poprzez
dziedziczenie
OSMOS
OSQL (Object SQL)
146
persistence through
reachability, PTR
OTM (Object
Transaction
Monitor)
147 obiektowy monitor
transakcji
168 trwałość poprzez
201 osiągalność
227 zdolny do trwałości
outer join
222 zewnętrzne
230 złączenie, złączenie
zewnętrzne
overload
overloading
override
overriding
own variable
146 obiektowy SQL
przeciążać
161 przeciążanie
przesłaniać
164 przesłanianie
zmienna własna
package
147 pakiet
package diagram
46 diagram pakietów
162 przekazywanie
parametrów
parameterised class
parameterized type
parametric
polymorphism
parent class
88 klasa
parametryzowana
204 typ
parametryzowany
148 parametryczny
154 polimorfizm,
polimorfizm
parametryczny
88 klasa macierzysta
passive class
152 podział
88 klasa pasywna
passive object
125 obiekt pasywny
path expression
220 wyrażenie ścieżkowe
75 indeks ścieżkowy
partition
path index
persistent class
persistent identifier
P
parameter passing
persistence-capable
Persistent Java
219 wydajność
88 klasa trwała
201 trwały identyfikator
148 Java z trwałością
persistent
programming
language
125 obiekt trwały, trwały
202 obiekt
168 skład trwałych
183 obiektów
225
84 język
programowania z
trwałością
persistent root
202 trwały korzeń
Persistent Storage
Manager, PSM
168 skład trwałych
183 obiektów, zarządca
225 trwałymi obiektami
persistent variable
201 trwała zmienna,
zmienna trwała
personification
148 personifikacja
pessimistic
transaction model
149 pesymistyczny
model transakcji
Phantom
149
persistent object
persistent object store
physical identifier
71 identyfikator
fizyczny
physical schema
179 schemat fizyczny
PixScript
150
Pjama
150
Pjava
150
platform
150 platforma
152
Poet
point
odsyłać, punkt,
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
256
wskazywać
pointer
135 odsyłacz, pointer,
153 wskaźnik
217
22 atrybut referencyjny,
atrybut
wskaźnikowy
protected
protocol
88 klasa chroniona,
89 klasa
zabezpieczona
160 protokół
prototype
161 prototyp
proxy object
125 obiekt zastępczy
166 pseudoteoretyk
pseudo-theory
166 pseudoteoria
polymorphism
162 przemiana
wskaźników
153 polimorfizm
pseudo-theoretician
pseudo-variable
portability
162 przenaszalność
postcondition
Postgres
211 warunek końcowy
156
PSM (Persistent
Storage Manager)
168 pseudozmienna
168 skład trwałych
183 obiektów, zarządca
225 trwałymi obiektami
post-relational
156 postrelacyjny
post-relational model
power
114 model postrelacyjny
109 moc
PowerBroker
156
pragma
157 pragma
158 prekompilator
pointer attribute
pointer link
pointer swizzling
precompiler
157 powiązanie
wskaźnikowe
protected class
33 chroniony,
zabezpieczony
PTR (Persistence
Through
Reachability)
168 trwałość poprzez
201 osiągalność
public
168 publiczny
public method
105 metoda publiczna
Python
168
Q
precondition
212 warunek wstępny,
wstępny warunek
predicate
158 predykat
QA (Quality
Assurance)
PRESTO
158
qualified association
primary index
primary key
74 indeks główny
90 klucz główny, klucz
pierwotny
quality assurance, QA
query
primitive type
204 typ prymitywny
private
161 prywatny
private method
problem domain
105 metoda prywatna
57 dziedzina problemu
query language
procedural
158 proceduralny
query modification
procedural abstraction
procedural language
procedure
process
process diagram
7 abstrakcja
proceduralna
83 język proceduralny
158 procedura
158 proces
168 zapewnienie jakości
224
19 asocjacja
kwalifikowana
168 zapewnienie jakości
224
225 kwerenda, zadawać
pytanie, zapytanie
query execution plan
query optimization
query optimizer
Query Service
47 diagram procesów
plan wykonania
zapytania
84 język zapytań
modyfikacja zapytań
142 optymalizacja
zapytań
143 optymalizator
zapytań
208 usługa w zakresie
zapytań
productivity
219 wydajność
wytwarzania
R
programming
paradigm
147 paradygmat
programowania
160 projekcja
RAD (Rapid
Application
Development)
169 szybka budowa
195 aplikacji
Properties Service
208 usługa w zakresie
własności
169
proprietary
166 przypisany
Raima Object
Manager
raise exception
projection
151 podnieść wyjątek,
185 spowodować
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
wyjątek
257
relationship
231 związek
Relationship Service
208 usługa w zakresie
związków
relativity principle
226 zasada relatywizmu
relevance
remote message
invocation, RMI
173 relewancja
174 wołanie odległej
216 metody
remote procedure call,
RPC
178 wołanie odległej
216 procedury
RAP (Rapid
Application
Prototyping)
169 szybka budowa
195 prototypów aplikacji
rapid application
development, RAD
169 szybka budowa
195 aplikacji
rapid application
prototyping, RAP
169 szybka budowa
195 prototypów aplikacji
RDBMS (Relational
Data Base
Management
System)
169 relacyjny system
173 zarządzania bazą
178 danych, RSZBD
reactive database
replication granularity
replicator
173 replikator
reactive system
12 aktywna baza
danych
193 system aktywny
173 replikacja
ziarnistość replikacji
repository
read lock
223 zamek do czytania
request
174 repozytorium
229 zlecenie
receiver
133 odbiorca
171 rekord, zapis,
225 zapisywać
Request For
Information, RFI
174 prośba o informację
record
225 zapis z wariantami
Request For Proposal,
RFP
174 prośba o propozycję
record with variants
recovery
135 odtwarzanie
requirements
recursive aggregate
10 agregat
rekurencyjny
171 reinżynieria
responsibility
219 wymagania
135 odpowiedzialność
reengineering, reengineering
reference
reference count
reference semantics
repeating attribute
replication
reusability
reuse
135 odsyłacz, referencja
169
229 zliczanie referencji
181 semantyka oparta na
referencjach
reverse engineering
rewrite
rewriting
21 atrybut powtarzalny
117 możliwość
ponownego użycia
154 ponowne użycie,
ponownie używać
78 inżynieria odwrotna
przepisywać
163 przepisywanie
174
204 typ referencyjny
76 integralność
odwołań,
integralność
referencyjna
REXX
reflection
169 refleksja
rich klient
relation
relational algebra
171 relacja
13 algebra relacyjna
174 wołanie odległej
216 metody
relational calculus
168 rachunek relacyjny
RMI (Remote
Message
Invocation)
robustness
109 moc, odporność
135
174 rola
135 odwracanie
reference type
referential integrity
relational
completeness
Relational Data Base
Management
System, RDBMS
relational database
relational model
relational view
91 kompletność
relacyjna
RFI (Request For
Information)
174 prośba o informację
RFP (Request For
Proposal)
174 prośba o propozycję
role
169 relacyjny system
173 zarządzania bazą
178 danych, RSZBD
rollback, roll-back
172 relacyjna baza
danych
114 model relacyjny
root object
172 perspektywa
relacyjna, relacyjna
perspektywa
root
27 bogaty klient
95 korzeń
Rose
126 obiekt-korzeń
176
RoughWave
176
row
96 krotka, wiersz
214
178 wołanie odległej
RPC (Remote
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
258
Procedure Call)
216
półstrukturalne
procedury
semistructured, semistructured
157 półstrukturalne
rubbish
150 pniak RPC
28 bzdura, nonsens
rule
170 reguła
sending a message
Rumbaugh, James
runtime, run-time
178
sender
220 wysłanie
komunikatu
119 nadawca
r-value
178 r-wartość
sequence
180 sekwencja
sequence diagram
serializability
49 diagram sekwencji
194 szeregowalność
server
181 serwer
RPC stub
38 czas wykonania
S
Sather
25 bezpieczeństwo
178
scalability
182 skalowalność
servlet
181 serwlet
scavenging
219 wymiatanie
179 scenariusz
set
91 kolekcja, ustawiać,
226 zbiór
shallow comparison
156 porównanie płytkie
safety
scenario
schema evolution
60 ewolucja schematu
przenaszalność
serwera
server portability
222 zakres
171 reguły zakresu
shared
scope rules
scoping
171 reguły zakresu
Shlaer-Mellor
182
scoping rules
171 reguły zakresu
25 bezszwowy
side effect
58 efekt uboczny
192 sygnatura
25 bezszwowa
integracja
182 silnik
wyszukiwawczy
simple attribute
scope
seamless
seamless integration
search engine
second normal form,
2NF
7 druga postać
52 normalna
secondary index
75 indeks pomocniczy,
indeks wtórny
secondary key
90 klucz wtórny
shared attribute
signature
simple key
Sina
182
single dispatching
153 pojedyncza
dyspozycja
single inheritance
57 dziedziczenie
153 pojedyncze,
pojedyncze
dziedziczenie
182
Sintropy
security
132 ochrona
site
Security Service
209 usługa w zakresie
ochrony
skeleton
selection
180 selekcja
selector
Self
180 selektor
180
self
180 sam
self-reference
178 samoreferencja
180 semantyczny model
danych
semantics
semilattice, semilattice
semistructured data
38 dane
lokacja
slot
195 szkielet
153 pole
Smalltalk,
184
smart pointer
186 sprytny wskaźnik
227 zdjęcie, zdjęcie
migawkowe
snapshot
software contract
software contracting
114 model semantyczny
181 semantyka
157 półkrata
90 klucz prosty
182
131 obywatel drugiej
kategorii
semantic model
22 atrybut prosty
Simula-67
second-class citizen
semantic data model
57 dzielony
21 atrybut dzielony
software crisis
software development
95 kontrakt w
oprogramowaniu
wykorzystanie
kontraktów w
oprogramowaniu
97 kryzys
oprogramowania
178 rozwój
220 oprogramowania,
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
wytwórstwo
oprogramowania
software maintenance
94 konserwacja
149 oprogramowania,
209 pielęgnacja
oprogramowania,
utrzymanie
oprogramowania
software quality
assurance, SQA
186 zapewnienie jakości
oprogramowania
SOM (System Object
Model)
184 systemowy model
obiektowy
SOMA
184
spaghetti
185 spaghetti
151 podobny do spaghetti
259
klasyfikacja
static field
static inheritance
153 pole statyczne
57 dziedziczenie
statyczne
static member
function
188 statyczna funkcja
członkowska
static polymorphism
154 polimorfizm
189 statyczny, statyczny
polimorfizm
static scope
223 zakres statyczny
static type checking
189 statyczna kontrola
typów
static typing
specification
185 specjalizacja
185 specyfikacja
spiral model
115 model spiralny
SQA (Software
Quality Assurance)
186 zapewnienie jakości
oprogramowania
stereotype
189 statyczna kontrola
typów
47 diagram przejść
51 pomiędzy stanami
189
47 diagram zmiany
51 stanów
189
189 stereotyp
storage domain
186 strukturalny język
zapytań
183 skład obiektów
SQL (Structured
Query Language)
storage leak
SQL3
187
219 wyciekanie pamięci
224 zapamiętana
procedura
spaghetti-like
spatial data
specialization
39 dane przestrzenne
stabilność
stability
stable iterator
stack-based approach
79 iterator stabilny
150 podejście stosowe
Starburst
state
188
state chart
219 wykres stanów
state diagram
50 diagram stanów
103 maszyna stanowa,
maszyna ze
stanami
164 przestrzeń stanów
state machine
state space
state transition
diagram, STD
statechart
state-machine
diagram
static attribute
static binding
static checking
static classification
188 stan
47 diagram przejść
51 pomiędzy stanami,
189 diagram zmiany
stanów
50 diagram stanów,
219 wykres stanów
50 diagram stanów
22 atrybut statyczny
189 statyczne wiązanie,
212 wiązanie statyczne
95 kontrola statyczna
89 klasyfikacja
189 statyczna, statyczna
STD (State Transition
Diagram)
STD (State Transition
Diagram)
stored procedure
strategic phase
62 faza strategiczna
strumień
stream
strong type checking
110 mocna kontrola
typów
strong typing
110 mocna kontrola
typów, mocne
typowanie
Stroustrup, Bjarne
191
structural type
conformance
192 strukturalna
zgodność typów
structural type
equivalence
192 strukturalna
równoważność
typów
structure
191 struktura
Structured Query
Language, SQL
186 strukturalny język
zapytań
stub
150 pniak, pień
subclass
subobject
151 podklasa
151 podobiekt
subschema
151 podschemat
subset
152 podzbiór
151 podstan
substate
substitutability
224 zamienialność,
226 zastępowalność
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
260
substitutability
principle
226 zasada zamienialności
theoretical terrorist
subtype
152 podtyp
theoretician
197 teoretyczny
terrorysta
198 teoretyk
super
192 super
Theta
199
superclass
119 nadklasa, superklasa
192
119 nadzbiór
thin client
superset
surrogate
swizzle
192 surogat
przemieniać
Third Generation
Language, 3GL
Third Manifesto
33 chudy klient, cienki
klient, słaby klient
7 język trzeciej
84 generacji
202 trzeci manifest
this
7 trzecia postać
202 normalna
101 manifest systemów
baz danych trzeciej
generacji
199 ten
Thor
199
thread
system catalog
229 zlecenie
synchroniczne
86 katalog systemowy
212 wątek
199 trzej przyjaciele
System Object Model,
SOM
184 systemowy model
obiektowy
three-tier architecture
Sybase Adaptive
Server
synchronization
192
Third Normal Form,
3NF
193 synchronizacja
synchronous
193 synchroniczny
Third-Generation
Database System
Manifesto
synchronous message
94 komunikat
synchroniczny
synchronous request
three amigos
T
table
tagged type
196 tabela, tablica
typ etykietowany
TAPOS (Theoretical
And Practical
Aspects of Object
Systems)
197 teoretyczne i
praktyczne aspekty
systemów
obiektowych
target object
124 obiekt docelowy
Technology of
Object-Oriented
Languages and
Systems, TOOLS
199 technologia
obiektowych
języków i systemów
template
194 szablon
17 architektura
trzywarstwowa,
architektura
trzypiętrowa
three-tiered
architecture
architektura
trzypiętrowa
three-tiered
architecture
17 architektura
trzywarstwowa,
architektura
trzypiętrowa
TID (Tuple Identifier)
Time Services
72 identyfikator krotki
199
208 usługa w zakresie
czasu
time stamp
189 stempel czasowy
TOOLS (Technology
of Object-Oriented
Languages and
Systems)
199 technologia
obiektowych
języków i systemów
top-down strategy
191 strategia od góry do
dołu
template class
88 klasa szablonowa
template type
temporal data
204 typ szablonowy
39 dane temporalne
temporary
205 ulotny
Trader Service
209 usługa handlowa
temporary object
124 obiekt chwilowy,
125 obiekt ulotny
transaction
200 transakcja
transaction abort
227 zerwanie transakcji
transaction commit
156 potwierdzenie
transakcji
Transaction Service
208 usługa w zakresie
transakcji
transient
205 ulotny
transient object
125 obiekt ulotny
transition
162 przejście
200 tranzytywne
terabyte
199 terabajt
ternary association
test suite
20 asocjacja ternarna
228 zestaw testów
Theoretical And
Practical Aspects of
Object Systems,
TAPOS
197 teoretyczne i
praktyczne aspekty
systemów
obiektowych
theoretical masochist
197 teoretyczny
masochista
transitive closure
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
domknięcie
transitory object
transparency
125 obiekt ulotny
164 przezroczystość
traversal path
195 ścieżka przejścia
trigger
202 tryger, wyzwalacz
220
96 krotka, wiersz
214
72 identyfikator krotki
199
krotkowy rachunek
relacyjny
tuple
tuple identifier, TID
tuple relational
calculus
Turing completeness
Turing power
two-phase commit,
2PC
two-phase locking,
2PL
type
type checking
type conformance
92 kompletność Turinga
110 moc Turinga
7 dwufazowe
53 potwierdzenie
7 dwufazowe
53 blokowanie
type safety
type union
typecase
typing
Unified Modeling
Language, UML
205 zunifikowany język
231 do modelowania
union
206 unia, suma zbiorów
UniSQL
207
United Functions and
Objects, UFO
205 zunifikowane funkcje
i obiekty
universal server
207 uniwersalny serwer
universe of discourse,
UoD
161 przedmiot rozważań
207
unmarshalling
177 rozszeregowanie
unnest
95 kontrola typów
228 zgodność typów
59 ekstensja typu
69 hierarchia typów
type polymorphism
232 związek
jednokierunkowy
unstructured data
94 konstruktor typów
170 reguła
wnioskowania o
typie
154 polimorfizm typów
25 bezpieczeństwo
typologiczne
207 unia typów
165 przypadek typu
95 kontrola typów
U
UoD (Universe of
Discourse)
11 aktualizuj,
aktualizować
updating
use case
use case diagram
use case instance
11 aktualizacja
165 przypadek użycia
48 diagram
przypadków użycia
220 wystąpienie
przypadku użycia
use case model
114 model przypadków
użycia
user
209 użytkownik
user friendliness
165 przyjazność
przyjazny
user friendly
UFO (United
Functions and
Objects)
205 zunifikowane funkcje
i obiekty
V
UML (Unified
Modeling
Language)
205 zunifikowany język
231 do modelowania
unary message
94 komunikat unarny
value-based
value-oriented
polimorfizm
nieograniczony
variable format
cofnięcie, odwrócenie
Vbase
205 niezidentyfikowany
obiekt latający
161 przedmiot rozważań
207
86 kast w górę
uses
Unidentified Flying
Object, UFO
rozgnieżdżanie
38 dane niestrukturalne
update
205 niezidentyfikowany
obiekt latający
undo
rozgnieżdżać
upcast
UFO (Unidentified
Flying Object)
unbounded
polymorphism
19 asocjacja
jednokierunkowa
157 powiązanie
jednokierunkowe
unidirectional
relationship
202 typ
type extent
type inference rule
unidirectional link
unnesting
type constructor
type hierarchy
unidirectional
association
261
variant
VC++ (Visual C++)
używa
24 bazujący na
wartościach, oparty
na wartościach
231 zorientowany na
wartości
62 format zmienny
210 wariant
209
209 wizyjny C++
210
3.Słownik -skorowidz angielsko-polski
262
VDM++ (Vienna
Development
Method++)
209 wiedeńska metoda
rozwoju++
VDM-SL (Vienna
Development
Method Specification
Language)
wiedeńska metoda
rozwoju - język
specyfikacji
waterfall model
112 model kaskadowy,
116 model
wodospadowy
weak type checking
183 słaba kontrola typów
weak typing
183 słaba kontrola typów
183 słabo typowany
weakly typed
white box
Versant
209
widget
version
212 wersja
Wirfs-Brock
version control
190 sterowanie
wersjami, kontrola
wersji
Wirfs-Brock,
Rebecca
workflow
version management
225 zarządzanie wersjami
wrap
vertical common
facilities
218 wspólne
udogodnienia
pionowe
wiedeńska metoda
rozwoju - język
specyfikacji
Vienna Development
Method
Specification
Language, VDM-SL
Vienna Development 209 wiedeńska metoda
Method++, VDM++
rozwoju++
view
view updating
virtual
virtual attribute
virtual data
148 perspektywa, wizja
214
11 aktualizacja
perspektyw
214 wirtualny
22 atrybut wirtualny,
214 wirtualny atrybut
virtual function
39 dane wirtualne
63 funkcja wirtualna
virtual machine
103 maszyna wirtualna
virtual object
visibility
125 obiekt wirtualny
212 widoczność
VisiBroker
209
visual
wizyjny
Visual Age
210
Visual Basic
210
Visual C++
Visual C++, VC++
210
visual programming
209 wizyjny C++
210
159 programowanie
wizyjne
volatile
205 ulotny
volatile object
125 obiekt ulotny
W
wait-die
czekasz-giń
25 biała skrzynka
213 widżet
214
214
163 przepływ pracy
osłaniać
wrapping
146 osłona
146 osłonowanie
write lock
224 zamek do pisania
wrapper
XYZ
Yourdon, Ed
221
Z++
221
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
263
5. Słownik-skorowidz
polsko-angielski
administrator bazy
danych
ADT
0-9
1NF
2NF
7 1NF (First Normal
149 Form)
7 2NF (Second Normal
52 Form)
9 data base
39 administrator, DBA
8 ADT (Abstract Data
9 Type)
agent
9 agent
aglet
9 aglet
Agora
9
9 aggregation
7 2PC (Two-Phase
53 Commit)
agregacja
agregat
10 aggregate
2PL
7 2PL (Two-Phase
53 Locking)
agregat
rekurencyjny
10 recursive aggregate
3GL
7 3GL (Third
84 Generation
Language)
akcesor
10 accessor
akcja
10 action
aktor
10 actor
aktualizacja
11 updating
aktualizacja
perspektyw
aktualizować
11 view updating
aktualizuj
11 update
2PC
3NF
4GL
7 3NF (Third Normal
202 Form)
7 4GL (Fourth
81 Generation
Language)
A
update
aktyw
11 asset
abstrakcja
7 abstraction
aktywa
11 assets
abstrakcja
proceduralna
7 procedural abstraction
aktywacja
11 activation
abstrakcje danych
8 data abstractions
aktywna baza
danych
12 active database,
reactive database
abstrakcyjny typ
danych
8 abstract data type,
9 ADT
aktywne reguły
12 active rules
aktywność
12 activity
8 ACID (Atomicity,
20 Consistency,
Isolation,
Durability)
aktywny agent
12 active agent
aktywny obiekt
12 active object
aktywny SZBD
12 active DBMS
12 alpha
ACID
ActiveX
8
alfa
Ada95
9
algebra obiektowa
adapter obiektów
9 object adapter
algebra relacyjna
12 object algebra
126
13 relational algebra
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
264
alias
14 alias
Ariane 5
aliasowanie
Amerykański
Narodowy Instytut
Standardyzacji
14 aliasing
artefakt
15 American National
Standard Institute,
ANSI
14 analysis
asercja
18 assertion
asocjacja
18 association
asocjacja binarna
19 binary association
asocjacja
dwukierunkowa
19 bidirectional
association
asocjacja
jednokierunkowa
19 unidirectional
association
asocjacja
kwalifikowana
19 qualified association
asocjacja n-arna
19 n-ary association
asocjacja pochodna
19 derived association
analiza
analiza i
projektowanie
obiektowe
14 object analysis and
123 design, object126 oriented analysis &
139 design, OOAD,
OA&D
analiza obiektowa
14 object-oriented
138 analysis, OOA
analiza punktów
funkcyjnych
14 Function Point
62 Analysis, FPA
ANSI
15 ANSI (American
National Standard
Institute)
ANSI X3H2
15
antropomorfizm
15 antropomorphism
antywzorzec
15 anti-pattern
aplet
15 applet
aplikacja
aplikacja spadkowa
AppleScript
architektura
15 architecture
architektura
ANSI/SPARC
16 ANSI/SPARC
architecture
architektura klientserwer
asocjacja ternarna
asocjacyjna tablica
asocjacyjny dostęp
asynchroniczne
zlecenie
17
artifact
20 ternary association
196 associative table
52 associative access
229 asynchronous request
asynchroniczność
20 asynchronicity
20 asynchronous
15 application
asynchroniczny
asynchroniczny
komunikat
15 legacy application
atomowość
20 atomicity
15
atomowość,
spójność, izolacja,
trwałość
8 Atomicity,
20 Consistency,
Isolation,
Durability, ACID
17 client-server
architecture
atomowy
20 atomic
atrybut
20 attribute
architektura
komponentowa
17 component
architecture
atrybut asocjacji
21 association attrribute
atrybut atomowy
21 atomic attribute
architektura
powszechnego
pośrednika
obiektowych zleceń
35 Common Object
Request Broker
Architecture,
CORBA
atrybut domyślny
21 default attribute
atrybut dzielony
21 shared attribute
atrybut klasy
21 class attribute
three-tier architecture,
three-tiered
architecture
atrybut
kompozytowy
21 composite attribute
atrybut masowy
21 bulk attribute
architektura
trzywarstwowa
17 three-tier architecture,
three-tiered
architecture
atrybut
multimedialny
21 multimedia attribute
architektura
wielowarstwowa
17 multi-tiered
architecture
atrybut opcyjny
21 optional attribute
atrybut pochodny
21 derived attribute
atrybut powiązania
21 link attribute
atrybut powtarzalny
21 repeating attribute
atrybut prosty
22 simple attribute
architektura
trzypiętrowa
architektura
zarządzania
obiektami
137 Object Management
Architecture, OMA
93 asynchronous
message
argument
17 argument
atrybut referencyjny
22 pointer attribute
argument aktualny
17 actual argument
atrybut statyczny
22 static attribute
argument formalny
17 formal argument
atrybut wewnętrzny
22 internal attribute
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
atrybut
wielowartościowy
22 multi-valued attribute
atrybut wirtualny
265
biblioteka klas
26 class library
bigot
26 bigot
22 virtual attribute
bizantyjski
26 byzantine
atrybut
wskaźnikowy
22 pointer attribute
Black Widow
26
atrybut wyjątku
22 exception attribute
BLOB
26 BLOB (Binary Large
53 Object)
atrybut wyliczalny
22 derived attribute
blokada
26 deadlock
atrybut wystąpienia
22 instance attribute
blokada
26 lock
atrybut zdarzenia
22 event attribute
Blue
26
atrybut zewnętrzny
22 external attribute
BOA
atrybut złożony
23 complex attribute,
composite attribute
BOF
audyt
23 audit
26 BOF (Business
Object Framework)
bogaty klient
27 rich klient
BOM
27 BOM (Bill-OfMaterial)
automatyczna
trwałość
automatic persistence
autonomia
autonomy
autoryzacja
23 authorization
BON
26 BOA (Basic Object
152 Adapter)
27 BON (Business
126 Object Notation)
B
Booch
27
Bancilhon, Francois
23
27
banda czworga
23 gang of four, GOF
66
23
Booch, Grady
BPM
Barry, Douglas K.
baza obiektów
23 data base, DB
39
23 object base
baza wiedzy
23 knowledge base
bazujący na
obiektach
24 object-based
baza danych
bazujący na
wartościach
BCNF
24 value-based
24 BCNF (Boyce-Codd
156 Normal Form)
BPR
27 BPM (Business
116 Process Modeling)
27 BPR (Business
171 Process
Reengineering)
brudna strona
27 dirty page
brudne
programowanie
27 dirty programming
brudny obiekt
28 dirty object
brudny odczyt
28 dirty read
brzęczydło
28 buzzword
brzytwa Occama
28 Occam’s razor
bufor
28 buffer, cache
bzdura
28 nonsense, rubbish
B-drzewo
24 balanced tree, B-tree
behawior
24 behaviour, behavior
benczmark
24 benchmark
BETA
24
beta
25 beta
bezpieczeństwo
25 safety
C++
bezpieczeństwo
typologiczne
25 type safety
CAD
bezpośredni przodek
25 direct ancestor
bezszwowa
integracja
25 seamless integration
31 CAD (Class
42 Association
160 Diagram, Computer
Aided Design)
CAM
bezszwowy
25 seamless
31 CAM (Computer
220 Aided
Manufacturing)
biała skrzynka
25 white box
Cardelli, Luka
31
biblioteka
hierarchiczna
69 hierarchical library
Cartridges
31
C
C/S
30 C/S (Client/Server)
89
30
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
266
CASE
31 CASE (Computer
78 Aided Software
Engineering,
Computer Aided
System
Engineering)
Catalysis
32
Cattel, Rick
32
cecha eksportowana
32 exported feature
Cecil
33
CF
CFOM
CORBA 1.1
37
CORBA 2.0
37
CORBA 3.0
37
CRC
37 CRC (ClassResponsibilityCollaborator)
CRUD
37 CRUD (Create,
Retrieve, Update,
Delete)
CSCW
37 CSCW (Computer
Supported
Cooperative Work)
cykl życia obiektu
37 object life cycle
czarna skrzynka
37 black box
czas kompilacji
38 compile-time
czas wykonania
38 runtime, run-time
czas życia obiektu
38 object lifetime
85 Journal of ObjectOriented
Programming,
JOOP
33 CF (Common
217 Facilities)
33 CFOM (Composition
Filters Object
Model)
Chen, Peter
33
chroniony
33 protected
chudy klient
33 thin client
ciało metody
33 method body
cienki klient
33 thin client
czasopismo z zakresu
programowania
obiektowego
CIO
33 CIO (Chief
Information Officer)
czekasz-giń
CLI
33 CLI (Call-Level
76 Interface)
często zadawane
pytania
61 Frequently Asked
Questions, FAQ
CLIPS
33 CLIPS (C Language
Integrated
Production System)
członek
38 member
CLOB
34 CLOB (Character
53 Large Object)
CLOS
34 CLOS (Common
LISP Object
System)
wait-die
D
DAIS
38
dane biznesowe
38 business data
dane biznesu
38 business data
dane masowe
38 bulk data
dane niestrukturalne
38 unstructured data
38 semistructured data
CLU
34
CO2
34
Coad, Peter
34
dane
półstrukturalne
Coad/Yourdon
34
dane przestrzenne
39 spatial data
COBRA
cofnięcie
34
dane temporalne
39 temporal data
dane wirtualne
39 virtual data
DataBlades
39
DataExtenders
DB
39
COM
COM+
undo
34 COM (Common
157 Object Model)
113
35
Component Broker
35
COOL
35 COOL (Chorus
Object-Oriented
Layer)
CORBA
35 CORBA (Common
Object Request
Broker
Architecture)
DB2 Universal
Database
DBA
DBMS
23 DB (Data Base)
39
39
9 DBA (data base
39 administrator)
39 DBMS (Data Base
193 Management
194 System)
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
DBPL
DCE
DCOM
DDD
39 DBPL (Data Base
83 Programming
Language)
39 DCE (Distributed
Computing
Environment)
39 DCOM (Distributed
176 Common Object
Model)
40 DDD (Data
86 DictionaryDirectory)
267
diagram modułów
46 module diagram
diagram obiektów
46 object diagram
diagram pakietów
46 package diagram
diagram procesów
47 process diagram
diagram przejść
pomiędzy stanami
diagram przepływu
danych, DPD
diagram przepływu
sterowania
47 state transition
51 diagram, STD
189
42 data flow diagram,
47 DFD
52
48 control flow diagram,
flowchart
deaktywacja
40 DDL (Data Definition
82 Language)
83
40 deactivation
dedukcyjne i
obiektowe bazy
danych
52 Deductive and
Object-Oriented
Databases, DOOD
dedukcyjnoobiektowe
40 deductive objectoriented
deklaracja
40 declaration
deklaracyjny
40 declarative
dekompozycja
40 decomposition
diagram tropów
zdarzeń
50 event-trace diagram
delegacja
40 delegation
diagram wdrożenia
49 deployment diagram
delegowanie
41 delegation
diagram wdrożeniowy
49 deployment diagram
Delphi
41
diagram współpracy
44 collaboration diagram
denormalizacja
41 denormalization
dereferencja
41 dereferencing
diagram zmiany
stanów
derywacja
42 derivation
destruktor
DFD
42 destructor
DDL
diagram
42 DFD (Data Flow
47 Diagram)
52
42 diagram
diagram aktywności
42 activity diagram
diagram asocjacji klas
31 class association
42 diagram, CAD
diagram blokowy
48 flowchart
diagram encjazwiązek
42 Entity-Relationship
Diagram, ERD
diagram Harela
43 Harel diagram
diagram interakcji
diagram interakcji
obiektów
43 interaction diagram
diagram klas
43 class diagram
diagram kolaboracji
44 collaboration diagram
diagram
komponentów
45 component diagram
diagram
przypadków użycia
48 use case diagram
diagram
rozprzestrzeniania
49 deployment diagram
diagram sekwencji
49 sequence diagram
diagram stanów
50 state diagram,
statechart, statemachine diagram
diagram struktury
obiektów
50 object structure
diagram
DII
47 state transition
51 diagram, STD
189
51 DII (Dynamic
Invocation
Interface)
dinozaur
51 dinosaur
Distributed
Smalltalk
51
długa transakcja
51 long transaction
DML
51 DML (Data
82 Manipulation
Language)
DOE
51 DOE (Distributed
Object
Environment)
DOME
51 DOME (Distributed
Object Management
Environment)
DOMF
51 DOMF (Distributed
Object Management
Facility)
Domino 5.0
51
domyślny
51 default
43 object interaction
diagram
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
268
DOOD
DOOS
52 DOOD (Deductive
and Object-Oriented
Databases)
52 DOOS (Designing
Object-Oriented
Software)
dynamiczne wiązanie
212 dynamic binding
dynamiczny SQL
55 dynamic SQL
dyskryminator
55 discriminator
dysponować
dispatch
56 dispatching
dostęp asocjacyjny
52 associative access
dyspozycja
działanie
dostęp nawigacyjny
dowolny
52 navigational access
dziedziczenie
56 inheritance
15 any
56 dynamic inheritance
DPD (Diagram
Przepływu
Danych)
42 DFD (Data Flow
47 Diagram)
52
dziedziczenie
dynamiczne
dziedziczenie
implementacji
56 implementation
inheritance
druga postać
normalna
drzewo
zbalansowane, Bdrzewo
7 second normal form,
52 2NF
dziedziczenie
interfejsu
57 interface inheritance
24 balanced tree, B-tree
dziedziczenie oparte
na klasach
57 class-based
inheritance
52 DSI (Dynamic
Skeleton Interface)
dziedziczenie
pojedyncze
57 single inheritance
DSI
53 DSOM (Distributed
Standard Object
Model)
dziedziczenie
statyczne
57 static inheritance
DSOM
dziedzina
57 domain
dziedzina
aplikacyjna
57 application domain
dziedzina biznesu
57 business domain
dziedzina problemu
57 problem domain
DSS
53 DSS (Decision
Support System)
duży obiekt binarny
dwufazowe
blokowanie
26 binary large object,
53 BLOB
34 character large object,
53 CLOB
7 two-phase locking,
53 2PL
dwufazowe
potwierdzenie
7 two-phase commit,
53 2PC
dziennik
dwukierunkowa
asocjacja
19 bidirectional
association
E
duży obiekt znakowy
dwukierunkowe
powiązanie
157 bidirectional link
dwukierunkowy
związek
232 bidirectional
relationship
56 activity
dziedzinowy
rachunek relacyjny
dzielony
domain relational
calculus
57 shared
dzieło
E
ECA
artifact
57 log
57
58 ECA (Event227 Condition-Action)
ECOOP
58 ECOOP (European
Conference on
Object-Oriented
Programming)
Dylan
54
dylemat elipsy i koła
54 elipse/circle dilemma
dynamiczna
dyspozycja
54 dynamic dispatching
EER
58 EER (Extended
Entity-Relationship)
dynamiczna
klasyfikacja
55 dynamic classification
efekt uboczny
58 side effect
Eiffel
58
EIS
58 EIS (Executive
Information
Systems)
eklektyczny
58 eclectic
eksploracja danych
58 data mining
eksport
59 export
dynamiczna kontrola
dynamic checking
dynamiczna
kontrola typów
55 dynamic type
checking, dynamic
typing
dynamiczne
dziedziczenie
56 dynamic inheritance
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
269
ekstensja
59 extent, extension
format zmienny
62 variable format
ekstensja klasy
59 class extent
62 form
ekstensja typu
59 type extent
formularz
FP
elastyczność
59 flexibility
element pochodny
59 derived element
Emerald
59
Fresco
encja
59 entity
encja-związek
60 entity-relationship,
ER
fundacja otwartego
oprogramowania
funkcja
63 function
Encore
60
funkcja członkowska
63 member function
enkapsulacja
60 encapsulation
funkcja generyczna
63 generic function
ER
60 ER (EntityRelationship)
funkcja mieszająca
63 hash function
60 ERD (EntityRelationship
Diagram)
funkcja wirtualna
63 virtual function
funkcja wyższego
rzędu
63 higher-order function
funkcja
zagregowana
64 aggregate function
60 EROOS (EntityRelationship ObjectOriented
Specification)
funkcja
zaprzyjaźniona
funkcjonalny
64 friend function
60 ESIOP
(EnvironmentSpecific Inter-ORB
Protocols)
Fusion
europejska
konferencja
programowania
obiektowego
58 European Conference
on Object-Oriented
Programming,
ECOOP
GC
ewolucja schematu
60 schema evolution
GemORB
64
Exodus
60
Gemstone
64
Expertsoft
60
generalia
64 generics
Express
60
generalium
64 generics
generalizacja
65 generalization
generator aplikacji
65 application generator
generyczna funkcja
65 generic function
ERD
ERM
EROOS
ESIOP
60 ERM (Entity111 Relationship Model)
F
fabryka
faktyczny standard
61 factory
188 defacto standard
FPA
62 FP (Function Point)
168
14 FPA (Function Point
62 Analysis)
62
146 Open Software
Foundation, OSF
functional
funkcyjny
functional
64
G
GCC
generyczne
programowanie
64 GC (Garbage
103 Collector)
135
64
65 generic programming
159
FAQ
61 FAQ (Frequently
Asked Questions)
generyczny
65 generic
fasolka
61 bean
gigabajt
65 gigabyte
faza strategiczna
62 strategic phase
GIGO
federacyjna baza
danych
62 federated database
65 GIGO (Garbage In Garbage Out)
GIOP
Fibonacci
62
65 GIOP (General InterORB Protocol)
F-logic
62
format stały
62 fixed format
format wymiany
62 exchange format
GIS
65 GIS (Geographic
193 Information System)
globalna zmienna
65 global variable
główne obiektowe
117 Major Object-
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
270
rozszerzenia SQL
Oriented SQL
Extensions,
MOOSE
muzyki
Language, HMSL
HMSL
69 HMSL (Hierarchical
Music Specification
Language)
główny specjalista d/s
informacji
33 Chief Information
Officer, CIO
homomorfizm
69 homomorphism
GNU E
66
homonimiczny
69 homonimic
GOF
humor obiektowy
Goldberg, Adele
23 GOF (Gang Of Four)
66
66
69 object-oriented
humour
graf dziedziczenia
66 inheritance graph
hurtownia danych
71 data warehouse, data
mart
graficzny interfejs
użytkownika
66 graphical user
76 interface, GUI
hybrydowy
71 hybrid
66 cluster
I
grono
grupa (komitet)
zarządzania
obiektami
138 Object Management
Group, OMG
grupa (komitet)
zarządzania
obiektową bazą
danych
133 Object Database
Management Group,
ODMG
grupa (komitet)
zarządzania
obiektowymi
danymi
133 Object Data
Management Group,
ODMG
GUI
66 GUI (Graphical User
76 Interface)
H
Iceberg
71
IDB Object
Database
identyfikator
71
identyfikator
fizyczny
71 physical identifier
identyfikator krotki
identyfikator
logiczny
identyfikator
obiektu
71 identifier
72 tuple identifier, TID
199
72 logical identifier
72 object identifier, OID
136
idiom
72 idiom
idiota
72 idiot
IDL
72 IDL (Interface
82 Definition
Language)
IDP
73 IDP (Iterative
79 Development
Process)
HAD
66 HAD
68 (Heterogeneous,
Autonomous,
Distributed)
Henderson-Sellers,
Brian
66
hermetyzacja
66 encapsulation
IIOP
heterogeniczna baza
dana
68 heterogeneous
database
73 IIOP (Internet InterORB Protocol)
Illustra
74
heterogeniczny
68 heterogeneous
ILU
heterogeniczny,
autonomiczny,
rozproszony
66 heterogeneous,
68 autonomous,
distributed, HAD
74 ILU (Inter-Language
Unification)
imperatywny
74 imperative
hierarchia agregacji
hierarchia
dziedziczenia
68 aggregation hierarchy
implementacja
74 implementation
import
74 import
indeks
74 index
hierarchia klas
68 class hierarchy
indeks główny
74 primary index
hierarchia obiektu
69 object hierarchy
indeks pomocniczy
75 secondary index
hierarchia typów
69 type hierarchy
75 path index
hierarchiczna
biblioteka
69 hierarchical library
indeks ścieżkowy
indeks wtórny
indeksy
74 indices
Informix Dynamic
75
hierarchiczny język
do specyfikacji
68 inheritance hierarchy
69 Hierarchical Music
Specification
75 secondary index
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
IR
Server
271
78 IR (Interface
174 Repository)
Informix Universal
Server
75
Ingres
75
Ingres II
instancja
75
75 instance
is-a
78
integralność
75 integrity
ISO
integralność
odwołań
76 referential integrity
78 ISO (International
Standard
Organization)
integralność
referencyjna
76 referential integrity
ISO 9001
78
ISO 9003
78
Itasca
78
iteracja
78 iteration
Iris
IS
78
78 IS (Information
182 System)
integralność
wskaźników
76 referential integrity
inteligentny
interakcyjne
zapytanie
76 intelligent
iteracyjny proces
79 iterative process
76 interactive query
iteracyjny proces
rozwoju
73 iterative development
79 process, IDP
interfejs
interfejs do
programowania
aplikacji
76 interface
iterator
79 iterator
76 API (Application
Programming
Interface)
iterator niestabilny
79 non-stable iterator
iterator stabilny
79 stable iterator
interfejs do
programowania
aplikacji
76 Application
Programming
Interface, API
izolacja
79 isolation
interfejs
dynamicznego
szkieletu
52 Dynamic Skeleton
Interface, DSI
interfejs
dynamicznych
wołań
51 Dynamic Invocation
Interface, DII
interfejs graficzny
użytkownika
66 graphical user
76 interface, GUI
interfejs poziomu
wołania
33 Call-Level Interface,
76 CLI
JavaBeans
80
intergalaktyczny
język danych
76 intergalactic
dataspeak
Javascript
81
JavaSoft
81
internetowy protokół
między pakietami
ORB
73 Internet Inter-ORB
Protocol, IIOP
JDBC
81 JDBC (Java Data
Base Connectivity)
JDK
interoperacyjność
76 interoperability
81 JDK (Java Developer
Kit)
inwariancja
77 invariancy
inwariant
77 invariant
język czwartej
generacji
7 Fourth Generation
81 Language, 4GL
inżynieria odwrotna
78 reverse engineering
język definicji danych
inżynieria
oprogramowania
wspomagana
komputerem
31 Computer Aided
78 Software
Engineering, CASE
język definicji
interfejsu
40 Data Definition
82 Language, DDL
83
72 Interface Definition
82 Language, IDL
inżynieria prosta
78 forward engineering
język definicji
obiektów
inżynieria systemów
wspomagana
komputerem
31 Computer Aided
78 System
Engineering, CASE
J
Jacobson, Ivar
79
Jade
79
Jasmine
79
Java
80
Java IDL
Java Virtual Machine
80
Java z trwałością
80
148 Persistent Java
82 Object Definition
133 Language, ODL
język deklaracyjny
82 declarative language
język imperatywny
82 imperative language
język manipulacji
51 Data Manipulation
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
272
danymi
klasa biznesowa
88 business class
klasa chroniona
88 protected class
klasa generyczna
88 generic class
klasa konkretna
88 concrete class
klasa kontenerowa
klasa macierzysta
88 container class
88 mixin class
klasa opóźniona
88 deferred class
język proceduralny
40 Data Description
82 Language, DDL
83
83 procedural language
klasa mieszana
klasa
parametryzowana
88 parameterised class
język
programowania
baz danych
39 Data Base
83 Programming
Language, DBPL
klasa pasywna
88 passive class
klasa pochodna
88 derived class
język
programowania z
trwałością
84 persistent
programming
language
klasa potomna
88 child class
klasa szablonowa
88 template class
klasa trwała
88 persistent class
język trzeciej
generacji
7 Third Generation
84 Language, 3GL
klasa wbudowana
89 build-in class
język zapytań
język-gospodarz
84 query language
klasa zabezpieczona
89 protected class
klasa
zaprzyjaźniona
89 friend class
JOE
85 JOE (Java Object
Environment)
89 class-responsibilitycollaborator, CRC
JOOP
85 JOOP (Journal of
Object-Oriented
Programming)
klasaodpowiedzialnośćwspółpraca
(kolaboracja)
klaster
89 cluster
JVM
85 JVM (Java Virtual
103 Machine)
klasyfikacja
89 classification
klasyfikacja
dynamiczna
89 dynamic classification
język manipulacji
obiektami
język
nieproceduralny
język obiektowy
język opisu danych
82
Language, DML
82 Object Manipulation
138 Language, OML
82 non-procedural
language
83 object-oriented
language
host language
K
88 parent class
klasyfikacja statyczna
89 static classification
kapsułkowanie
85 encapsulation
klient
89 client
karta CRC
85 CRC card
klient-serwer
kast
86 cast
30 client/server, client89 server, C/S
kast w dół
86 downcast
klon
86 upcast
klonować
40 data dictionary, data
86 dictionary-directory,
DDD
klonowanie
89 cloning
klub fanów
zapytania 2+2
89 2+2 query fan club
katalog systemowy
86 system catalog
klucz
90 key
Kay, Alan
86
klucz główny
90 primary key
klucz kandydujący
90 candidate key
klucz obcy
klucz pierwotny
90 foreign key
klucz prosty
90 simple key
klucz wtórny
90 secondary key
klucz złożony
90 aggregate key,
composite key,
compound key
kod bajtowy
90 bytecode
kast w górę
katalog danych
KBMS
86 KBMS (Knowledge
194 Base Management
System)
Kim, Won
86
klasa
87 class
klasa abstrakcyjna
87 abstract class
klasa aktywna
87 active class
klasa asocjacji
87 association class
klasa bazowa
88 base class
clone
clone
90 primary key
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
273
kod do konsolidacji
object code
object code
kontrola
dynamiczna
95 dynamic checking
kod obiektowy
kodowanie
mieszające
hash coding, hashing
kontrola statyczna
95 static checking
kontrola typów
95 type checking, typing
koercja
90 coercion
kontrola wersji
kohezja
91 cohesion
kopia
kojarzyć
couple
version control
mirror
korzeń
95 root
kolaboracja
91 collaboration
kostka danych
95 data cube
kolekcja
91 collection, set
kot
95 cat
kompletność
obliczeniowa
91 computational
completeness
kowariancja
95 covariancy
kraniec frontowy
96 front end
kompletność
relacyjna
91 relational
completeness
kraniec tylny
96 back end
kompletność Turinga
92 Turing completeness
krata
96 lattice
96 tuple, row
komponent
92 component
krotka
krotkowy rachunek
relacyjny
kompozycja
92 composition
krotność
kompozycyjność
93 compositionality
96 cardinality,
multiplicity
komputerowe
wspomaganie pracy
grupowej
37 Computer Supported
Cooperative Work,
CSCW
krytyka
96 critique, flame
kryzys
oprogramowania
97 software crisis
komunikat
93 message
kursor
97 cursor
komunikat
asynchroniczny
93 asynchronous
message
kwerenda
komunikat binarny
94 binary message
L
komunikat
kaskadowy
94 cascaded message
kompletny podział
152 complete partition
tuple relational
calculus
query
leniwa ewaluacja
97 lazy evaluation
leniwa inicjalizacja
98 lazy initialization
Liana
98
komunikat
synchroniczny
94 synchronous message
komunikat unarny
94 unary message
liczba kardynalna
98 cardinality
konceptualny
94 conceptual
liczność
konflikt nazw
94 name clash, name
conflict
98 cardinality,
multiplicity
linia życia obiektu
98 object lifeline
konserwacja
94 maintenance
lista eksportowa
98 export list
konserwacja
oprogramowania
94 software maintenance
lista importowa
99 import list
literal
99 literal
konsolidacja
94 linking
literał
99 literal
konstruktor
94 constructor
logika biznesu
99 business logic
konstruktor typów
94 type constructor
Loglan
99
kontekst kolaboracji
kontekst współpracy
94 collaboration context
kontener
94 container
kontrakt
kontrakt w
oprogramowaniu
94 contract
kontrawariancja
kontrola dostępu
95 contravariancy
luźne powiązanie
100 loose coupling
95 access control
l-wartość
100 l-value
94 collaboration context
lokacja
site
Loqis
99
LotusNotes
99
LSP
99 LSP (Liskov
Substitution
Principle)
95 software contract
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
274
magazyn danych
100 data warehouse, data
mart
metodyka dla
obiektowej
inżynierii
oprogramowania
systemów
MainstreamObjects
100
metodyka obiektowa
manifest
100 manifesto
106 object-oriented
methodology
manifest
obiektowych
systemów baz
danych
101 Object-Oriented
Database System
Manifesto
metryka
107 metric
metryka obiektowa
108 object-oriented metric
Meyer, Bertrand
109
miara
109 metric
miara obiektowa
109 object-oriented
measurements
M
101 Third-Generation
manifest systemów
Database System
baz danych trzeciej
Manifesto
generacji
102 bitmap
mapa bitowa
mieszać
Martin, James
102
mieszanie
Martin/Odell
102
masowy
102 bulk
Międzynarodowa
Organizacja
Standardyzacji
maszyna
abstrakcyjna
maszyna stanowa
102 abstract machine
maszyna wirtualna
103 virtual machine
maszyna wirtualna
języka Java
85 Java Virtual Machine,
103 JVM
maszyna ze stanami
103 state machine
Matisse
103
mechanizm obsługi
wyjątków
103 exception handler
mechanizm
zbierania
nieużytków
64 garbage collector, GC
103
135
mediator
103 mediator
Melton, Jim
104
103 state machine
metadane
104 metadata
metafora
104 metaphor
metaklasa
104 metaclass
metamodel
104 metamodel
metoda
104 method
metoda
abstrakcyjna
105 abstract method
metoda fabrykująca
105 factory method
metoda klasowa
105 class method
metoda prywatna
105 private method
metoda publiczna
105 public method
metoda wystąpienia
105 instance method
metoda zwrotna
metodologia
105 callback method
metodyka
105 methodology
105 methodology
117 Methodology for
Object-oriented
Software
Engineering of
Systems, MOSES
hash
109 hash
78 International Standard
Organization, ISO
migracja obiektów
109 object migration
MIS
109 MIS (Management
Information System)
mobilne
programowanie
109 mobile programming
mobilny agent
109 mobile agent
mobilny kod
109 mobile code
mobilny przepływ
prac
mobile workflow
moc
109 power, robustness
moc Turinga
110 Turing power
mocna kontrola
typów
mocne typowanie
110 strong type checking,
strong typing
mocny klient
110 fat client
model
strong typing
model
model CRC
110 CRC model
model cyklu
życiowego
110 life-cycle model
model danych
110 data model
model dynamiczny
111 dynamic model
model encja-związek
60 entity-relationship
111 model, ERM
model funkcjonalny
111 functional model
model funkcyjny
112 functional model
model hierarchiczny
112 hierarchical model
model kaskadowy
112 waterfall model
model mentalny
113 mental model
model obiektowy
113 object model, objectoriented model
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
model obiektowy dla
komponentów
275
34 Component Object
157 Model, COM
113
113 ODMG object model
mrówka
117 ant
MS Repository
117 MS Repository
118 MTS (Microsoft
Transaction Server)
model obiektów
113 object model
multimedia
model piłki
baseballowej
113 baseball model
118 multimedia, multimedia
multimedialny
model pojęciowy
113 conceptual model
118 multimedia, multimedia
model postrelacyjny
114 post-relational model
MVC
116 MVC (Model-View118 Controller)
model przepływu
danych
114 data flow model
model przypadków
użycia
114 use case model
nadawca
119 sender
model relacyjny
114 relational model
nadklasa
119 superclass
model semantyczny
114 semantic model
nadzbiór
119 superset
model sieciowy
115 network model
119 groupware
model spiralny
115 spiral model
narzędzia do pracy
grupowej
model wodospadowy
116 waterfall model
naturalne złączenie
119 natural join
nawigacja
nawigacyjne
złączenie
119 navigation
nazwa
119 name
nazwa obiektu
120 object name
nazwowa
równoważność
typów
120 name type
equivalence
nazwowa zgodność
typów
120 name type
conformance
NEOnet
120
NF2
120 NF2, NF2 (Non-First122 Normal-Form)
nie wynalezione tutaj
122 Not-Invented-Here,
NIH
nieobiekt
120 non-object
nieproceduralny
120 non-procedural
120 opaque
model obiektowy
ODMG
MTS
N
modelować
model
modelowanie CRC
116 CRC modeling
modelowanie
obiektowe
116 object-oriented
modeling
119 navigational join
modelowanie
pojęciowe
116 conceptual modeling
modelowanie
procesów
biznesowych
model-perspektywasterownik
27 Business Process
116 Modeling, BPM
Modula-3
116
modularność
116 modularity
modularyzacja
116 modularization
moduł
modyfikacja zapytań
116 module
modyfikator
117 modifier
monomorfizm
117 monomorphism
nieprzejrzysty
nieuprzejmość
Montage
117
niezależność danych
120 data independence
MOOSE
117 MOOSE (Major
Object-Oriented
SQL Extensions)
niezgodność
impedancji
120 impedance mismatch
MOSES
117 MOSES
(Methodology for
Object-oriented
Software
Engineering of
Systems)
niezidentyfikowany
obiekt latający
205 Unidentified Flying
Object, UFO
niezmienialny
122 immutable
niezmienny
122 invariant
nieznormalizowane
relacje
120 Non-First-Normal122 Form, NF2, NF2,
non-normalized
relations
możliwość
ponownego użycia
116 Model-View118 Controller, MVC
query modification
117 reusability
96 flame
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
276
NIH
122 NIH (Not-InventedHere)
obiekt złożony
126 complex object,
composite object
NIL (wartość zerowa)
obiekt-korzeń
126 root object
nonsens
122 NIL (null value)
210
nonsense, rubbish
obiektowa algebra
normalizacja
122 normalization
obiektowa analiza
normalizacja danych
123 data normalization
normalizacja klas
123 class normalization
notacja
123 notation
nowy
123 new
NULL (wartość
zerowa)
123 NULL (null value)
210
12 object algebra
126
14 object-oriented
126 analysis, OOA
138
126 Object-Oriented
138 Analysis / ObjectOriented Design,
OOA/OOD
O
O2, O2
123
OA&D
14 OA&D (Object
123 Analysis and
Design)
obcy klucz
123 foreign key
OBD
123 ODB
Oberon-2
123
obiekt
obiekt aktywny
123 object
obiekt biznesowy
124 business object
obiekt chwilowy
124 temporary object
obiekt docelowy
124 target object
obiekt globalny
124 global object
obiekt interfejsu
124 interface object
obiekt kompozytowy
125 composed object,
composite object
obiekt kontenerowy
125 container object
obiekt lokalny
125 local object
obiekt niezmienialny
125 immutable object
obiekt pasywny
125 passive object
obiekt rzeczywisty
125 entity object
obiekt sterujący
obiekt trwały
125 control object
obiekt ulotny
124 active object
125 persistent object
202
125 temporary object,
transient object,
transitory object,
volatile object
obiekt wirtualny
125 virtual object
obiekt współbieżny
125 concurrent object
obiekt zagregowany
125 aggregate object
obiekt zastępczy
125 deputy object, proxy
object
obiektowa analiza /
obiektowe
projektowanie
obiektowa analiza i
projektowanie
14 Object-Oriented
126 Analysis & Design,
139 OOAD
obiektowa analiza
systemów
140 Object-Oriented
146 System Analysis,
OOSA, Objectoriented System
Analysis, OSA
obiektowa baza
danych
126 object database, ODB,
132 object-oriented
139 database, OODB
obiektowa notacja dla
biznesu
27 Business Object
126 Notation, BON
obiektowa
perspektywa
126 object view
149
obiektowa
specyfikacja encjizwiązków
60 Entity-Relationship
Object-Oriented
Specification,
EROOS
126 object-oriented visual
programming
obiektowe
programowanie
wizyjne
obiektowe
projektowanie
obiektowe
projektowanie z
aplikacjami
127 object-oriented
139 design, OOD
160
139 Object-Oriented
Design with
Applications,
OODA
obiektowe systemy
informacyjne
139 Object-Oriented
Information
Systems, OOIS
obiektowe systemy
programowania,
języki i
zastosowania
140 Object-Oriented
Programming
Systems, Languages
and Applications,
OOPSLA
127 object-oriented, OO
138
obiektowo
zorientowany
obiektowo-relacyjny
obiektowo-relacyjny
system zarządzania
127 object-relational
128 Object-Relational
145 Database
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
bazą danych,
ORSZBD
Management
System, ORDBMS
277
wartości
obiekty rozproszone
130 distributed objects
obiektowo-relacyjny
SZBD
128 object-relational
145 DBMS
Object Currents
130
obiektowość
128 object-orientation,
object-orientedness
Object Domain
130
Object Lisp
130
130
obiektowość
behawioralna
128 behavioral objectorientation
Object Magazine
Online
obiektowy
127 object-oriented, OO
138
128 object-oriented
139 CASE, OO-CASE
ObjectBroker
130
Objective C
131
Objective Pascal
131
Objectivity/DB
131
obiektowy CASE
obiektowy COBOL
139 Object-Oriented
Cobol, OO-Cobol
ObjectLOGO
131
obiektowy Fortran
139 Object-Oriented
Fortran, OOF
Objectory
131
ObjectStore
131
72 object identifier, OID
136
Object-Z
131
obiektowy
identyfikator
obiektowy język
Cobol
35 Cobol ObjectOriented Language,
COOL
obiektowy język
programowania
128 object-oriented
140 programming
language, OOPL
obiektowy język
zapytań
128 object query
143 language, OQL,
object-oriented
query language
obiektowy model
filtrów kompozycji
obsługa komunikatów
messaging
obsługa wyjątków
131 exception handling
obywatel drugiej
kategorii
131 second-class citizen
obywatel pierwszej
kategorii
131 first-class citizen
obywatelstwo
132 citizenship
obywatelstwo klasy
132 class citizenship
ochrona
132 security
Odapter
132
ODB
126 ODB (Object Data
132 Base)
ODBC
132 ODBC (Open Data
Base Connectivity)
obiektowy monitor
transakcji
33 Composition Filters
Object Model,
CFOM
147 Object Transaction
Monitor, OTM
obiektowy SQL
146 object SQL, OSQL
ODB-II
133
obiektowy system
CASE
129 object-oriented CASE
system
odbiorca
133 receiver
ODBMS
obiektowy system
operacyjny
129 object-oriented
operating system
133 ODBMS (Object
DataBase
Management
System)
Ode
133
ODL
82 ODL (Object
133 Definition
Language)
ODMG
133 ODMG (Object
Database
Management Group,
Object Data
Management
Group)
ODMG 2.0
133
ODMG-93
135
odporność
135 robustness
obiektowy system
powszechnego
LISP-u
34 Common LISP Object
System, CLOS
obiektowy system
wspomagania
inżynierii
oprogramowania
129 object-oriented CASE
system
obiektowy system
zarządzania bazą
danych, OSZBD
129 object database
139 management
147 system, ODBMS,
object-oriented data
base management
system, OODBMS
obiekty jako
130 objects-by-value
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
278
odpowiedzialność
135 responsibility
Ontos DB
138
odsyłacz
135 pointer, reference
153
217
point
OO
127 OO (Object-Oriented)
138
14 OOA (Object138 Oriented Analysis)
OOA/OOD
odśmiecanie
64 garbage collector, GC
103
135
135 garbage collection
126 OOA/OOD (Object138 Oriented Analysis /
Object-Oriented
Design)
odtwarzanie
135 recovery
OOAD
odwracanie
odwrócenie
135 rollback, roll-back
14 OOAD (Object126 Oriented Analysis &
139 Design)
OO-CASE
128 OO-CASE (Object139 Oriented CASE)
OO-Cobol
139 OO-Cobol (ObjectOriented Cobol)
OOD
127 OOD (Object139 Oriented Design)
OODA
139 OODA (ObjectOriented Design
with Applications)
OODB
126 OODB (Object139 Oriented DataBase)
OODBMS
129 OODBMS (Object139 Oriented Data Base
147 Management
System)
OOF
139 OOF (ObjectOriented Fortran)
OOIS
139 OOIS (ObjectOriented
Information
Systems)
OOP
140 OOP (Object159 Oriented
Programming)
OOPL
128 OOPL (Object140 Oriented
Programming
Language)
OOPSLA
140 OOPSLA (ObjectOriented
Programming
Systems, Languages
and Applications)
OORAM
140
OOSA
140 OOSA (ObjectOriented System
Analysis)
Opal
140
odsyłać
odśmiecacz
undo
odwzorować
map
odwzorowanie
odwzorowanie
językowe
mapping
OOA
136 language mapping
ogólny protokół
między pakietami
ORB
65 General Inter-ORB
Protocol, GIOP
ograniczenia
integralnościowe
136 integrity constraints
ograniczenie
136 constraint
ograniczenie Millera
136 Miller limit
OID
72 OID (Object
136 Identifier, Object
Identity)
OLAP
136 OLAP (On Line
164 Analytical
Processing)
OLE
136 OLE (Object Linking
and Embedding)
OLE Automation
136
OLE2
136
OLTP
137 OLTP (On-Line
164 Transaction
Processing)
OMA
137 OMA (Object
Management
Architecture)
Omega
138
OMG
138 OMG (Object
Management
Group)
OML
82 OML (Object
138 Manipulation
Language)
Omniscience
138
OMT
138 OMT (Object
197 Modeling
Technique)
oparty na wartościach
opcyjny
value-based
140 optional
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
279
OPEN
140
ortogonalność
145 orthogonality
OpenDoc
140
146 orthogonal
OpenIngres
141
ortogonalny
OS
OpenRoad
141
operacja
operacja abstrakcyjna
141 operation
operacja klasowa
141 class operation
operacja obca
141 foreign operation
osłaniać
operacja pochodna
141 derived operation
osłona
146 wrapper
osłonowanie
146 wrapping
OSMOS
146
141 abstract operation
operator punktu
stałego
fixed-point operator
OSA
OSF
146 OS (Object Services)
208
146 OSA (Object-oriented
System Analysis)
146 OSF (Open Software
Foundation)
wrap
oprogramowanie
aplikacyjne
141 application software
OSQL
146 OSQL (Object SQL)
oprogramowanie
komponentowe
141 component software,
componentware
oprogramowanie
pośredniczące
142 middleware
OSZBD (Obiektowy
System
Zarządzania Bazą
Danych)
oprogramowanie
spadkowe
142 legacy software
129 ODBMS (Object Data
139 Base Management
147 System), OODBMS
(Object-Oriented
Data Base
Management
System)
optymalizacja
zapytań
142 query optimization
OTM
optymalizator
zapytań
143 query optimizer
147 OTM (Object
Transaction
Monitor)
otoczenie
147 environment
otwarta skrzynka
147 open box
otwarte połączenie do
baz danych
132 Open Data Base
Connectivity,
ODBC
147 open system
optymistyczny
model transakcji
143 optimistic transaction
model
OQL
128 OQL (Object Query
143 Language)
Oracle-8
144
otwarty system
ORB
144 ORB (Object Request
156 Broker)
P
ORBeline
145
pakiet
147 package
Orbix
145
OrbixWeb
145
paradygmat
programowania
147 programming
paradigm
ORBPlus
ORDBMS
145
parametr aktualny
148 actual parameter
128 ORDBMS (Object145 Relational Data
Base Management
System)
parametr formalny
148 formal parameter
parametr metody
148 method parameter
parametryczny
polimorfizm
148 parametric
154 polymorphism
Pegasus
148
Perl-5
148
Persistence
Persistent Java
148
personifikacja
148 personification
perspektywa
perspektywa bazy
danych
148 view
perspektywa
obiektowa
126 object view, object149 oriented view
organizacja gron
145 clustering
organizacja klastrów
clustering
organizować grona
cluster
organizować klastry
cluster
ORSZBD
(ObiektowoRelacyjny System
Zarządzania Bazą
Danych)
128 ORDBMS (Object145 Relational Data
Base Management
System)
ortogonalna
trwałość
145 orthogonal
persistence
148
149 database view
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
280
perspektywa relacyjna
172 relational view
pesymistyczny
model transakcji
149 pessimistic
transaction model
pojedyncze
dziedziczenie
153 single inheritance
Phantom
149
pojęciowy
153 conceptual
153 conceptual data model
149 maintenance
pojęciowy model
danych
pielęgnacja
pielęgnacja
oprogramowania
149 software maintenance
pole
153 field, slot
pielęgnacyjność
pień
149 maintainability
pole statyczne
153 static field
polimorfizm
153 polymorphism
polimorfizm ad hoc
pierwsza postać
normalna
153 ad hoc polymorphism
7 First Normal Form,
149 1NF
polimorfizm
inkluzyjny
153 inclusion
polymorphism
pies
149 dog
polimorfizm metod
PixScript
150
154 method
polymorphism
Pjama
Pjava
150
stub
150
plan wykonania
zapytania
query execution plan
polimorfizm
nieograniczony
unbounded
polymorphism
polimorfizm
ograniczony
bounded
polymorphism
polimorfizm
parametryczny
148 parametric
154 polymorphism
polimorfizm
statyczny
154 static polymorphism
150 flat file
pniak
150 stub
polimorfizm typów
154 type polymorphism
pniak RPC
150 RPC stub
połączenie
pochodny
150 derived
podejście stosowe
150 stack-based approach
połączenie do baz
danych z Java
podklasa
151 subclass
połączyć
podnieść wyjątek
151 raise exception
pomost
154 gateway
podobiekt
151 subobject
154 reuse
podobny do spaghetti
151 spaghetti-like
ponowne użycie
ponownie używać
podschemat
151 subschema
porównanie głębokie
155 deep comparison
podstan
151 substate
porównanie płytkie
156 shallow comparison
postać normalna
Boyce-Codda
24 Boyce-Codd Normal
156 Form, BCNF
Postgres
156
postrelacyjny
156 post-relational
pośredni przodek
156 indirect ancestor
156 broker
platforma
150 platform
plik
150 file
płaski plik
podstawienie
podstawowy adapter
obiektów
assignment
26 Basic Object Adapter,
152 BOA
podtransakcja
kompensująca
compensation
subtransaction
merging
81 Java Data Base
Connectivity, JDBC
merge
reuse
podtyp
152 subtype
podzbiór
152 subset
podział
152 partition
pośrednik
pośrednik zleceń
obiektowych
podział kompletny
152 complete partition
potwierdzenie
156 commit
podział
niekompletny
152 incomplete partition
potwierdzenie
transakcji
156 transaction commit
Poet
152
156
pointer
135 pointer
153
217
153 single dispatching
PowerBroker
powiadamiający
pojedyncza
dyspozycja
powiadomienie
powiązać
powiązanie
144 Object Request
156 Broker, ORB
notifier
notifier
link
157 link
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
powiązanie
dwukierunkowe
157 bidirectional link
powiązanie
jednokierunkowe
157 unidirectional link
powiązanie
pochodne
157 derived link
powiązanie
wskaźnikowe
powiązanie zwisające
157 pointer link
powszechny model
obiektowy
34 Common Object
157 Model, COM
113
isolation levels
poziomy izolacji
232 dangling link
zdarzeniowe
281
programming
projekcja
160 projection
projektowanie
160 design
projektowanie
logiczne
projektowanie
obiektowe
160 logical design
projektowanie
obiektowego
oprogramowania
projektowanie przez
kontrakty
127 object-oriented
139 design, OOD
160
52 Designing ObjectOriented Software,
DOOS
160 design by contracts
półkrata
157 semilattice, semilattice
półstrukturalne
157 semistructured, semistructured
późne wiązanie
157 late binding
pragma
157 pragma
prawo Demetera
158 law of Demeter
predykat
158 predicate
prekompilator
158 precompiler
PRESTO
158
procedura
158 procedure
protokół pomiędzy
ORB-ami
specyficzny dla
środowiska
procedura bazy
danych
158 database procedure
prototyp
161 prototype
prywatny
161 private
procedura
funkcyjna
158 functional procedure
przechwycenie
wyjątku
161 catch an exception,
exception catch
proceduralny
158 procedural
przeciążać
proces
158 process
161 overloading
proces iteracyjny
158 iterative process
przeciążanie
przecięcie
program
aplikacyjny
159 application program
przedmiot rozważań
programowanie
dynamiczne
159 dynamic
programming
przeglądać
161 universe of discourse,
207 UoD
browse
przeglądanie
161 browsing
programowanie
generyczne
65 generic programming
159
przeglądarka
162 browser
programowanie
obiektowe
140 object-oriented
159 programming, OOP
przejście
162 transition
162 parameter passing
programowanie
obiektowe
wyższego rzędu
159 higher-order objectoriented
programming
przekazywanie
parametrów
przemiana
wskaźników
162 pointer swizzling
programowanie
sterowane
zdarzeniami
159 event-driven
programming
programowanie
wizyjne
159 visual programming
programowanie
wyższego rzędu
programowanie
159 higher-order
programming
projektowanie
wspomagane
komputerem
31 Computer Aided
160 Design, CAD
prośba o informację
174 Request For
Information, RFI
prośba o propozycję
174 Request For Proposal,
RFP
160 protocol
protokół
przemieniać
przenaszalność
przenaszalność
serwera
przepisywać
160 event-driven
60 Environment-Specific
Inter-ORB
Protocols, ESIOP
overload
intersection
swizzle
162 portability
server portability
rewrite
przepisywanie
163 rewriting
przepływ danych
163 data flow
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
282
przepływ pracy
163 workflow
przepływ sterowania
przesłaniać
163 control flow
przesłanianie
164 overriding
przestrzeń stanów
164 state space
przesunięcie
164 offset
override
przesuń i upuść
drag and drop
rachunek materiałów
rachunek relacyjny
27 Bill-Of-Material,
BOM
168 relational calculus
RAD
169 RAD (Rapid
195 Application
Development)
Raima Object
Manager
169
przesyłanie
komunikatów
164 message passing
RAP
przetwarzanie
analityczne on-line
136 On Line Analytical
164 Processing, OLAP
169 RAP (Rapid
195 Application
Prototyping)
RDBMS
przetwarzanie
transakcji on-line
137 On-Line Transaction
164 Processing, OLTP
przezroczystość
164 transparency
169 RDBMS (Relational
173 Data Base
178 Management
System)
przezroczystość
rozproszenia
165 distribution
transparency
rdzeń ORB
169 ORB core
referencja
169 reference
refleksja
169 reflection
refleksja
lingwistyczna
170 linguistic reflection
reguła
170 rule
reguła biznesowa
170 business rule
170 type inference rule
przodek
przodek bezpośredni
165 ancestor
przodek pośredni
165 indirect ancestor
przyjazność
165 friendliness, user
friendliness
direct ancestor
przypadek typu
165 typecase
przypadek użycia
reguła
wnioskowania o
typie
165 use case
reguły aktywne
przypisany
166 proprietary
reguły zakresu
przyrostowy
166 incremental
171 scope rules, scoping,
scoping rules
pseudoteoretyk
166 pseudo-theoretician
reinżynieria
pseudoteoria
166 pseudo-theory
171 reengineering, reengineering
pseudozmienna
168 pseudo-variable
PSM
168 PSM (Persistent
183 Storage Manager)
225
168 PTR (Persistence
201 Through
Reachability)
reinżynieria
procesów
biznesowych
27 Business Process
171 Reengineering, BPR
rekord
171 record
relacja
171 relation
relacje
nieznormalizowane
120 Non-First-Normal122 Form, NF2, NF2,
non-normalized
relations
relacje zagnieżdżone
221 embedded relations,
nested relations
relacyjna baza
danych
172 relational database
relacyjna
perspektywa
172 relational view
relacyjny system
zarządzania bazą
danych, RSZBD
169 Relational Data Base
173 Management
178 System, RDBMS
relewancja
173 relevance
replikacja
173 mirror, replication
przyjazny
PTR
publiczny
user friendly
168 public
punkt
point
punkt kontrolny
62 Function Point, FP
168
168 checkpoint
Python
168
punkt funkcyjny
Q
QA
R
168 QA (Quality
224 Assurance)
12 active rules
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
replikator
173 replicator
rozszerzalność
repozytorium
174 repository
repozytorium
implementacji
174 implementation
repository
rozszerzony model
encja-związek
repozytorium
interfejsów
78 interface repository,
174 IR
repozytorium
Microsoftu
283
177 extensibility
58 Extended EntityRelationship, EER
rozszerzony
relacyjny SZBD
rozszerzony RSZBD
177 extended relational
DBMS
117 Microsoft Repository,
MS Repository
174
rozwój
oprogramowania
178 software development
równorzędny
178 peer
RFI
174 RFI (Request For
Information)
równorzędny-dorównorzędnego
178 peer-to-peer
RFP
174 RFP (Request For
Proposal)
RPC
178 RPC (Remote
216 Procedure Call)
RMI
174 RMI (Remote
216 Message
Invocation)
rola
rola asocjacji
174 role
RSZBD (Relacyjny
System
Zarządzania Bazą
Danych)
169 RDBMS (Relational
173 Data Base
178 Management
System)
176 association role
Rumbaugh, James
178
Rose
176
r-wartość
178 r-value
RoughWave
rozgnieżdżać
176
rzutowanie
178 cast
REXX
rozgnieżdżanie
unnest
unnesting
rozproszona baza
danych
176 distributed database
rozproszone obiekty
176 distributed objects
rozproszone
środowisko
obiektów
51 Distributed Object
Environment, DOE
rozproszone
środowisko
obliczeniowe
39 Distributed
Computing
Environment, DCE
rozproszone
środowisko
zarządzania
obiektami
51 Distributed Object
Management
Environment,
DOME
rozproszone
udogodnienie do
zarządzania
obiektami
rozproszony
powszechny model
obiektowy
rozproszony
standardowy model
obiektowy
51 Distributed Object
Management
Facility, DOMF
39 Distributed Common
176 Object Model,
DCOM
53 Distributed Standard
Object Model,
DSOM
178 extended RDBMS
S
sam
180 self
samoreferencja
178 self-reference
Sather
scalenie
178
merging
scalić
merge
scenariusz
179 scenario
schemat bazy
danych
179 database schema
schemat federacyjny
179 federated schema
schemat fizyczny
179 physical schema
schemat globalny
179 global schema
schemat logiczny
180 logical schema
schemat obiektowy
180 object schema
schemat pojęciowy
schemat wewnętrzny
180 conceptual schema
sekwencja
180 sequence
selekcja
180 selection
selektor
180 selector
Self
180
semantyczny model
danych
180 semantic data model
180 internal schema
rozproszony system
obiektowy
176 distributed object
system
semantyka
181 semantics
rozprzestrzenianie
177 deployment
semantyka danych
181 data semantics
rozszeregowanie
rozszerza
177 unmarshalling
semantyka oparta na 181 copy semantics
kopiowaniu
extends
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
284
semantyka oparta na 181 reference semantics
referencjach
181 server
serwer
specjalizacja
185 specialization
specyfikacja
spowodować wyjątek
185 specification
185 raise exception
serwer aplikacji
181 application sever
spójność
185 consistency
serwer transakcji
Microsoftu
118 Microsoft Transaction
Server, MTS
sprawdzian
185 benchmark
serwlet
181 servlet
sprytny wskaźnik
186 smart pointer
Shlaer-Mellor
SI (System
Informacyjny)
182
SQA
186 SQA (Software
Quality Assurance)
78 IS (Information
182 System)
SQL
186 SQL (Structured
Query Language)
SI (System
Informatyczny)
78 IS (Information
182 System)
187
sieciowy model
danych
182 network data model
SQL3
stabilność
stan
188 state
silnik
wyszukiwawczy
182 search engine
stan końcowy
188 final state
stan obiektu
188 object state
Simula-67
182
stan początkowy
188 initial state
Sina
182
standard faktyczny
188 defacto standard
Sintropy
182
standard prawny
188 dejure standard
skalowalność
182 scalability
Starburst
188
skład danych
183 data store
skład obiektów
183 object store, storage
domain
statyczna funkcja
członkowska
188 static member
function
168 Persistent Storage
183 Manager, PSM,
225 persistent object
store
statyczna
klasyfikacja
189 static classification
skład trwałych
obiektów
statyczna kontrola
typów
189 static type checking,
static typing
183 data mart
składowanie
183 back up
statyczne wiązanie
statyczny
polimorfizm
189 static binding
składnica danych
skojarzenie
183 coupling
STD
stempel czasowy
47 STD (State Transition
51 Diagram)
189
189 time stamp
stereotyp
189 stereotype
sterowanie dostępem
189 access control
sterowanie wersjami
190 version control
190 event-driven
słaba kontrola typów 183 weak type checking,
weak typing
słaba kontrola typów 183 weak typing
stability
189 static polymorphism
słabo typowany
słaby klient
183 weakly typed
słoń
183 elephant
słownik
183 dictionary
sterowany
zdarzeniami
słownik danych
183 data dictionary
sterta
190 heap
stos środowisk
190 environment stack
stos środowiskowy
190 environmental stack
stos wołań
191 call stack
strategia od dołu do
góry
191 bottom-up strategy
strategia od góry do
dołu
191 top-down strategy
strategia od środka
na zewnątrz
191 inside-out strategy
słownik-przewodnik
danych
thin client
40 data dictionary86 directory, DDD
Smalltalk
184
SOM
184 SOM (System Object
Model)
SOMA
184
spadek
184 legacy
spadkowy
185 legacy
spaghetti
185 spaghetti
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
Zarządzania Bazą
Danych)
285
strażnik
191 guard
Stroustrup, Bjarne
191
struktura
191 structure
szeregowalność
194 serializability
192 class structure
szeregowanie
195 marshalling
struktura obiektów
strukturalna
równoważność
typów
192 object structure
szkielet
szkielet dla obiektów
biznesowych
195 framework, skeleton
strukturalna
zgodność typów
192 structural type
conformance
szkielety na poziomie
dziedzin
domain-level
frameworks
strukturalny język
zapytań
186 Structured Query
Language, SQL
struktura klas
192 structural type
equivalence
strumień
stream
193
194
Management
System)
26 Business Object
Framework, BOF
szklana skrzynka
195 glass box
szybka budowa
aplikacji
169 rapid application
195 development, RAD
szybka budowa
169 rapid application
prototypów aplikacji 195 prototyping, RAP
studium osiągalności
suma zbiorów
192 feasibility study
ścieżka dostępu
195 access path
super
192 super
ścieżka przejścia
195 traversal path
superklasa
192 superclass
surogat
192 surrogate
śmiecie na wejściu śmiecie na wyjściu
Sybase Adaptive
Server
192
sygnatura
192 signature
synchroniczny
193 synchronous
synchronizacja
193 synchronization
syndrom NIH
193 NIH syndrome
system aktywny
system informacji
geograficznej
system informacyjny,
SI
union
193 active system,
reactive system
65 Geographic
193 Information System,
GIS
system
informatyczny, SI
78 information system,
182 IS
109 management
information system,
MIS
78 information system,
182 IS
system otwarty
193 open system
system informatyczny
do zarządzania
system wspomagania
decyzji
53 Decision Support
System, DSS
system zarządzania
bazą danych,
SZBD
39 database management
193 system, DBMS
194
system zarządzania
bazą wiedzy
86 Knowledge Base
194 Management
System, KBMS
systemowy model
obiektowy
184 System Object Model,
SOM
szablon
194 template
SZBD (System
39 DBMS (Data Base
środowisko
środowisko
obiektowe Java
65 Garbage In - Garbage
Out, GIGO
196 environment
85 Java Object
Environment, JOE
T
tabela
196 table
tablica
196 array, table
tablica asocjacyjna
196 associative table
tablica dynamiczna
197 dynamic array
tablica pośrednia
197 indirection table
tablica przejść
indirection table
tablica z kodowaniem
mieszającym
hash table
TAPOS
197 TAPOS (Theoretical
And Practical
Aspects of Object
Systems)
technika
modelowania
obiektów
138 Object Modeling
197 Technique, OMT
technologia
obiektowych
języków i systemów
199 Technology of
Object-Oriented
Languages and
Systems, TOOLS
ten
199 this
teoretyczne i
praktyczne aspekty
systemów
obiektowych
197 Theoretical And
Practical Aspects of
Object Systems,
TAPOS
teoretyczny
masochista
197 theoretical masochist
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
286
teoretyczny
terrorysta
197 theoretical terrorist
tworzenie
202 instatiation
teoretyk
198 theoretician
tworzenie
wystąpienia
terabajt
199 terabyte
tworzenie wystąpień
202 instatiation
test alfa
12 alpha test
test beta
25 beta test
testowanie alfa
12 alpha testing
tworzenie,
wyszukiwanie,
aktualizacja,
usuwanie
25 beta testing
twór
testowanie beta
creating
37 Create, Retrieve,
Update, Delete,
CRUD
artifact
Theta
199
typ
202 type
this
199
typ abstrakcyjny
203 abstract type
Thor
199
typ atrybutu
203 attribute type
three amigos
199
typ etykietowany
TID
72 TID (Tuple
199 IDentifier)
typ kompozytowy
203 composite type
tłusty klient
199 fat client
typ konkretny
203 concrete type
TOOLS
199 TOOLS (Technology
of Object-Oriented
Languages and
Systems)
typ konstruowany
203 constructed type
typ masowy
203 bulk type
typ nieprzejrzysty
203 opaque type
typ
parametryzowany
204 parameterized type
typ pochodny
204 derived type
typ podstawowy
204 basic type
typ potomny
204 child type
typ prymitywny
204 primitive type
typ referencyjny
204 reference type
typ rozróżniony
204 distinct type
typ szablonowy
204 template type
typ wbudowany
204 build-in type
typ wyliczeniowy
205 enumeration type
tożsamość
tożsamość obiektu
transakcja
transakcja
projektowa
transakcje
zagnieżdżone
199 identity
72 object identity, OID
136
200 transaction
200 design transaction
nested transactions
tagged type
tranzytywne
domknięcie
200 transitive closure
treść metody
201 method body
trwała zmienna
201 persistent variable
trwałość
201 persistence
U
trwałość poprzez
dziedziczenie
201 persistence through
inheritance
UFO
trwałość poprzez
osiągalność
168 persistence through
201 reachability, PTR
205 UFO (Unidentified
Flying Object,
United Functions
and Objects)
trwały identyfikator
201 persistent identifier
202 persistent root
ukrywanie
informacji
205 information hiding
trwały korzeń
trwały obiekt
ulotny
205 temporary, transient,
volatile
trwanie
125 persistent object
202
202 durability
UML
tryger
202 trigger
trzeci manifest
202 Third Manifesto
205 UML (Unified
231 Modeling
Language)
trzecia postać
normalna
7 Third Normal Form,
202 3NF
unia
206 union
unia typów
207 type union
unia z
dyskryminatorem
207 discriminated union
trzej przyjaciele
trzywarstwowa
architektura
199 three amigos
202 three-tiered
architecture
unifikacja
międzyjęzykowa
74 Inter-Language
Unification, ILU
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
287
UniSQL
207
VC++
209 VC++ (Visual C++)
uniwersalny serwer
207 universal server
VDM++
UoD
161 UoD (Universe of
207 Discourse)
209 VDM++ (Vienna
Development
Method++)
Versant
209
209
uruchomić
fire
usługa handlowa
209 Trader Service
VisiBroker
usługa w zakresie
cyklu życiowego
208 Life Cycle Service
Visual Age
210
Visual Basic
210
usługa w zakresie
czasu
208 Time Services
Visual C++
210
usługa w zakresie
kolekcji
209 Collection Service
W
usługa w zakresie
licencji
208 Licensing Service
usługa w zakresie
nazywania
208 Naming Service
usługa w zakresie
ochrony
209 Security Service
wartość domyślna
35 Chorus ObjectOriented Layer,
COOL
210 default value
usługa w zakresie
transakcji
208 Transaction Service
wartość masowa
210 bulk value
usługa w zakresie
trwałości
208 Persistence Service
wartość zerowa,
NIL, NULL
usługa w zakresie
udostępniania na
zewnątrz
208 Externalization
Service
warunek
122 null value, NIL,
123 NULL
210
condition
warunek końcowy
211 postcondition
warunek wstępny
212 precondition
usługa w zakresie
własności
208 Properties Service
212 thread
usługa w zakresie
współbieżności
wątek
wczesne wiązanie
208 Concurrency Control
Service
wdrażanie
177 deployment
wersja
212 version
usługa w zakresie
zapytań
208 Query Service
usługa w zakresie
zdarzeń
208 Event Service
usługa w zakresie
związków
208 Relationship Service
usługi obiektowe
ustawiać
146 Object Services, OS
208
set
usuń
209 delete
w locie
210 on-the-fly
wariant
warstwa obiektowa
systemu Chorus
210 variant
wersja alfa
12 alpha version
wersja beta
25 beta version
wiązać
wiązanie
wiązanie do Java
usuwanie
utrzymanie
212 early binding
bind
212 binding, linking
Java binding
wiązanie
dynamiczne
212 dynamic binding
136 Object Linking and
Embedding, OLE
deleting
wiązanie i
zagnieżdżanie
obiektów
maintenance
wiązanie późne
212 late binding
wiązanie statyczne
212 static binding
utrzymanie
oprogramowania
209 software maintenance
wiązanie wczesne
212 early binding
utwórz
209 create
użytkownik
widoczność
212 visibility
209 user
widżet
213 widget
używa
uses
V
Vbase
209
wiedeńska metoda
rozwoju - język
specyfikacji
wiedeńska metoda
Vienna Development
Method
Specification
Language, VDM-SL
209 Vienna Development
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
288
rozwoju++
Method++, VDM++
wskaźnik bieżący
currency indicator
wielodostęp
wielodziedziczenie
213 concurrent access
wskaźnik zwisający
213 multi-inheritance
wielokrotna
dyspozycja
213 multiple dispatching
wspomaganie dla
zapory ogniowej
protokółu IIOP
wielokrotne
dziedziczenie
213 multiple inheritance
wspólne
udogodnienia
33 Common Facilities,
217 CF
wielokrotne
interfejsy
214 multiple interfaces
218 vertical common
facilities
wielowarstwowa
architektura
214 multi-tiered
architecture
wspólne
udogodnienia
pionowe
wielowartościowy
atrybut
214 multi-valued attribute
wspólne
udogodnienia
poziome
218 horizontal common
facilities
wielowątkowy
214 multi-threaded
218 concurrency
wielozbiór
214 bag, multiset, multiset
współbieżność
współbieżny język
obiektowy
wiersz
214 row, tuple
współdziałanie
więzy integralności
214 integrity constraints
współpraca
Wirfs-Brock
214
Wirfs-Brock,
Rebecca
214
wstaw
wstawiać
wirtualny
214 virtual
wirtualny atrybut
214 virtual attribute
wizja
214 view
wizyjny
wizyjny C++
własności
behawioralne
visual
209 Visual C++, VC++
210
215 behavioral properties
własność
domkniętości
wołanie odległej
metody
215 closure property
wołanie odległej
procedury
178 remote procedure call,
216 RPC
wołanie poprzez
nazwę
216 call-by-name
wołanie poprzez
potrzebę
216 call-by-need
wołanie poprzez
referencję
216 call-by-reference
wołanie poprzez
wartość
217 call-by-value
wołanie poprzez
wartość ze
zwrotem
wskazywać
217 call-by-value-return
wskaźnik
135 pointer
153
217
174 remote message
216 invocation, RMI
point
wstawianie
wstępny warunek
232 dangling pointer
IIOP firewall support
35 Concurrent ObjectOriented Language,
COOL
218 interoperability
91 collaboration
218 insert
insert
inserting
212 precondition
wyciągać mnożnik
factor (out)
wyciągać przed
nawias
factor (out)
wyciąganie
mnożnika
wyciąganie przed
nawias
218 factoring (out)
wyciekanie pamięci
219 memory leak,
memory leakage,
storage leak
wydajność
219 performance
wydajność
maszynowa
219 performance
wydajność
wytwarzania
219 productivity
wyjątek
219 exception
wykonawczy system
informacyjny
218 factoring (out)
58 Executive
Information
Systems, EIS
wykonywać
dereferencję
dereference
wykorzystanie
kontraktów w
oprogramowaniu
software contracting
wykres stanów
219 state chart, statechart
wyliczalny
219 derived
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
289
złączeniowa
wymagania
219 requirements
wymiatanie
wyrażenie kropkowe
219 scavenging
zamek
223 lock
219 dot expression
zamek do czytania
223 read lock
wyrażenie ścieżkowe
220 path expression
zamek do pisania
224 write lock
wysłanie
komunikatu
220 sending a message
zamienialność
zamknąć
224 substitutability
wystąpienie
220 instance
zanurzać
wystąpienie
przypadku użycia
220 use case instance
zanurzenie
wytwarzanie
wspomagane
komputerem
31 Computer Aided
220 Manufacturing,
CAM
wytwór
artifact
lock
embed
embedding
zanurzone zapytanie
224 embedded query
zanurzony
224 embedded, nested
zapamiętana
procedura
224 stored procedure
168 quality assurance, QA
224
186 software quality
assurance, SQA
wytwórstwo
oprogramowania
220 software development
zapewnienie jakości
wyzwalacz
220 trigger
zapewnienie jakości
oprogramowania
wyzwolić
wzorzec
220 fire
220 pattern
zapis
zapis z wariantami
wzorzec projektowy
220 design pattern
zapisywać
record
zapytanie
225 query
zapytanie ad hoc
225 ad hoc query
zapytanie
interakcyjne
225 interactive query
zapytanie
zagnieżdżone
225 nested query
zapytanie zanurzone
zarządca trwałymi
obiektami
225 embedded query
XYZ
Yourdon, Ed
221
Z++
221
zabezpieczony
zablokować
zachowanie
protected
lock
221 behaviour, behavior
zadawać pytanie
query
zagnieżdżać
nest
zagnieżdżanie
nesting
225 record
225 record with variants
zarządzanie aplikacją
(aplikacjami)
168 Persistent Storage
183 Manager, PSM
225
application
management
zagnieżdżone relacje
221 nested relations,
embedded relations
zarządzanie wersjami
225 version management
zagnieżdżone
transakcje
221 nested transactions
zasada
korespondencji
225 correspondence
principle
zagnieżdżone
zapytanie
222 nested query
zasada
otwarte/zamknięte
226 open/closed principle
zagnieżdżony
222 nested
222 deadlock
zasada relatywizmu
zasada zamienialności
226 relativity principle
zakleszczenie
zakres
222 scope
zakres dynamiczny
222 dynamic scope
zakres leksykalny
222 lexical scope
zakres statyczny
223 static scope
zależne złączenie
zależność funkcyjna
zasada zamienialności
Liskov
226 substitutability
principle
99 Liskov Substitution
Principle, LSP
zastępowalność
226 substitutability
223 dependent join
zastosowanie
spadkowe
226 legacy application
223 functional
dependency
zbalansowane
drzewo, B-drzewo
zależność
wielowartościowa
multi-valued
dependency
zależność
join dependency
zbieranie
nieużytków
24 balanced tree, B-tree
226 garbage collection
290
4.Słownik -skorowidz polsko-angielski
zbiór
226 set
zdarzenie
227 event
zdarzenie zegarowe
227 clock event
zdarzenie-warunekakcja
58 Event-Condition227 Action, ECA
zdjęcie
227 snapshot
zdjęcie migawkowe
snapshot
złożony klucz
90 composite key,
compound key
złożony obiekt
230 complex object,
composite object
zmaterializowana
perspektywa
230 materialized view
zmienialność
230 mutability
zmienialny
230 mutable
zmienna globalna
230 global variable
zdolny do trwałości
227 persistence-capable
zerwanie
227 abort
zerwanie transakcji
227 transaction abort
zestaw miar
zestaw rozwoju
oprogramowania w
Java
228 metrix suite
zestaw testów
228 test suite
zmienna własna
zewnętrzne złączenie
222 outer join
230
228 type conformance
zmienna wystąpienia
231 instance variable
zmienność
231 mutability
znacz i zamiataj
231 mark and sweep
zorientowany na
wartości
zorientowany
obiektowo
231 value-oriented
zgodność typów
zgodny (z czymś)
ziarnistość
ziarnistość autoryzacji
81 Java Developer Kit,
JDK
compliant
228 granularity
authorization
granularity
zmienna gospodarza
zmienna klasowa
host variable
class variable
zmienna klasy
230 class variable
zmienna polowa
231 field variable
zmienna trwała
201 persistent variable
own variable
127 object-oriented, OO
138
231
dump
ziarnistość
blokowania
locking granularity
ziarnistość replikacji
replication granularity
zrzut
ziarnistość zamykania
locking granularity
zunifikowane funkcje
i obiekty
205 United Functions and
Objects, UFO
zunifikowany język
do modelowania
205 Unified Modeling
231 Language, UML
zintegrowany system
produkcyjny w
języku C
zrzucać
33 C Language
Integrated
Production System,
CLIPS
dump, dumping
związek
231 relationship
zlać
merge
związek „jest”
231 is-a relationship
zlanie
merging
związek
dwukierunkowy
232 bidirectional
relationship
zlecenie
229 request
zlecenie
asynchroniczne
229 asynchronous request
związek
jednokierunkowy
232 unidirectional
relationship
zlecenie
synchroniczne
229 synchronous request
związek pochodny
232 derived relationship
232 dangling link
zliczanie referencji
229 reference count
zwisające
powiązanie
złączenie
229 join
zwisający wskaźnik
232 dangling pointer
złączenie naturalne
złączenie
nawigacyjne
229 natural join
złączenie zależne
230 dependent join
złączenie zewnętrzne
222 outer join
230
230 complexity
złożoność
złożony atrybut
229 navigational join
230 complex attribute,
composite attribute
Problemy Współczesnej Nauki
Teoria i Zastosowania
Informatyka
Wykaz książek, które ukazały się w tej serii:
1. A. Mykowiecka, Podstawy przetwarzania języka naturalnego. Metody
generowania tekstów
2. E. Dobryjanowicz, Podstawy przetwarzania języka naturalnego.
Wybrane metody analizy składniowej
3. L. Bolc, A. Mykowiecka, Podstawy przetwarzania języka naturalnego.
Wybrane metody formalnego zapisu składni
4. L. Bolc, J. Zaremba, Wprowadzenie do uczenia się maszyn
5. A. Szałas, Zarys dedukcyjnych metod automatycznego wnioskowania
6. R. Tadeusiewicz, Sieci neuronowe
7. W. Mokrzycki, Encyklopedia przetwarzania obrazów
8. M. Muraszkiewicz, H. Rybiński, Bazy danych
9. W. Skarbek, Metody reprezentacji obrazów cyfrowych
10. E. Gatnar, Metody modelowania jakościowego
11. M. Byrska, Ochrona programu komputerowego w nowym prawie
autorskim
12. K. Subieta, Ingres - system zarządzania relacyjną bazą danych
13. J. Korbicz, A. Obuchowicz, D. Uciński, Sztuczne sieci neuronowe podstawa i zastosowania
14. Z. Suraj, B. Komarek, GRAF - Graficzny system konstruowania
i symulowania sieci Petriego
15. J. Chromiec, E. Strzemieczna, Sztuczna inteligencja. Metody
konstrukcji i analizy systemów eksperckich
16. J. Cytowski, Algorytmy genetyczne
17. A. Wakulicz-Deja, Podstawy systemów wyszukiwania informacji.
Analiza metod
18. L. Polkowski, M. Szczuka, Elementy matematyki dla studentów
kierunków informatycznych
19. L. Bolc, K. Dziewicki, P. Rychlik, A. Szałas, Wnioskowanie w logikach nieklasycznych. Podstawy teoretyczne
20. Z. Vetulani, W. Abramowicz, G. Vetulani, Język i technologia
21. G. Bryll, Metody odrzucania wyrażeń
22. E. Rafajłowicz, W. Myszka, LATEX - zaawansowane narzędzia
23. D. Figura, Obiektowe bazy danych
24. E. Hajnicz, Reprezentacja logiczna wiedzy zmieniającej się w czasie
25. D. Rutkowska, Inteligentne systemy obliczeniowe. Algorytmy genetyczne
i sieci neuronowe w systemach rozmytych
26. L. Banachowski, Bazy danych. Tworzenie aplikacji
27. W. Skarbek (Red.), Multimedia. Algorytmy i standardy kompresji
28. P. Zieliński, Systemy informatyczne dla bankowości w zarysie
29. P. Adamczewski, Wdrożeniowe uwarunkowania zintegrowanych systemów
informatycznych
30. K. Wojciechowski, System z niepewnością ograniczoną. Model, analiza i
modyfikacja. Podejmowanie decyzji i reguły decyzyjne
31. A. Czyżewski, Dźwięk cyfrowy. Wybrane zagadnienia teoretyczne, technologia, zastosowania
32. R. Tadeusiewicz, Elementarne wprowadzenie do techniki sieci neuronowych z przykładowymi programami
33. K. Subieta, Obiektowość w projektowaniu i bazach danych
34. L. Bolc, K. Dziewicki, P. Rychlik, A. Szałas, Wnioskowanie w logikach
nieklasycznych. Automatyzacja wnioskowania
35. M. Nieniewski, Morfologia matematyczna w przetwarzaniu obrazów
Statystyka
Wykaz książek, które ukazały się w tej serii:
1. J.R. Thompson, J. Koronacki, Statystyczne sterowanie procesem.
Metoda Deminga etapowej optymalizacji jakości
2. E. Rafajłowicz, Algorytmy planowania eksperymentu z implementacjami
w środowisku MATHEMATICA
W przygotowaniu znajdują się następujące pozycje:
1. J. Doroszewski, Struktura wiedzy i rozwiązywania problemów medycznych
2. M.A. Kłopotek, Konstrukcja systemów bazodanowych w światowej sieci
komputerowej WWW
3. J. Kulikowski, Komputerowe przetwarzanie obrazów biomedycznych
4. E. Lipowska-Nadolska, M. Morawski, Tablice systoliczne. Problemy
wybrane
5. A. Mrózek, Zastosowanie zbiorów przybliżonych
6. A. Piegat, Modelowanie i sterowanie rozmyte
7. R. Pruchnik, Algorytmy odwracalnej kompresji danych
8. A. Skowron, Podstawy sztucznej inteligencji
9. J. Wywiał, Elementy metody reprezentacyjnej z wykorzystaniem statystycznego pakietu SPSS