teoria interpretacji

dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN
TEORIA INTERPRETACJI
Menu dnia
 Radykalna interpretacja Donalda Davidsona
 Normatywny interpretacjonizm Roberta
Brandoma
Przekład radykalny
 W.V.O. Quine (1908-2000) –
amerykański filozof i logik
 neopragmatysta, tj. zwolennik teorii
będących kontynuacją filozofii Charlesa
Peirce’a i Jamesa Deweya
 zwolennik behawioryzmu, nominalista (ale
dopuszczający istnienie zbiorów pustych)
Gavagai!
 Lingwista spotykający tubylców w ich
normalnym środowisku zauważa, że
wypowiadają „Gavagai!”, kiedy przebiega
królik.
Przekład radykalny
 Ale nawet jeśli skojarzymy wypowiedź
„Gavagai” z bodźcem, to nie wiadomo, o
jakich bytach mówi tubylec:
 króliku,
 potencjalnym jedzeniu,
 chwilowym stadium królika,
 nieodłączonej części królika…
 A nie wiadomo, bo jedynymi świadectwami
są zachowania tubylców i bodźce.
Smacznego!
Niezdeterminowanie przekładu
 Dowolny przekład na nasz język można
uprawomocnić, a znaczenie wypowiedzi jest
niezdeterminowane przez świadectwa.
 Bardzo modna idea, ale tak naprawdę humbug
(Andrzej Zabłudowski).
 Znaczenie bodźcowe: znaczeniem typu zdania Z
jest klasa bodźców poprzedzających jego
wypowiedzenie.
 Jeśli tak, to tzw. różne znaczenia „Gavagai” są
tożsame bodźcowo. A innych znaczeń nie ma.
 Dlatego nie ma niezdeterminowania.
Interpretacja radykalna
 Donald Davidson nie ogranicza się
do potwierdzeń i odrzuceń ze strony
tubylców, jeśli chodzi o świadectwa.
 Bodźce zmysłowe nie są rozstrzygające.
 W zamian zakłada, że ich zachowania są
racjonalne:
 Wyrażają spójne przekonania.
 Są efektem spójnych preferencji.
 Przekonania tubylców są w większości prawdziwe.
Zasada życzliwości
 Interpretuj wypowiedzi tak, aby okazały się
prawdziwe: spójne wewnętrznie i
korespondowały z faktami.
 Davidson uważa, że ludzie mają w większości
prawdziwe przekonania (że mają nogi, że deszcz
jest mokry, sól słona itd.).
 Trzymanie się fałszywych przekonań jest anomalią
w świetle koncepcji Davidsona, bo jest sprzeczne z
racjonalnością i trudne do zinterpretowania.
 Ale ciągle spotykamy ludzi, którzy
prawdopodobnie rzetelnie wierzą w banialuki…
 Proces
Triangulacja
dochodzenia do
wiedzy o
postawach
propozycjonalnych
 Liczą się:
wiedza
obiektywna
 język,
 myślenie,
wiedza
intersubiektywna
 działanie.
wiedza
subiektywna
Niezdeterminowanie
interpretacji
 Znaczenie wypowiedzi pozostaje
niezdeterminowane względem zachowań,
nawet przy zastosowaniu zasady życzliwości i
triangulacji.
 Davidson nie ma problemu z tezą o
niezdeterminowaniu (przeciwnie do Quine’a), bo
nie odrzuca istnienia znaczeń.
Przeciwko tradycyjnemu
modelowi
MODEL PROCESU KOMUNIKACJI
NADAWANIE
NADAWCA
(źródło)
KOMUNIKAT
KODOWANIE
KOMUNIKAT
KANAŁ
DEKODOWANIE
ODBIÓR
ODBIORCA
SZUM
sprzężenie zwrotne
ODBIÓR
NADAWANIE
Holizm
 Gottlob Frege (1848-1925):
 znaczenie wyrazu jest określone dopiero w
kontekście całego zdania.
 Donald Davidson:
 znaczenie zdania jest określone dopiero w
kontekście całego języka.
Zarzut Fodora i Lepore’a
 Załóżmy, że holizm jest prawdziwy.
 Załóżmy, że dwie osoby mogą się różnić
zdaniem na dowolny temat: jedna mówi p, druga
~p.
 Jeśli jednak znaczenie ich wypowiedzi zależy od
ich wszystkich przekonań (teza holizmu), to p
znaczy coś zupełnego innego niż p podlegające
negacji.
 Czyli różnią się zdaniem i nie różnią się zdaniem.
 Ergo: holizm prowadzi do sprzeczności.
Holizm inferencjalistyczny
 Inna odmiana holizmu: znaczeniem
wyrażenia jest zbiór konsekwencji wszystkich
wypowiedzi zawierających to wyrażenie.
 To teza inferencjalizmu.
 Problem Fodora dotyczy zwłaszcza tej formy
holizmu.
Holizm wyrafinowany
 Nie wszystko stracone! Jeśli relacje
wyznaczające znaczenie nie są tak proste jak
relacje wynikania logicznego, to znaczenie p
u osób stwierdzających i odrzucających to
samo zdanie może to samo.
 Wystarczy, że relacjom tym przypiszemy np.
wagę w liczbach naturalnych.
 To typowa strategia we współczesnych badaniach
nad sieciami semantycznymi.
Inferencjalizm Brandoma
 Robert Brandom (ur. 1950):
 znaczenie wypowiedzi należy postrzegać
normatywnie, tj. jako pewne zobowiązania, jakie
biorą na siebie komunikujący się
ludzie, którzy powinni potem
odpowiednio bronić swoich poglądów
 znaczenie jest kwestią normatywną
 i jest holistyczne.
Znaczenie jako normatywne
 Wypowiedzi są poprawne lub nie; błędne lub
nie – mają w tym sensie normatywny
charakter.
 Współcześnie gorące są spory na temat tego, czy
w ogóle istnieją fakty na temat znaczenia, jeśli
uzna się je za normatywne. Skrajni normatywiści
mogą nawet odrzucać faktualizm w kwestii
znaczenia.
Normatywizm Brandoma
 Znaczenie jest normatywne i dotyczy norm
posługiwania się językiem.
 Mówiący i słuchający przyjmują zobowiązania, są
uprawnieni do wnioskowania itd.
 Jeśli głoszę np., że Ludwik jest mężem Elwiry, to
zobowiązuję się do tezy, że jest człowiekiem.
 Normy znaczeniowe mają charakter społeczny i
holistyczny. I inferencjalny.
 Są one implicite, a zadaniem semantyki jest ich
ujawnienie (making explicit).
Normatywizm Brandoma
 Użytkownicy nie muszą być świadomi tych
wszystkich norm. One są zawarte implicite w
języku.
 Obowiązywanie norm to nie kwestia
subiektywna, lecz przypisywania
odpowiedzialności za wypowiedzi ze względu
na racjonalność.
 Nie mogę jednocześnie odrzucić zdania „Ludwik
jest człowiekiem” i przyjąć zdania „Ludwik jest
mężem Elwiry”, bo tylko ludzie bywają mężami.
(Na razie nie można wyjść za Marsjanina).
Drugi zarzut Fodora
 Semantyka inferencjalna posługuje się
pojęciem inferencji do opisu znaczenia
wypowiedzi. Ale pojęcie inferencji nie
pozwala mówić o kompozycyjności
znaczenia:
 Znaczenie wyrażenia „zielona trawa” to po prostu
znaczenie wyrażenia „zielony” i wyrażenia „trawa”
(np. iloczyn ekstensji tych wyrażeń daje ekstensję
wyrażenia „zielona trawa”)
Odpowiedź Brandoma:
inferencjalizm subzdaniowy
 Brandom rozwija teorię, zgodnie z którą sieć
zobowiązań normatywnych obejmuje też
zobowiązania co do podstawiania nazw, np.
nazwy „zielony” i nazwy „trawa”.
 Operacje podstawiania i normy podstawiania
mają pozwolić na rekonstrukcję klasycznej
kompozycyjności.
 Więcej w jego książce na temat mówienia i
działania.
Pragmatyzm: komunikacja to
działanie
 Davidson i Brandom to neopragmatyści:
komunikacja to nie przekazywanie informacji,
to współdziałanie osób komunikujących się.
 Prymat pragmatyki nad semantyką
 Odrzucenie atomizmu semantycznego
 Normatywne ujęcie racjonalności w komunikacji,
a intencjonalności jako pochodnej wobec
racjonalności
Dodatkowe lektury
 R. Brandom, Między mówieniem
a działaniem, tłum. M. Gokieli,
Warszawa, PWN 2012.
 M. Joseph, Donald Davidson, Acumen 2004.
 S. Kripke, Wittgenstein o regułach
i języku prywatnym, tłum. K. Posłajko,
L. Wroński, Warszawa, Aletheia 2007.