Współczesne systemy polityczne

Współczesne systemy polityczne- dr W. Sokół
System polityczny:
 Ujęcie instytucjonalne- ogół instytucji za pośrednictwem których podejmowane są decyzje polityczne. Pogląd
zapoczątkowany przez G. Jellinka i kontynuowany przez Webera, że system polit. Można utożsamiac z ustrojem
państwowym.

strukturalno- funkcjonalne- dynamiczny proces polityczny zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot, tj. państwo,
partie polit., zw. zawodowe, stowarzyszenia, grupy nacisków itp.
 wg. koncepcji systemowej- rozpatruje się relacje pomiędzy systemem a jego otoczeniem sprowadzając je do 3 etapów:
wejścia, konwersji (przetwarzanie) i wyjścia. Wejście i wyjście (decyzje i działanie polityczne) są relacjami między
systemem a otoczeniem, zaś przetworzenie jest wewnętrznym procesem systemu.
Elementy systemu:
 idee i wartości polityczne (suwerenności narodu, pluralizmu politycznego, praw i wolności obywatelskich), tzw.
aksjologia.
 Organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie (aparat państwowy, partie
polityczne, zw. zawodowe, stowarzyszenia, samorządy)
 Normy regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych (normy prawne i normy pozaprawnemoralne, kulturowe, organizacyjne)
Organy władzy państwowej:
Kryterium- Rodzaj
Liczba osób- jednoosobowe i kolegialne
Zakres kompetencji- dotyczące kompetencji ogólnej (prezydent, monarcha, parlament) i
szczegółowej (minister)
Zakres przestrzenny- centralne (rozciągają się na zakres całego państwa lub reprezentują państwo na zewnątrz) i terenowe
(dotyczą tylko części terytorium państwowego).
Sposób powoływania- z wyboru (bezpośrednie lub pośrednie: kooptacja- uzupełnianie składu przez sam organ, nominacjawyznaczanie na dane stanowisko przez organ wyższy, dziedziczenie tronu- przekazanie władzy wskutek
prawnie ustalonych zasad)
Rodzaj działalności- prawodawcze, sądowe, kontrolne
Budowa aparatu państwowego:
- wg. zasady jednolitości (koncentracji władzy)- jeden organ dominujący (jednoosobowy- monarchia absolutna, państwa
faszystowskie), kolegialny- konstytucja Francuska 1793, komuna Paryska 1871, konstytucja szwajcarska 1874, państwa
socjalistyczne)
- lub podziału władzy- (Locke, Monteskiusz) Istnieje władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Każda z tych władz jest
prowadzona przez odrębny organ państwowy. Mechanizm powiązań między nimi powinien zapewniać ich wzajemne
ograniczanie się:
- separacja władz (USA, część państw Ameryki Środkowej i Południowej)
- współdziałanie i wzajemne hamowanie się legislatywy i egzekutywy (demokracje europejskie)
Poziomy rozwiązań ustrojowych:
 makroskali- dokonuje się wyboru pomiędzy różnymi typami reżimów politycznych (np. autorytaryzm i demokracja).
 medioskali- politycy decydują o formie rządów (np. parlamentaryzm, prezydencjalizm)
 mikroskali- dokonują wyboru pomiędzy różnymi wariantami instytucji politycznych (np. parlament jednoizbowy, parlament
bikameralny itp.)
Typologie państw.
Formy państwa:
Kryterium wg.
 reżimu politycznego- demokracja, autorytaryzm, totalitaryzm
 terytorialno- prawnej struktury państwa- unitarne i złożone (unia federalna, unia realna, federacja, konfederacja)
 zasady organizacji aparatu państwowego
- istotę głowy państwa (monarchia i republika)
- relacje między organami państwowymi (demokracji parlamentarnej, parlamentarno- gabinetowa i kanclerski, klasyczny,
prezydencki, półprezydencki, prezydencki wschodni, parlamentarno- komitetowy)
System demokracji parlamentarnej.
 Układ sił w parlamencie ma decydujący wpływ na proces tworzenia rządu (premier powinien mieć poparcie w rządzie)
 Gabinet i poszczególni członkowie rządu ponoszą odpowiedzialnośc polityczną przed parlamentem (wotum nieufności)
 Głowa państwa i członkowie gabinetu ponoszą odpowiedzialnośc konstytucyjną za tzw. delikt konstytucyjny
1




Premier ma prawo rozwiązac parlament przed upływem kadencji, koniecznośc rozpisania przedterminowych wyborów
Glowa państwa posiada ograniczone kompetencje
Nie występuje zasada separacji władz
Ten typ dominuje w Europie (Wielka Brytania, Włochy, Niemcy, Szwecja, Polska, Hiszpania)
Prezydencki
 Prezydent jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu
 Prezydent i parlament wybierani w wyborach powszechnych
 Państwo nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem
 Prezydent i ministrowie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną za delikt konstytucyjny i przestępstwa pospolite
 Niepołączalność funkcji w rządzie i parlamencie (członka gabinetu i deputowanego)
 Prezydent nie ma prawa skrócenia kadencji parlamentu
System semiprezydencki (mieszany, półprezydencki)
 Bezpośredni sposób powoływania prezydenta w drodze wyborów powszechnych
 Dualizm egzekutywy- władza wykonawcza należy do państwa i rządu (prezydent i premier)
 Odpowiedzialność konstytucyjna prezydenta przy jednoczesnym braku odpowiedzialności politycznej
 Szeroki zakres kompetencji głowy państwa
 Prezydent powołuje premiera a na jego wniosek ministrów
 Zasada niepołączalności mandatu deputowanego ze stanowiskiem w rządzie
 Możliwość przedterminowego skracania kadencji parlamentu
Parlamentarno- komitetowy




Jednolitość władzy
Parlament jako najwyższy organ reprezentujący suwerenny naród
Rząd jako komitet- wykonawca parlamentu
Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem jego kadencji
Republika- forma państwa, w której głową państwa jest osoba lub grupa osób wybieranych na określony czas lub/oraz na czele
państwa stoi kadencyjny organ wyłoniony na drodze wyborów powszechnych. Republika powstała w opozycji do monarchii.
Do końca XVIII w. republika była rzadką formą, występowała w starożytności (Republika Rzymska), średniowiecze i renesans
(Republika Wenecka), czasy nowożytne ( Stany Zjednoczone 1787), republika upowszechniła się dopiero po I wojnie światowej.
Monarchia- funkcję głowy państwa sprawuje dożywotni i zazwyczaj dziedziczny monarcha.
Monarchia matrymonialna- monarchowie dysponowali królestwem tak jak majątkiem prywatnym i nie postrzegali swej władzy
jako funkcji publicznej.
Monarchia absolutna- w której cała władza skupiona jest w rękach jednego podmiotu. W obu król był źródłem prawa i stał ponad
nim.
Współcześnie: monarchia konstytucyjna (parlamentarna)- król panuje z woli ludu, a jego władza jest ograniczona prawem,
monarcha sprawuje funkcję ceremonialno- reprezentacyjną, integracyjna jako symbol jedności narodu. Monarcha uzyskuje
władzę poprzez dziedziczenie lub wybieralność (m. elekcyjna)
Budowa terytorialna państwa:
1.
2.
Federacyjne
Jednolite
1.
Konfederacje (federalizm międzynarodowy). Związek państw:
 Wspólnota oparta na prawie międzynarodowym
 Suwerenność należy do części składowych państwa
 Realizowanie wspólnych zadań w ramach zawartej umowy
 Ustawodawstwo w ramach części składowych, jeżeli nie jest delegowane na organy wspólnoty
 Szwajcaria do 1848, Związek Niemiecki do 1866, USA do 1787
Federacje (federalizm wewnątrz państwa). Państwo związkowe:
 Państwo jest prawną formą wspólnoty
 Suwerenność należy do związku
 Udział części składowych w wypracowaniu decyzji ogólnopaństwowych
 Podział władzy państwowej między związek i części składowe
 Szwajcaria od 1848, RFN, USA od 1787, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Rosja
2
2.
Administracyjna decentralizacja- najważniejsze decyzje należą do władzy centralnej, jest ona ograniczona przez autonomiczne
obszary rozstrzygania należące do ciał samorządowych (Wielka Brytania, Włochy, Hiszpania)
Centralizacja- centralne zarządzanie (Niemcy do 1945)
Państwa unitarne- jedność struktury organizacyjnej i brak podziałów na części składowe, które miałyby cechy „państwowości”.
Jednolity system prawa naturalnego i formalnego.
Władze regionalne zawsze podlegają władzy centralnej.
 Unitarne zdecentralizowane- organy regionów są formowane niezależnie od organów centralnych (Japonia, W. Brytania)
 Unitarne scentralizowane- podporządkowanie organów regionalnych centrum poprzez przez władzę centralną urzędników
Zasady konstytucyjne państwa demokratycznego.
Konstytucja- akt prawny o najwyższej mocy prawnej, określający podstawy ustroju demokratycznego i status prawny jednostki.
Cechy konstytucji:
- szczególna treść
- najwyższa moc prawna w systemie źródeł prawa
- trwałość (utrudniony system dokonywania zmian)
Ze względu na:
1. sposób uchwalania:
oktrojowcze- nadawane społeczeństwu przez panujących władców
obywatelskie- uchwalane w drodze referendum lub przez demokratycznie wyłonione zgromadzenie przedstawicielskie
2. treść:
niepełne- zawierają jedynie zasady podziału władzy między głowę państwa a parlament
pełnie- określają suwerenna, podstawy ustroju demokratycznego i gospodarczego, statut prawny jednostki, tryb zmiany
konstytucji itp.
(małe- które nie zawierają wszystkich charakterystycznych dla konstytucji pełnych elementów)
3. formy:
pisane- jeden lub kilka aktów prawnych zawierających treść charakterystyczną dla konstytucji w jednym dokumencie
niepisane- więcej niż w jednym dokumencie
4. trwałość:
sztywne- zmiany są trudne do przeprowadzenia, np. za pomocą referendum lub większością kwalifikowaną
giętkie- łatwiejszy sposób modyfikowania, np. zwykłą większością kwalifikowaną
Zasada suwerenności narodu- niezależność władzy państwowej od jakichkolwiek czynników zewnętrznych (od innych państw i
organizacji międzynarodowych) i wewnętrznych (zwierzchnia, uprzywilejowana podmiotowość organu lub grupy społecznej
wobec wszystkich podmiotów politycznych działających w danym państwie).
Zasada przedstawicielstwa- fikcja prawna reprezentacji, która przypisuje wolę reprezentantów samemu narodowi (naród udziela
swoim przedstawicielom mandatu do reprezentowania swojej woli)
Zasada państwa prawa- organy władzy państwowej działają w granicach i na podstawie prawa (każda decyzja musi mieć
podstawy prawne)
Zasada praworządności- organy państwa powinny przestrzegać prawa
Zasada podziału władzy- ze względu na stanowienie ustaw, stosowanie ustaw i rozstrzyganie na ich podstawie sporów
(jurysdykcja).
Zasada gwarancji praw i wolności obywatelskich- państwo ma obowiązek zapewnić wolności i prawa człowieka i obywatela,
bezpieczeństwo obywatela jest głównym zadaniem państwa (wywodzi się z praw naturalnych- godności człowieka)
Zasada pluralizmu politycznego- dopuszczenie do legalnej walki o zdobycie lub utrzymanie władzy państwowej ugrupowań
zróżnicowanych pod względem ideologiczno- programowych.
Wielość partii, równość partii, określenie demokratycznej roli patii politycznych.
Zasada większości- decyduje wola większości, ale też poszanowania praw mniejszości.
WIELKA BRYTANIA
3
-
XII w. pierwszy parlament, tzw. rada królewska
Doradcy wokół króla (najpierw rada zwykła, porem stal rada oraz tajna rada)
XVII-XVIII pojawia się partia wigów i torysów. Od 1965r. powołano ministrów spośród tej partii, która zdobyła większość
w parlamencie.
XIX w. przyjmowanie uprawnień królewskich przez gabinet. Umacnianie się modelu parlamentarno- gabinetowego.
XX w. dominacje egzekutywy nad legislatywą
9 regionów- Anglia
32 Council Areas- Szkocja
22 Unitary Authorites- Walia
26 dystrykty- Irlandia Pół.




System parlamentarno- gabinetowy
Monarchia dziedziczna
Król panuje, a nie rządzi- decyzje podejmuje premier w imieniu monarchy, niektóre jednak kompetencje wykonuje monarcha
na wniosek premiera
Nie posiada spisanej, formalnej konstytucji. Zasady działania organów itp. są określone przez prawo.
Źródła prawa konstytucyjnego:
- prawo stanowione (np. Wielka Karta Swobód)
- prawo precedensowe (orzeczenia sądów w konkretnych sprawach)
- konwenanse konstytucyjne (utarte sposoby postępowania w pewnych sytuacjach)
- dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze
- prawa i traktaty UE
Zasady ustrojowe:
 rządy prawa- wszystko podlega ocenie sądów, wobec prawa wszyscy są równi
 podział władzy
 zwierzchnictwo parlamentu- ograniczona rola monarchy, parlament jako jedyne i najważniejsze źródło władzy
Parlament
-
struktura bikameralna (Izba Gmin i Izba Lordów)
wybory przeprowadzane są wyłącznie do Izby Gmin

-
Izba Gmin
646 deputowanych
izba niższa, ale odgrywa nadrzędną rolę do Izby Lordów
mandaty: Anglia 529, Szkocja 59, Walia 40, Irlandia Północna 18.
Wybory powszechne, 4 przymiotnikowe
Nie ma określonej kadencji, ale max. 5 lat
Czynne prawo wyborcze 18 lat, a bierne 21 lat.
System sesyjny (otwiera mowa tronowa)
Zasada dyskontynuacji
Speaker- nie musi brać udziału w głosowaniu, chyba że jest równowaga głosów to głosuje za partią rządzącą
Komisja (cała izba gmin):
- Stałe i podstawowe
- Specjalne (funkcja kontrolna nad ministrami)
- Wspólne (przedstawiciele Izby min i Izby Lordów)
- Projektów ustaw prywatnych
Gabinet Cieni- dieta i wynagrodzenie ze skarbu państwa
Bierne prawo wyborcze nie dotyczy:
- Członków Izby Lordów (tylko irlandzcy mogą)
- Osób zajmujących eksponowane stanowiska w służbie Korony (jak sędziowie)
- Członków parlamentu innych państw wspólnoty
- Skazanych za zdradę, którzy nie otrzymali prawa łaski
- Skazanych za naruszenie praw wyborczych w ciągu 25lat poprzez dane wybory
- Osób odsiadujących długoletnie wyroki (powyżej roku), ale tylko podczas odbywania kary
- Bankrutów
Prorogacja- zgoda monarchy na ustawy oraz zawiera datę następnej sesji.
4
Whip- rzecznik dyscypliny partyjnej, zapewnia jednolitość głosowania
Lider Izby Gmin- czuwa nad realizacją rządowego programu prac ustawodawczych (Hariet Hermann)
Projekty ustaw (bills):
 publiczne (public)- o znaczeniu ogólnym, kierowane do wszystkich
 prywatne (privace)- dotyczące interesów partykularnych lub indywidualnych (wnoszone tylko przez organy samorządu,
obywateli, korporacje i przedsiębiorstwa)
 mieszane
Prawo inicjatywy ustawodawczej posiada tylko członek parlamentu.
1. inicjatywa ustawodawcza
2. 1 czytanie
3. 2 czytanie
4. skierowanie do komisji
5. rozpatrywanie przez Izbę sprawozdania z komisji
6. 3 czytanie
7. głosowanie nad projektem w drugiej izbie
8. promulgacja przez monarchę
Król oficjalnie posiada prawo weta, ale nie skorzystał z niego od 1707 roku.
Funkcja kontrolna Izby Gmin:
- dyskusja nad ogólną polityką rządu z okazji mowy tronowej
- debata budżetowa
- dyskusja nad wnioskiem wyrażającym poparcie dla polityki rządu w określonej dziedzinie
- rozpatrywanie sprawozdania rządu z realizacji wydatków publicznych
- uprawnienia komisji specjalnych (żądanie wyjaśnień z poszczególnych ministerstw)
- przekształcenie Izby Gmin na Komisję Całej Izby
- zapytania deputowanych (2 pytania dziennie na piśmie, odp. za 2 tygodnie)
- kontrola aktów normatywnych stanowionych przez organy wykonawcze
Kontrola ma skutki polityczne, a nie prawne.
Istnieje Urząd Kontrolera i Audytora Generalnego, który kieruje systemem organów kontroli finansowej (polski NIK)

-
Izba Lordów
725 parowie świeccy i duchowni (najwyżsi hierarchowie kościoła anglikańskiego, zasiadają w izbie tak długo jak długo
pełnią swoje funkcje kościelne, obecnie jest ich 26). LP 214, CP 196, LD 71, niezrzeszeni 201, p. niepodległości 2.
- lordowie pełnią swoją funkcję dożywotnio, chyba że izba odbiera im tytuł
dzielą się na: 92 parów dziedzicznych, 12 parów prawa, 618 parów dożywotnich
- obradom przewodniczy Lord Speaker (dawniej przewodniczył Lord Kanclerz), Janet „Jan” Anne Royall
- kadencja od 10 do 15 lat
- nie pełni już funkcji Naczelnego Sądu Apelacyjnego (teraz funkcję tą pełni Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa)
- posiada funkcję ustawodawczą
- nie posiada funkcji sądowniczej i kontrolnej
-
wyraża zgodę na przedłużenie kadencji Izby Gmin
ma weto zawieszające w stosunku do projektów ustaw uchwalanych przez Izbę Gmin
opiniuje projekt ustaw z Izby Gmin
poprawianie ustawodawstwa
inicjatywa ustawodawcza- projekty niekontrowersyjne, ale ważnie, wymagające dłuższego czasu
badanie projektów ustaw prywatnych w trybie specjalnej procedury w kwestii związanej z ustawodawstwem delegowanym
lub europejskim
 -Monarcha- dziedziczna, musi należeć do kościoła anglikańskiego, a jego małżonek nie może być katolikiem
- zwierzchnik sił zbrojnych
- zwołuje i rozwiązuje
- prawo łaski
- mianuje wszystkich wyższych urzędników
- powoływanie i odwoływanie rządu
- powoływanie arcybiskupów i biskupów kościoła anglikańskiego
- nawiązywanie i zrywanie stosunków dyplomatycznych
- zawiązywanie i wypowiadanie traktatów
- nadawanie orderów i odznaczeń
- kreowanie nowych parów
W praktyce potrzebuje kontrasygnaty.
5
 Rząd i Gabinet
Rząd- ogół ministrów powoływanych przez premiera lub monarchę (ok.100 osób), nie pracuje w trybie kolegialnym. Występują:
ministrowie właściwi, minister koronny oraz ministrze młodsi.
Gabinet- pracuje w trybie kolegialnym, węższe ciało (ok.20 osób), lider partii zwycięskiej to premier. Skład gabinetu i liczbę
ministrów ustala premier.
-
skład i strukturę Gabinetu ustala premier
rząd ponosi odpowiedzialnośc polityczną przed Izbami
Skład Gabinetu: premier, minister ds. zagranicznych, Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, sekretarz ds. zdrowia, sekretarz ds.,
edukacji, lord kanclerz, Kanclerz Skarbu, minister szkolnictwa wyższego i nauki, m. techniki, spraw wewnętrznych, obrony, Lord
Przewodniczący Tajnej Rady, Lord Strażnik Tajnej Pieczęci, Kanclerz Księstwa Lancaster.
Premier:
- pierwszy Lord Skarbu, minister ds. cywilnej administracji państwowej (mianuje ministrów, urzędników cywilnej służby
państwowej)
- ma prawo rozwiązania parlamentu i rządu (zgłasza wniosek do monarchy)
- kieruje rządem, swoją partią i formalnie Izbą Gmin
- swobodnie dokonuje zmian w składzie rządu, powołuje komitety, określa ich liczbę i skład
Funkcje rządu:
- określa podstawowe kierunki polityki państwa
- sprawowanie zwierzchniej kontroli nad funkcja administracyjną
- koordynacja pracy i zadań resortów
- prowadzenie polityki zagranicznej
- przygotowanie do uchwalenia przez parlament najważniejszych ustaw
- wydawanie aktów normatywnych i nienormatywnych
- prowadzenie polityki zdrowotnej państwa
System:
- dwupartyjny (Partia Pracy i Partia Konserwatywna, inne: Walijska Partia Narodowa, Szkocka Partia Narodowa, Sinn Feinnp. katolicka niepodległościowa, P. Zielonych, Front Narodowy, P. Usterskich Unionistów- protestancka)
Partia Pracy- 1990 Brown, socjaldemokratyczna, w ścisłym związku ze zw. zawodowymi, członkostwo indywidualne i zbiorowe
(ugrupowania, stowarzyszenia, zw. zawodowe),.
Partia Konserwatywna- 1832 Cameron, tradycyjne wartości, nurt paternalistyczny dopuszczał interwencjonizm państwowy,
Tatcheryzm- liberalizm ekonomiczny, monetaryzm, prywatyzacja, centralizm państwowy.
Liberalni Demokraci- Campbell, Wigowie. 1988. Nigdy nie uczestniczyła w sprawowaniu władzy, choc jest trzecią pod
względem wielkości partią w Wlk. Brytanii.
Sądownictwo:
- sądy pokoju (orzekają bezpłatnie niezawodowi sędziowie pokoju)
- sądy hrabstw
- Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa- pełni funkcje sądu apelacyjnego
Brak sądownictwa administracyjnego (zastępują je sądy hrabstw i sądy pokoju)
NIEMCY- RFN
1939- upadek III Rzeszy
4D: denazyfikacja- oczyszczanie z wpływów ideologii nazistowskich
dekartelyzacja- likwidacja przedsiębiorstw
demilitaryzacja- likwidacja armii niemieckiej i przemysłu zbrojeniowego
demokratyzacja
1949- powstanie dwóch państw niemieckich: NRD i RFN
23.05.1949- uchwalenie Konstytucji
3.10.1990- Zjednoczenie Niemiec
Konstytucja 146 artykułów, 11 rozdziałów + preambuła
-
Ustawa zasadnicza
Określa prawa człowieka i obywatela wobec przedstawicieli władzy, a także organizację państwa, zadania państwa i jego
sposoby działania
Może być zmieniona, wyłączając rozdział 1, 20 oraz 79 (zmiana przez większość kwalifikowaną 2/3 głosów parlamentu)
6
-
Wykonanie nadzorowane prze Trybunał Konstytucyjny
Zasady ustrojowe
1.
2.
3.
4.
federalizmu- 16 krajów związkowych, mają charakter państw o ograniczonej suwerenności, każdy z krajów posiada własną
konstytucję, własny rząd, parlament i sądownictwo. Każdy land wysyła swoich przedstawicieli do Bundesratu. Konstytucja
zawiera zasadę domniemania kompetencji na rzecz landów.
państwa socjalnego- zasada subsydiarności, państwo zapewnia pomoc jednostkom i grupom jej potrzebującym.
demokratycznego państwa prawnego- związanie organów w państwie prawem oraz wymóg stanowienia obowiązków
obywatela na mocy aktów ustawodawczych. Państwo nie może ingerować w sferę godności ludzkiej.
demokracji przedstawicielskiej- naród jako jedyny suweren, władza sprawowana przez organy wybierane pośrednio lub
bezpośrednio. Niedopuszczalne podejmowanie decyzji poprzez referendum na szczeblu centralnym (wyjątek: zmiana granic
pomiędzy landami).
Ustrój:
Demokratyczna republika federalna, system kanclersko- prezydencki.
Władza wykonawcza- rząd federalny (kanclerz i prezydent)
Władza ustawodawcza- Bundestag i Bundesrad (Rada Federalna)
Sądownictwo- Federalny Trybunał Konstytucyjny i sądy federalne
(Schemat systemu politycznego Niemiec  z Internetu)
Prezydent
- rola reprezentacyjna, posiada władzę nas systemem sądownictwa
- kadencja trwa 5 lat
- wybierany przez Zgromadzenie Związkowe (ok.1200 osób-połowa to przedstawiciele landów, a 2 połowa to członkowie
Bundestagu)
- ukończone 40 lat i czynne prawo wyborcze do Bundestagu
- gdy otrzyma większość bezwzględną, w 2 turze również większość bezwzględną, a kolejne tury większość zwykła
Funkcje:
- reprezentuje państwo na zewnątrz
- zawiera umowy z innymi państwami
- wysyła i przejmuje przedstawicieli dyplomatycznych
- wskazuje kandydata na kanclerza
- mianuje i odwołuje najważniejszych urzędników państwa
- prawo łaski oraz nadawania orderów i odznaczeń
- na wniosek rządu wprowadza ustawodawczy stan wyjątkowy
Nie posiada prawa veta, ale może projekt ustawy skierować do TK.
Nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem.
W większości wymaga kontrasygnaty kanclerza lub właściwego ministra (wyjątek: mianowanie i odwołanie kanclerza oraz
rozwiązanie Bundestagu: gdy upadnie wniosek zaufania wobec rządu lub prezydent nie zgodzi się na kandydata na kanclerza tzw.
kandydata mniejszości).
Rząd (kanclerz + ministrowie)
-
-
-
-
desygnuje prezydenta (musi uzyskac poparcie parlamentu, jeśli nie to prawo to przechodzi na parlament, który wybiera
swojego kandydata większością bezwzględną, jeśli w ciągu 14 dni nie dokona wyboru większością bezwzględną to może
przystąpić do wyboru większością zwykłą)
kanclerz pełni wobec innych ministrów rolę nadrzędną
stoi na czele rządu i tworzy rząd, decyduje o liczbie ministrów i zakresie ich kompetencji
powołuje wicekanclerza
może zgłosic wniosek o ogłoszenie ustawodawczego stanu wyjątkowego na max. 6 miesięcy i może być on ogłoszony tylko
raz przez danego kanclerza (każdy rządowy projekt odrzucony przez Bundestag może być po uzyskaniu zgody Bundesradu
ogłoszony przez kanclerza)
wotum zaufania- wniosek musi być przyjęty bezwzględną większością głosów, w przeciwnym razie rząd upada, a parlament
musi wybrac nowego kanclerza
konstruktywne wotum nieufności- w przypadku kiedy dokona wyboru jego następcy za pomocą bezwzględnej większości
głosów. Jeśli nie ma większości to albo prezydent rozwiązuje parlament i rozpisuje nowe wybory, albo udziela poparcia
kanclerzowi mniejszości i mianuje go.
Parlament może wyrazic wotum zaufania wobec całego rządu, a nie pojedynczego ministra.
Parlament związkowy
7
Bundestag (izba związku)- reprezentacja ogólnopaństwowa, przedstawiciele z wyborów bezpośrednich
Bundesrad (delegaci rządów poszczególnych krajów związkowych)
Bundestag
- Kadencja 4 lata
- Liczba posłów obecnie 622 (ustawowo 598 osób)
- Na czele stoi przewodniczący (kreuje pracami izby), wybrany bezwzględną większością głosów
- Prezydium Bundestagu- członkowie prezydium+23 członków (funkcje doradcze)
- Okres posiedzeń- 14 dni, potem przerwa trwająca tydzień (pracuje w trybie permanentnym)
Funkcje Bundestagu:
- Na wniosek prezydenta federacji wybiera kanclerza
- Wybiera (wraz z Bundesradem) przewodniczących i członków Trybunału Konstytucyjnego
- Funkcja ustrojodawcza- możliwośc zmiany Konstytucji
- Funkcja ustawodawcza- zgłoszenie projektu ustawy do Bundestagu (prawo inicjatywy: rząd, Rada Federalna, posłowie 5%.
Jeśli przechodzi przez Bundestag to musi być przyjęte przez Izbę Wyższą, następnie jest poddawana do prezydenta do
podpisu- promulgacja, nie ma on prawa veta)
Uchwala ustawy:
A federacyjne- Rada Federacji ma prawo veta ostatecznego, dotyczy spraw ważnych
B zwykłe- wymagana jest zgoda Rady Federacji, ale ma prawo veta zawieszającego (jeśli R.F. odrzuciła ustawę to Bundestag
może tę ustawę uchwalic)
- Funkcja kontrolna:
Udzielanie kanclerzowi konstruktywnego wotum nieufności
Interpelacje i zapytania poselskie
Możliwośc żądania obecności kanclerza
Powołanie komisji ankietowych i dochodzeniowo- śledczych
Zatwierdza umowy międzynarodowe
Uchwala ustawy budżetowe i kontroluje jej wykonanie
Komisje stałe (resortowe) i nadzwyczajne (ankietowe i dochodzeniowo-śledcze)
System wyborczy:
- Mieszany(proporcjonalny i większościowy)
- 50% w okręgach jednomandatowych, a drugie 50% wielomandatowe
- wyborca ma 2 głosy (1 na indywidualnego kandydata, a 2 na listę)
- obliczanie głosów:
zwycięscy w okręgach jednomandatowych- mandat bezpośredni
rozdzielenie na podstawie metody Sainte Lague
klauzula 5%
wybory 2005r.: CDU/CSU 35%, SPD 34%, koalicja CDU/CSU- SPD
wybory 2009r.: CDU/CSU, SPD, FDP, zieloni, lewica
Rada Federalna Niemiec
- 69 członków
- każdy kraj ma od 3-6 głosów
- powyżej 7mln- 6 miejsc, 4 kraje związkowe
6-7 mln- 5 miejsc, 1 kraje zw.
2-6 mln- 4 miejsca, 7 kraje zw.
2 mln- 3 miejsca, 1 kraj zw.
- mandat imperatywny- związani instrukcjami wyborczymi
- pracami kieruje prezydent (przewodniczący) Bundestratu czyli kolejni szefowie krajów związkowych
Prezydent:
- Zwołuje i otwiera posiedzenia
- Może przejąc funkcje prezydenta RFN
- Prawo postawienia prezydenta RFN w stan oskarżenia
- Nie ma funkcji kontrolnej (brak pociągnięcia do odpowiedzialności politycznej rządu)
- Wybór sędziów federalnego Trybunału Konstytucyjnego
Podział terytorium:
1. kraje 16- własne sądy, rządy itp.
2. powiaty 439 (ziemskie, grodzkie)- status jednostek samorządowych i rządowych (na czele stoi starosta)
3. gminy (zwykłe lub miejskie oraz posiadające p. targowe)
STANY ZJEDNOCZONE
8
Konstytucja
- syntetyczna, ogólnikowa (Sąd Najwyższy interpretuje ją wg zmieniającej się rzeczywistości)
- pierwsza na świecie
- odwoływanie się do ponadczasowych wartości
- wysoki poziom intelektualny, moralny twórców konstytucji
- wstęp, 7 artykułów, 27 poprawek (I władza ustawodawcza, II władza wykonawcza, III władza sądownicza, IV stosunki
między władzą federalną i władzami stanowymi, V tryb zmiany konstytucji, VI podstawowy system źródeł prawa, VII
wejście konstytucji w życie- przynajmniej po ratyfikacji przez 9 stanów)
- sztywna, trudna do zmiany (wniosek o zmianę: Kongres lub 2/3 stanów, następnie zgodę musi wyrazić ¾ stanów.
System źródeł prawa:
- Konstytucja
- Prawa precedensowe (rozstrzyganie sądów w różnych konkretnych sprawach)
- Ustawodawstwo Kongresu i ustawodawstwo delegowane
- Akty prawne prezydenta (rozporządzenia wykonawcze i proklamacje)
- Traktaty międzynarodowe, porozumienie administracyjne, zwyczajowe prawo międzynarodowe
Zasady Konstytucji:
- Podziału władz (separacja władzy, brak współpracy)
- Federalizmu
- Suwerenność narodu, kontroli sądowej, rządów prawa, dwuizbowości parlamentu, republikanizmu, demokracji itd.
Zasada federalizmu:
- Określone w sposób pozytywny (określenie kompetencji) i negatywny (zakazanie pewnych działań)
- Uprawnienia:
Delegowane- uprawnienia władz federalnych
Pochodne- prawo do uchwalania ustaw niezbędnych do wykonywania konstytucyjnych uprawnień władzy federalnej
- Uprawnienia władz stanowych nie zostały zastrzeżone dla władz centralnych lub zakazane stanom (utrzymywanie porządku
publicznego, dróg publicznych, szkolnictwa)
- Uprawnienia równoległe- realizowane zarówno przez władzę federalną, jak i stanową (podatki, sądownictwo, pożyczki)
- Nadrzędność ustawodawstwa federalnego nad stanowym
- Zasady wzajemnej relacji między stanami:
Pełnej wiary i zaufania- uznanie aktów urzędowych, dokumentów, orzeczeń sądów we wszystkich stanach
Przywilejów i swobód- pozwalające korzystac z przywilejów i swobód obywatelowi innego stanu w danym stanie
Ekstradycji- nakazująca wydanie oskarżonych
Kongres:
- władza ustawodawcza
- Izba Reprezentantów- reprezentuje naród, 435 członków (każdy stan ma swojego przedstawiciela, a pozostali proporcjonalnie
do liczby ludności), kadencja 2 lata
- Senat- reprezentuje stany, 100 członków, kadencja 6 lat, a co dwa lata zmiana 1/3 składu
- Niepołączalność funkcji we władzy ustawodawczej, wykonawczej i funkcji w organach administracyjnych
Wybory do Kongresu:
- Powszechne, bezpośrednie, wg systemu większości względnej
- Jeden dzień wyborczy w roku (pierwszy wtorek listopada)
- Senat- bierne prawo wyborcze: 30 lat, obywatelstwo od 9 lat, mieszkaniec stanu, w którym chce kandydowac (zasada
domicylu)
- Izba Reprezentantów- 25 lat, obywatelstwo od 7 lat, zasada domicylu, okręgi jednomandatowe
Organizacja Kongresu:
- Tryb sesyjny, rozpoczyna 3 stycznia, a maksymalnie do 3 stycznia kolejnego roku (minimalnie do 31 lipca)
- Senat 6 sesji, a IR- 2.
- Przewodzi speaker w IR, a w Senacie vice prezydent USA
- Zasada dyskontynuacji- niedokończone projekty w nowej kadencji muszą być rozpoczęte od nowa
- Przewodniczący komisji- kierują komisją, zwołuje je i zwołuje podkomisje, decyduje o porządku prac
- Liderzy frakcji partyjnej
- Whip- zapewnia dyscyplinę partyjną
Komisje:
- Stałe- przygotowują projekty ustaw
- Specjalne- powoływane dla zbadania określonej sprawy
- Wspólne- powoływane z udziałem członków obu izb do przygotowania
9
-
Uzgadniające- członkowie obu izb, ujednolicenie projektu ustawy, osiągnięcie kompromisu pomiędzy 2 izbami
Funkcje Kongresu:
1. Ustrojodawcza- zmiana konstytucji
Ustawodawcza i kontrolna- podstawowe funkcje
Sądowniczo- śledcze
Kreacyjne- wybór prezydenta w określonych okolicznościach
Uprawnienia w dziedzinie polityki zagranicznej- wypowiada wojnę, fundusze na pomoc dla zagranicy, senat ratyfikuje traktaty
międzynarodowe
Uprawnienia kadrowe- senat wyraża zgodę na prezydenckie nominacje
Funkcja ustawodawcza- konieczna zgoda obu izb (wyjątek: ustawa budżetowa, podatkowa)
Etapy:
- Inicjatywa ustawodawcza
- Praca w komisjach
- Przyjęcie projektu przez obie izby (lub uzgodnienie projektu przez izby)
- Podpisanie przez prezydenta w ciągu 10 dni, jeśli nie podpisze lub nie zwróci to uważa się nią za przyjętą. Veto do Kongresu,
do ponownego rozpatrzenia (2/3 głosów). Tzw. kieszonkowe- kiedy w ciągu tych 10 dni kończy się sesja Kongresu i ustawa
nie może wejść w życie.
2. Kontrolna
- Impeachment
- Dysponowanie przez kongres funduszami- tzw. władza nad sakiewką
- Kontrola przez komisje- możliwość prowadzenia przesłuchań i postępowań wyjaśniających
- Tzw. veto legislacyjne- sprzeciw Kongresu powodujący wstrzymanie określonych działań administracji
- Oraz inne działania kontrolne znajdujące się w wielu uprawnieniach kongresu, np. powołanie/ zmiana urzędów federalnych,
Senat ma prawo zatwierdzenia nominacji prezydenckich.
Impeachment- prawo Kongresu do postawienia w stan oskarżenia i skazania członków administracji federalnej (prezydent, vice
prezydent, sędziowie SN i sądów federalnych, sekretarzy departamentów) za zdradę, przekupstwo, inne ciężkie przestępstwo lub
wykroczenie.
Oskarża ich 2/3 senatorów w Senacie.
Skazanie tylko na karę usunięcia ze stanowiska i pozbawienie prawa wykonywania stanowiska w przyszłości, ostateczne i
wiążące. Nie wyklucza odpowiedzialności przed sądami powszechnymi.
Prezydent- jednolita, monokratyczna egzekutywa, kompetencje sformułowane w Konstytucji bardzo ogólnie
Po II wojnie światowej:
H Truman 45-53 d
D Eisenhower 53-61 r
J F Kennedy 61-63 d
L Johnson 63-69 d
R Nixon 69-74 r
R Ford 74-77 r
J Carter 77-81 d
R Reagan 81-89 r
G Bush 89-93 r
B Clinton 93-01 d
G Bush 01-09 r
B Obama 09-obecnie d
Wybory powszechne i pośrednie, an 4-letnią kadencję, maksymalnie 2 kadencje.
Bierne prawo wyborcze: obywatelstwo amerykańskie od urodzenia, 35 lat, zamieszkiwanie USA min, 14 lat, pełnia praw
publicznych
Zgłoszenia: sami, grupy wyborców, partie polityczne
Etapy wyborów:
1. prawybory- konkurs na kandydata
2. nominacja kandydatów przez partię polityczną
3. kampania wyborcza
4. wybory powszechne- w election day, każdy stan ma takich elektorów jakich deputowanych i senatorów, zasada
„zwycięzca bierze wszystko” (należy uzyskać bezwzględną większość głosów)
5. wybór przez kolegium elektorów- w stolicy swoich stanów elektorzy oddają głosy na kandydatów
6. objęcie urzędu przez elekta
10
Jeśli nie to IR wybiera 3 kandydatów spośród tych, którzy mieli najwięcej głosów elektorskich.
Vice Prezydent- przewodniczy Senatowi bez prawa głosu (wyjątek równość głosów). Może przejąć obowiązki prezydenta i pełnić
je do końca kadencji. Nowego Vice mianuje Prezydent po zatwierdzeniu większością głosów przez dwie izby.
Funkcje prezydenta:
- głowa państwa
- szef rządu i administracji federalnej (powołuje/odwołuje za zgodą Senatu) Rząd podzielony na 14 departamentów (na ich
czele stoją sekretarze- nie mają oni własnych konstytucyjnych uprawnień)
- wykonywanie ustaw (specjalistyczny aparat- urząd wykonawczy z Biurem Białego Domu, Rada bezpieczeństwa
Narodowego, Rada Ekonomiczna, … zarządzania i budżetu)
- kreator polityki zagranicznej
- przywódca partii
- lider opinii publicznej
- w zakresie działalności prawodawczej wydaje rozporządzenia wykonawcze do ustaw
Sądownictwo- stanowe i federalne (94 dystryktowe i 3 apleacyjne, a na ich czele SN)
Funkcje:
- kreacyjna- common law
- interpretacyjna
- ustrojodawcza- wydawanie orzeczeń w sprawie zgodności aktów prawnych z konstytucja plus wykładnia konstytucji
brak wykładu z 14 grudnia
11