Konstytucja marcowa
advertisement
KONSTYTUCJA MARCOWA ( 17.03.1921 ) artykułów 126 Wstęp Rozdział I. Rzeczpospolita ( 1-2 ), Rozdział II. Władza ustawodawcza ( 3- 38 ), Rozdział III. Władza wykonawcza ( 39- 73 ), Rozdział IV. Sądownictwo ( 74- 86 ) Rozdział V. Powszechne obowiązki i prawa obywatelskie ( 87- 124 ), Rozdział VI. Postanowienia ogólne ( 125 ), Rozdział VI. Postanowienia przejściowe ( 126 ) Wstęp: inwokacja religijna W imię Boga Wszechmogącego" nawiązuje do Konstytucji 3 Maja, Rzeczpospolita jest kontynuacją RP przedrozbiorowej, cel ustawy zasadniczej: niepodległy byt, potęga, bezpieczeństwo, ład społeczny oparty na wiekuistych zasadach prawa i wolności, równość prawa, poszanowanie pracy wszystkich obywateli RP, rozwój wszystkich sił moralnych i materialnych dla dobra odradzającej się ludzkości Podstawy ustroju: Państwo Polskie jest Rzeczpospolitą, nawiązanie do historycznej nazwy państwa, ( a więc jest republiką ), władza zwierzchnia należy do Narodu ( wzorowane na art. V Konstytucji 3 Maja, konstytucji francuskiej 1791 ) Naród to zbiorowość polityczna wszystkich obywateli państwa, bez względu na ich przynależność etniczną ( na gruncie doktryny francuskiej ), Naród sprawuje władzę za pomocą organów zbudowanych zgodnie z zasadą trójpodziału władz: ustawodawstwo- sejm i senat, władza wykonawcza- prezydent z odpowiedzialnymi ministrami ( rząd ), sprawiedliwość- niezawisłe sądy, Władza ustawodawcza: stanowienie wszelkich praw publicznych i prywatnych oraz określenie sposobu ich wykonania, tylko w drodze ustawy miały być rozstrzygane: - budżet, - obciążenia finansowe państwa, - zmiany w majątku państwa, - zaciąganie pożyczek, - nakładanie podatków, - ustalanie systemu monetarnego, - pobór rekruta, - ustanawianie ceł i monopolów, rozporządzenia miały moc obowiązującą tylko wtedy gdy zostały wydane z upoważnienia ustawy i z powołaniem się na nią ( gwarancja przed nadużywaniem uprawnień administracji ), Najwyższa Izba Kontroli organ niezawisły oparty na zasadzie kolegialności i niezależności sędziowskiej członków jej kolegium, kontrolowała działalność Rady Ministrów, przede wszystkim finansową, administrację rządową, przedstawiała corocznie sejmowi wniosek a absolutorium dla rządu prezes NIK: - zajmował stanowisko równorzędne ministrowi, ale nie wchodził w skład Rady Ministrów - był odpowiedzialny przed sejmem, członków NIK mógł usunąć sejm większością kwalifikowaną 3/5 głosów, Sejm pierwsze miejsce w systemie organów państwowych, inicjatywa ustawodawcza: sejm i rząd, składał się z posłów wybieranych na 5 lat w głosowaniu: równym, powszechnym, tajnym, bezpośrednim, stosunkowym, proporcjonalnym, czynne prawo wyborze: każdy obywatel po ukończeniu 21 roku życia z wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej, bierne prawo wyborcze: każdy obywatel mający ukończone 25 lat, w tym również wojskowi w służbie czynnej ( żołnierze zawodowi ), nie mogli natomiast zostać wybrani urzędnicy w tych okręgach, w których pełnili swe funkcje, pozbawienie praw wyborczych osób skazanych za przestępstwa, incompatibilitas- nie można było łączyć stanowisk z posiadaniem mandaty, poseł lub senator jeśli został wybrany na stanowisko Prezydenta RP, przed objęciem urzędu musiał zrzec się mandatu, poseł nie mógł sprawować funkcji senatora i odwrotnie, Immunitet parlamentarny posłowie są reprezentantami całego narodu i nie mogą być krępowani instrukcjami wyborców, immunitet poselski: osoba, która uzyskała mandat nie mogła być pociągnięta do odpowiedzialności za działania wchodzące w zakres sprawowania mandatu, poseł nie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności karno- sądowej i dyscyplinarnej bez zgody izby, poseł nie mógł być zatrzymany z wyjątkiem przechwycenia na gorącym uczynku zbrodni pospolitej, wówczas na żądanie marszałka sejmu musiał zostać natychmiast zwolniony, Sesyjny system obrad: Prezydent zwoływał, odraczał i zamykał izby, izby powinny być zwołane raz na rok na sesję zwyczajną, sesje nadzwyczajne prezydent zwoływał według własnego uznania na żądanie 1/3 ogółu posłów, sejm mógł się rozwiązać własną uchwałą, przyjętą większością kwalifikowaną głosów, Prezydent mógł rozwiązać jedną izbę za zgodą drugiej, przyjętej kwalifikowaną większością, wtedy rozwiązaniu ulegał również senat, obrady były jawne, nikt nie mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności za zgodne z prawdą sprawozdanie z jawnego posiedzenia izb i komisji sejmowej, tryb zgłaszania interpelacji parlamentarnych i sposób odpowiedzi na nie ( 6 tygodni ), sejm mógł powoływać komisje nadzwyczajne, wyposażone w prawo przesłuchiwania świadków i prowadzenia badań, Tryb legislacyjny: projekt ustawy uchwalony przez sejm przekazany senatowi do rozpatrzenia, jeśli w ciągu 30 dni senat nie przedstawił żadnych zarzutów, prezydent zarządza ogłoszenie ustawy, jeśli senat postanawia zmienić projekt lub odrzucić, to obowiązany jest w terminie 30 dni zawiadomić o tym sejm, po czym w czasie dalszych 30 dni zwrócić go sejmowi z proponowanymi poprawkami, sejm albo przyjmuje poprawki zwykłą większością głosów, albo odrzuca większością 11/20, utrzymując własny projekt. W obu przypadkach prezydent zarządzał ogłoszenie ustawy, Senat: funkcje ograniczone do swego rodzaju hamulca, jego ograniczone w czasie veto mogło być regulowane dodatkową uchwałą, ze składu izby wyższej zniknęli wiryliści, liczba senatorów wynosiła 1/4 członków sejmu, wybory równe, tajne, bezpośrednie, powszechne, proporcjonalne, czynne prawo wyborcze: 30 lat, bierne prawo wyborcze: 40 lat Prezydent RP: wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe- obradujące wspólnie sejm i senat, jeśli prezydent nie mógł sprawować swych funkcji lub urząd byłby opróżniony, wykonywał je marszałek sejmu, gdyby prezydent RP nie sprawował przez 3 miesiące swego urzędu, miał zwołać izbę i poddać jej uchwale decyzję, czy należy uznać urząd prezydenta za opróżniony, nie sprawował władzy wykonawczej sam, lecz przez odpowiedzialnych przed sejmem ministrów, obowiązek kontrasygnaty aktów prezydenta, brali oni na siebie zań odpowiedzialność, podpisywał ustawy ( promulgacja ) i zarządzał ich ogłoszenie ( publikacja ), odwoływał i powoływał prezesa RM i na jego wniosek ministrów, na wniosek RM obsadzał urzędy cywilne i wojskowe jemu zastrzeżone, był najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, nie mógł jednak sprawować naczelnego dowództwa w czasie wojny ( narzucone przez przeciwników marszałka Piłsudskiego ), w razie wojny mianował Naczelnego Wodza na wniosek rządu, przedstawiony przez ministra spraw wojskowych, który za akty związane z dowództwem w czasie wojny jak i za inne dotyczące kierownictwa wojskowego odpowiadał przed sejmem, miał prawo łaski w wyjątkiem osób osądzonych przez sejm, reprezentował państwo na zewnątrz, zawierał umowy z innymi państwami z zastrzeżeniem, że niektóre z nich ( zmian granic RP, podpisywanie przymierzy ) wymagają zgody sejmu wypowiedzieć wojnę i zawrzeć pokój mógł jedynie za zgodą sejmu, za czynności urzędowe ponosił odpowiedzialność konstytucyjną, uchwałę w tej materii podejmował sejm kwalifikowaną większością głosów, w sprawach wyrokował Trybunał Stanu, złożony z przewodniczącego ( I prezes Sądu Najwyższego, 12 sędziów wybieranych spoza swego grona przez sejm ( 8 ) i senat ( 4 ), Rząd: ministrowie tworzyli RM działającą pod przewodnictwem prezesa, RM ponosiła odpowiedzialność konstytucyjną i parlamentarną za ogólny kierunek działalności rządu, odpowiedzialność ponosił każdy minister zarówno za swoją działalność jak i działalność podległych mu organów, każdy urzędnik państwowy musiał podlegać ministrowi, który za jego działalność jest odpowiedzialny przed sejmem, ministrowie byli odpowiedzialni solidarnie bądź indywidualnie za akty urzędowe prezydenta, do odpowiedzialności parlamentarnej pociągał ministrów sejm zwykłą większością głosów, RM i każdy minister ustępują na żądanie sejmu ( brak odpowiedzialności rządu przed izbą wyższą jak we Francji czy Czechosłowacji ) ministrowie ponosili odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu, konstytucja nie regulowała składu i kompetencji RM, miało ją określić ustawodawstwo zwykłe, Podział administracyjny: podział dla celów administracyjnych na: województwa, powiaty, gminy miejskie i wiejskie, będące jednocześnie jednostkami państwowego samorządu terytorialnego, kompetencje samorządu: - kulturalne, - organizatorskie, - gospodarcze, - mogły łączyć się w związki w celu przeprowadzenia pewnych działań, zasada dekoncentracji ( możliwość rozstrzygnięcia poszczególnych spraw przez organy terenowe w ramach ich kompetencji, pod nadzorem właściwej władzy centralnej, organy administracji państwowej w jednostkach terytorialnych miały być w miarę możliwości zespolone w jednym urzędzie i pod jednym zwierzchnictwem, współdziałanie czynnika społecznego z organami administracyjnymi ( udział obywateli w drodze wyboru w wykonywaniu zadań urzędów ) Samorząd: prawo stanowienia w jednostkach samorządowych należy do organów wybieralnych, czynności wykonawcze samorządu wojewódzkiego i powiatowego należały do organów utworzonych na zasadzie zespolenia kolegiów, wybieranych przez jednostki samorządowe, z przedstawicielami władzy państwowej i pod ich kierownictwem, obok samorządu terytorialnego istniały izby rolnicze, przemysłowe, rzemieślnicze, pracy najemnej i inne, miały być one połączone w Naczelną Radę Gospodarczą, państwo miało sprawować nadzór nad samorządem przez wydziały samorządu wyższego stopnia, sytuacje zaś, w których decyzje samorządu wymagać miały zatwierdzenia przez władze nadzorcze państwowe miały być określone specjalnymi ustawami, do orzekania o legalności aktów administracyjnych powołane miało być specjalne sądownictwo, zwane administracyjnym, Sądownictwo: sędziów mianował Prezydent, sędziowie pokoju mieli być wybierani przez ludność, sędziowie byli niezawiśli i podlegali tylko ustawom, orzeczenia sądowe nie mogły być zmieniane przez żadną inną władzę, zakaz usuwania sędziów bez orzeczenia sądowego, immunitet sędziowski- zakaz pociągania do odpowiedzialności karnej oraz pozbawienia wolności bez uprzedniej zgody wskazanego w ustawie sądu, jawność postępowania sądy przysięgłych do orzekania o zbrodniach zagrożonych ciężkimi karami i przestępstwach politycznych, do rozstrzygania sporów pomiędzy władzami administracyjnymi a sądami powołano Trybunał Kompetencyjny, Obowiązki obywatelskie: obywatelstwo polskie: przez urodzenie z rodziców, mających obywatelstwo polskie lub nadane przez odpowiedni organ władzy, obywatel polski nie mógł być jednocześnie obywatelem innego państwa, pierwszym obowiązkiem obywatela była wierność RP, szanowanie i przestrzeganie konstytucji oraz ustaw i rozporządzeń władz służba wojskowa, ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, ustanowionych na podstawie ustaw, szanowanie władzy i ułatwianie spełniania jej zadań, sumienne pełnienie obowiązków politycznych, wychowywanie przez rodziców dzieci na prawych na obywateli Ojczyzny i zapewnienie im co najmniej podstawowego wykształcenia, Prawa polityczne: ( wynikające z demokratycznego charakteru państwa ), pełna ochrona życia, wolności, mienia bez różnicy pochodzenia, języka, rasy, religii, równość wobec prawa, równy dostęp do piastowania urzędów, państwo nie uznawało przywilejów stanowych, herbów, tytułów rodowych i innych, z wyjątkiem naukowych, urzędowych i zawodowych ograniczenie wolności obywatelskiej ( rewizje i aresztowania ): w wypadkach prezpisanych prawem, na państwie spoczywał obowiązek ochrony życia, wolności i mienia dla wszystkich znajdujących się na jego terytorium, nikt nie mógł być pozbawiony sądu, któremu z prawa podlegał, prawo nie działa wstecz ( lex retro non agit ), zakaz kar połączonych z dręczeniem fizycznym, żadna ustawa nie mogła zamykać obywatelowi drogi sądowej w celu dochodzenia krzywdy i straty, własność jako najważniejsza podstawa ustroju społecznego i porządku prawnego, ochrona mienia, ograniczenie lub zniesienie własności mogło nastąpić jedynie z powodu wyższe użyteczności za odszkodowaniem, stosunki rolne: ziemia nie mogła być przedmiotem nieograniczonego obrotu ( swoboda dysponowania ziemią ), ustrój rolny RP opierać miał się na gospodarstwach rolnych zdolnych do prawidłowej wytwórczości i stanowiących własność osobistą Prawa społeczne: prawo do ochrony pracy, zostawała ona pod szczególną ochroną państwa prawo do ubezpieczenia społecznego w razie braku pracy, choroby, niedołęstwa, nieszczęśliwego wypadku, prawo do ochrony macierzyństwa, ochrona młodocianych i kobiet ( zakaz pracy zarobkowej dzieci poniżej 15 lat ), prawo do bezpłatnej nauki w zakresie szkoły powszechnej ( jednocześnie stanowiło obowiązek obywatelski ), obowiązek państwa udostępnienia opieki moralnej i pociechy religijnej obywatelom, którymi się opiekuje w zakładach publicznych ( zakłady wychowawcze, koszary, szpitale, więzienia, przytułki ), Prawa wolnościowe: wolność obrania mieszkania na terenie państwa, przesiedlania się i wychodźstwa, nietykalność mieszkania, wolność korespondencji, swoboda wyrażania myśli, przekonań, swoboda prasy, zakaz wprowadzania cenzury oraz obowiązku koncesyjnego prawo do składania petycji, prawo do koalicji i zrzeszeń, wolność strajku Mniejszości narodowe: każdy obywatel miał prawo do zachowania swej narodowości i pielęgnowania swej mowy i właściwości narodowych, ustawy miały zagwarantować mniejszościom pełny i swobodny rozwój ich właściwości narodowościowych przy pomocy autonomicznych związków, prawo zakładania i prowadzenia na własny koszt instytucji dobroczynnych, religijnych i społecznych, szkół i zakładów wychowawczych, ( mały traktat wersalski 1919 ), Religia: wolność sumienia i wyznania, swoboda publicznego i prywatnego wyrażania swej wiary i wykonywania jej przepisów, jeśli nie przeciwstawiają się porządkowi publicznemu, zakaz wykorzystywania wolności wyznania przeciw ustawom, wyznanie rzymskokatolickie zajmowało naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań, stosunek Państwa do Kościoła miał być określony w Konkordacie, obowiązkowa nauka religii tego wyznania, do której należał dany uczeń poniżej 18 lat w szkołach państwowych i samorządowych oraz w zakładach korzystających z poparcia finansowego państwa lub samorządów, Oświata i nauka: swoboda badań naukowych i ogłaszania ich wyników, prawo każdego obywatela do założenia zakładu szkolnego i kierowania nim pod warunkiem spełnienia wymaganych kwalifikacji nauka obowiązkowa dla wszystkich obywateli w szkole powszechnej, bezpłatna nauka w szkołach samorządowych i państwowych, Ograniczenie praw obywatelskich: obywatel miał prawo do wynagrodzenia szkody, jaką wyrządziły mu organy władzy państwowej, cywilnej, wojskowej przez działalność urzędową, niezgodną z prawem lub obowiązkami służby, postanowienia praw obywatelskich stosowane także do wojskowych, użycie wojska na żądanie władzy cywilnej może nastąpić jedynie przy ścisłym zachowaniu ustaw do uśmierzenia rozruchów lub do przymusowego wykonania przepisów prawa, warunki czasowego zawieszenia praw obywatelskich: RM za zgodą Prezydenta podczas wojny lub gdy grozi wybuch wojny lub zaburzeń wewnętrznych. zawieszenie praw mogło dotyczyć: wolności osobistej, nietykalności mieszkania, wolności prasy, tajemnicy korespondencji, prawa koalicji, zgromadzania się, zawiązania stowarzyszeń, zarządzenia RM zawieszające prawa obywatelskie musiały być natychmiast przedstawione izbie do zatwierdzenia. Zarządzenie mające obowiązywać na obszarze większym niż województwo, wydane w czasie przerwy w obradach sejmowych, powodowało, iż sejm zbierał się automatycznie w ciągu 8 dni. Jeśli izba odmówiła zatwierdzenia, stan wyjątkowy tracił moc obowiązującą. W przypadku wprowadzenia stany wyjątkowego po rozwiązaniu sejmu, zarządzenie to musiało być przedstawione nowo wybranej izbie na jej pierwszym posiedzeniu, Zmiana i rewizja konstytucji: zwykła- większością kwalifikowaną 2/3 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby członków obu izb, wniosek o zmianę konstytucji musiał być podpisany przez co najmniej 1/4 ustawowej liczby posłów i zapowiedziany na co najmniej 15 dni, co 25 lat konstytucja miała być poddana rewizji zwyczajną większością głosów obu izb połączonych w Zgromadzenie Narodowe ( nawiązanie do Konstytucji 3 Maja ), wyjątkowa i jednorazowa możliwość zmiany: sejm może dokonać rewizji Ustawy Konstytucyjnej własną uchwałą większością kwalifikowaną 3/5 głosów, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, Sposób wejścia w życie: wchodziła w życie z dniem ogłoszenia- 01.06.1921, traciły moc obowiązującą postanowienia z konstytucją sprzeczne, których zastąpienie nie wymagało specjalnych ustaw, inne sprzeczne z konstytucją postanowienia traciły moc obowiązującą z chwilą wejścia w życie odpowiednich ustaw, wszystkie przepisy i urządzenia prawne niezgodne z konstytucją miały być w ciągu 1 roku przedstawione sejmowi do uzgodnienia z konstytucją w drodze ustawodawczej, NOWELA SIERPNIOWA ( USTWA ZMIENIAJĄCA I UZUPEŁNIAJĄCA KONSTYTUCJĘ RZECZYSPOSPOLITEJ Z 17.03.1921 Z 02.08.1926 ) 8 artykułów zmieniających 6 artykułów Konstytucji marcowej obowiązek zakończenia prac nad projektem budżetu w ściśle określonym czasie ( najpóźniej 5 miesięcy przed końcem danego roku budżetowego rząd zobowiązany był złożyć sejmowi projekt nowego budżetu, od tej chwili sesja nie mogła być zamknięta do końca prac budżetowych lub do końca biegu terminu ), wprowadzono więc ścisły harmonogram prac budżetowych, w przypadku niedotrzymania terminów budżet miał obowiązywać w postaci, w jakiej jako projekt rządowy został zgłoszony, bądź też w jakiej uchwaliła go izba, która w przewidzianym ustawą terminie zakończyła prace budżetowe, Prezydent RP mógł rozwiązać Sejm i Senat przed upływem czasu, na który zostały wybrane, na wniosek RM umotywowanym orędziem, jednakże raz tylko z tego samego powodu, w czasie gdy izby były rozwiązane aż do chwili zebranie się izb Prezydent RP mógł w razie nagłej konieczności państwowej wydawać rozporządzenia z mocą ustawy. Nie mogły one dotyczyć: - zmiany konstytucji, - ustalanie budżetu państwa, - ordynacji wyborczej, - ustalania stanu liczebnego wojska i poboru rekruta, - zbywania, zamiany i obciążania nieruchomego majątku państwowego, - nałożenia podatków, opłat publicznych, ustanowienia ceł i monopolów, - ustalenia systemu monetarnego, - przyjęcia gwarancji finansowej, - sposoby wykonywania parlamentarnej kontroli nad długami państwa, - zawierania umów międzynarodowych wymagających zgody sejmu, - wypowiadania bez zgody sejmu wojny i zawierania pokoju, - sposobu określania odpowiedzialności konstytucyjnej ministrów, parlament specjalną drogą mógł upoważnić prezydenta do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w czasie zakresie wskazanym przez ustawę z wyłączeniem zmiany konstytucji ( specjalna ustawa o pełnomocnictwach każdorazowa ustalanych przez parlament ), rozporządzenia z mocą ustawy traciły moc obowiązującą, jeśli nie zostały złożone sejmowi w ciągu 14 dni po najbliższym posiedzeniu Sejmu lub jeżeli po złożeniu ich sejmowi zostaną przezeń uchylone, wotum nieufności: wniosek żądający ustąpienia RM lub poszczególnych ministrów nie mógł być poddany pod głosowanie na tym posiedzeniu, na którym został zgłoszony
