Językoznawstwo - Egzamin

Językoznawstwo - Egzamin.doc
(309 KB) Pobierz
1. Język jako przedmiot badań lingwistycznych.
Język- a) przedmiot lingwistyki to po prostu język, a ściślej: jego geneza, proces kształtowania się i
funkcjonowania, a także podobieństwa i różnice pomiędzy językami; w zależności od poszczególnych działów,
przedmiot zawęża się do bardziej szczegółowych aspektów: od zgłosek po stylistykę, od biologicznych procesów
wytwarzania mowy po społeczne funkcje dialektów.
b) cel lingwistyki zbliżony jest do celu każdej nauki: poznawanie otaczającej rzeczywistości, w tym przypadku
języka jako pewnego świata symboli przedstawiającego rzeczywistość; prócz wartości poznawczych ważne są
wartości pragmatyczne, czyli co z taką wiedzą można zrobić prócz jej posiadania.
c) metoda lingwistyki: można ją beztrosko nazwać metodą lingwistyczną, jednak w przypadku badań
językoznawczych korzystne jest odwoływanie się do zasad holizmu i pluralizmu metodologicznego, co w praktyce
oznacza: wiele metod i wiele perspektyw w całościowym ujmowaniu języka; przeważa tutaj analiza języka na
różnych poziomach i w różnych aspektach.
2. Pojęcie znaku językowego
Znak jest to obserwowalny (postrzegalny) układ rzeczy czy zjawisk spowodowany przez kogoś (nadawcę) ze względu
na to, że istnieją zwyczajowo ukształtowane określone reguły nakazujące wiązać z danym układem rzeczy lub zjawisk
myśli określonego typu, oraz na to, że nadawca znaku postanowił wywołać tę myśl u odbiorcy znaku. Np. dym może
być znakiem w komunikacji Indian.
Znakiem w języku (znakiem językowym) nazywamy wszystko w języku, co posiada swoje znaczenie - wszystkie
jednostki języka mające nierozerwalny związek pomiędzy swoją formą oznaczającą a treścią oznaczaną. Związek ten
jest związkiem umownym wynikającym z konwencji społecznej. Nie jest to związek naturalny - jedynie w przypadku
nielicznych wyrazów możemy mówić o pewnej motywacji formy (zob. np. onomatopeja). Najmniejszym znakiem
językowym jest morfem, największym - cały tekst.
Znak językowy - wszystko w języku, co ma swoje znaczenie
- jest konwencjonalny (oparty na „umowie” społecznej);
- jest dowolny (arbitralny) w relacji obrazu akustycznego / graficznego (signifiant) do pojęcia (signifié); pojecie nie
jest związane żadnym związkiem z szeregiem dźwięków, które mogą służyć jako signifiant, równie dobrze można by
je przedstawić za pomocą jakiegokolwiek innego szeregu dźwięków.
- obraz akustyczny / graficzny znaku (signifiant) ma charakter linearny; signifiant z natury rzeczy jest akustyczny i
rozwija się w czasie, przedstawia pewna rozciągłość, która jest wymierna tylko w kierunku linearnym.
- wartość znaku językowego jest określana w jego relacji do innych znaków; znak jest utworzony w języku poprzez
różnice, które oddzielają jego obraz akustyczny i rdzeń pojęciowy od innych znaków; znak ma charakter
dystynktywny, jest tym, czym nie są inne znaki;
- De Saussure kładł nacisk na fakt, że znaki istnieją wyłącznie w systemie, nie mogą pojawiać się poza nim; systemem
znaków jest ich język;
3. Cechy wyróżniające znaków językowych (arbitralność, semantyczność, dwustopniowość struktury,
autonomiczność, kreacyjność)
Arbitralność: Wiąże się z konwencjonalnoscią jezyka i oznacza, że miedzy formą a
trescią znaków językowych nie ma związku naturalnego. Nie ma związku
między wyrazem kot, a zwierzęciem, na które wskazuje to słowo. Raz przyjęty związek treści z forma staje się
koniecznym i niezmiennym.
Semantyczność: Polega na tym, że znaki językowe odsyłają odbiorcę do jakichś zjawisk lub
rzeczy otaczającego go świata. Przykładowo wyraz kot odnosi się do pewnej wyodrębnionej klasy zwierząt, które
można jakoś scharakteryzować. Treść znaków jest zawsze ogólna, np. wyraz czerwień odnosi się do całej palety
kolorów, które można tak nazwać.
Dwustopniowość struktury: Język jest zorganizowany na dwóch poziomach: istnieją elementy nie
obdarzone znaczeniem oraz jednostki znaczące. Podstawowe cegiełki języka, k o t, nie maja znaczenia, dopiero ich
odpowiedni układ może coś znaczyć, kto, kot, tok, lub nie, otk, tko.
Autonomiczność: Możliwość mówienia, pisania o czasach przeszłych i o przyszłości, o
odległych i bliskich miejscach.
Kreacyjność: Inaczej produktywność. Język jest otwarty. Człowiek może mówić, o czym
zechce. Najczęściej potrafi wyrazić swoje myśli i uczucia. W podobnych sytuacjach każdy może się wyrazić
inaczej.
4. Funkcje języka i tekstu (różne ujęcia).
Funkcje języka – relacje języka do szeroko rozumianego środowiska. Przez środowisko rozumiemy tu świat,
rzeczywistość, przyrodę, społeczeństwo, ludzi, struktury społeczne, kulturę, procesy psychiczne, emocje, sytuacje
komunikacyjne.
Językowi przypisywane są 3 podstawowe funkcje: Kognitywna – poznawcza, racjonalna. Polega ona na wyrażaniu
myśli, sądów, idei, pojęć, ale także na realizowaniu ich. Funkcja ta polega na zdobywaniu wiedzy o świecie. Badają
ją: logika, psychologia, filozofia. Społeczna – odzwierciedla miejsce i rolę języka w relacjach społecznych. Język
jest narzędziem tworzenia i regulowania relacji społecznych. Jest też najważniejszym narzędziem podziału
kompetencji i układu ról społecznych w różnych sytuacjach. Badają ją: socjologia, psychologia społeczna,
medioznawstwo. Afektywna – emotywna, ekspresywna. Jest związana z przekazywaniem emocji. Badają ją:
poetyka, literaturoznawstwo, psychologia twórczości.
Językoznawstwo przez 2000 lat nie zajmowało się funkcjami języka. Dopiero w XX wieku, kiedy pojawia się
językoznawstwo kulturalne, pojawiają się lingwistyczne teorie funkcjonowania języka. I tak, w 1925 roku
austriacki psycholog K. Buhler wydał książkę Teoria języka. W Teorii została omówiona teoria języka jako
narzędzia psychologicznego, jako narzędzia oddziaływań na innych ludzi. Przedmiotem zainteresowania autora są w
niej ludzkie zachowania, opis psychiki człowieka. Uważał on, że w systemie współdziałań międzyludzkich język
jest narzędziem w tym samym stopniu, co gestykulacja i inne znaki pozawerbalne. Rozpatrywał język w kategoriach
funkcjonowania. Funkcja języka według Buhlera to bezpośrednie oddziaływanie języka na uczestników aktu mowy.
Wyróżnił 3 podstawowe funkcje języka:
- Funkcja znaku, przedstawiania, opisywania stanu rzeczy i przedmiotów. Funkcję tę uważa się za najważniejszą
dlatego, że tylko języki naturalne pełnią tę funkcję.
- Funkcja wyrażania siebie, ekspresywne wyrażanie psychologicznych i fizjologicznych cech nadawcy. Znaki
występują tu jak symptomy pewnych stanów i cech nadawcy.
- Funkcja apelacyjna, impresywna, funkcja oddziaływania na odbiorcę za pośrednictwem mówienia. Znak jest tu
sygnałem dla odbiorcy np.: stój, chodź.
Te trzy wymienione funkcje opierają się na następujących relacjach: relacji do podmiotu mówienia, relacji do
mówiącego, relacji do słuchającego. Klasyfikacja Buhlera ma charakter aksjomatyczny (deterministyczny). U jej
podstaw leżą logiczne założenia system podstaw i idei.
W latach 60. Roman Jakobson napisał artykuł
Lingwistyka a poetyka, bazując na teorii C. Shannona i pracach Bronisława Malinowskiego. Jakobson proponuje
teorię aksjomatyczną (teorię strukturę aktu mowy). Funkcje języka są według niego przyporządkowane elementom
sytuacji komunikacyjnej, a przede wszystkim są przyporządkowane różnym orientacjom na różne elementy tej
sytuacji. Możliwa jest przy tym orientacja na:
nadawcę – funkcja ekspresywna, w której celem komunikatu jest nadawca;
odbiorcę – funkcja konatywna, impresywna, której istotą jest wpływ na partnera;
kontekst – funkcja przedstawieniowa (referencyjna, symboliczna), czyli reprezentacja przedmiotów i faktów;
kod – funkcja metajęzykowa, która koncentruje się na samym kodzie (opisuje język);
kontakt – funkcja fatyczna, czyli nawiązanie i podtrzymywanie kontaktów w społeczeństwie;
komunikat – funkcja poetycka, czyli operacje ze znakami, z formą językową tekstu, koncentracja uwagi na sposobie
mówienia.
M. Halliday, twórca londyńskiej szkoły funkcjonalnej, autorytet w zakresie lingwistyki funkcjonalnej, doszedł do
wniosku, że język dzieci ma o wiele więcej funkcji. Są to:
- funkcja interaktywna czyli interpersonalna, np. zabierz!, polegająca na używaniu języka jako narzędzia
komunikacji społecznej; w zakresie tej funkcji Halliday rozróżnił funkcję regulacyjną sprowadzającą się do
regulowania stosunków społecznych za pomocą formy przekazywania komunikatów, oraz funkcję indeksową
(manifestacyjną), która występuje, gdy mówiąc o czymś nadawca wyraża przynależność do pewnej grupy
społecznej;
- funkcja reprezentacyjna czyli reprezentacja jakichś stanów rzeczy, np. ba!; obejmuje nazywanie, przedstawianie
komunikacji w formie znaków językowych, stanów racjonalnych, a także stany nieracjonalne, emocjonalne
- funkcja tekstowa, polega na organizacji aktów mowy, tekstu, za pomocą wyrazów językowych, a także
uporządkowanie w tekście wyrazów funkcyjnych, np. oraz.
Można także wyróżnić za prof. Aleksandrem Kiklewiczem funkcje języka, uwzględniając jego relacje do
środowiska:
- Funkcja nominatywna (przedstawieniowa, metajęzykowa, nazywająca) polega na tym, że jednostki języka,
wyrazy, zdania występują jako znaki przedmiotów i stanów rzeczy. W pewnym stopniu struktura semantyczna
znaczeniowo odzwierciedla strukturę świata. Według hipotezy relatywizmu lub determinizmu lingwistycznego,
sformułowanej przez E. Sapira, rozwiniętej później przez B. Whorfa, język określa sposób i formy poznania świata
przez człowieka. Autorzy ci twierdzili, że na naszą kulturę wpływa język. Stali się twórcami psycholingwistyki –
chcieli udowodnić że gramatyka wpływa na nasze procesy poznawcze. Dziś tym zagadnieniem zajmuje się
lingwistyka kognitywna.
- Funkcja kognitywna (poznawcza, funkcjonalna, encyklopedyczna) to rola języka w procesach poznania świata
przez człowieka. Każdy język jest źródłem informacji o świecie. Opanowanie języka jest zawsze przyswojeniem
wiedzy o świecie. Źródłem informacji są przede wszystkim znaki, wyrazy, idiomy. Poznawcza funkcja języka jest
najbardziej oczywista w przypadku przyswajania języków obcych. Funkcja kognitywna to fragment wiedzy
człowieka o świecie (czyli koncept). Każdemu znakowi, wyrazowi języka, nie tylko przyporządkowane jest
znaczenie leksykalne, ale także określa on kategorie kognitywne, które są bogatsze, szersze niż znaczenie
leksykalne. Każde wyrażenie językowe, każdy tekst interpretowany jest w świetle jakiejś określonej kategorii
kognitywnej.
- Funkcja perceptywna (dekodująca) to rola języka jako środka rozumienia tekstów. W wielu sytuacjach
komunikacji wirtualnej język ma jedynie funkcje odbiorczą.
- Funkcja komunikacyjna (społeczna, pierwotna) umożliwia relacje społeczne, realizowanie wspólnej działalności,
podział ról w społeczeństwie. Występuje w kilku rodzajach:
a) Funkcja interaktywna (interpersonalna), w której język jest najważniejszym narzędziem przekazywania
informacji i oddziaływania na partnerów za pomocą informacji. W latach 60. XX w pojawiła się pragmalingwistyka,
która bada użycie języka w społeczeństwie, w aktach mowy. Jej twórcą był angielski filozof John Austin. Wydał
książkę O aktach mowy. Przedmiotem tej teorii nie są tylko zdania językowe, ale też czynności, które realizujemy
artykułując zdania. Austin rozróżnił 3 aspekty wyrażeń językowych: lokucja – samo wypowiedzenie jakiejś treści,
samo zdanie, np. Dzień dobry!, illokucja – intencja, zamiar, plan, który realizuje człowiek za pomocą wyrażenia
językowego (mówiąc Dzień dobry! realizuję akt przywitania się), perlokucja – zaplanowane następstwo, a więc to,
co nadawca zakłada w czynnościach, w zachowaniu odbiorcy.
b) Funkcja manifestacyjna (indeksowa) polega na tym, że za pomocą języka człowiek wyraża, manifestuje swoją
przynależność lub nieprzynależność do pewnych grup społecznych. Zwykle w tym celu używa się socjolektów, np.
ktoś, kto mówi w żargonie przestępczym, ujawnia, że należy do grona przestępczego.
c) Funkcja fatyczna – pojęcie to wprowadził Bronisław Malinowski. Polega na tym, że za pomocą języka, w formie
mówienia, stwarzamy i podtrzymujemy stosunki społeczne. Jest to czynność niedynamiczna, w pewnym sensie
zachowanie fatyczne jest bezsensowne (np. puste rozmowy toczone tylko po to, by podtrzymać kontakt). Sam fakt
rozmowy jest ważniejszy niż to, co się mówi.
- Funkcja aktywna polega na użyciu języka w celu realizacji psychicznej, intelektualnej lub emocjonalnej
aktywności człowieka. Najczęściej realizuje się jako funkcja emotywna: a) funkcja myślowa – realizacja myślenia
przez mówienie, b) mówienie wewnętrzne (mówienie bez słów, L. Wygocki), c) mówienie egocentryczne czyli
echologia (J. Piaget) – w mówieniu dzieci ponad 80% tekstów nie ma adresata, zwykle jest to mówienie w celu
echologii, czyli w celu przyswojenia języka, d) funkcja tekstowa – wykorzystanie języka w celu pisania tekstów. W
przypadku tekstów pisanych odbiorca jest wirtualny, a czasami nie istnieje.
- Funkcja magiczna (kreacyjna) – polega na wierze człowieka w to, że znaki językowe, przede wszystkim wyrazy,
to naturalne części nazywanych przedmiotów, rzeczy, a więc używając ich możemy oddziaływać na rzeczy, na
świat. Człowiek wierzy, że mówiąc może oddziaływać na przedmioty materialne np. dzień dobry oddziałuje
magicznie, sprawia, że ktoś będzie miał dobry dzień, że będzie zdrów.
5. Klasyfikacja typologiczna języków
Klasyfikacja typologiczna języków była drugą dziedziną językoznawstwa synchronicznego teoretycznego.
Klasyfikacja typologiczna – podział języków ze względu na ich cechy strukturalne (gramatyczne, fonetyczne,
leksykalne). Języki grupuje się w typy. Klasyfikacje typologiczne, w odróżnieniu od klasyfikacji genetycznych, nie
grupują języków według ich pochodzenia.
Językoznawstwo typologiczne – twierdzenia formułowane w ramach lingwistyki typologicznej związane są z
klasyfikacją poszczególnych języków naturalnych. Podstawą tej klasyfikacji jest podobieństwo ze względu na cechy
sekundarne: nieuniwersalne. Najbardziej znanym podziałem typologicznym jest podział na języki: izolujące,
aglutacyjne, fleksyjne, alternujące, inkorporujące. Podstawą wyróżnienia tych klas jest sposób przystosowania
elementów leksykonu do pełnienia przez nie odpowiednich funkcji syntaktycznych. Językoznawstwo porównawczotypologiczne musi pozostawać w ścisłym związku z językoznawstwem historyczno-porównawczym.
Typologia języków świata – istnieją trzy typy typologii języków świata: typologia geograficzna, genetyczna i
strukturalna. Geograficzna – badanie rozmieszczenia języków na kuli ziemskiej; genetyczna – podzielenie
wszystkich języków na rodziny i podrodziny ze względu na związki genetyczne między nimi (wspólne
pochodzenie) Metodą badania może tu być analiza porównawcza lub badanie różnych aspektów zjawisk
językowych.
5 typów języków: IZOLUJĄCE: wypowiedzi są tworzone przez łączenie wyrazów niezmiennych co do formy. Nie
ma tu modyfikacji wyrazów poprzez zmiany ich wewnętrznej formy – np. dodawania sufiksów. chiński,
wietnamski, tajski, khymerski, tybetański AGLUTYNACYJNE: zasadniczy-lekstykalny trzon wyrazu jest
modyfikowany przez dodawanie formalnych wykładników o określonym znaczeniu semicznym (gramatycznym)
każde znaczenie semiczne jest wyrażane przez jeden morf – morfy niosące znaczenie są rozłączne. Turecki,
japoński, koreański, węgierski: np. ellerimden – z moich rąk – el – ręka, ler: sufix liczby mnogiej, im: sufix
posesywności (mój) den: z od; FLEKSYJNE: podstawową ich cechą jest kumulacja (nałożenie informacji
semicznej) np. końcówka polskiego czasownika niesie informacje o osobie, liczbie, rodzaju i czasie, jest to
realizowane w jednym morfie. J słowiańskie (oprócz bułgarskiego i macedońskiego) łacina, greka
ALTERNACYJNE: wykładnikami treści leksykalnych są spółgłoski, a funkcje semiczne są realizowane przez
samogłoski. Przejście od jednej informacji semicznej do drugiej następuje poprzez wymianę czyli alternację
samogłosek. J. Arabski: quataltu: zabiłem; quatata: zabiłeś; quatala: zabił; quatila: został zabity, języki semickie;
POLISYNTETYCZNE: głównym sposobem tworzenia nowych form jest afiksacja, w ich obrębie wyróżnia się
języki aglutacyjne i fleksyjne. Afiksacja: operacja morfologiczna, polegająca na dołączaniu segmentu
morfologicznego (afiksu) do morfemu lub ciągu morfemów, w wyniku czego powstaje nowa jednostka leksykalna
lub forma fleksyjna danego leksemu.
August Wilhelm von Schlegel- główny teoretyk klasyfikacji typologicznej. Odróżnił 3 typy języków: 1. języki
pozbawione struktury gramatycznej (izolujące) 2. języki stosujące afiksację (aglutynujące) 3. języki stosujące
fleksję (fleksyjne). Języki fleksyjne dzielą się na 2 rodzaje: języki syntetyczne jak np. sanskryt, greka, łacina oraz
języki analityczne jak romańskie, angielskie itp. Języki germańskie zajmują pozycję pośrednią
A. Schleicher- klasyfikacja morfologiczna, w której podstawę stanowi stosunek pierwiastków wyrażających
znaczenie i cząstek morfologicznych wyrażających stosunek. Rozróżnił 3 typy języków: izolujący (np. chiński),
aglutynujący (np. węgierski), i fleksyjny (np. sanskryt).
6. Językoznawstwo jako dziedzina wiedzy
Lingwistyka (językoznawstwo) - dział nauk humanistycznych, badający istotę, budowę i rozwój języka. Specjalista
w zakresie lingwistyki (językoznawstwa) to lingwista. Wyróżniamy lingwistykę teoretyczną oraz stosowaną.
Kierunki badań językoznawczych można połączyć w trzy następujące przeciwstawne pary:
- Językoznawstwo synchroniczne zajmuje się formą języka w danym momencie; językoznawstwo diachroniczne
odkrywa historię języka (grupy języków) i zmiany jego struktury na przestrzeni czasu.
- Językoznawstwo teoretyczne próbuje budować modele służące opisywaniu poszczególnych języków oraz teorie
dotyczące uniwersalnych aspektów języka; językoznawstwo stosowane usiłuje wdrażać te teorie w praktyce.
- Makrolingwistyka lub językoznawstwo kontekstualne bada dopasowanie języka do otaczającego świata, a więc
funkcje społeczne języka, proces nauki i wzbogacania języka, procesy wytwarzania i odbioru języka.
Mikrolingwistyka lub językoznawstwo niezależne rozważa język jako taki, a więc jako byt niezależny od
otaczającego świata.
Kierunek badań, określany czasami jako lingwistyka ogólna lub lingwistyka bez dodatkowych określeń, należy
rozumieć jako językoznawstwo synchroniczne, teoretyczne i niezależne jednocześnie. Dziedzina ta jest uważana za
jądro językoznawstwa.
7. Pojęcie paradygmatu tekstu, paradygmaty językoznawstwa.
Paradygmat to zespół cech, wzorców, reguł postępowania badawczego. Paradygmat ma się odznaczać spojnością
wewnetrzną, pozostawia uczonemu wiele swobody w realizacji. Paradygmat to sposób widzenia rzeczywistości. 4
podstawowe paradygmaty: 1. INSTRUKCJONIZM- zw.z nauką XIX w.pojawia się kryzys w nauce, nastepnie
rewolucja spowodowana tym kryzysem i powstają nowe metody badawcze. W nazwach paradygmatu zgadza się to,
co najważniejsze. Pojawiają się 2 me...
Plik z chomika:
kamila254
Inne pliki z tego folderu:



002.jpg (378 KB)
001.jpg (354 KB)
003.jpg (288 KB)

klasyfikacje geograficzna i morfologiczna ze względu na stopień zwartości grup
członów.doc (93 KB)
 kognitywizm 1.doc (76 KB)
Inne foldery tego chomika:


Zgłoś jeśli naruszono regulamin





Strona główna
Aktualności
Kontakt
Dział Pomocy
Opinie


Regulamin serwisu
Polityka prywatności
Copyright © 2012 Chomikuj.pl
Dialektologia
gramatyka hist