PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXIV ROŚLINY

PSZCZELNICZE
ZESZYTY
ROK XXIV
GRUDZIEŃ
ROŚLINY WYKORZYSTYWANE
Andrzej
NAUKOWE
PRZ~
MIESIARKI
(MEGACHILE
Ruszkowski,
Mieczysław
Biliński, Janina Gosek, Krystyna
Krystyna
Kaczmarska,
Bolesław
Jabłoński
Oddział Pszczelnictwa ISK w Puławach
Andrzej
Kosior
Zakład Ochrony Przyrody PAN w Krakowie
WPROWADZENIE
1980
LATR.)
Kuna,
I METODYKA
W toku badań nad owadami zapylającymi lucernę i koniczynę czerwoną zgromadzono
liczne obserwacje, pozwalające na ustalenie listy roślin pożytkowych dla poszczególnych gatunków miesiarek oraz roślin, z których tną one liście dla budowy komórek
larwalnych. Są to obserwacje ważne, ponieważ od występowania odpowiednich gatunków roślin zależy możliwość rozwoju populacji tych pszczół. Jeśli więc chcemy zwiększyć
populację, musimy określone gatunki roślin chronić lub celowo wprowadzać do środowiska.
Obserwacje nad oblotem kwiatów prowadzono w latach 1961-1977, głównie na
terenie Puław, ale dorywczo także na terenie całego prawie kraju, łowiąc pszczoły i oznaczając je do gatunku. Obserwacje nad cięciem liści wykonywano prawie wyłącznie
w klatkach hodowlanych (w latach 1974-1979).
Tabele (tab. 1 i 2) uzupełniano również danymi innych autorów polskich i niektórych
obcych. Za wiernie oblatywane przyjmowano te gatunki roślin, które zostały podane
co najmniej przez 3 autorów.
WYNIKI
Zebrane materiały dotyczą 25 gatunków miesiarek.
Miesiarka lucemówka Megachile rotundata F. (M. pacifica Pz.) oblatywała
(tab. 1).40 gatunków roślin z 13 rodzin, głównie z Papilionaceae (35%), Compositae
(17,5%), Labiatae, Scrophulariaceae, Rosaceae i Cruciferae (po 7,5%). Licznie i wiernie oblatywała ona komonicę rożkową - Lotus corniculatus; wiernie i czasem licznie
lucernę - Medicago media i M. sativa oraz nostrzyk biały - Melilotus albus; wiernie,
ale raczej nielicznie - Trifolium pratense, Ononis spinosa i Thymus serpylIum; czasem
licznie - Phacelia tanacaetifolia. Są to prawie wyłącznie polowe rośliny uprawne,
z wyjątkiem dwu piaskolubnych. Liście cięła ta miesiarka z 17 gatunków roślin (tab. 2)
należących do 9 rodzin (głównie do Papilionaceae - 28%), a naj chętniej z: Evonymus
7-
Pszczelnicze
Zeszyty Naukowe -
XXIV
97
Tabela
l
Lista gatunków roślin, których kwiaty były oblatywane przez poszczególne gatunki miesiarek
The list of plant species, which flowers were visited by particular Megachil e-species!
j
Gatunek rośliny
Plant species
Ci
2
.,-_G_a_t,-u_n_ek_m_ie_s..,.ia_r_ki_"
_--:-_T_h_e.-.-:sp=--e_c,ie_s_o_f_M-;-e..:g_ac_hi,-"_le_
_
E
A
P
W
M
C
Inne - Other
I
I
I
PAPlLIONACEAE
A/hago pseudalhagi
M.B.
Anthyllis vulneraria
L.
Astragalus onobrychis L.
A. glycyphyllos L.
Caragana arborescens Lam.
Colutea arborescens
L.
Coronilla varia L.
65m
60m
62
26,49
30
49
{
L. corniculatus L.
2
62
jI
27,30,
53m
55,60m
98
Lm: 62
52
22
29-30m
2, 49
13,16
29-30
29-30
22, 48
An : 29-3()
48mV:48m
65
54
22
49
29,52m
61m
2,26
29-3029-30
33
44
2,23,24
2m,27
26,43,
48m
49,52
48m,49 39,49
27m
62m,65m 65m
52
27
2
Lg : 37;
Pi: 62;
Ma :38
2m,15
2,26,
39-40
27,34,37
48,49,
52m
2,48,
58
49
52
1-2,
27
39,49
65m
l
L. uliginosus Schck.
62
37
54
L. silvester L.
62
N :52m
29-30m, 55
G. tinctoria L.
48m,53m Glycyrrhiza glabra L. Hedysarum L. sp.
68
Lathyrus /atifolius L. 22
L. montanus Bernh. 23-24,49 L. odoratus L.
1-2
L. pratensis L.
49
Lotus L. sp.
62
62
23-24,
37
Cynsus L. sp.
C. nigricans L.
Galega L. sp.
Genista L. sp.
62
23
27
27,49
49
29-30
V: 48;
Ma: 38
V:49
V: 29-30;
Pi: 61m
An: 29-30,
55
2m, 3 V : 27, 37,
10,43 43,49,52,65
An : 49, 50;
49,52 Al : 31, 38m
Pi: 25m;
Oc: 23;
N :52
Ap : 52;
D: 65m>
De: 65;
S: 65
39
Tab. l
Gatunek rośliny
Gatunek
Plant species
Ci
E
Lupinus elegans
H.B.K.
L. luteus L.
L. polyphyllus Ldl.
L.sp.1
48
26
Medicago media
{ 1-3
Pers. 7, 10
M. satiua L.
M. fa/cata L.
A
W
I
M
I
C
I Inne -
Other
l
L.sp.1
1-3
10
3m, 52
62m
3m, 4 l-3m
54
lO, 41
1,45
48
45-47,
56
63-65
44m
49
49
1-2
2,27
48m
45,62
53,62m
62
3m,27
34
44,54
3m
3
59
67
67
2, 17m
3
l-3m
Al: 2-3,
6-7
B: 10; Lg:3
45,62 45-47 G: 45;
62
Oc: 62;
Ap :45;
S: 65
Pi; 62,
M.sp.: 53
Ap: 62
3,26 Al: 3
2
27, 49
17-18m
27
27, 49 O. sp. 7
26
49
2m
48
2,27
48,49 28
17-18m-
Lg: 67
An: 67m
V:48
Pi :25 m
49
2
Lg: 31
N: p.sp.n
49
54
27,39,49 27
27, 48
Ap:
39
2
26
26,27,40
2
27
2,12
2,49
44
48
12,14
20,49
27
Lg :27;
N:l1
49
44
N :37-38
48
48
23,49 V: 48
Lg: 67
2
2
37
J
ROSACEAE
Filipendula MilI. sp.
The species of Megachileś
P
17
1
Meliloms Hill
M. albus Med.
M. altissimus Thuill.
M. officinalis (L.)
Lam.
Onobrychis MilI. sp.
O. viciaefolia Scop. 48
Ononis spinosa L. {48m
O. sp. 27
Ornithopus satiuus L. Phaseolus L. sp.
Ph. vulgaris L.
Pisum arvense L.
P. satiuum L.
Sarothamnus scoparius Wimm. 26,27,49Trifoliurn L. sp.
37
T. arvense L.
T. hybridutn L.
T. medium L.
49
T. minus Sm.
26, 37
T. pratense L.
{ 48, 49
T. repens L.
27, 49
T. resupinatum
L.
Vicia L. sp.
V. cassubica L.
23
V. cracca L.
26, 37
48m
V. sativa L.
V. sepium L.
26, 57
37
V. silvatica L.
V. villosa Roth.
2m, 23
t 26, 41
miesiarki -
c.d,
44
99
Tab. l c.d,
Gatunek rośliny
Gatunek miesiarki -
Plant species
Prunus L. sp.
Rosa canina L.
R. centifolia L.
Rubus L. sp.
R. caesius L.
R. fruticosus L.
R. idaeus L.
Ci
The species of Megachile-
P
W
I
M
Ci
Inne-
Other
44
48m
44
58
49
49
27,49
27
Lamium purpureum L. Lauandula officinalis
Chaix. Leonurus cardiaca L. L. glaucescens Bge.
Marrubium oulgare L. Mentha L. sp.
Nepera formosa Kudrv--e
Prunella uulgaris L. 49
P. grandiflora Jacq.
Salvia L. sp.
S. argentea L.
S. glutinosa L.
S. pratensis L.
S. sc/area L.
Stachys lanata Jacq.
S. palustris L.
S. recta L.
S. turoomanica
Traut.
Teucrium scorodonia L.
30,48
l
G.sp.
57
lm
48m
lm
G.sp.
57
3
48
48
L.sp.68
L.sp 30
65m
57
l
57
2
54
22
48, 49
l
54
52
37m
lm, 48 l
2
l-2m
S.sp.
50
65
2
22
48,49
SCROPHULARIACEAE
Anchusa L. sp.
A. ofjicinalis L.
Antirrhinum maius L. Borago officinalis L.
Digitalis laeuigata
W.K.
Echium L. sp.
100
A
48
48m
LABIATAE
Ajuga reptam L.
49
Ballata nigra L.
Betonica officinalis L. Galeopsis tetrahit L. -
Thymus L. sp.
Th. serpyllum L.
Th. vulgaris L.
E
49
27,28,30
23,49
27
49,52
49
30
30m
49
Lg: 52
50
l, 21
47
30
L: 43;
V: 43
23
l, 48
48
22
44
50
Tab. l c.d,
Gatunek miesiarki -
Gatunek rośliny
Plant species
E. oulgare L.
Ci
21, 48
Euphrasia officinalis
L.
Linaria fJUlgaris (L.)
Mill.
Melampynmt art/mse L. 27
M. pratens« L.
48,49
officinaSymphytum
le L. 2
S. aspemmum Don. 27
Veronica spicata L.
LILIACEAE
Allium anguwsum L.
A. porrum L.
Asparagus officinalis L. -
B
49
A
W
23, 48
M
23
C
26
Inne-
Other
L: 23;
Lg:5
27
65m
48
V. sp.
54
50
44
65
49
48,49
CRUCIFERAE
Brassica nigra (L.)
Koch
B. oleracea L.
Erucastrum poIlichi
Sohmp. et Sp.
Raphanus L. sp.
Sinapis alba L.
S. aruensis L.
P
23, 26
27
The species of Megachile"
3
B. sp.
44
3
3
49
23
30
30
3
S. sp.
44
UMBELLIFERAE
Daucus carota L.
Eryngium maritimum L.
Heracleum sphondylium L.
Peucedanum cert/aria
(L.) Lap.
30m
3
3
17
42,43
27
48
L :48
CRASSULACEAE
Sedum acre L.
48
S. boloniense Loisel,
S. maximum Suto
S. reflexum L.
Semperoioum soboli[erum Sims.
48
49
52m
52
49
49
48
49
L: 59
59
101
Tab. l c.d,
Gatunek rośliny
Plant species
Gatunek miesiarki -
I
Ci
E
CAMPAN ULA CEAE
Jasione montana L. { -
A
The species of Megachile"
P
4O,48m
49
W
49
Companula patula L.
C. rapunculoides L.
C. rotundifolia L.
40
C. trachelium L.
39
DIPSACACEAE
Knautia L. sp.
K. aroensis (L.)
Coult
ł
49
27, 48
21,27
48
I
M
40,48
49
COMPOSITAE
Achillea millefoltum
L.
Arctium
r
48m,
49
49
102
L :30
N:llm
V: 27;
An :49
An : C.sp.55
V:24
24
26,40 V: 26, 49;
Lg : 57
48
49,59
59
57
40
57
57
27
30m
57
V:49
40, 48
40
6
37
52
65
49
48
L: 52;
Lg : 52
L :48;
48
V:48
26
Lg : 23
L: 59
59
L :48
27,52 L: 52;
V: 25;
Pc: 53
52
52
arenaria
cyanus L.
jacea L.
V:4O
V: 52;
10
29-30 B: 52;
L :29;
Ap : 29-30,
52
40,52
44
30,57
C. acanthoides L.
biebersteini
49
Other
49
A. lappa L.
A. minor D.C.
A. tomentosum Mili.
Callistephus
chinensis (L.) Nees Carduus L. sp.
C.
C.
C.
C.
I Inne -
V:49
L. sp.
C. crispus L.
C. nutans L.
Carlina oulgaris L.
Cenraurea L. sp.
C
49
49
-Scabiosa columbaria
L.
S. ochroleuca L.
Succisa pratensis
Mnch.
I
L :59
Dec.
30
30
48,49
19,48
27
30m 49,57
57
L: 23;
Ap: 30;
V : 25, 30
Tab. 1 c.d,
Gatunek rośliny
Plant species
Gatunek miesiarki Ci
E
macrocephala
Sosno
C. rhenana Bor.
A
The species of Megachile"
P
W
I
M
I
C
I Inne -
Other
C.
C. scabłosa L.
Cichorium intybus L. -
28
50
27
26
C.sp.
54
Cirsium MiII. sp.
C. arvense (L.) Scop.
C. eriophorum (L.)
Scop.
C. laneeolatum (L.)
Scop.
C. palustre (L.)
Scop.
Coreopsis lanceolata
L.
30, 37
27
lnu/a helenium L.
Leoniodon hispidus L.
L. autumnalis L.
Mulgedium sibiricum
Less.
Onopordon acan thium L.
Senecio jacobaea L.
S. vernalis W.K.
Solidago serotina
Ait.
Sonchus arvensis L.
L: 22
39,50 Ap : 23-40
L: 23-24,
26
58
Lg : 48;
P i: 25;
V: 27, 39;
Al: 57;
L: 1,23,26,
39, 58, 66
1,21
39
Lg : 37, 60
L.: 23
49
L :48m
Cosmos Cav. sp.
Crepis oirens ViII.
Erigeron acer L.
Gaillardia aristata
Pursh.
Helianthus annuus L. H. multiflorus L.
Hieracium pilosella L. 26, 27
49
H. umbellatum L.
Hypochoeris radicata
L. 49
3, 21
26
50m
24,27
39
57,58
27,48
26
49,58
48
V:23
54
49
E.sp.2 E.sp.3
3
l
H.sp.
44
H.sp.58
48
49
Lg :49
48
27
Lg : H. sp. l
Lp: 27;
An :49
48
48,49
26,49
Lg : 49;
V: 49
59
49
49
2,26
26
59
V: 43
V:42
65
65
L: 23, 26,
48m, 59;
Ap: 23
V: 23, 27
Lp: 27
3
48
103
Tab. 1 c.d ,
Gatunek rośliny
Plant species
Gatunek miesiarki Ci
E
A
The species of Megachile"
P
W
S. oleraceus L.
Taraxacum oflicinale
L.INNE - Other
plant famiJies
Acanthus longifolius
Pou.
Bryonia albo L.
Calluna vulgaris (L.)
Salisb. CalysteprJ sepium (L.)
R. Br.
Chamaenerion angustifolium (L.)
Scop.
Conooloulus L. sp.
Dicentra spectabłlis
(L.) D.C.
Eriea tetralix L.
49
Erigonum sp.
Fagopyrum sagittatum GiJib.
Geranium L. sp.
G. siluaticum L.
Hypericum perforatum L.
Lonicera tatarica L.
Lycium L. sp.
Lythrum salicaria L. Malva siluestris L.
Myriearia Dero. sp. 68
Papauer L. sp.
Peganum harmała L.
Phacelia tanacaetifolia Benth.
Phi/adelphus L. sp.
Plantago media L. 48
Polygonum L. sp.
Reseda odorata L.
Symphoricarpos
albus (L.) Blaze Tamarix ramosiuima
Led. -
M
I Inne-Other
3
2
22
Ap :23
17m
48
l
23
49
Lg :31;
Lp :34
32
48
An : 49, S2
54
17m
17
50m
34
V:24
48
L.sp.
54
l, 23
Ap :30
23,48
49
49
Lg: 48, 49
1
48,49
27
65m
3
3m
3
L :26
l
54
R.sp.
52m
52
48
65
Odnośniki - Notes t
l Koleinę
liczby w tabeli wyjaśniają pochodzenie materiału: miejscowość, województwo,
Znak ,,m" oznacza liczny oblot. przy danych z literatury podano pozycję w nawiasie:
104
C
rok, osoba zbierająca.
The successive numbers in the table explain the sources of materials: Iocality, province, year, person collecting. Theletter "m" indicates a frequent visiting of the plant. The bibliographic position (at data from literature) is given in PIIrenthesis ;
l - Puławy (Lublin - province) 1961-1968: A. Ruszkowski, M. Zadura, B. Żak;
2 - Puławy 1971-1977: A. Ruszkowski, M. Biliński, K. Kaczmarska, K. Kuna, B. Jabłoński, J. Gosek, A. Cybula;
3 - Puławy 1974-1979 (w klatkach - in rearing-cages): osoby zbierające materiał jak w p. 2 - persona collecting
materiałs as in position 2 i
4 - Parchatka (koło Puław - near Puławy) 1974: A. Kosior;
5 - Bochotnica (kolo Puław - near Puławy) 1974: A. Ruszkowski;
6 - Puławy 1967: B. Jabłoński, M. Biliński (Dylewska, Zabłocki 1972);
7 - Puławy 1967-1968:
B. Jabłoński, M. Biliński (Dylewaka i inni 1970);
8 - Surhów (Chełm - province) 1964: B. Opoka;
9 - Kukawka (Chełm - province) 1974: A. Kosior;
10 - Lubelszczyzna (provinces: Lublin, Chełm, Zamość) 1964-1966:
A. Anasiewicz (Anasiewicz 1973);.
11 - Lubelszczyzna 1964-1966:
A. Anasiewicz (Anasiewicz, Warakom.ka 1976);
llaTruszków k. Opola Lub. (near Opole Lub., Lublin - province) 1979: M. Biliński;
12 - Załazy k. Zwolenia (near Zwoleń, Radom - province) 1974: A. Kosior, B. Jabłoński, J. Golek.;.
13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 54a55 56 57 58 59 60 61 62 -
Celestynów k. Zwolenia (near Zwoleń, Radom - province) 1976: M. Bilińllki;
Gózd k. Radomia (near Radom) 1973: A. Kosior;
Pawliczka k. Starachowic (near Starachowice, Radom - province) 1974: A. Kosior.
Warszawa 1964: M. Zadura;
Dziekanów Leśny (Warszawa - province): (Domagała-Lipińska
1961);
Dziekanów Leśny (Warszawa - province): (Domaga/a-Lipińska
1962);
O.trzeszów (Kaliu - provin ce) 1973: M. Biliński:
N ••••<ó••• k. Góry Śląskiej (Leszno - province) 1974: M. Bilińaki;
okolice Poznania (poznań - province) 1966-1969 (Banaszak 1973a);
Poznań 1972-1975
(Banaszak 1976);
Bydgoskie i Pilakie (provinces: Bydgoszcz, Piła) 1910-1912 (Torb
1912);
idem (Torka 1932);
Bydgoskie (Bydgoszcz - province) 1971-1974 (Banaszak 1975);
Pomorze (provinces: Gdańsk, Toruń, Bydgoszcz) (AIfken 1909);
Pomorze Zachodnie (provinces: Szczecin, Koszalin) 1914-1918 (BIUthgen 1919);.
Wolin (Szczecin -province)
1969-1970
(Bana.m
1973b);
ŚIlI.k Czeski (Ducke 1898);
Śl~8k (Dittrich 1903);
ŚI~sk Górny 1926 (Torka 1927);
Wrocław 1960: J. Ruszkowski;
Olszyna Dolna (Jelenia Góra - province) 1972: K. Kaczmarska;
Babia Góra (Bielsko-Biała - province) (M. Dylewska 1966);
Maków Podhalański (Bielsko-Biała - province) 1964: A. Ruszkowsld;
Pieniny (Nowy Sącz - province) 1936 (Sitowski 1936);
Pieniny 1957-1961 (Dylewska 1962);
Tatry i Pieniny 1933-1969 (Dylewska, Zabłocki 1972);
Mazury (provinces: Olsztyn, Suwałki) (Alfken 1910);
Mazury (Alfken 1912);
Mazury i Tarnobrzeskie (provinces: Olsztyn, Tarnobrzeg) (Sowa 1973h
Słowacja (CSR) 1967-1968
(Belakova 1970);
Słowacja (CSR) 1962-1969 (Belakova 1971);
Morawy (CSR) 1972-1975 (Ptaćek 1975);
W~gry (Hun gary) 1966-1967
(Benedek 1969);
W~gry (Hungary) (Moczar 1962);
W~gry (Hungary) (Moczar i Boiros 1957);
Europa - różne (various) (MUller 1873);
Bremen (Niemcy) (Alfken 1913);
Marchia (Niemcy) 1917-1922 (Hedicke 1922);
Niemcy, Węgry i inne (Hedicke 1930);
Europa - różne (various) (Friese 1926);
Europa - różne (various) (Schmiedeknecht 1930);
USA (Tasei 1975);
Francja (Tasei 1975);
ZSRR (USSR) (Popov 1948, 1950);
ZSRR (USSR) (Panfilow 1956);
Wileńskie (ZSRR) (Adolph 1934);
Mierzeja Kurońska (ZSRR) (Baer 1903);
Ukraina (ZSRR) (Brarnson 1879);
Lwowskie (ZSRR) (Noskiewicz 1922b);
Podole (ZSRR) (Kuntze, Noskiewicz 1938);
Ukraina (ZSRR) (Osyczniuk 1960);
105·
-63
64
65
66
67
·68
Powołże (ZSRR) (Panfiłow 1952);
Kazachstan (ZSRR) (Ryrnaszewskaia 1951, 1952);
Zach. Kazachstan (ZSRR) 1949-1951
(Popow 1954);
Bieregowoie (Kazachstan, ZSRR) 1977: M. Biliński;
Nowosybirsk (Syberia Zachodnia, ZSRR) 1977: M. Biliński;
Ałtaj (ZSRR) 1977: M. Biliński .
• Symbole gatunków miesiarek:
A-M.
argen.ata (F.)
Ci - M. circumcincta (K.) Lg - M. ligniseca (K.)
Al - M. a/picoJa Alfk.
D-M.
dorsalis Per.
Lm - M. leucomalla Gerst,
An - M. anolis Nyl.
De - M. deceptoria Per.
Lp - M. lapponica Thom s.
Ap - M. apicalis Spin.
E-M.
ericetorum Lep.
M-M.
maritima (K.)
B-M.
bombycina (Pall.}
G-M.
genatu Mor.
Ma - M. maacki Rad.
·C - M. centuncularir (L.) L-M.
Jagopoda (L.)
N-M.
nigriuentris Schck.
o
-
Oc P
Pc Pi S
V W -
M. ortosignata Nyl.
M. rotundara (F.)
M. pilicrus Mor.
M. pi/idem Alfk.
M. saussurei Rad.
M.. uersicolor Sm.
M. ",illoughbiella (K.)
oerrucosa, Frangula alnus, Aeer platanoides, Robinia pseudacacia i Tilia cordata, ale
czasem także z lucerny (Medieago media i M. sativa) i nostrzyku (Melilotus albus).
Miesiarka srebrzysta - Megaehile argentata F. oblatywała 43 gatunki roślin z 14
rodzin (tab. l), głównie z Papilionaceae (40%), Compositae (21 %) i Labiatae (9%).
Licznie i wiernie oblatywała komonicę rożkową - Lotus eornieulatus; wiernie i czasem
licznie Medieago media, M. sativa, Melilotus albus, Jasione montana; wiernie ale raczej
nielicznie - Trifolium repens, T. arvense i Thymus serpyllum. Podawano także liczny
.(lecz sporadycznie lub lokalnie) oblot: Medicago [alcata, Coronilla varia, Alhagi pseudalhagi, Ornithopus satious, Leonurus glaucescens, Linaria vulgaris, Calluna vulgaris,
Peganum harmala, Sedum reflexum, Reseda i Geranium. Są to głównie rośliny terenów
piaszczystych i pobrzeży lasów. Liście cięła (tab. 2) z 8 gatunków roślin, należących
·do 7 rodzin, a naj chętniej z Evonymus oerrucosa, Frangula alnus, Acer platanoides i Ro·binia pseudacacia.
o
Miesiarka bidogonka - Megachile pilidens Alfk. obserwowana była na kwiatach
5 gatunków roślin, głównie z Papilionaceae (80%), w tym czasem licznie na Lotus corniculatus i Ononis spinosa.
Miesiarka nadustka - Megachile apiealis Spin. obserwowana była na 9 gatunkach
roślin z 4 rodzin, głównie z Papilionaceae (44%) i Compositae (33%), przy czym wiernie
.oblatywała tylko Centaurea rhenana.
Miesiarkę różówkę - Megaehile centuncularis (L.) obserwowano na kwiatach 71
gatunków roślin należących do 18 rodzin (tab. l), głównie z Compositae (35%), Papilionaceae (21 %) i Scrophulariaceae (6%). Licznie i wiernie oblatywała ona lucernę
mieszańcową - Medieago media Pers. Wiernie i niekiedy licznie oblatywane były Lotus
corniculatus i Arctium tomentosum; wiernie ale raczej nielicznie - Knautia arvensis,
Centaurea jacea, Ciehorium intybus, Carduus, Cirsium, Rubus idaeus i Lythrum sa/iearia;
·czasem licznie - Anchusa i Rosa centifolia. Większość tych gatunków to rośliny łąkowe.
Liście na gniazda cięła ona z 21 gatunków roślin - należących do 12 rodzin; naj chętniej
(tab, 2) z Evonymus uerrucosa, FranguZa alnus, Acer platanoides, Robinia pseudacacia,
Rosa, a także Rhamnus cathartica, Medieago media i Polygonum eonvo/vu/us i czasem
Trifolium pratense.
Miesiarkę rdzawostopkę - Megachile aZpicoZaAlfk, obserwowano na 5 gatunkach
roślin z 3 rodzin, głównie z Papilionaceae (60%). Wiernie oblatywała ona Medicago
media, a czasem licznie - Lotus cornieulatus. Liście cięła ona w hodowli z 6 gatunków
roślin, należących do 6 rodzin, a naj chętniej z Evonymus uerrucosa i FranguZa alnus.
106
Tabela
2
Gatunki roślin, których liście używane były przez miesiarki do budowy gniazd
Plant species used by Megachile for cutting leaf-pieces to build their nests!
Plant species
miesiarki -
Gatunek
Gatunek rośliny
C
I
M
I
W
I
Al
The species of Meg achile"
I
Ci
I
A
P
inne
other
Drzewa i krzewy
Trees and bushes
Euonymus uerrucosa
Scop.
3m
3m
Frangula alnus MilI.
3m
3
Rhamnus cathartica L:
3m
3m
Acer platanoides L.
3m
3m
3m
A. tataricum L.
3
A. ginala (Maxim.)
3
3
A. campestre L.
3
3
A. negundo L.
3
3
3m, 52
Syringa vulgvris L.
Robinia pseudacacia L.
3m
3m
36,51,52
Rosa L. sp.
3m
3
R. canma L.
Cotoneaster sp.
O
O
C. acutifolia Turcz.
3
Rubus [ruticosus L.
3
3
Padus avium Mili.
3
Pirus communis L.
3
Crataeęus crus-gallł L.
3
C. intricata L.
3
Prunus spinosa L.
O
O
3, 36
Fagus silvatica L.
Quercus L. sp.
Q. robur L.
O
Sambucus nigra L.
O
O
Ti/ia cordata MilI.
3
3
Ribes aureum Pursh.
O
3
Betula L. sp.
B. verrucosa Ehrh.
3m
Corylus avelIana L.
O
Populus L. sp.
O
Cornus sanguinea L.
O
3m
3m
3
3m
3
O
3m
3m
52
O
O
3m
3m
3
3m
3m
3
3
3m
3m
3m
3
3m
3
3
3
O
52
3m
3m
3
3m
3
O
3m
54a,0
3
Lg :3m
Oc :52
30
An: 52
3m
52
An : 363, 52
52
3
Rośliny zielne
Herbaceous plants
Medicago media Pers.
M. satiua L.
Trifoliurn pratense L.
T. repens L.
Melilotus Hill. sp.
M. albus Med.
Polygonum eonucloulus L.
P. nodosum Pers.
3
3
3
3
O
3
O
54a
3
O
3m
3
3
3
3
54a
11a
3
3
107
Tab. 2 c.d.
Gatunek miesiarki -
Gatunek rośliny
Plant species
C
P. dumetorum L.
P. aołculare L.
Chenapodium album L.
Stellaria media Vill.
Conooloulus aruensis L.
C. nodosum Pers.
Oxalis stricta L.
Sinapis alba L.
Brassica nigra (L.)
Koch
Galinsoga parciflora
Cav.
Delphinium L. sp.
Aster L. sp.
Helianthus annuus L.Plantago major L.
Erigeron acer L.
Taraxacum officinale
Web.
Lamium purpureum L.
Urtica dioica L.
Fragaria grandiflora
hort,
Odnośniki
-
Notes:
l'
•
I
M
I
W
I
Al
The species of Megachilet
I
Ci
I
p
I
A
inne
other
3
54a
3
3
O
O
3
3
3m
3m
3
3
O
O
3
O
3m
O
O
O
O
O
O
O
O
O
jak w tabeli 1(0 -liście
in the rearing)
• kora - the bark
• platlti kwiatowe -
3
54a
54a
54a
zupełnie nie cięte w hodowli) -
al in the table 1(0 - no cut leave.
the flower petall
Miesiarkę niedopaskę - Megachile oersicolor Sm. obserwowano na kwiatach 22 gatunków roślin z 6 rodzin, głównie z Compositae (45%) i Papilionaceae (27%). Wiernie
ale raczej nielicznie oblatywała: Lotus comiculatus, Knautia arvensis i Centaurea (np.
C. scabiosa i C. jacea), a czasem licznie - Genista tinctoria. Są to głównie rośliny łąkowe.
Miesiarka ziemna - Megaclzile willoughbiella (K.) oblatywała 47 gatunków roślin
z 13 rodzin, głównie z Papilionaceae (36%), Compositae (19%), Labiatae (17%) i Campanulaceae (9%). Wiernie i licznie oblatywała ona Medicago media; wiernie i czasem
licznie - Lotus corniculatus; wiernie, ale raczej nielicznie - Trifclium pratense, Genista
tinctoria, Vicia, Prunella uulgaris i Campanula; czasem licznie - Onobrychis i Salvia
glutinosa. Są to głównie rośliny polne. Liście cięła z 12 gatunków roślin, należących do
9 rodzin; najchętniej z Eoonymus verrucosa, Frangula alnus, Acer platanoides, Syringa
vulgvris
i Robinia
pseudacacia.
Miesiarka trójbarwna - Megachile maritima (K.) oblatywała (tab. 1) 56 gatunków
roślin z 13 rodzin, głównie z Papilionaceae (32%), Compositae (23%), Labiatae (9%),
Scrophulariaceae(7%),
Cruciferae /7%) i Crassulaceae (5%). Wiernie i czasem licznie
oblatywała ona Lotus corniculatus i Centaurea rhenana; wiernie ale raczej nielicznie -
108
Centaurea scabiosa, Trifolium pratense, Ononis spinosa, Lathyrus pratensis, Cirsium
i Jasione montana; sporadycznie (choć niekiedy licznie) - Lupinus luteus, Omithopus
sativus, Centaurea jacea, Knautia aroensłs, Fagopyrum sagittatum, Thymus sli!Pyllum
i Raphanus. Są to rośliny pól, łąk i terenów piaszczystych. Liście cięła ona z 28 gatunków roślin z 12 rodzin, głównie z Rosaceae (25%), Aceraceae (18%), Papilionaceae
(14 %) i Polygonaceae (11 %), a naj chętniej z: Evonymus verrucosa, Rhamnus cathartica,
Acer platanoides, A. tataricum, Syringa oulgaris, Robinia pseudacacia i Betula verrucosa, ale czasem także z Medicago media i Trifolium pratense.
Miesiarka chabrówka - Megachile lagopoda (L.) oblatywała 18 gatunków roślin
z 6 rodzin, głównie z Compositae (67%). Wyjątkowo wysoki procent roślin z rodziny
Compositae, a zupełny brak oblotu Papilionaceae i Labiatae wyróżnia ten gatunek,
podobny z wyglądu do M. maritima (K.) i M. willoughbiella (K.). Wiernie i czasem
licznie oblatywała ta miesiarka : Onopordon acanthium; wiernie choć czasem nielicznie Centaurea scabiosa i Carduus; a sporadycznie (choć czasem licznie) - Cirsium eriophorum.
Miesiarka łysawa - Megachile ligniseca (K.) zaobserwowana została na kwiatach
18 gatunków roślin z 7 rodzin, głównie 2. Papilionaceae (33%), Compositae (28%) i Labiatae (17%). Wydaje się, że większość jej roślin pokarmowych to gatunki pól lub brzegów lasu. W hodowli insektaryinej chętnie cięła liście Acer platanoides.
Miesiarka długowłosa - Megachile circumcincta (K.) oblatywała 42 gatunki roślin
z 10 rodzin, głównie z Papilionaceae (57%) i Scrophulariaceae (12%), licznie i wiernie
oblatując: Lotus corniculatus i Genistatinctoria; wiernie i czasem licznie - Vicia villosa
i V. cracca; wiernie ale raczej nielicznie - Medicago media, Trifolium pratense, Sarothamnus scoparius, Lupinus, Lathyrus, Hieracium pilosella, Melampyrum pratense i Knautia
arvensis; a sporadycznie licznie - AnthyZlis vulneraria, Ononis spinosa i Rosa centifolia. Są to głównie rośliny pól i brzegów lasu. Miesiarka ta cięła liście z 6 gatunków
roślin z 5 rodzin, najchętniej z Evonymus verrucosa i Frangula alnus.
Miesiarka brzozówka - Megochile analis NyI. obserwowana była na kwiatach 7
gatunków roślin z 4 rodzin, głównie z Papilionaceae (57%). Wiernie oblatywała Lotus
corniculatus, a licznie w Nowosybirsku - Onobrychis oiciaefolia. Liście cięła ona z dębu
- Quercus sp. i brzozy - Betula alba L., a także cięła i korę brzozową.
Miesiarkę ciemnobrzuchą - Megachile nigriventris Schck. obserwowano oblatującą
6 gatunków roślin, głównie z Papilionaceae (83 %), ale liczniej tylko na Caragana arborescens i Gampanula rapunculoides.
Miesiarka dwuzębna - Megachile ericetorum Lep. oblatywała 46 gatunków roślin
z 8 rodzin, głównie z Papilionaceae (43%), Labiatae (33%) i Scrophulariaceae (l 1%).
Uderza tu wyjątkowo mały udział gatunków z rodziny Compositae (zaledwie 4%).
Wiernie i czasem licznie oblatywane były: Lotus corniculatus, Lathyrus siloester, Ononis
spinosa, Salvia pratensis i Stachys recta; wiernie ale raczej nielicznie - Medicago media,
M. sativa i Anchusa officinalis; a sporadycznie choć czasem licznie - Pisum arvense,
Lavandula officinalis, Betonica officinalis i Leonurus cardiaca. Są to raczej rośliny pól
i brzegów lasu. Gniazda jej, które zanalizowaliśmy (było ich tylko kilka) nie zawierały
liści a zaklejone były korkiem z gliniastej ziemi. Czy gatunek ten w ogóle nie używa
liści do budowy komórek należałoby dokładnie przebadać. W prowadzonej przez nas
hodowli insektaryjnej samice tego gatunku nie założyły zupełnie gniazd. Jest to w ogóle
109
tak odrębny gatunek miesiarki (dwuzębne żuwaczki, wysmukłe ciało, długi języczek),
że należałoby go chyba wydzielić w odrębny podrodzaj.
Z innych gatunków miesiarek - Megachile maacki Rad. oblatywała Lathyrus pratensis i Goronilla varia; M. dorsalis Per. - licznie Lotus corniculatus; M. leucomalla
Gerst. - licznie Astragalus onobrychis ; M. deceptoria Per. Lotus corniculatus;
M. bombycina Pall, - Medicago media i Compositae; M. pilicrus Mor. - Gentaurea;
M. octosignata Nyl. - Lotus corniculatus i Medicago sativa; M. lapponica Thoms. Hieracium pilosella, Senecio vernalis i Galeopsłs tetrahit ,. M. saussurei Rad. - Lotus
corniculatus (licznie) i Medicago satioa; M. genalis Mor. - Medicago sativa (tab. l).
Jakie liście cięły te gatunki, brak danych - jedynie podano, że M. octosignata Nyl.
cięła liście z Rosa sp. (tab. 2).
Stwierdziliśmy również (w izolatorach hodowlanych), że zupełnie nie były cięte
liście z Sambucus nigra, Gorylus aoellana, Cornus sanguinea, Trifolium repens, Brassica
nigra, Erigeron acer, Taraxacum cfficinale, Lamium purpureum, Urtica dioica i Fragaria grandiflora.
WNIOSKI
l. Pomiędzy poszczególnymi gatunkami miesiarek istnieją znaczne różnice odnośnie
listy roślin pożytkowych i gatunku liści używanych do budowy gniazd.
2. Gatunki miesiarek najbliżej związane z lucerną to - Megachile rotundata, M. centuncularis, M. a/picola, M. zoilloughbiella i M. circumcincta.
3. Liście trzmieliny, kruszyny, klcnu i akacji (robinii) są naj chętniej używane przez
miesiarki do budowy komórek larwalnych - rośliny te powinny więc rosnąćw pobliżu
lucerny nasiennej.
PIŚMIENNICTWO
Adolph, W., 1934, Materiały do znajomości fauny pszczół Wileńszczyzny, t. 8, 1933, Wilno:
217-254.
Alfken, J. D., 1909, Beitrag zur Kenntnis der Apidenfauna von Westpreussen (Sammelbericht),
Ber. Westpr. Bot.-zool. Ver., Danzig, t. 31: 101-123.
Alfken, J. D., 1910, Beltrag zur Kenntnis der Apidenfauna von Ostpreussen, Schrift, Phys.-ishonom. Ges., Konigsberg 50: 320-345.
Alfken, J. D., 1913, Die Biencnfauna von Ostpreussen, Schrift, Phys.-iikonom. Ges. Kónigsberg,
53: 114-182.
Alfken, J. D., 1913, Die Bienenfauna von Bremen, Abh. Naturwiss. Ver. Bremen, t. 22.
Anasiewicz, A., 1973, Błonkówki pszczołowate (Apoidea, Hymenoptera) występujące na plantacjach lucerny mieszańcowej (Medicago media Pers.) i skład florystycznv zebranego
przez nie pyłku, Akad. Roln., Seria Wyd. - Rozprawy naukowe nr 5, Lublin: 1-34.
Anasiewicz, A., Warakomska, Z., 1976, Pyłkowa metoda oceny owadów zapylających koniczynę czerwoną (Trzfolium pratense L.), Pszczelno Zesz. Nauk., XX: 69-83.
Baer, W., 1903, Zur Apidenfauna der Kurischen Nehrung, Intern. Allgem. EnUJm., t. 8: 157-16l.
Banaszak, J., 1973a, Pszczołowate (Apoidea) okolic Poznania, Bad. Fizjcgraf. nad Polską Zach.,
t. XXVI, Seria B: 33-78.
Banaszak, J., 1973b, Pszczołowate (Apoidea) \X'olińskiegoParku Narodowego, Bad. Fizjograf.
nad Polskq Zach., t. XXVI, Seria B: 79-88.
110
Banaszak, J., 1975, Materiały do znajomości fauny pszczół (Apoidea, Hymenoptera) siedlisk..
kserotermicznych nad dolną Wisłą, Bad. Fizjograf. nad Polską Zach., t. XXVIII, Seria C:
109-122.
Banaszak, J., 1976, Pszczoły (Hymenoptera: Apoidea) Ogrodu Botanicznego w Poznaniu, Bad.
Fizjograf. nad Polską Zach., t. XXIX, Seria C: 71-85.
B e Ia k o v a , A., 1970, Bees (Apoidea) of Querco-Carpinetum at Bab, Res. Project Bab..
Progr. Rep. J., Bratislava: 203-210.
B e l a k o v a, A., 1971, V~ely (Apoidea) z niektórych
vyznamnych oblasti Slovenska, Entomologicke Problemy X, Bratislava: 141-190.
Benedek, P., 1969, Examinations on lucerne pollinating wild bees (Hym., Apoidea) in the Hun-'
garian Great Plain, Fol. ent, Hung., Budapest, 22(1): 101-115.
Bhithgen, P., 1919, Die Bienenfauna Pommerns. Stert. ent. Z., Stettin, t. 80: 65-131.
Bramson, K. Z., 1879, Die Hymenoptera Mellifera der Umgegend von jekaterinoslaw, Buli.
Soc. Nat. Mosc., 54, 2: 253-306.
Dittrich, R., 1903, Verzeichnis der bisher in Schlesien aufgefunden Hymenopteren, I, Apidae,
Zeitschr. Ent, Breslau, 28: 19-54.
Domagała-Lipińska,
A., 1961, Rozmieszczenie Hymenoptera-Aculeata w środowiskach
miododajnych w Dziekanowie Leśnym k. Warszawy, Ekologia Polska, Seria A, t. 9: 525-540.
Domagała-Lipińska,
A., 1962, Dzienna dynamika lotu pszczołowatych a temperatura, Ekologia Polska, Seria B, t. 8, zesz. l: 55-57.
Ducke, A., 1898, Die Bienenfauna Ósterreich-Schlesiens,Ent. Nachricht., Berlin, t. 24: 129-146.
Dylewska, M., 1962, Apoidea Pienińskiego Parku Narodowego. Część I. Megachilidae i Apidae
(partim), Acta zool. crac., t. 7: 423-481.
Dylewska, M., 1966, Apoidea Babiej Góry, Acta zool. crac., t. 11: 112-175.
Dylewska, M. i inni, 1970, Próba określenia liczby pszczół (Hym., Apoidea) potrzebnych do'
należytego zapylenia lucerny, Pol. Pismo Entomol., t. XL/2: 371-398.
Dylewska, M.; Zabłocki, J., 1972, Nowe i mało znane Apoidea (Hymenoptera) z obszaru
Polski, Acta zool. erac., t. XVII, nr 18: 405-414.
Friese, H., 1926, Die Bienen, Wespen, Grab- und Goldwespen. Die Insekten Mitteleuropas,
insbesondere Deutschłands, Stuttgart.
Hedicke, H., 1922, Die Hymenopterenfauna des Gr.-Machnower Weinbergs bei Mittenwalde
(Mark), Deutsche entomol, Z. Berlin, z. 3.
Hedicke, H., 1930, HautfIugler, Hyrnenoptera. Die Tierwelt Mitte1europas, t. 5, Insekten,
cz. 2: 1-246.
Kuntze, R., Noskiewicz, I., 1938, Zarys zoogeografiipolskiego Podola, Pruce Naukowe, Wyd.
Tow. Nauk. we Lwowie, Dział II, t. IV: 1-538.
Mó cza r, L., 1962, O metodach i wynikach badań nad pszczołami dzikimi (Hym., Apoidea) zapylającymi lucernę na Węgrzech, Pol. Pismo Entomol., Wrocław, 8, ser. B (1-2): 77-85.
Mó czś r, L., Boj t os, Z., 1957, Die Luzerne bestaubende Bienenarten in Ungarn, Magy. tud,
Acad. Agrartud, osztaly Kozlem.: 147-178.
M u l le r, H., 1873, Die Befruchtung der Blumen durch Insecten und die gegenseitigen Anpassungen beider, Leipzig .
Noskiewicz, J., 1922, Pszczolowate okolic Lwowa, Spraw. Komisji Fizj., t. 55-56.
Osyczniuk, A. W., 1960,Swiazipcze1inychs bobowymi w stiepi prawobierieżja Ukrainy, Entomol.
Obozr., t. 39, nr 2: 384-394.
Panfiłow,
D. W., 1952, Nasiekomyje - opyliticli lucerny Stalingradskoj oblasti, Awtoret.
dissert. Mosk. gos. ulliw., M.: 1-13
Panfilow, D. W., 1956, Dikije nasiekomyje - opylitieli lucerny, Sb. "Opylenije s.-ch. rastienij",
M.: 216-218.
Popow, W. W., 1948, Apidae - Pczelinyje w Opredielitiel nasiekomych ewropejskoj czasti
SSSR, Moskwa-Leningrad: 751-769.
Popow, W. W., 1950, Sbor i zuczenije opylitielej sielskochoziajstwiennych kultur i drugich
rastienii, Moskwa-Leningrad,
Izd. Ak. Nauk SSSR.
Popow, W. W., 1954, O faunie pczelinych (Hymenoptera, Apoidea) jużnoj czasti Zapadno-Kazachstanskoj oblasti, Trudy Zoologiczeskogo Instituta Akademii Nauk SSSR, T. 16.
111
P'ta ćek, V., 1975, Vyzkum opylovśni (transportu pylu) u vojtMky, l. Mo!nosti umeleho chovu
samotśfske vćely ćalounice Megachile rotundata F. a jejiho vyuzivśni k opylovani vojteśky,
Dilći zaverecna zprśva, Vyzkum nś stanice picninśfska v Troubsku.
Rymaszewskaja,
R. S., 1951, Ućastie medonosnych pćel v opylenii lucerny. Pćelooodstoo, 5:
30-32.
Rymaszewskaja,
R. S., 1952,RoI nasekomych - opylitelej v povyśenii urożaia semian lucerny,
Selekc. i Semenovod., 7: 60--64.
Schmiedeknecht,
O., 1930, Die Hymenopteren Nord-und Mitte1europas, Jena
Sitowski, L., 1936, O budowie gniazda Misierki (Megachile maritima Kirb.), Rocznik Ochrony
Roślin, t. III, zesz. 2, Warszawa.
Sowa, S., 1973, Z badań nad owadami zapylającymi lucernę w Polsce, Zesz. Prob/. Post. Nauk
Roln., z. 131: 145-152.
Tasei, J. N., 1975, Le problerne de I'adaptation de Megachile (Eutricharea) pacifica Panz. (Megachilidae) arnćricain en France, Apidologie, 6, l; l-57.
Torka, V., 1912, Nachtriige zu fnlheren Veróffentlichungen und neue Beobachtungen an Insecten, Zeitschr. Nuturui. Abteilung Deutsche Ges. f. Kunst u. Wissensch. in Posen., 19.
Torka, V., 1927, Zur Bienenfauna Oberschlesiens. Inter, Ent. Zeitsch, Guben, 20: 125-130.
Torka, V., 1932, Nachtrage zu meiner Veroffentlichung uber "Die Bienen der Provinz Posen".
Deutsche wiss. Z. f. Polen.
PACTEH~51
A.
~CnOn30BAHHbIE
p y W K o B C K H,
M.
n4EnAM~
6 H 11H H b C K H,
6.
51.
~3
ro
516 11o H b C K H,
K Y H a,
K.
c e K,
A.
MEGACHILE
POAA
Ko
c
LATR.
Ka
K.
'I M
a
p c K
a,
ep
Pe310Me
B
xe
1961-1977
rr,
npoBoAHI1HCb,
rl1aBHblM
B3l1TKOBblX paCTeHHH Al1l1 oTAel1bHblX
paCTeHHH,
143 KOTOpblX 3TH BHAbl
C06cTBeHHble
nxen
06pa30M
B nyl1aBaX,
BHAOB MeraXHl1e
pe aana
I1HCTlI Allil
a
B
Ha61110AeHHlI no
1974-1979
nocTpoHKH
rr, no
cnxc-
cnxcxe
I1H'IHHKOBbIX lI4eeK.
Ha61110AeHHII AOnOI1HeHO AaHHblMH 143 I1HTepaTypbl.
C06paHHble
MaTepHal1bl
xecaiorca
25
BHAOB
MeraXHl1e.
Pa3Hble
BHAbl
3THX
n4el1
Megachile
rotu.ndata, M. centu.ncu.laris, M. alpicola, M. willou.ghbiella
H M. circumcincta.
OXOTHO acerc
pe3aHbl
6bll1H I1HCT.lI Evonymu.s
verru.cosa, Frangu.la alnu.s, Acer platanoides, Robinia pscu.dacaccia. Xopowo
HTaK eCI1H 3TH paCTeHHII pacTyT
B611H3H ceMeH-
noceuien«
pa3Hble
HblX Kyl1bTyp
paCTeHHlI.
611H>Ke scerc
CBII3aHbl
c
11104epHOH .lIBl1l1lOTClI
11104epHbl.
THE PLANT S USED BY LEAF-CUTTING
A. Ruszkowski,
M. Biliński
BEES (MEGACHILE
J. Gosek, K. Kuna,
A. Kosior
K. Kaczmarska,
LATR.)
B. Jabłoński,
Summary
Some observations were perforrned on the list ot' host plants for individual Megachile - species
(in 1961-1977) and then - on the list of plant species from which these bees cut the leaves to
build their larval-cells (in 1974-1979). Own observations were cornpleted by some data from
the Jiterature. Collected materials concerned the 25 species ot' Megachile.
It was stated that different Megachile-species
visited different groups of plant species.
Megachile rotundata, M. centuncularis, M. alpicola, M. willoughbiella and M. circumcincta were
the species nearest connected with lucern e f1owers. The leaves of Evonymus verrucosa, Frangu/alnus, Acer platanoides and Robinia pseudacacia were the most willingly cut by Megachile. It should
be usefull, these trees or bushes are grown near a field of seed lucerne.