Produktywność
advertisement
Szczegółowa Uprawa Roślin Dr inż. Marcin Kozak Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin Budynek główny, p. I, p. 276, tel. 3205-293 Produktywność Jest to intensywność z jaką rośliny gromadzą energię w postaci substancji organicznej. Jest to pojęcie wyrażone za pomocą ilości masy wytworzonej na jednostkę powierzchni (liści, gleby) i czasu (np. g/cm2/godz) Produktywność • Maksymalna 60 g/m2/dzień tj. 600 kg/ha/dzień • Przeciętna 10-20 g/m2/dzień tj. 100-200 kg/ha/dzień • Produktywność w warunkach polowych 200-300 kg/ha/dzień Produkcyjność Oznacza całkowitą ilość biomasy wytworzonej przez rośliny niezależnie od jej przydatności użytkowej. Jest to pojęcie wyrażone za pomocą jednostek masy (g, kg, t). Plennność Jest to zdolność do wytworzenia biomasy użytecznej (wyrażone w g z rośliny, g z m2, t z ha. Plon Jest to użyteczna część masy organicznej, którą stanowią różne części rośliny (nasiona, bulwy, korzenie, kwiaty), zależnie od sposobu użytkowania. Plon uboczny Jest to dodatkowa użyteczna część masy organicznej, którą stanowią różne części rośliny (słoma zbóż i rzepaku, liście buraków, nasiona lnu włóknistego i słoma lnu oleistego). Odmiana rolnicza – to zbiór roślin jednego gatunku, o mniej lub bardziej wyrównanych wartościach biologicznych, morfologicznych i użytkowych różniący się od innych odmian tego samego gatunku określonymi cechami i reakcją na warunki przyrodnicze. Odmiany rolnicze Odmiany rolnicze miejscowe Odmiany rolnicze hodowlane oryginalne importowane selekcjonowane Systematyka rolnicza – podział roślin na podstawie cech rolniczych tj. cel i sposób uprawy, wymagania siedliskowe, klimatyczne, nawozowe. Grupy roślin: 1. Okopowe, 2. Zbożowe, 3. Motylkowe, 4. Przemysłowe, 5. Specjalne. Fotosynteza • Jest to podstawowy proces biologiczny polegający na wykorzystaniu energii promieniowania słonecznego i wytworzeniu masy organicznej. • Roślinność Świata w ciągu roku wytwarza od 100 do 150 miliardów ton s.m. • Fotosynteza brutto wyrażona jest całkowitą ilością CO2, przyswojoną przez rośliny • Fotosynteza netto jest to fotosynteza brutto pomniejszona o asymilatów, które zostały zużyte na procesy oddychania Czynniki wpływające na fotosyntezę • • • • • • Światło Temperatura Woda Dwutlenek węgla CO2 Składniki mineralne Metabolizm rośliny Światłopodział roślin ze względu na wymagania świetlne • Rośliny dnia długiego-potrzebują pewnej liczby dni o naświetleniu powyżej 14 godzin • Rośliny dnia krótkiego-potrzebują pewnej liczby dni o naświetleniu trwającym 8-14 godzin aby przejść w generatywną fazę wzrostu • Rośliny wymagające do rozwoju średniej długości dnia • Rośliny fotoperiodycznie obojętne Temperatura • • • • Forma ozima Forma jara Przewódka Temperatura minimalna do rozwoju roślin jest w granicach od 0 do 50C (zboża ozime) i od 8 do 110C (kukurydza) • Temperatura optymalna do rozwoju roślin jest w granicach od 25 do 300C (zboża ozime) i od 32 do 350C (kukurydza) Woda - transpiracja • • • • Stosunek wody wyparowanej do wyprodukowanej w tym czasie suchej masy nazywany jest współczynnikiem transpiracji i wyrażony jest g wody na 1 g suchej masy. Zakres współczynnika transpiracji wynosi od 230 do 2000 g na 1 g s.m. U prosowatych wynosi od 200-400 g na 1 g s.m. U podstawowych zbóż od 400-500 g na 1 g s.m. U roślin pastewnych od 600-700 g na 1 g s.m. Dwutlenek węgla (CO2) • Dwutlenek węgla występuje w powietrzu w stężeniu ok. 0.03% i jest łatwo wchłaniany przez szparki • Źródłem CO2 jest rozkładająca się w glebie substancja organiczna Tworzenie biomasy oparte jest na: • Węglu – C, którego źródłem dla roślin jest CO2 • Wodorze – H, którego źródłem jest woda • Tlenie – O, który pobierany z wody i atmosfery z CO2 i O2 Składniki mineralne • Dla wzrostu i rozwoju roślin wyższych niezbędne jest 12 pierwiastków: • Makroskładniki: azot, fosfor, potas, wapń, siarka i magnez, • Mikroskładniki: żelazo, cynk, mangan, miedź, bor i molibden Rozszerzenie uprawy ziemniaka wynikało z: • Zastąpienia tradycyjnej, ekstensywnej trójpolówki z polem ugorującym, płodozmianem • Wykorzystania ziemniaka w żywieniu trzody chlewnej • Przemysłowego wykorzystania ziemniaka do produkcji alkoholu • Podniesienia poziomu agrotechniki i zapewnieniu dobrego przedplonu dla zbóż • Wykorzystania ziemniaka jak podstawowego produktu żywnościowego zwłaszcza w uboższych warstwach społeczeństwa Powierzchnia uprawy ziemniaków na świecie (w mln. ha w 1999) 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 18,1 3,2 Świat Chiny 3,3 Rosja 1,5 1,3 1,3 Ukraina Indie Polska Plony ziemniaków na świecie (dt z ha 1999) 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 491 430 427 407 160 Świat 157 Belgia Holandia Wielka Brytania Dania Polska Zmiana powierzchni uprawy ziemniaków w Polsce (mln. ha) 3 2,5 2,63 2,78 2,84 2,75 2,65 2,41 2,18 2 1,9 1,69 1,5 1 1 0,5 0 1995 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2010 Średnie plony ziemniaków w Polsce (w t z ha) 25 22 20 17,6 15,4 15 11,7 17,7 17,8 19,1 16,8 16,1 13,1 10 5 0 1995 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2010 Kierunki użytkowania ziemniaka • • • • • • Jadalne do bezpośredniej konsumpcji Do przetwórstwa spożywczego Dla krochmalnictwa Dla gorzelnictwa Na paszę Sadzeniaki Struktura wykorzystania ziemniaków w Polsce (w%) 1997 2010 Produkty przemysłu spożywczego pozyskiwane z ziemniaka • Produkty suszone (grys, kostka, pure, granulat) • Produkty mrożone (frytki, kostka, placki, kluski) • Produkty konserwowe (ziemniaki sterylizowane w puszkach, słoikach, folii) • Produkty wykorzystane w zakładach zbiorowego żywienia • Produkty smażone, chipsy, frytki, kostka Skład chemiczny bulw ziemniaka Składniki Miara Wahania Średnio Sucha masa % 16,8-28,8 23,7 Skrobia % 11,7-22,0 17,5 Włókno surowe % 0,59-1,10 0,71 Białko ogółem % 1,38-2,30 2,00 Tłuszcze % 0,02-0,20 0,12 Popiół surowy % 0,75-1,15 1,10 Wartość odżywcza 150 g ziemniaków wartość energetyczna 150 kalorii białka 3,7 g tłuszcz 0,2 g węglowodany 23 g włókno 2,7 g sód 5 mg potas 729 mg Pokrycie dziennego zapotrzebowania po spożyciu 150 g ziemniaków witamina (C) 45% tiamina B1 10% niacyna (vit. PP) 8% witamina B6 14% kwas foliowy 14% kwas pantotenowy (komp. B2) 6% fosfor 6% magnez 12% żelazo 9% Warunki przyrodnicze 1. • • 2. 3. Klimatyczne Temperatura Opady Glebowe Rejonizacja odmian owoce kwiaty liść stolon łodyga oczko i brew korzenie Agrotechnika • • • • • Przedplon i uprawa roli Nawożenie Materiał sadzeniakowy i sadzenie Pielęgnowanie Zbiór, przechowywanie i przygotowanie do obrotu Przedplon i uprawa roli • Wybierając stanowisko pod ziemniaka, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na to, aby po zbiorze przedplonu było dość czasu na wykonanie bardzo starannej uprawy jesienią. Jest ona, zaczynając od pielęgnowanej podorywki, podstawowym warunkiem podnoszenia kultury gleby, którą uzyskuje się przez wieloletnią właściwą uprawę i nawożenie. Przedplony 1. Najlepszym przedplonem pod ziemniaki są: • rośliny motylkowe wieloletnie i ich mieszanki z trawami, • strączkowe na zielonkę (lub zielony nawóz) i nasiona, okopowe. • Wyjątek stanowi łubin uprawiany na nasiona, który tak jak i ziemniak jest porażany czarną nóżką. • Gorsze stanowiska pozostawiają po sobie zboża ozime i jare. Przedplon – rośliny motylkowe • Rośliny motylkowe wieloletnie i strączkowe mają silnie rozwinięty system korzeniowy, który głęboko penetruje glebę i korzystnie wpływa na jej żyzność. • Bakterie brodawkowe żyjące w symbiozie z tymi roślinami (w brodawkach korzeniowych) pobierają wolny azot z atmosfery i wykorzystują go do budowy swego organizmu. Wzbogacają więc glebę w azot, gdy ich resztki pożniwne lub całe rośliny zostaną przyorane i rozłożą się. • Na stanowisku po motylkowych i ich mieszankach z trawami można ograniczyć nawożenie organiczne i zmniejszyć nawożenie mineralne. Przedplon – rośliny okopowe • Dobrym przedplonem może być stanowisko po burakach lub ziemniakach. • Ziemniaki mogą być uprawiane po sobie tylko w krótkich rotacjach (2–3 lata), gdyż występuje bardzo duże niebezpieczeństwo rozprzestrzeniania się mątwika ziemniaczanego. Najlepiej zatem uprawiać ziemniaka na tym samym polu nie częściej niż co 4-5 lat. • Wskazana jest uprawa odmian mątwikoodpornych, które przy właściwej agrotechnice redukują wyraźnie populacje mątwika i zapewniają stabilne plonowanie. Przedplon – rośliny zbożowe • W praktyce najczęściej ziemniaki uprawia się po zbożach. • Zbożowe są słabym przedplonem dla ziemniaka, ale stanowiska po nich można polepszyć, stosując wsiewki międzyplonowe i międzyplon ścierniskowy. • Przyoranie międzyplonów lub ich resztek pożniwnych umożliwia zmniejszenie dawki obornika, zwiększa zawartość próchnicy i składników mineralnych, poprawia stosunki wilgotnościowe w glebie oraz polepsza jakość konsumpcyjną ziemniaka jadalnego. Uprawa roli 1. Ziemniak wymaga gleby przewiewnej, pulchnej, starannie doprawionej i odchwaszczonej. 2. Zabiegi uprawowe ze względu na termin ich wykonania dzielimy na: • pożniwne, • jesienne, • wiosenne. Zabiegi uprawowe pożniwne • Pożniwne zabiegi uprawowe pod ziemniaka są uzależnione od rodzaju gleby, przedplonu i terminu jego zbioru oraz zachwaszczenia pola. • Po zbożach (na polach niezaperzonych) należy zastosować pełen zestaw uprawek pożniwnych, natomiast po roślinach późniejszego zbioru można liczbę zabiegów ograniczyć, łącząc pożniwne z jesiennymi. Na polach zaperzonych do zabiegów pożniwnych trzeba włączyć mechaniczne lub mechaniczno-chemiczne zwalczanie tego uciążliwego chwastu. Zabiegi uprawowe pożniwne po zbożach • Głęboszowanie (spulchnia ono i rozluźnia warstwę podorną, likwiduje podeszwę płużną i sprzyja głębszemu ukorzenieniu się roślin). • Podorywka (głębokość 8–12 cm, a przy wysokich ścierniskach i na glebach zwięzłych gliniastych nawet na głębokość do 15 cm). • Pielęgnacja (broną zębatą, talerzową lub kultywatorem z broną. Zabiegi te powtarza się 2–3-krotnie. • Wcześnie wykonana podorywka zapewnia szybką mineralizację ścierniska lub rozdrobnionej słomy, zabezpiecza przed nadmiernym ubytkiem wilgoci z gleby, przyspiesza niszczenie chwastów i umożliwia wczesny wysiew międzyplonu ścierniskowego. Zabiegi uprawowe pożniwne po zbożach • Na polach zaperzonych po głębokiej podorywce należy zastosować bronę lub kultywator o zębach sprężynowych w celu wyciągnięcia rozłogów perzu na powierzchnię. • Zabieg taki wykonuje się kilkakrotnie i dopiero wysuszone rozłogi przyoruje, stosując głęboką orkę przedzimową. • Metoda „zmęczenia perzu”. Polega ona na 2–3krotnej podorywce z jednoczesnym bronowaniem i głębokim przyoraniem pola jesienią. Chemiczne zwalczanie perzu • Chemiczne zwalczanie perzu wymaga zastosowania herbicydów w zespole uprawek pożniwnych, gdy perz osiągnie fazę 4–6 liści, czyli 15–20 cm wysokości. • Można stosować m.in. następujące preparaty: Roundup 360 SL, Fusilade Super EC, Agil 100 EC, Focus Ultra 100 EC. Jesienna uprawa roli • Po okopowych i roślinach późnego zbioru zabiegi jesienne mogą być ograniczone do kultywatorowania, talerzowania i orki przedzimowej. • Orkę przedzimową, z jednoczesnym przyoraniem nawozów fosforowych i potasowych oraz obornika, należy wykonać na głębokość 30–35 cm pługiem z przedpłużkiem. • Na glebach o płytkiej warstwie akumulacyjnej należy orać płycej – na głębokość około 25 cm. Kierunek orki przedzimowej powinien być w miarę możliwości prostopadły do kierunku sadzenia. Jesienna uprawa roli – orka przedzimowa 1. Orka przedzimowa jest najważniejszym zabiegiem uprawowym wykonywanym jesienią i ma na celu: • równomierne rozmieszczenie składników organicznych i mineralnych w glebie, • zniszczenie chwastów przez ich głębokie przyoranie, • zmagazynowanie jak największego zapasu wody, • spulchnienie głębokiej warstwy gleby, • ułatwienie większego przemarzania gleby, dodatnio wpływa na jej strukturę gruzełkowatą. które Wiosenna uprawa roli • Podstawowym zabiegiem wiosennej uprawy roli jest zabezpieczenie zgromadzonych w niej jesienią i zimą zapasów wody przed bezużytecznym parowaniem oraz pokruszenie i równomierne spulchnienie gleby do głębokości 12–14 cm, a także wyrównanie i zagęszczenie jej wierzchniej 2–3-centymetrowej warstwy tak, aby sadzenie mechaniczne było równomierne i dokładne. Uprawa roli • Pierwszym zabiegiem wiosennym jest włókowanie lub bronowanie kruszące skorupę, przerywające parowanie i przyspieszające ogrzewanie gleby. Następnie po wysiewie nawozów mineralnych (gleby lekkie) należy spulchnić glebę za pomocą kultywatora i wału strunowego lub kultywatora i brony zębowej. Wiosenna uprawa roli • Gdy na wiosnę stosuje się obornik oraz uprawia się ziemniaki na glebach zlewnych i podmokłych, można wyjątkowo wykonać orkę wiosenną na głębokość 18– 20 cm. • Pług powinien być wtedy zagregatowany z narzędziem doprawiającym (broną zębową, kolczatką czy wałem Campbella i kolczatką). Orka ta przesusza glebę i ma na celu pozbycie się szkodliwego dla ziemniaka nadmiaru wody. Należy się jednak wówczas liczyć ze zwiększonym zachwaszczeniem i dużymi nakładami energetycznymi. Wymagania pokarmowe ziemniaka 1. Ziemniak w czasie swego wzrostu pobiera z gleby określone ilości składników pokarmowych. 2. Aby dać 30 t plonu z 1 ha, musi pobrać średnio (w kg): • 135–150 azotu, • 60–70 P2O5, • 240–300 K2O, • 90–105 CaO, • 15–25 MgO oraz pewne ilości mikroelementów. Wymagania pokarmowe i zasobność gleby wskazują na potrzeby nawozowe roślin. Nawożenie organiczne ziemniaka • Podstawowy nawóz organiczny to obornik. • Ekonomicznie uzasadniona dawka to 25–30 t/ha, (większe dawki są bardzo pożądane, zwłaszcza pod ziemniaka jadalnego). • Obornik należy zastosować bezpośrednio po żniwach razem z podorywką lub jesienią z orką przedzimową. • Obornik wzmaga działanie nawożenia mineralnego, zwiększa zawartość skrobi w bulwach oraz poprawia właściwości smakowe ziemniaka. Nawożenie organiczne ziemniaka • Na glebach lekkich, zwłaszcza przy niedostatku obornika, specjalnego znaczenia nabierają nawozy zielone. • Udane międzyplony przyorane jesienią w działaniu zastępują około połowę i więcej dawki obornika, a uzupełnione nawozami mineralnymi działają podobnie jak obornik. • Z międzyplonów na przyoranie należy zalecić seradelę i łubin na gleby lżejsze oraz gorczycę, rzepak i facelię na gleby mocniejsze. Nawożenie organiczne słomą • Źródłem substancji organicznej w glebie i składników mineralnych może być rozdrobniona i przyorana słoma zbóż, rzepaku czy innych roślin. • Ze względu na niekorzystny stosunek węgla do azotu w słomie, który wynosi 62–100:1 jednocześnie z jej przyoraniem stosuje się nawożenie mocznikiem lub gnojowicą w ilości 0,7–1,0 kg azotu na 100 kg słomy. • Bezpośrednio po żniwach rozdrobnioną słomę należy przyorać podorywką na głębokość 8–12 cm. • Dodatek azotu do słomy zapobiega jej biologicznemu uwstecznianiu się w trakcie mineralizacji. Nawożenie mineralne ziemniaka • Nawozy mineralne są istotnym uzupełnieniem nawozów organicznych. • Zastosowane łącznie umożliwiają uzyskanie dużych plonów. • Efektywność nawożenia mineralnego zależy od wilgotności i odczynu gleby oraz od poziomu agrotechniki, a wielkość dawek nawozów – od rodzaju gleby i jej zasobności, warunków wilgotnościowych oraz od uprawianej odmiany i kierunku użytkowania. • Podstawowe znaczenie w kształtowaniu plonów ziemniaka i jego jakości ma nawożenie azotem. Nawożenie azotem ziemniaka • Azot jest przede wszystkim potrzebny do wzrostu i rozbudowy części wegetatywnych, ale też spośród wszystkich składników nawozowych wywiera największy wpływ na skład chemiczny i wartość konsumpcyjną bulw. • Najważniejszą sprawą w racjonalnym nawożeniu mineralnym ziemniaka jest ustalenie optymalnej dawki azotu. • Gdy wymagana ilość azotu zostanie przekroczona, plon ziemniaka nie zwiększa się, lecz maleje. • Również intensywność nawożenia fosforem i potasem zależy od dawek azotu, uprawianej odmiany i kierunku użytkowania. Nawozy azotowe • Najlepszym nawozem pod ziemniaki jest długo działający mocznik. • Na glebach odkwaszonych można stosować siarczan amonu. Jest to jednak nawóz silnie zakwaszający glebę. • Saletra amonowa i saletrzak należą do nawozów szybko działających i droższych. • Nawożenie azotowe należy stosować wiosną przed sadzeniem ziemniaka. Nawożenie azotem ziemniaka • Podział dawki azotu na przedsiewną i pogłówną przy nawożeniu przeciętnie wysokim (ok. 100 kg) nie wpływa na wzrost plonu, a zwiększa nakłady pracy. • Gdy dawki azotu przekraczają 120 kg/ha, należy zwracać uwagę na dobre wymieszanie nawozu z glebą, gdyż zbyt duże stężenie nawozu azotowego wokół sadzeniaków może wpływać ujemnie na równomierność wschodów. • Glebę można wzbogacać w azot także po posadzeniu bulw i w czasie zabiegów pielęgnacyjnych. Nawożenie azotem ziemniaka • W nawożeniu ziemniaka bardzo ważna jest odpowiednia proporcja N:P:K. • ziemniak jadalny - proporcja N:P:K jak 1:1:1,5, a lepiej 1:1:2–2,5. • ziemniak skrobiowy jeżeli dawka nie jest wyższa niż 100 kg azotu na 1 ha, to proporcja składników N:P:K jak 1:1:1,5. • ziemniak skrobiowy jeżeli dawka azotu będzie wyższa niż 100 kg/ha, wtedy proporcja powinna wynosić 1:1:1,2–1,3, a lepiej 1:1,2:1,2–1,3. Nawożenie fosforem • Najlepszą formą nawozu fosforowego pod ziemniaka jest superfosfat pojedynczy lub potrójny • Superfosfat należy stosować jesienią razem z orką przedzimową. • Jedynie na glebach kwaśnych lepsze efekty uzyskuje się, wysiewając wiosną superfosfat potrójny. Rola nawożenia fosforem • Fosfor odgrywa ważną rolę we wczesnych fazach rozwoju korzeni, przyspiesza rozwój i dojrzewanie roślin, zwiększa zarówno odporność bulw na choroby i uszkodzenia mechaniczne, jak i ich przydatność do przechowywania. • Wpływa korzystnie na jakość ziemniaka, podwyższając zawartość w nim skrobi i poprawiając jej właściwości. • Nawożenie fosforem powoduje wzrost jego zawartości oraz zawartości witaminy C i ogranicza nagromadzanie się azotanów w bulwach. Nawozy potasowe • Najlepszym nawozem potasowym jest siarczan potasu lub kalimagnezja ze względu na niewielką zawartość szkodliwego chlorku sodu, który może powodować uszkodzenia roślin w początkowym okresie wzrostu i hamuje magazynowanie skrobi w bulwach. • Gdy brak wymienionych nawozów, należy stosować wysokoprocentowe sole potasowe. Im wyżej procentowa sól potasowa, tym mniej zawiera chlorku sodu. Nawożenie potasem • Nawozy potasowe należy wysiewać na glebach zwięźlejszych jesienią jednocześnie z orką przedzimową. • Na glebach lekkich w rejonach o większej ilości opadów korzystniejsze jest wiosenne stosowanie nawozów potasowych, bo pozwala ograniczyć straty tego składnika na skutek wypłukiwania. Rola nawożenia potasem • Potas usprawnia transport asymilatów do bulw i zwiększa przydatność bulw do przechowywania. • Nawożenie tym składnikiem zwiększa zawartość potasu i kwasu cytrynowego w bulwach, dzięki czemu są one mniej podatne na ciemnienie miąższu. • Potas stosowany w wysokich dawkach, zwłaszcza w formie chlorków, może obniżyć ilość suchej masy, skrobi, związków azotowych, fosforu i witaminy C. • Podawany w formie siarczanu podwyższa zawartość skrobi, witaminy C i aminokwasów egzogennych. Wapnowanie gleby • Oprócz nawożenia NPK ważną rolę w kształtowaniu plonów ziemniaka odgrywa wapnowanie. Przy kwaśnym odczynie gleby (pH poniżej 4,5) wapnowanie jest konieczne. • Gdy termin wapnowania przypada na jesień lub zimę, na glebach średnich i ciężkich należy stosować formę tlenkową, a na glebach lekkich – węglanową. Podczas wczesnowiosennego i pogłównego wapnowania trzeba stosować formę węglanową bez względu na rodzaj gleby. Rola wapnowania gleby Po wapnowaniu gleby: • zwiększa się odporność na zgnilizny i uszkodzenia mechaniczne bulw, • zmniejsza odporność na parcha zwykłego, • może ono wpływać na skład chemiczny bulw, m.in. podwyższając w nich zawartość skrobi. Nawożenie dolistne • Podstawowe nawożenie mineralne może być wspomagane dolistnym dokarmianiem mocznikiem lub innymi nawozami płynnymi. • Nie zastępuje ono nawożenia podstawowego, lecz jest zabiegiem interwencyjnym, mającym na celu uzupełnienie niezbędnych składników pokarmowych, np. gdy brak czasu, występuje nadmiar opadów atmosferycznych, pH jest zbyt niskie lub zbyt wysokie, ilość próchnicy mała czy gdy brak ważnych mikroelementów. Nawozy dolistne • azotowe do dolistnego nawożenia - mocznik w dawkach 10–15 kg/ha N rozpuszczony w 300–400 l wody. • W zależności od wczesności odmian zaleca się 2–4 zabiegi dokarmiania w odstępach 7–10-dniowych począwszy od zwarcia rzędów. • nawozy wieloskładnikowe, w których oprócz NPK są domieszki mikroelementów. Pod ziemniaka nadają się: Basfoliar 36 Ekstra, Basfoliar 34, INSOL ZBR, Agrosol K, Bonga, Ekolist, Mawit, Mikst 1. Wskazane jest łączenie dolistnego dokarmiania z zabiegami ochronnymi przeciwko stonce lub zarazie ziemniaka. Materiał sadzeniakowy • Właściwe przygotowanie bulw do sadzenia zapewnia równomierne wschody, prawidłowy wzrost roślin, dobre wykorzystanie składników pokarmowych z gleby i duże plony. • Obejmuje ono: • wiosenne wybieranie sadzeniaków, • sortowanie na frakcje, • pobudzanie lub podkiełkowywanie. Materiał sadzeniakowy 1. Wiosną należy odrzucić bulwy uszkodzone, silnie porażone parchem, rizoktoniozą oraz z objawami zgnilizny. 2. Trzeba dokładnie oberwać wyrośnięte w czasie zimy długie kiełki, pozostawiając tylko te, których długość nie przekracza 1 cm. 3. W czasie przebierania rozsortowuje się bulwy na trzy grupy wielkości: 30–40, 40–50 i 50–60 mm. Najodpowiedniejsze do sadzenia są bulwy o wymiarach 30–60 mm tzw. miary kwadratowej. 4. Rozfrakcjonowanie bulw jest konieczne, gdyż gęstość sadzenia musi być dostosowana do wielkości sadzeniaków. 5. Każdą frakcję bulw wysadza się na polu oddzielnie. Materiał sadzeniakowy • Sadzeniaki mniejsze sadzi się gęściej, duże rzadziej. • W razie mechanicznego sadzenia brak wyrównania bulw powoduje ich nierównomierne rozmieszczenie, wskutek czego duży procent miejsc jest pustych. • Bulwy drobne, poniżej 30 mm miary kwadratowej (o masie poniżej 40 g), są mniej odpowiednie do sadzenia, gdyż mają mało oczek i wyrasta z nich niewiele pędów (najczęściej 2–4). Materiał sadzeniakowy • Z bulw dużych, mających ponad 60 mm miary kwadratowej, wyrastają silne (8–10-pędowe) krzaki, które do właściwego rozwoju wymagają dużej powierzchni gleby. • Jednak wskutek znacznego zużycia sadzeniaków na jednostkę powierzchni plon netto najczęściej nie wzrasta, a koszty materiału sadzeniakowego są wysokie. • Dlatego sadzenie zbyt dużych bulw jest ekonomicznie nieuzasadnione. Materiał sadzeniakowy • Nie powinno się obsadzać plantacji krojonymi sadzeniakami, gdyż wtedy do bulwy łatwo wnikają patogeny chorobotwórcze czarnej nóżki, mokrej i suchej zgnilizny, bakteriozy pierścieniowej czy zgorzeli naczyniowej. • Powodują one gnicie bulw, zwiększa się porażenie chorobami bakteryjnymi i grzybowymi, następuje pogorszenie zdrowotności plantacji, a plon bulw wyraźnie się obniża. Materiał sadzeniakowy • Wybrane i rozsortowane sadzeniaki zaleca się poddać zabiegowi rozbudzania lub podkiełkowywania. • Zabiegi te wpływają dodatnio na plony, gdyż przyspieszają wschody, powodują bujniejszy (zwłaszcza podkiełkowywanie) rozwój systemu korzeniowego i przesuwają całą wegetację roślin na okres wcześniejszy, o bardziej sprzyjających warunkach nasłonecznienia, temperatury i wilgotności. Rozbudzanie sadzeniaków • Rozbudzanie sadzeniaków jest zabiegiem prostym, bezinwestycyjnym, a wymagającym tylko właściwej organizacji i nieco większych nakładów pracy własnej. • Wybierać i sortować bulwy należy nie bezpośrednio przed sadzeniem, lecz 2–3 tygodnie wcześniej. Pobudzanie najłatwiej jest przeprowadzić w przechowalni, podnosząc temperaturę z 4–6 C do 12–15 C i utrzymywać ją przez 10–14 dni przed wysadzeniem, nie stosując dodatkowego oświetlenia. Rozbudzanie sadzeniaków • Zabieg ten można także wykonać w pomieszczeniach gospodarskich utrzymujących temperaturę 10–12 C lub szopach, stodołach, garażach czy innych przewiewnych miejscach. • Sadzeniaki należy zaworkować lub rozsypać w warstwie 30–50 cm, zabezpieczyć przed przymrozkami, przykrywając słomą lub matami i pozostawić do czasu sadzenia. Dobrze pobudzone sadzeniaki w zagłębieniach oczek mają białe kiełki długości 2–3 mm, które nie obłamują się podczas sadzenia mechanicznego. Sadzeniaki pobudzone dają plon bulw o 2,5–3,0 t/ha większy niż sadzeniaki nie pobudzone. Podkiełkowywanie sadzeniaków • Podkiełkowanie rozpoczyna się na 3–5 tygodni przed planowanym terminem sadzenia. • W ażurowych skrzynkach umieszcza się po 10–15 kg wybranych i posortowanych bulw ułożonych w 2–3 warstwach. Skrzynki ustawia się jedna na drugiej tak, aby bulwy miały wyrównane warunki oświetlenia i wentylacji. • Pomieszczenie, w którym podkiełkowuje się sadzeniaki, powinno mieć oświetlenie naturalne lub sztuczne przez 10–12 godzin w ciągu doby, temperaturę 10–15 C i wilgotność względną powietrza 70–80%. W takich warunkach wyrastają kiełki świetlne silnie trzymające się bulwy, z widocznymi zawiązkami listków i korzeni. Materiał sadzeniakowy • Zwiększenie plonu spowodowane podkiełkowaniem odmian wszystkich grup wczesności wynosi 10–20%, a może dochodzić nawet do 30%. • Plon bulw zbiera się nawet o około 3 tygodnie wcześniej niż w przypadku sadzeniaków nie podkiełkowanych. Termin sadzenia • Prawidłowe i terminowe sadzenie bulw ma duży wpływ na wielkość plonu, jego strukturę oraz jakość. • Bulwy zaczynają kiełkować w temperaturze 6–8 C. • Optymalny termin sadzenia jest wówczas, gdy temperatura gleby na głębokości 10 cm wynosi 6–8 C, przy czym 6 C dla sadzeniaków pobudzonych i podkiełkowanych, a 8 C dla pozostałych. Termin sadzenia • • • w rejonach, w których temperatura gleby na głębokości 10 cm w drugiej dekadzie kwietnia wynosi 8–9 C, optymalny termin sadzenia przypada na II, a czasami nawet na I dekadę kwietnia; w rejonach, gdzie temperatura gleby w tym czasie osiąga 7–8 C, termin sadzenia przypada na koniec II dekady i III dekadę kwietnia; w rejonach o temperaturze gleby poniżej 6 C w II dekadzie kwietnia optymalnym terminem jest koniec III dekady kwietnia i początek I dekady maja. Gęstość sadzenia • Ustalając gęstość sadzenia, należy brać pod uwagę warunki glebowo-klimatyczne, wielkość sadzeniaków, kierunek użytkowania ziemniaka i odmiany. Na glebach słabych i w rejonach o małej ilości opadów zaleca się rzadsze sadzenie, a na glebach zasobnych, średnio zwięzłych i zwięzłych w rejonach o optymalnej ilości opadów wskazana jest większa obsada roślin na jednostce powierzchni. Rozstawa rzędów • Rozstawa rzędów wynosi 62,5 lub 67,5 cm (tj. 1/2 rozstawu kół ciągnika), a gęstość sadzenia w rzędzie dostosowuje się do wielkości sadzeniaków i przedstawia się ona następująco: sadzeniaki małe (do 40 g) co 20 cm, średnie (ok. 70 g) co 30–40 cm, a duże (ok. 120 g) co 40–50 cm w rzędzie. W odniesieniu do odmian jadalnych, szczególnie uprawianych na frytki, aktualnie zaleca się rozszerzenie rozstawy rzędów nawet do 75 cm. Obsada roślin ziemniaka na 1ha • 55–65 tys. w produkcji nasiennej, • 45–50 tys. w uprawie odmian wczesnych na wczesny zbiór, • 40–45 tys. w uprawie odmian jadalnych, przemysłowych i paszowych, • 30–40 tys. w uprawie odmian na frytki i chipsy. Obsada roślin waha się więc w szerokich granicach, a w warunkach przyrodniczych Polski optymalna jest wartość 40–60 tys. roślin na 1 ha. Materiał sadzeniakowy Wielkość sadzeniaka (mm) 30–40 40–45 45–50 50–60 Masa sadzeniaka (g) 30 50 70 120 Orientacyjne zużycie sadzeniaków (t/ha) 1,8–2,3 2,6–3,3 3,4–4,0 4,1–5,0 Głębokość sadzenia • Zależy od rodzaju gleby i warunków wilgotnościowych. • Na glebach suchych należy sadzić głębiej niż na glebach wilgotniejszych. • Głębokość sadzenia powinna wynosić 5–7 cm, licząc od podstawy sadzeniaka do wyrównanej powierzchni pola (tj. średnica bulwy plus 1–2centymetrowa warstwa gleby nad sadzeniakiem). Głębokość sadzenia • Następnie głębokość sadzenia reguluje się, przykrywając bulwy ziemią podczas ich obredlania. Powinna ona wynosić początkowo 5 cm, a później zwiększa się ją do 10–12 cm, a na glebach lekkich nawet do 15 cm. Sadzenie bulw o 1 cm głębiej wpływa na zwiększenie przerzucanej w czasie zbioru masy ziemi o 100–150 t/ha. Ponadto zbyt głębokie sadzenie opóźnia wschody, zwiększa porażenie rizoktoniozą, powoduje zdrobnienie bulw, utrudnia pracę maszyn kopiących, zmniejszając ich wydajność, oraz pogarsza jakość zbieranego plonu. Sadzenie ręczne • Sadzenie ręczne stosuje się w małych gospodarstwach, może być to sadzenie pod pług, pod znacznik czy pod dołownik. Jest ono bardzo pracochłonne i niedokładne. Sadzeniaki są umieszczane na różnej głębokości, często w niejednakowych odstępach, w wyniku czego wschody, rozwój i dojrzewanie są nierównomierne. Sadzenie mechaniczne • Mechaniczne obsadzanie pola wyrównanym materiałem sadzeniakowym zapewnia ściśle określoną liczbę roślin na hektarze i równomierne rozmieszczenie bulw na jednakowej głębokości. • W praktyce spotyka się sadzarki półautomatyczne i automatyczne. Sadzarki półautomatyczne są zalecane do sadzeniaków podkiełkowanych uprawianych na wczesny zbiór. Wśród sadzarek automatycznych, w zależności od techniki wysadzania, wyróżnia się sadzarki tarczowo-chwytakowe, łańcuchowoczerpakowe i taśmowo-czerpakowe. Bulwa Nawóz Pielęgnacja • Celem zabiegów pielęgnacyjnych jest stworzenie jak najlepszych warunków do rozwoju roślin dzięki zapewnieniu wilgoci i dostępu powietrza do gleby, właściwemu ukształtowaniu redlin oraz zniszczeniu chwastów, chorób i szkodników. • W pielęgnowaniu ziemniaka można wyróżnić trzy okresy: od posadzenia do wschodów, od wschodów do zwarcia rzędów i po zwarciu rzędów. Pielęgnacja • W pierwszym okresie prowadzi się walkę z chwastami. W drugim oprócz niszczenia chwastów zwalcza się choroby wirusowe, czarną nóżkę, rizoktoniozę i stonkę ziemniaczaną. W trzecim okresie chroni się plantacje przed stonką ziemniaczaną i zarazą ziemniaka. Na ten okres przypada też przygotowanie plantacji do zbioru, które polega na zniszczeniu naci łącznie z chwastami. Pielęgnacja 1. Zależnie od sposobu niszczenia chwastów i terminu stosowania herbicydów rozróżnia się następujące metody pielęgnowania: • mechaniczną zwaną tradycyjną, • mechaniczno-chemiczną, • chemiczno-mechaniczną, • uproszczoną. Pielęgnacja mechaniczna • Pielęgnowanie mechaniczne rozpoczyna się w okresie od posadzenia bulw do wschodów roślin ziemniaka, trwającym 20–30 dni. Polega ono na 3–4-krotnym obsypywaniu połączonym z bronowaniem broną lekką lub broną chwastownik w odstępach 5–7-dniowych. Pierwsze obsypywanie wykonuje się płytko na około 5 cm, aby nie dopuścić do głębokiego przykrycia, a jednocześnie nie powyciągać posadzonych bulw. • Podczas następnych zabiegów zwiększa się głębokość przykrycia bulw do 10–12 cm. Ostatnie przed spodziewanymi wschodami obsypywanie wykonuje się na głębokość około 15 cm, a bronować należy wolno, aby nie uszkodzić kiełków roślin ziemniaka. Pielęgnacja mechaniczna • Po wschodach do zwarcia rzędów wykonuje się 2–3-krotne obsypywanie bez bronowania. Między pierwszym a drugim obsypywaniem wskazane jest zastosowanie pielnika. • Ostatnie obsypywanie powinno zniszczyć pozostałe chwasty, właściwie ukształtować redliny (pogrubić je) oraz zapewnić odpowiednie stosunki powietrzne w glebie. Zabieg ten pobudza także rośliny do zawiązywania większej liczby bulw. Pielęgnacja mechaniczno-chemiczna • Polega na stosowaniu w czasie od posadzenia do wschodów takich samych zabiegów mechanicznych jak w metodzie tradycyjnej. Ostatnie obsypywanie należy wykonać tuż przed wschodami, gdy ziemia pęka nad sadzeniakami, co oznacza, że rośliny za 2–3 dni ukażą się na powierzchni. • Następnie na świeżą glebę trzeba zastosować odpowiedni do zachwaszczenia herbicyd lub mieszankę herbicydów. W okresie od wschodów do zwarcia rzędów można w razie potrzeby użyć herbicydu uzupełniającego na chwasty jednoliścienne. Pielęgnacja chemiczno-mechaniczna • Metoda chemiczno-mechaniczna polega na przykryciu bulw po posadzeniu za pomocą obsypnika i opryskaniu po 2–3 dniach jednym z zalecanych herbicydów. Po wschodach należy stosować takie same zabiegi mechaniczne jak w metodzie tradycyjnej. Przykłady herbicydów Na chwasty głównie dwuliścienne: Racer 25 EC lub 25 CS Afalon Dyspersyjny 450 SC lub 50 WP Azogard 50 WP Bladex 500 SC lub 50 WP Command 480EC + Afalon 50WP Command 480EC + Sencor 70WG Gesagard 50 WP Patoran 50 WP lub 500 SC Sencor 70WG Topogard 50 WP Przykłady herbicydów Na chwasty prosowate: Agil 100 EC Furore Super 075 EW Fusilade Super EC Illoxan 36 EC lub 280 EC Nabu 20 EC lub Plus EC Pantera 040 EC Perenal 104 EC Targa 10 EC lub Super 5 EC0,6–0,8 l Przykłady herbicydów Na perz: Agil 100 EC Focus Ultra 100 EC Fusilade Super EC Nabu Plus EC Pantera 040 EC Perenal 104 EC Pielęgnacja uproszczona • W metodzie uproszczonej wykonuje się jednorazowe obsypywanie i bronowanie broną lekką w okresie od posadzenia bulw do wschodów roślin. Następnie na początku wschodów, gdy 5–7% roślin wzejdzie, stosuje się mieszankę herbicydową Afalon + Reglone. Należy przestrzegać terminu opryskiwania, gdyż preparat Reglone wchodzący w skład mieszanki niszczy zielone, nadziemne części roślin i przy opóźnieniu zabiegu rośliny ziemniaka zostaną uszkodzone. Metoda uproszczona jest zalecana jako interwencyjna. Choroby występujące w uprawie ziemniaka można podzielić na: • grzybowe – zaraza ziemniaka, rizoktonioza, alternarioza = sucha plamistość liści ziemniaka, sucha zgnilizna bulw, parch prószysty ziemniaka, parch srebrzysty ziemniaka oraz rak ziemniaka; • bakteryjne – czarna nóżka, mokra zgnilizna bulw, parch zwykły, bakterioza pierścieniowa; • wirusowe – wirus Y, wirus liściozwoju, wirus S, wirus X, wirus M i wirus A. Szkodniki • Do najgroźniejszych szkodników ziemniaka należą: • stonka ziemniaczana, • mątwik ziemniaczany, • drutowce. Zbiór • Niszczenie naci przed zbiorem przyspiesza dojrzewanie bulw (zwłaszcza odmian późniejszych), umożliwia łatwiejsze oddzielenie ich od stolonów oraz zabezpieczenie przed zarazą ziemniaka i wirusami. • Należy je wykonać w okresie około 7 dni przed zbiorem w przypadku odmian wcześniejszych i na plantacjach, gdzie nać w chwili niszczenia jest już żółta i zasychająca lub na 14–21 dni przed zbiorem w przypadku odmian późnych na polach o naci zielonej. Zbiór • Ziemniaki powinny być zbierane w fazie dojrzałości technicznej, tj. wtedy, gdy skórka jest skorkowaciała i nie schodzi pod naciskiem palca, a bulwy łatwo odrywają się od stolonów. • Termin zbioru wyznacza temperatura powietrza. Stąd też zbiór ziemniaków należy przeprowadzić w miarę możliwości w czasie ciepłej i suchej pogody, w temperaturze powietrza i gleby powyżej 10 C i wilgotności nie większej niż 15%. Technika zbioru • Zbiór bulw przeprowadza się najczęściej kopaczką przenośnikową (elewatorową) i kombajnem jedno- lub dwurzędowym. • Zbiór kopaczką jest bardziej pracochłonny, ale organizacja pracy jest łatwiejsza, gdyż ziemniaki można kopać „na zapas” i zbierać je później. Ponadto ogrzane i obeschnięte bulwy mają naskórek bardziej elastyczny i odporniejszy na uszkodzenia mechaniczne. • Ilość uszkodzeń podczas zbioru kombajnem jest czasami dwa razy większa niż w czasie zbioru kopaczką.
