Rozdział 2 Charakterystyka

Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego
2.
Charakterystyka obszaru objętego Programem
Powiat Rawski leży we wschodniej części województwa łódzkiego i graniczy z
województwem mazowieckim. Zamieszkuje w nim niecałe 52 tysiące osób, z czego
ponad 18 tysięcy w samej stolicy Powiatu. Powiat zajmuje powierzchnię 646,6
km2, obejmując miasto Rawę Mazowiecką, miasto i gminę Biała Rawska oraz
gminy: Cielądz, Rawa Mazowiecka, Regnów i Sadkowice. W tabeli 2.1.
przedstawiono wielkość, liczbę mieszkańców i gęstość zaludnienia w
poszczególnych jednostkach administracyjnych Powiatu.
Tabela 2.1. Powierzchnia, liczba mieszkańców i gęstość
poszczególnych gminach Powiatu Rawskiego
L.p. Jednostka administracyjna
zaludnienia
Powierzchnia
[km2]
Liczba mieszkańców
Gęstość zaludnienia
[os./km2]
1
Rawa Mazowiecka (miasto)
13,7
18 699
1 368
2
Biała Rawska (miasto)
9,6
3 469
361
3
Biała Rawska (gmina)
198,8
8 783
44
4
Cielądz (gmina)
93,9
4 239
45
5
Rawa Mazowiecka (gmina)
164,0
8 500
52
6
Regnów (gmina)
45,6
1 904
42
7
Sadkowice (gmina)
121,1
6 046
50
646,6
51 640
80
Ogółem powiat :
w
Źródło: Strategia rozwoju Powiatu Rawskiego na lata 2001 – 2006.
Średnia gęstość sieci osadniczej wynosi 80 osób na km2. Obszarami o największej
koncentracji ludności, zabudowy i infrastruktury są miasta Rawa Mazowiecka i
Biała Rawska. Zasoby mieszkaniowe w większości stanowią budynki mieszkalne
jednorodzinne w gospodarstwach rolnych oraz jedno i wielorodzinne na osiedlach
mieszkaniowych w miastach.
Powiat Rawski leży przy trasie szybkiego ruchu Warszawa – Katowice, między
warszawską i łódzką aglomeracją miejsko-przemysłową.
Pod względem fizyczno-geograficznym obszar Powiatu leży w południowozachodniej części mikroregionu Wysoczyny Rawskiej w makroregionie Wzniesień
Południowomazowieckich.
Rzeźba terenu, uwzględniając fakt, że obszar jest w zasadzie nizinny, jest dość
urozmaicona. Wysoczyzna morenowa (wys. 150 – 185 m n.p.m.) rozcięta jest
dolinami i tarasami rzeki Rawki i jej dopływów, tj. Krzemionki (dolny bieg), Rylki
i Białki. Osią układu hydrograficznego jest główny ciek odwadniający – rzeka
Rawka, która na całej swej długości jest chroniona przez ustanowiony rezerwat
przyrody. Najbogatszym urzeźbieniem cechuje się dolina Rawki. Jest to typowa
rzeka nizinna, której kręta dolina obfituje w zakola i starorzecza.
Obszar Powiatu leży na pograniczu odcinka antyklinorium kujawskopomorskiego oraz Niecki Mazowieckiej (brzeżnej), co widoczne jest m.in. w okolicy
Rawy Maz. i Żychlina jako pasma uskoków. W części południowej Powiatu
występują polodowcowe pagóry morenowe, o wysokościach do 190 m n.p.m.
Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r.
812
Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego
Tereny te, o znacznych deniwelacjach, zajmują kompleksy leśne, co podnosi
malowniczość i różnorodność krajobrazową obszaru.
Zbiorowiska roślinne stanowią w większości bory mieszane, bory świeże i lasy
mieszane. W drzewostanach gatunkiem panującym jest sosna pospolita, jako
gatunki domieszkowe spotyka się brzozę, dąb, świerk, grab, buk i inne. Dla
ochrony resztek naturalnych zbiorowisk roślinnych utworzono rezerwaty, m.in.:

Babsk (gm. Biała Rawska): las dębowo-sosnowy z udziałem lipy drobnolistnej,

Trębaczew (gm. Sadkowice): świetlista dąbrowa,

Rezerwat przyrody Rawka – rzeka, od źródeł do ujścia w przybrzeżnymi
pasami terenu o szerokości 10 m.
W Powiecie Rawskim dominuje rolnictwo. Na terenie Powiatu przeważa uprawa
zbóż i ziemniaków, hodowla bydła, dobrze rozwinięte jest sadownictwo. W
przemyśle dominującymi sektorami są przemysł rolno-spożywczy i metalowy. W
usługach przeważa handel (sklepy i handle obwoźny) oraz usługi budowlane
(tabela 2.2).
Tabela 2.2. Struktura gospodarki w poszczególnych gminach Powiatu
Rodzaj
działalności
Rawa
Rawa
Powiat
Mazowiecka - Mazowiecka - Regnów Sadkowice
ogółem
miasto
gmina
Biała
Rawska
Cielądz
sklepy
145
26
876
85
7
28
1 167
Handel
obwoźny
135
41
657
71
14
14
932
Usługi
budowlane
91
25
219
63
14
15
427
Usługi
transportowe
102
10
66
52
12
26
268
Zakłady
krawieckie
2
4
66
14
1
2
89
Zakłady
stolarskie
14
8
44
9
1
1
77
Zakłady
ślusarskie
18
4
44
4
1
3
74
inne
204
61
219
78
12
48
622
Suma
711
179
2 191
376
62
137
3 656
Źródło: Ankiety do programu Bzura.
Miasto i Gmina Biała Rawska położone są w północno-wschodniej części Powiatu,
w dorzeczu rzeki Bzury i jej dopływu rzeki Rawki. Pod względem fizjograficznym
należą do Wysoczyzny Rawskiej. Położona jest nad rzeką Białką – dopływem
Rawki.
Gmina zajmuje powierzchnię 20,8 tys. ha, a zamieszkuje ją ok. 12,3 tys. osób, z
czego 3,5 tys. w mieście, a 8,8 tys. w gminie.
Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r.
912
Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego
Obszar gminy należy do terenów o wysokich walorach turystycznokrajoznawczych. Charakteryzuje się czystymi wodami w górnym biegu rzeki
Białki i kompleksem wód otwartych w rejonie Rzeczkowa, Białej Rawskiej i Ossy.
Miejscowości leżące nad rzeką Białką, tj.: Wólka Lesiewska, Julianów Lesiewski,
Rosławowice, Teodozjów są miejscem wypoczynku dla mieszkańców Warszawy i
Łodzi. Brak przemysłu przyczynił się do występowania zdrowych lasów
(kompleksy lasu modrzewiowego) i zbiorników czystej wody, w której znaleźć
można raki, bobry oraz szlaki wędrówek łosia, co świadczy o wysokiej czystości
wody.
W Babsku znajduje się rezerwat lipy oraz alpinarium. W planach jest utworzenie
na rzece Białce 50 hektarowego zalewu Żurawia w malowniczej dolinie rzeki
Białki (wody II klasy czystości).
Na terenie gminy znajduje się 1 rezerwat przyrody Babsk oraz 1 obszar
chronionego krajobrazu.
Rezerwat Przyrody Babsk (Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu
Drzewnego, Monitor Polski z 1958 r. Nr 81 poz. 468) o powierzchni 10,97 ha
obejmuje las dębowo-sosnowy z udziałem lipy drobnolistnej (Tilia cordata).
Bolimowsko-Radziejowski Obszar Chronionego Krajobrazu (Uchwała Nr
XIV/93/86 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Skierniewicach ze zmianami w 1997
r.) na terenie Powiatu obejmuje fragmenty gmin: Biała Rawska i Rawa
Mazowiecka.
Użytki ekologiczne na terenie gminy zajmują powierzchnię 5,4 ha.
Pomniki przyrody

Zabytkowa aleja lipowa w Babsku,

30 dębów szypułkowych i bezszypułkowych w Babsku,

Zabytkowa aleja lipowa w Grzymkowicach (lipa drobnolistna, wiek 120 – 140
lat),

500 letni dąb Goworek w miejscowości Ossa o wymiarach: obwód 500 cm,
mierzony na wysokości 1m 30 cm, wysokość 25 metrów.
Zabytki:

pochodzący z XVI w. kościół parafialny pw. św Wojciecha w Białej Rawskiej, w
którym znajduje się m.in. obraz ufundowany przez królową Bonę,

kościół pw. św Antoniego Padewskiego, z 1809 r., w Basku,

pałac w Woli Chojnatej – zespoły parkowo-pałacowe w Białej Rawskiej i
Babsku,

zespół dworski w Ossie – dworki w Białogórnym, Błażejewicach i Gołyniu,

zabytkowy grobowiec Konstancji Gładkowskiej, muzy i wielkiej miłości
Fryderyka Chopina, na cmentarzu w Babsku.
Cenne zespoły pałacowo – parkowe: w Białej Rawskiej, Babsku i Woli Chojnatej.
Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r.
1012
Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego
Obszar gminy Cielądz wynosi 9,4 tys. ha. Obejmuje ona 22 wsie, które
zamieszkuje 4,2 tys. osób. Jest gminą typowo rolniczą, gdzie użytki rolne zajmują
80% powierzchni całkowitej.
W gminie Cielądz jest 5 pomników przyrody, w tym 1 aleja zabytkowa w
miejscowości Stolniki złożona z różnych gatunków drzew w wieku ok. 110 – 120
lat.
Najcenniejsze zabytki na terenie gminy to:

XIX w. kościół parafialny pw. św. Trójcy w Cielądzu,

XVI - wieczny kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Sierzchowach, z
drewnianą dzwonnicą pochodząca z XVIII w.
Gmina Rawa Mazowiecka zajmuje powierzchnię 16,4 tys. ha i zamieszkuje w niej
8,5 tys. mieszkańców. Przeważają tu gleby o niskiej bonitacji – V i VI klasy.
Uwarunkowania glebowe spowodowały zwiększenie na przestrzeni ostatnich lat
lesistości, co spowodowało że krajobraz gminy stał się bardziej urozmaicony, a
powietrze czystsze.
Przez obszar gminy przepływa rzeka Rawka, która na całej swej długości jest
objęta ochroną jako rezerwat przyrody „Rawka” (1986 r.) obejmujący koryto i
starorzecza rzeki Rawki wraz ze stanowiskami roślin rzadkich i chronionych.
Dolina tej rzeki jest również uznana za ostoję Corine Dolina Rawki (DyduchFalniowska i in. 1999 „Ostoje przyrody w Polsce”). Obszar ten jest również
włączony w krajową sieć ekologiczną „ECONET-POLSKA”, jako teren bogaty i
dobrze zachowany pod względem przyrodniczym, reprezentatywny dla tego
regionu kraju.
Na terenie gminy znajdują się 2 obszary chronionego krajobrazu:
Bolimowsko-Radziejowski Obszar Chronionego Krajobrazu (Uchwała Nr
XIV/93/86 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Skierniewicach ze zmianami w 1997
r.) w północno-wschodniej części gminy oraz Obszar Chronionego Krajobrazu
Górnej Rawki (Uchwała Nr XIV/93/86 Wojewódzkiej Rady Narodowej w
Skierniewicach ze zmianami w 1997 r.) w południowo- zachodniej części gminy.
Użytki ekologiczne na terenie gminy zajmują powierzchnię 2,2 ha.
Pomniki przyrody:

w mieście Rawa Mazowiecka – 7 szt. drzew,

w gminie Rawa Mazowiecka 12 szt. w tym 2 aleje i 2 grupy drzew.
Zabytkowe aleje lipowe w Konopnoicy i w Żydomicach złożone z drzew w wieku
120 –140 lat.
Gmina posiada wiele unikatowych zabytków:

pałace i parki dworskie w Rososze i Wilkowicach,

cenny, XVI wieczny modrzewiowy kościół pw. w. Stanisława w Boguszycach.
Obiekt ten, wpisany na listę UNESCO, posiada bardzo cenną polichromię
ścian i stropów.
Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r.
1112
Program ochrony środowiska dla Powiatu Rawskiego
Gmina Regnów z powierzchnią 4,6 tys. ha jest najmniejszą gminą w Powiecie.
Zamieszkuje ją ok. 1,9 tys. osób.
Pomniki przyrody – 6 szt.
Zabytki zespoły dworskie w gminie:

kościół pw. Nawiedzenia NMP, w Regnowie, ze szczególnie interesującym,
monumentalnym, rokokowym ołtarzem głównym oraz amboną w kształcie
łodzi z żaglem. W zakrystii na uwagę zasługuje gotycka Pieta z XV w.

zespoły dworskie z pozostałościami parków krajobrazowych w Rylsku Dużym
i Rylsku Małym.
Gmina Sadkowice położona jest w południowo-zachodniej części Powiatu
Rawskiego. Zajmuje obszar 12,1 tys. ha, który zamieszkuje ok. 6 tys.
mieszkańców skupionych w 34 wsiach.
Na obszarze gminy jest bardzo mało powierzchni leśnych. Najcenniejszy fragment
drzewostanu został objęty ochroną jako rezerwat przyrody Trębaczew
(Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Monitor Polski z 1958
r., Nr 73, Poz. 431) o powierzchni 164,91 ha to świetlista dąbrowa z modrzewiem
polskim (Larix polonica), największe na Mazowszu skupisko modrzewi, których
wiek określa się na ok.100 – 160 lat i z bogatą florą.
Pomniki przyrody w gminie to 48 obiektów, w tym 1 aleja, w miejscowości Bujały,
złożona z drzew w wieku 100 – 120 lat.
Parki zabytkowe w Kaleniu, Bujałach, Zabłociu, Paprotni i Jajkowicach.
Użytki ekologiczne na terenie gminy zajmują powierzchnię 1,2 ha.
Interesujące zabytki architektury:

kościoły: w Sadkowicach – zbudowany ok. 1885 r. na miejscu świątyni
drewnianej, która spłonęła; w Lubani – pochodzący z 1887 r.; w Lewinie –
zbudowany w XVII z drzewa modrzewiowego, z pochodzącym z tego samego
okresu ołtarzem głównym Matki Bożej Łaskawej Lewińskiej,

zespół pałacowo-parkowy w Kaleniu z klasycystycznym pałacem z 1859.
Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa 2004 r.
1212