Glen Phelan

P r zyro da
Jak czytać sprytniej
Zanim przystąpicie do czytania,
spójrzcie na śródtytuły w artykule.
Dlaczego zostały tak wymyślone?
Glen Phelan
UWAG
A KON
Zrób m
ak
i zos
Więce
ietę Uk
tań g
w
j infor
m
ładu S
KURS!
łonecz
iazdą
acji na
strona
nego
ch 30–
31
Marzec 2014
21
S
iedzimy w rakiecie. Zaraz zostaniemy wystrzeleni w kosmos. Z rykiem
zapalają się główne silniki. Wszystko
się trzęsie. 4, 3, 2, 1... Start! Rakieta unosi
się, ogromna siła wciska nas w fotele.
Nasza rakieta poleci z wielką prędkością w stronę Słońca. Potem podąży na
spotkanie ośmiu planet, które wokół niego krążą. Poznamy cały Układ Słoneczny.
W rzeczywistości tak szybka rakieta nie istnieje, a pokonanie takiej trasy zajęłoby co
najmniej kilkadziesiąt lat. Nikt jeszcze tego
nie dokonał. Ale od czego jest wyobraźnia?
A zatem w drogę!
Słońce znajduje się w centrum
Układu Słonecznego
poprzednia rozkładówka © topic photo agency/corbis;
(słońce) science source/photo researchers, inc.; (merkury) nasa/jpl
Rozpalone Słońce
22
NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca
Słońce jest kulą gorącego, kotłującego się
gazu. O nie, nie będziemy tu lądować. Chociaż gwiazda ta nie jest przyjazna turystom,
ma podstawowe znaczenie dla wszystkich
krążących wokół niej planet.
Słońce ogrzewa planety i zapewnia im
światło. Jest największym i najgorętszym
obiektem w Układzie Słonecznym. Gdyby
było puste, zmieściłoby się w nim milion
takich planet jak Ziemia. Jego jądro ma
temperaturę 15 milionów stopni Celsjusza.
Słońce ma też ogromną masę. Masa
ta sprawia, że powstaje siła grawitacji. Siła
ta trzyma wszystkie planety na odpowiednim miejscu w Układzie Słonecznym.
Co w nim znajdziemy? Cztery planety krążące najbliżej Słońca to: Merkury, Wenus, Ziemia i Mars. Mają one dość
małe rozmiary i skalistą budowę. Cztery
dalsze planety to potężne zimne kule gazu:
Jowisz, Saturn, Uran oraz Neptun.
Podziurawiony Merkury
Najbliższym sąsiadem Słońca jest Merkury.
Jego powierzchnia jest podziurawiona kraterami, pokryta licznymi bruzdami i silnie
pomarszczona.
Na tej planecie nie będziemy lądować
za dnia. Wtedy temperatura na powierzchni rośnie do ponad 400 stopni Celsjusza.
W nocy zaś na Merkurym robi się okropnie zimno. Temperatura spada poniżej
−100 stopni Celsjusza. Na Merkurym różnica temperatur między dniem i nocą jest
największa w całym Układzie Słonecznym.
Merkury obraca się wokół swojej osi
bardzo wolno, doba trwa tam ponad 58
ziemskich dni. Powierzchnia planety ma
czas, żeby się porządnie nagrzać. Jednak
gdy nadchodzi długa noc, prawie całe ciepło ucieka. Dlaczego? Na Merkurym praktycznie nie ma atmosfery, która mogłaby to
ciepło zatrzymać. Robi się tam tak zimno,
że w kraterach powstaje warstwa lodu.
Skalisty
Merkury
Marzec 2014
23
Niebieska Ziemia
Trzecią planetę od Słońca znamy bardzo
dobrze – to Ziemia. Z kosmosu wygląda,
jakby była z niebieskiego marmuru. To dlatego że trzy czwarte naszej planety pokrywają oceany.
Ziemia ma wyjątkowy skład atmosfery, który chroni nas przed szkodliwym
działaniem promieni słonecznych. Ziemskie powietrze zawiera również odpowiednią ilość tlenu do oddychania.
Nasza planeta ma też naturalnego
satelitę, który wokół niej krąży. To Księżyc.
Takiego satelity nie mają ani Merkury, ani
Wenus. A teraz lećmy do czwartej planety.
Delikatne chmury i różowa mgła pojawiają
się z rzadka na marsjańskim niebie. NiesteAtmosfera Wenus
ty, atmosfera ta jest trująca, nie można nią
zatrzymuje ciepło
oddychać. Temperatura od około zera do
słoneczne
–80 stopni Celsjusza nie sprzyja spacerom.
Mars rozmiarem przypomina Ziemię,
lecz ma powierzchnię suchą i pokrytą czerWulkaniczna Wenus
Temperatury są na Wenus wyższe niż na wonym pyłem. Kolor ten świadczy o wysoMerkurym, mimo że znajduje się ona dalej kiej zawartości żelaza w skałach na Marsie.
od Słońca. Na tej planecie ciepło słoneczne
jest zatrzymywane przez bardzo gęstą at- Gigantyczny Jowisz
mosferę. Atmosferę Wenus tworzą trujące Jowisz jest ogromną kulą gazu. To najwiękgazy, w których unoszą się kwaśne chmury. sza planeta Układu Słonecznego. Pozostałe
Tuż pod skalistą powierzchnią planety planety mogłyby się w nim zmieścić!
kotłuje się roztopiona skała. Często wydoMimo że jest olbrzymi, bardzo szybstaje się na powierzchnię, tworząc ogromne ko się porusza. Doba trwa tu zaledwie
wulkany. Na Wenus jest więcej wulkanów 10 godzin, najkrócej w całym Układzie Słoniż na jakiejkolwiek innej planecie w Ukła- necznym. Poza tym pogoda na Jowiszu jest
dzie Słonecznym. Omijamy Wenus szero- kiepska. Burza zwana Wielką Czerwoną
kim łukiem i lecimy dalej.
Plamą szaleje tam już od setek lat.
24
NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca
(wenus) magellan project/jpl/nasa; (wulkan na marsie) kees veenenbos/photo researchers, inc.; (burza na jowiszu) nasa/jpl/caltech
Czerwony Mars
Potężny wulkan
wyrasta na
powierzchni Marsa
Wielka Czerwona Plama
na powierzchni Jowisza
to monstrualna burza
Marzec 2014
25
Zamarznięta planeta
Dobre sąsiedztwo
Lecimy obok Saturna. Jest zbudowany
z gazu tak jak Jowisz. Otaczają go wspaniałe, barwne pierścienie. Są ogromne. Najjaśniejszy z nich, tak zwany pierścień B, ma
25,5 tysiąca kilometrów szerokości!
Pierścienie zbudowane są z fragmentów skał i lodu: drobnego pyłu i wielkich
głazów. Są pozostałością po księżycach,
które rozpadły się w kosmosie. Jednak nie
wszystkie księżyce Saturna rozpadły się
Pierścienie
na kawałki. Wokół planety krąży ponad
Saturna
60 satelitów.
zbudowane są
A teraz niespodzianka: Saturn jest jez pyłu, lodu i skał
dyną planetą, która mogłaby unosić się na
wodzie. Gdyby wziąć miskę, wypełnić ją
wodą, Saturn pływałby na powierzchni. Nie Mroczny Uran
da się jednak sprawdzić tego doświadczal- Mkniemy prosto do Urana. Chociaż ta gazonie, bo skąd wziąć tak ogromną miskę?
wa planeta ma niebieski kolor, nie znajdziemy na niej wody. Kolor ten nadaje metan,
jeden z gazów w atmosferze Urana. Jest to
Oś obrotu
planeta bardzo zimna i mroczna. Dociera na
Urana jest
nią bardzo mało światła słonecznego.
wyraźnie
przekrzywiona
Podobnie jak Saturn Uran również
ma pierścienie. Są one jednak ciemniejsze
i węższe niż pierścienie Saturna. Mają zaledwie kilka kilometrów szerokości.
Uran to prawdziwy kosmiczny dziwak. Wiruje inaczej niż pozostałe planety.
Porusza się podobnie jak tocząca się piłka. Dlaczego? Być może kiedyś uderzyło
w niego jakieś ciało kosmiczne. Wskutek
tego uderzenia planeta obróciła się w osobliwy sposób i taka już została.
Wędrówka powoli dobiega końca. Neptun
to najdalsza planeta w Układzie Słonecznym. Znajduje się 30 razy dalej od Słońca
niż Ziemia. Na wykonanie pełnego okrążenia wokół naszej gwiazdy Neptun potrzebuje aż 165 ziemskich lat. Jest tak daleko,
że dociera do niego niewiele słonecznego
światła i ciepła. Planeta ta składa się głównie z lodu i jest tam zimno.
Na Neptunie szaleją potężne burze,
a wiatr wieje najszybciej w całym Układzie
Słonecznym. Jego prędkość dochodzi do
2575 kilometrów na godzinę. To dziewięć
razy szybciej niż najszybszy wiatr na Ziemi.
W odkryciu Neptuna pomogli matematycy. Naukowcy obliczyli, gdzie ta planeta powinna się znajdować. Dopiero wtedy astronomom udało się ją odnaleźć.
Żyjemy w bardzo interesującym sąsiedztwie.
Nasz Układ Słoneczny tworzy osiem planet
i jedna gwiazda. Każda z planet, od najmniejszej, leżącej najbliżej Słońca, do mrocznych,
gazowych olbrzymów, kryje w sobie coś ciekawego. Każda z nich jest niepowtarzalna.
Od 16 marca oglądaj serię Kosmos w National
Geographic Channel i weź udział w konkursie!
Szczegóły na stronach 30–31 „Odkrywcy”.
26
NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca
(saturn) © walter myers/stocktrek images/corbis; (uran) erich karkoschka/university of arizona and nasa; (neptun) nasa
Otoczony Saturn
◗ planeta – duże, kuliste ciało niebieskie,
które krąży wokół swojej gwiazdy
◗ Układ Słoneczny – Słońce oraz
pozostałe ciała niebieskie, które dokoła
niego krążą
◗ gwiazda – zbudowane z gorących
gazów ciało niebieskie, które wytwarza
energię
◗ naturalny satelita – naturalny obiekt
krążący wokół planety
Na powierzchni
Neptuna szaleją
wichury
Marzec 2014
27
English
600 headwords
The biggest planet
◗ cosmic – kosmiczny
◗ neighbour – sąsiad
◗ fasten your seat belts – zapnij pasy
◗ solar system – Układ Słoneczny
◗ gravity – grawitacja
◗ arrive – przybywać
◗ atmosphere – atmosfera
◗ drop – opadać
◗ poisonous – trujący
◗ iron – żelazo
◗ creature – stworzenie
◗ probably – prawdopodobnie
◗ gas – gaz
◗ ring – pierścień
◗ what a blast! – ale czadowo!
◗ spin – kręcić się, wirować
◗ spinning top – bączek
Nenets
by Marta Madigan
his is a story for those who like to
travel far. We are going to visit our
cosmic neighbours. Fasten your seat
belts. Five, four, three, two, one... Take off!
The sun is the star at the centre of the
solar system. It is a very, very big hot ball
of fiery gases. The sun’s energy lights and
warms the solar system. The sun’s gravity
keeps the planets in place as they move
around the sun. Our solar system has eight
planets. Let’s visit them now.
28
NATIONAL GEOGRAPHIC Odkrywca
Hot and cold planets
Looking for life on Mars
Mercury, Venus, Earth and Mars are four
planets near the sun. They are all planets
made of rock. We call them rocky planets.
We arrive at Mercury, the closest
planet to the sun. It feels warm here. The
side facing the sun gets really hot. Mercury
has almost no atmosphere. Because of this
the temperature drops very fast on the
dark side of Mercury. Brrr! It’s too cold for
us. We want to see Venus now.
We can’t stop on Venus. Its atmosphere is
poisonous. Venus is also the hottest planet
in the solar system. Let’s go to the red planet,
then. We call it Mars. It is the fourth planet
from the sun.
Mars is rich in iron, colouring the
planet red. Some people think there is life
on Mars. But scientists do not find any
living creatures there. Life needs water,
and probably there is no water on Mars.
corbis/fotochannels
T
,ll
Jupiter, Saturn, Uranus, and Neptune stay
far away from the sun. They are all large
planets made of gases. We call these planets
gas giants.
Jupiter is our next stop. It is the largest
planet in our solar system. It is really big.
It is bigger than all the other planets
together! We can’t land on the gas giant.
But we can watch it. We can see a big storm
in Jupiter’s atmosphere.
Fantastic rings
Look at Saturn! I think it is the prettiest gas
giant in the solar system. It has fantastic
rings. They are made of rocks and ice. They
move around the planet. What a blast!
The next gas giant looks a little
strange. We are now next to Uranus. It is
the only planet that rolls like a ball. All the
other plants spin like a spinning top.
Neptune is the last planet in our solar
system. It is also our last stop. Uranus and
Neptune look similar. They are blue and
cold. The wind on both planets is 10 times
stronger than on Earth.
Wait a second! We still need to talk
about Earth, our home. We call Earth the
living planet because it is the only place
with life we know. Visiting other planets
may be fun but there is no place like home
– Planet Earth.
Find more photos, movies and recordings
in the “Odkrywca” tablet edition. Available
in the App Store and Google Play.
Marzec 2014
29
Weź udział w konkursie
Odkrywcy kosmosu”!
”
Stwórz z przyjaciółmi Układ
Słoneczny i wejdź na stronę:
www.natgeotv.com/pl/konkurs
Partner
konkursu
KOSMOS
Oglądaj w każdą niedzielę
od 16 marca o 22:00