Slajd 1

ROZMNAŻANIE PŁCIOWE I PRZEMIANA
POKOLEŃ U ROŚLIN
U ROŚLIN NACZYNIOWYCH WYSTĘPUJE PRZEWAGA SPOROFITU
(POKOLENIA DIPLOIDALNEGO) NAD GAMETOFITEM (POKOLENIE
MONOPLOIDALNE), W PRZECIWIEŃSTWIE DO MSZAKÓW I PAPROTNIKÓW, U KTÓRYCH DOMINUJE GAMETOFIT.
ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE
KWIAT MOŻNA UZNAĆ ZA SKRÓCONY PĘD, KTÓREGO CZĘŚCI SĄ
ZWIAZANE Z ROZMNAŻANIEM PŁCIOWYM (rys. 5.43). OŚ
KWIATOWA JEST BARDZO SKRÓCONA, CZĘSTO POSZERZONA,
PŁASKA, WYPUKŁA LUB WKLĘSŁA. NAZYWANA JEST DNEM
KWIATOWYM. NA DNIE KWIATOWYM OSADZONE SĄ BOCZNE
ELEMENTY KWIATU: DZIAŁKI KIELICHA I PŁATKI KORONY
(TWORZĄCE RAZEM OKWIAT), PRĘCIKI ORAZ OWOCOLISTKI
ZEASTAJĄCE SIĘ W SŁUPEK. CZĘŚCI TE OSADZONE SĄ NA DNIE
KWIATOWYM SPIRALNIE LUB W POSTACI OKÓŁKÓW.
WIĘKSZOŚĆ ROŚLIN OKRYTOZALĄŻKOWYCH MA KWIATY
OBUPŁCIOWE, tj. ZARÓWNO PRĘCIKI, JAK SŁUPKI (OWOCOLISTKI)
WYSTĘPUJĄCE W TYM SAMYM KWIECIE. U PEWNYCH ROŚLIN
(WIERZBY, DĘBU, KUKURYDZY) PRĘCIKI I SŁUPKI ZNAJDUJĄ SIĘ W
ODDZIELNYCH KWIATACH ROŚLINY. TAKIE KWIATY NAZYWAMY
ROZDZIELNOPŁCIOWYMI. KWIATY PRĘCIKOWE NAZYWA SIĘ
MĘSKIMI I OZNACZA ICH PŁEĆ ZNAKIEM ♂, ZAŚ KWIATY
SŁUPKOWE, CZYLI ŻEŃSKIE OZNACZA SIĘ SYMBOLEM ♀.
JEŚLI KWIATY ROZDZIELNOPŁCIOWE WYSTĘPUJĄ NA TEJ SAMEJ
ROŚLINIE, NAZYWAMY JĄ JEDNOPIENNĄ. JEŚLI NATOMIAST NA
JEDNEJ ROŚLINIE WYSTĘPUJĄ TYLKO KWIATY MĘSKIE, NA INNYCH
ZAŚ TYLKO KWIATY ŻEŃSKIE, WÓWCZAS TAKIE ROŚLINY NAZYWAMY DWUPIENNYMI.
OKWIAT
PEŁNI FUNKCJE OCHRONNE WOBEC PRĘCIKÓW I SŁUPKÓW. MOŻE
BYĆ POJEDYŃCZY ZE WSZYSTKIMI CZŁONAMI JEDNAKOWYMI, JAK
np.. U TULIPANA, LUB PODWÓJNY, ZRÓŻNICOWANY NA KIELICH I
KORONĘ.
KIELICH
JEST NAJBARDZIEJ ZEWNĘTRZNYM OKÓŁKIEM KWIATU I SKŁADA
SIĘ Z DZIAŁEK, ZWYKLE ZIELONYCH I NIEWIELE RÓŻNIĄCYCH SIĘ
OD LIŚCI, POZA KSZTAŁTEM I WIELKOŚCIĄ.
KORONA
SKŁADA SIĘ Z PŁATKÓW, ZWYKLE WIĘKSZYCH OD DZIAŁEK KIELICHA I
ZABARWIONYCH. W DOJRZAŁYCH KOMÓRKACH KORONY ZAMIAST
CHLOROPLASTÓW WYSTĘPUJĄ CHROMOPLASTY ZAWIERAJĄCE
BARWNIKI KAROTENOIDOWE, NADAJĄCE KORONIE BARWY OD ŻÓŁTEJ DO
POMARAŃCZOWEJ, ALBO BARWNIKI ANTOCYJANOWE ZABARWIAJĄCE
PŁATKI NA KOLORY: CZERWONY, NIEBIESKI, FIOŁKOWY.
U WIELU ROŚLIN PŁATKI ZAWIERAJĄ GRUCZOŁY WYDZIELAJĄCE OLEJKI
LOTNE, NADAJĄCE PŁATKOM ATRAKCYJNY ZAPACH. U NASADY PŁATKÓW
CZĘSTO ZNAJDUJĄ SIĘ MIODNIKI, KTÓRE SĄ GRUCZOŁAMI WYDZIELA-
JĄCYMI SŁODKI NEKTAR. WSZYSTKO TO SKŁADA SIĘ NA FUNKCJE
KORONY JAKO POWABNI.
PRĘCIKI
OGÓŁ PRĘCIKÓW NAZYWAMY PRĘCIKOWIEM. PRĘCIK SKŁADA SIĘ
Z NITKI I GŁÓWKI. W GŁÓWCE MOŻNA WYRÓŻNIĆ DWA PYLNIKI
POŁĄCZONE ŁĄCZNIKIEM, W KTÓRYM PRZEBIEGA WIĄZKA
PRZEWODZĄCA. KAŻDY PYLNIK SKŁADA SIĘ Z DWÓCH
WORECZKÓW PYŁKOWYCH, PRĘCIK ZAWIERA WIĘC 4 WORECZKI
PYŁKOWE (rys. 5.45).
PRĘCIKI MOGĄ BYĆ WOLNE LUB ZRASTAĆ SIĘ NITKAMI LUB
GŁÓWKAMI. ZROŚNIĘTE PRĘCIKI MOGĄ TWORZYĆ JEDNĄ LUB
KILKA WIĄZEK.
PRĘCIKI MOGĄ RÓŻNIĆ SIĘ DŁUGOŚCIĄ. KWIATY W RODZINIE
WARGOWYCH (Labiatae) ZAWIERAJĄ CZTERY PRĘCIKI, Z KTÓRYCH
DWA SĄ DŁUGIE, A DWA KRÓTKIE; MÓWIMY O TAKICH
PRĘCIKACH, ŻE SĄ DWUSILNE.
W RODZINIE KRZYŻOWYCH (Cruciferae) 4 PRĘCIKI SĄ DŁUGIE, A 2
SĄ KRÓTKIE; NAZYWAMY JE CZTEROSILNYMI.
U PEWNYCH KWIATÓW NIE WSZYSTKIE PRĘCIKI WYKSZTAŁCAJĄ
PYLNIKI I PYŁEK; TAKIE PŁONNE PRĘCIKI NAZYWANE SĄ
PRĄTNICZKAMI.
SŁUPKI
SŁUPKI POWSTAJĄ W WYNIKU ZROŚNIĘCIA SIĘ OWOCOLISTKÓW,
KTÓRE TWORZĄ NAJBARDZIEJ WEWNĘTRZNY OKÓŁEK KWIATU.
OGÓŁ OWOCOLISTKÓW W KWIECIE JEST NAZYWANY SŁUPKOWIEM. NA OWOCOLISTACH POWSTAJĄ ZALĄŻKI, KTÓRYCH
ISTOTNĄ CZĘŚCIĄ SĄ MEGASPORANGIA.
ZALEŻNIE OD SPOSOBU ZROŚNIĘCIA SIĘ, OWOCOLISTKI TWORZĄ
JEDEN LUB WIĘKSZĄ LICZBĘ SŁUPKÓW (rys. 5.46).
W TYPOWYM SŁUPKU DOLNA CZĘŚĆ JEST ROZSZERZONA I
TWORZY ZALĄŻNIĘ, KTÓRA ZWĘŻA SIĘ KU GÓRZE I TWORZY
SZYJKĘ SŁUPKA ZAKOŃCZONĄ NA SZCZYCIE ZNAMIENIEM.
GDY KWIAT JEST JEDNOOWOCOLISTKOWY (np..U GROCHU),
OWOCOLISTEK ZRASTA SIĘ BRZEGAMI TWORZĄC JEDEN SŁUPEK.
PRZY WIĘKSZEJ LICZBIE OWOCOLISTKÓW TWORZĄ ONE SŁUPKI
JEDNOWOCOLISTKOWE ALBO POSZCZEGÓLNE OWOCOLISTKI
ZRASTAJĄ SIĘ Z SOBĄ TWORZĄC JEDEN SŁUPEK WIELOKROTNY
(np.. 3 OWOCOLISTKI ZROŚNIĘTE W JEDEN SŁUPEK U TULIPANA).
BUDOWA ZALĄŻNI ZALEŻY OD LICZBY I ZRASTANIA SIĘ OWOCOLISTKÓW (rys. 5.47A). JEŻELI W SŁUPKU WIELOKROTNYM OWOCOLISTKI ZRASTAJĄ SIĘ BRZEGAMI ZALĄŻNIA JEST JEDNOKOMORO-
WA. JEŻELI ZRASTAJĄ SIĘ SWYMI ZEWNĘTRZNYMI POWIERZCHNIA
-MI, A ICH BRZEGI WCHODZĄ DO ŚRODKA, WÓWCZAS ZALĄŻNIA
JEST WIELOKOMOROWA LUB WYSTĘPUJĄ W NIEJ NIEPEŁNE
PRZEGRODY.
W ZALĄŻNI NA BRZEGACH LUB NA WEWNĘTRZNYCH POWIERZCHNIACH OWOCOLISTKÓW ZNAJDUJĄ SIĘ ZALĄŻKI. ICH LICZBA
MOŻE BYĆ RÓŻNA – OD JEDNEGO DO WIELU. MOGĄ ONE MIEĆ
POŁOŻENIE BRZEŻNE (rys. 5.47, A,B), ŚCIENNE (rys. 47, C),
KĄTOWE (rys. 47, E), OSIOWE (rys. 47 F).
SZYJKA SŁUPKA MOŻE BYĆ CAŁKOWICIE WYPEŁNIONA TKANKĄ
ALBO ZAWIERAĆ KANALIK ŁĄCZĄCY SIĘ Z KOMORĄ ZALĄŻNIOWĄ.
PEWNE SŁUPKI MAJĄ JEDNĄ SZYJKĘ, INNE MAJĄ ICH TYLE ILE
OWOCOLISTKÓW, JESZCZE INNE NIE MAJĄ SZYJKI W OGÓLE I
ZNAMIĘ SPOCZYWA NA ZALĄŻNI. ZNAMIĘ ODGRYWA WAŻNĄ ROLĘ
PRZY ZAPYLANIU, GDYŻ JEST TO CZĘŚĆ SŁUPKA PRZYJMUJĄCA
PYŁEK. MA ONO RÓŻNY KSZTAŁT, CZĘSTO OPATRZONE JEST
SPECJALN YMI GRUCZOŁAMI, BRODAWKAMI itp.. STRUKTURAMI.
RÓŻNE MOŻE BYĆ UMIESZCZENIE SŁUPKA NA DNIE KWIATOWYM.
MOŻE ON WYSTĘPOWAĆ NA SZCZYCIE WYPUKŁEGO DNA
KWIATOWEGO, A POZOSTAŁE CZĘŚCI KWIATU ZNAJOWAĆ SIĘ
NIŻEJ. MÓWIMY WTEDY O SŁUPKU GÓRNYM I KWIECIE DOLNYM.
NIEKIEDY DNO KWIATOWE JEST WKLĘSŁE, A SŁUPEK ZNAJDUJE
SIĘ NA ŚRODKU ZAGŁĘBIENIA JEDNAK NIE ZRASTA SIĘ Z NIM
BOKAMI – TAKI SŁUPEK RÓWNIEŻ NAZYWA SIĘ GÓRNYM, A KWIAT
KOŁOZALĄŻNIOWYM.
JEŻELI OTACZAJĄCE SŁUPEK WKLĘSŁE DNO KWIATOWE ZRASTA
SIĘ Z NIM – MÓWIMY O SŁUPKU DOLNYM. KWIAT NAZYWAMY ZAŚ
GÓRNYM (rys. 5.48).
KWIATOSTANY
KWIATY MOGĄ WYSTĘPOWAĆ NA PĘDACH POJEDYŃCZO (np.. U
MAKU I TULIPANA) LUB TWORZYĆ SKUPIENIA ZWANE KWIATOSTANAMI. KWIATOSTANY RÓŻNIĄ SIĘ MIĘDY SOBĄ SPOSOBEM
ROZGAŁĘZIANIA SIĘ PĘDÓW KWIATONOŚNYCH ORAZ OSADZENIEM KWIATÓW. W WYNIKU TEGO WYRÓŻNIA SIĘ NASTĘPUJĄCE
TYPY KWIATOSTANÓW (rys. 5 .50):
A. GRONO;
B. BALDACHOGRONO;
C. KŁOS;
D; KŁOS ZŁOŻONY;
E. KOLBA
F. WIECHA;
G. WIECHA ZŁOŻONA;
H. BALDACH;
I. BALDACH
ZŁOŻONY
J. GŁÓWKA
K. KOSZYCZEK;
L. SIERPIK
M. WACHLARZYK
N. WIERZCHOTKA DWURAMIENNA
● KWIATOSTANY GRONIASTE – ROZGAŁĘZIAJĄ SIĘ JEDNOOSIOWO (MONOPODIALNIE), A KWIATY TWORZĄ SIĘ NA KOŃCACH
ODGAŁĘZIEŃ BOCZNYCH W TAKIEJ KOLEJNOŚCI, ŻE NAJSTAR-
SZE ZNAJDUJĄ SIĘ W CZĘŚCI PODSTAWOWEJ OSI GŁÓWNEJ, A IM
SĄ MŁODSZE, TYM BLIŻEJ SĄ CZĘŚCI SZCZYTOWEJ (rys. 5.50 A-K).
ISTNIEJE KILKA RODZAJÓW KWIATOSTANÓW GRONIASTYCH:
● GRONO – KWIATY NA SZYPUŁKACH JEDNAKOWEJ DŁUGOŚCI
STANOWIĄCYCH OSIE BOCZNE PIERWSZEGO RZĘDU, OSADZONE
SĄ NA WYDŁUŻONEJ,POJEDYŃCZEJ OSI GŁÓWNEJ (KONWALIA);
● BALDACHOGRONO – KWIATY NA SZYPUŁKACH RÓŻNEJ DŁUGOŚCI, UKŁADAJĄ SIĘ MNIEJ WIĘCEJ W JEDNEJ PŁASZCZYŹNIE
(JARZĘBINA, DZIKI BEZ);
● KŁOS – PODOBNY JEST DO GRONA, ALE KWIATY MA BEZSZYPUŁKOWE, SIEDZĄCE (BABKA, RDEST);
● KOTKA (INACZEJ BAZIA) – JEST TO KŁOS O OSI CZĘSTO
WIOTKIEJ, ZWISAJĄCEJ, OPADAJĄCY JAKO CAŁOŚĆ WRAZ Z OSIĄ
(WIERZBA, LESZCZYNA);
● KOLBA – JEST TO KŁOS O OSI SILNIE ZGRUBIAŁEJ (PAŁKA,
KWIATOSTANY ŻEŃSKIE KUKURYDZY);
● KŁOS ZŁOŻONY – NA OSI TEGO KWIATOSTANU OSADZONE SĄ
KŁOSY PROSTE, ZWANE KŁOSKAMI (ŻYTO, PSZENICA, JĘCZMIEŃ);
● WIECHA – OŚ TEGO KWIATOSTANU TWORZY ODGAŁĘZIENIA
DRUGIEGO I DALSZYCH RTZĘDÓW; NA KOŃCACH WSZYSTKICH
ODGAŁĘZIEŃ ZNAJDYJ A SIĘ POJEDYŃCZE KWIATY (BEZ LILAK,
WIELE TRAW.
● WIECHA ZŁOŻONA - ROZGAŁĘZIENIA OSI KWIATOSTANU
ZAKOŃCZONE SĄ NIE POJEDYŃCZYMI KWIATAMI, A KŁOSKAMI
(OWIES, PROSO, KWIATOSTANY MĘSKIE KUKURYDZY).
● BALDACH – OŚ GŁÓWNA TEGO KWIATOSTANU JEST BARDZO
SKRÓCONA, WSKUTEK CZEGO KWIATY NA SZYPUŁKACH JEDNAKWEJ DŁUGOŚCI WYRASTAJĄ JAKBY Z JEDNEGO MIEJSCA NA
SZCZYCIE ŁODYGI; KWIATY NAJMŁODSZE ZNAJDUJĄ SIĘ W ŚRODKU BALDACHA (CZOSNEK).
● BALDACH ZŁOŻONY – OSIE BOCZNE PIERWSZEGO RZĘDU I
ZWYKLE TAKŻE OŚ GŁÓWNA KWIATOSTANU ZAKOŃCZONE SĄ NIE
POJEDYŃCZYMI KWIATAMI , LECZ MAŁYMI BALDACHAMI, ZWANYMI
BALDASZKAMI (MARCHEW).
● GŁÓWKA – OŚ TEGO KWIATOSTANU JEST SILNIE SKRÓCONA I W
RÓŻNYM STOPNIU ZGRUBIAŁA, A KWIATY SĄ SIEDZĄCE LUB
OSADZONE NA BARDZO KRÓTKICH SZYPUŁKACH (KONICZYNA).
● KOSZYCZEK – OŚ KWIATOSTANU JEST SILNIE SKRÓCONA, A NA
NIEJ SĄ GĘSTO SKUPIONE KWIATY SIEDZĄCE (CYKORIA, PODBIAŁ,
STOKROTKA).
● KWIATOSTANY WIERZCHOTKOWE – ROZGAŁĘZIAJĄ SIĘ WIELOOSIOWO (SYMPODIALNIE).